Tíminn - 07.01.1935, Blaðsíða 1

LANOS&OKASAFN
^faíbbagi
6ia{sln» cc I. Jiioi.
^.tSöugötlna tostax 7 ft
JKfereibsla
®ð *nnf)etnito á £augaoefl 1p.
€iintí 2353 - PóatJjélf ððl
1. blað.
Reykjavík, 7. janúar 1935.
XIX. árg.
Nýtí Iand
Ný bióð
Laust fyrir Alþingishátíðina
1930 kom hingað mjög nierkur
sænskur fræðimaður, Einar
Fors Bergström. Hann ferða'ð-
ist hér um landið nokkrar vik-
ur, kynntist ótrúlega mörgu,
bæði mönnum og málefnum.
Hann hafði hið glögga auga
gestsins og skildi betur en
flestir menn aðrir, sem heim-
sótt hafa ísland, þá miklu um-
breytingu á högum lands og
þjóðar, sem hefir verið að ger-
ast og er að gerast þann dag í
dag.
Bergström skrifaði eftir að
iiann kom heim bók um ísland
og Islendinga. Sú bók heitir
„ísland í deiglunni“. Þar koma
fram skoðanir og athuganir
hins skarpskyggna höf. um það
hveniig ísland og íslendingar
eru að breytast úr kyrstæðri,
andlega heilbrígðri þjóð, í stór-
breytingafúsa, óróafulla nú-
tímaþjóð.
Einn af elztu íhaldsmönnum
í Reykjavík sagði eftir kosn-
ingaósigur Mbl.-manna 1931.
„Það þarf ekki aðeins að skapa
nýtt land, heldur líka nýja
þjóð“. íhaldsmaðurinn og Berg-
ström sjá sama fyrirbrigðið,
en dæma það misjafnt. íhalds-
maðurinn sér að hið gamla land
og hinar gömlu venjur eru að
hvierfa. Hann harmar það, og
hann óskar ag landið og þjóðin
geti endurfæðst eins og honum
þykir bezt henta, að vinnandi
stéttirnar striti upp til dala og
út á miðum fyrir „heldri menn-
ina“ í nokkrum kauptúnum,
sem lifi athafnalausu hóglífi
við það auðunna starf að halda
vörð um kyrstöðuna í landinu
og réttleysi þess, sem er minni
máttar.
Þegar Páll á Þverá lýsir þeim
þrem skaðsemdarbylgjum, sem
gengið hafi yfir landið, og
eyðilagt „hið gamla, góða ís-
land“, þá heldur hann alltaf
sömu röðinni. Fyrst er kaup-
félagshreyfingin, sem síðar
leiddi til þess að Sambandið
var stofnað. Þar næst kom
templarahreyfingin, sem fæddi
af sér vínbann og áfengistak-
markanir. Og að síðustu kom
verkamannahreyfingin, sem
hann mun vafalaust að ein-
hverju leyti kenna um ný-
breytni eins og einkasölu á bif-
reiðum.
Menn geta verið mjög ósam-
mála um gildi þeirra lífsskoð-
ana, sem Páll á Þverá aðhyll-
ist og predikar. En um það
verður ekki deilt, að samvinnu-
hreyfingin, sem byrjaði að
hafa hér áhríf í harðindunum
miklu fyrir rúmlega hálfri öld,
er móðir hins nýja umbótalífs
á Islandi. Undir hennar merkj-
um hefir verið sótt fram síðan
um 1880. Samvinnan er undir-
aldan í hinu mikla og marg-
háttaða starfi, sem unnið hefir
verið af tveim kynslóðum að því
að breyta Islandi í nútíma-
mermingarland.
Og hið nýja Island á og mun
verða mótað af anda og starfi
samvinnunnar fremur en nokk-
urri annari umbótahreyfingu.
3Í J.
Þrjú merk
aívinnumál
Síðasta Alþingi samþykkti
þrenn lög um skipulag á sölu
þriggja þýðingarmestu fram-
leiðslugreina í landinu. Þessi
lög eru um innanlandssölu á
kjöti og mjólk og um sölu á
saltíiski erlendis.
Það gildir það sama um alla
þessa þrjá lagabálka, að Jón
Árnason framkvæmdastjóri hef-
ir átt meginþátt í að undirbúa
allar þessar nýjungar af hálfu
Framsóknarmanna. En Jón
Árnason hefir, svo sem kunn-
ugt er, síðan 1920 unnið meira
að sölu landbúnaðarafurða en
nokkur annar íslendingur. 1
hverri af þessum þrem grein-
um vofði yfir stórkostl. háski,
þegar núverandi stjóm og Al-
þingi gripu inn í með skipulagn-
inguna í sumar og haust. Kjöt-
markaðurinn í Noregi og Bret-
landi var takmarkaður og vax-
andi ringulreið að komast á inn-
lenda markaðinn. Fyrra haust-
ið, sem Þ. Br. var landbúnaðar-
ráðherra, fengu bændur í Sf.
Sl. rúmlega 60 aura fyrir kg.
Og það voru þeir, sem bezta
höfðu aðstöðu. En með auknu
aðstreymi úr fjarlægum lands-
hlutum, hlaut verðið að falla
enn meir. Án skipulags um kjöt
söluna innanlands vofði algjör
eyðilegging yfir bændastétt
landsins í haust sem leið. Skipu
lagið hefir bjargað því, sem
bjargað varð.
Eða lítum á hag bænda, sem
lifðu af mjólkursölu til Reykja-
víkur. I haust voru hér 105
mjólkurbúðir. Nú verða þær um
30. Útsöluverð á lítra var 42
aurar í Rvík. Þriðjungur af því
kom til bændanna austanfjalls,
helmingur til bænda í Mosfells-
sveit. Stöðugt óx íramboð á
mjólk. Milliliðum fjölgaði, en
verðið til bændanna lækkaði.
Framundan blasti við alger
eyðilegging, jafnt þeirra, - sem
lifðu af að framleiða mjólk og
kjöt, áður en það skipulag er
að koma, sem nú er að gefa
sunnlenzkri bændastétt nýja
trú á lífsskilyrðin í landinu.
Þá tók ekki betra við með
saltfiskinn, stærstu útflutn-
ingsvöruna. Þar starfaði sjálf-
valin sölunefnd, skammtaði
hverjum forstjóra 2000 krónur
í mánaðarlaun, birti aldrei
reikninga, sem gáfu verulega
hugmynd um starfsaðferðina.
Félagið lifði aldrei nemá part
úr ári, hafði ekkert vald á nýju
framleiðslunni fyrstu þrjá
mánuði ársins, hafði ekkert
jafnaðarverð, enga tryggingar-
sjóði, enga framtíð, enga for-
tíð, ekkert nema hverfult
augnablik. Þetta var sagan um
saltfiskinn, vöruna, sem hafði
misst 25% af markaði sínum
sem ekkert var gert til að bæta
úr fyr en nú á þingi.
Snemma í fyrrahaust skrif-
aði Jón Ámason hér í blaðið
um skipulagsmál afurðasölunn-
ar. Valtýr og Jón Kjartansson
réðust á tillögur hans með fár-
yrðum. í nóv. ritaði J. Á. öll-
um forstöðumönnum samvinnu-
félaganna og bað þá að koma á
fund í Rvík eftir nýár. Sá
Framh. á 2, dðu.
A víðav&ngi
fhaldið og austurvegurinn.
í Nýja dagbl. er nýlega rak-
in saga þess máls. Jóns Þorl.
lagði til að járnbraut yrði lögð
austur, meðan hann leitaði
kjörfylgis í Árnessýslu. Síðan
sofnaði það. En miðstjórn
Framsóknaríl. fól Kl. Jónssyni
sem vegamálaráðherra að láta
rannsaka skilyrðin fýrir járn-
braut eða vegi austur. Niður-
staðan varð þá, að vegur væri
betri en jái-nbraut og vegstæði
um Lágaskarð, suðaustur frá
Kolviðarhóli. Síðan lét Fram-
sóknarflokkurinn lögfesta þetta
vegarstæði á sumarþingi 1931.
íhaldið tók þá við og svaf á
málinu. En í vetur beittu ráð-
herrar Framsóknarfl. sér fyrir,
að atvinnubótavinna yrði notuð
í veginn nú í ár. Bjami skóla-
stjóri á Laugarvatni fylgdi
þessu fram í fjárveitinga-
nefnd, en Magnús Guðm. taldi
óframkvæmanlegt að nota það
vinnuafl úr Rvík austur á
heiði. Reynir nú á annarsveg-
ar áhuga, hinsvegar svefn.
Nýstárleg
Mngstjómarkenning.
f áramótahugleiðingum í Mbl.
segir Ólafur Thors, að allt
pólitískt réttlæti í landinu
velti á því, hversu búið verði
að Mágnúsi Torfasyni. Hann
segir, að eftir stjómarskránni
megi enginn bjóða sig fram til
þings, nema í flokki, og síðan
verði hver þingmaður að hlýða
vilja flokksins í öllu. Ól. Th.
gleymir, að Ásgeir Ásgeirsson
bauð sig fram utan flokka og
er talinn þinghæfur fyrir því.
Nú segir Ól. Th., að M. T. séí
einkafyrirtækinu, og eigi að
hlýða skipunum þess, og vera
með íhaldinu í öllum málum.
En M. T. gerir þetta ekki og
er oft á móti íhaldinu. Ól. Th.
«
heimtar nú, að einkafyrirtæk-
ið reki M. T. úr flokknum,
fyrir óhlýðni. Síðan ætlar ól-
afur að heimta, að M. T. sé
rekinn af þingi. Hann segir, að
ihaldið verði með því, vonar
að soeialistar verði líka með
því, en fullyrðir að Framsókn-
arflokkurinn verði á móti.
Á að gera
þingmann þingrækan?
Kenning Ól. Th. um að bæði
eigi að reka M. T. úr flokki
sínum og af þingi, er álitin
met í heimsku, jafnvel þó að
miðað sé við greinar Mbl. —
! Fyrst veit Ó1 Th. ekki, að
j menn geta boðið sig fram ut-
; an flokka, og líka gengið úr
; þingflokki og verið uitan
flokka. Hann veit ekki, að það
er með öllu óframkvæmanlegt
fyrir þingið að taka þing-
, mennskuumboð af manni, sem
löglega hefir náð kosningu, þó
að einhverjum öðrum mönnum
líki ekki atkvæðagreiðslur
hans. Og Ól. Th. -veit ekki, að
það er séreinkenni „einkafyr-
irtækisins“ að hlýða engum
flokkslögum eða skipulagi.
Þessi „viðleitni til flokksmynd-
unar“ byrjaði á því að for-
sprakkar hans neituðu að hlíta
flokksreglum í Framsóknarfl.
Ól. Th. dáðist þá að frelsisást
Jón Árnason
framkvæmdastjóri hjá Sam-
bandi íslenzkra samvinnufélaga,
sá maður, sem mest hefir
unnið að undirbúningi laganna
um skipulagning afurðasölunn-
ar, af hálfu Framsóknarflokks-
ins.
þeirra. M. T. lifir algerlega
eftir þessum frelsiskenningum,
sem einkafyrirtækið þóttist
byggja á. Skyldi hann nú verða
ger útlægur?
„Það segir fátt af einum*.
Sá óvandi hefir komizt á í j'
Búnaðarbankanum, áð bændur :
úr Rangárvallasýslu eiga að
snúa sér til Péturs Magnússon-
ar eins, bæði um hin almennu
viðskipti og um Kreppulána-
sjóð. Þetta er því einkenni
legra, þar sem bankastjóramir
eru þrír og tveir jafnan við í
einu. Pétur tekur án efa ljúf-
mannlega við Rangæingum, en
samt er þetta skipulag ekki
með öllu viðkunnanlegt. Fram-
sóknarí'lokkurinn bætti úr
þessu að nokkru1 leyti um þing-
lokin með því að kjósa sr.
Sveinbjörn Högnason endur-
skoðanda í Búnaðarbanka og
Kreppulánasjóði til næstu
tveggja ára. Þar var áður Pét- •
ur í Hjörsey og er búizt við, að
hann hafi ekki síð,ustu missir-
in gefið mjög miklar gætur að
því, hversu Pétur Magnússon
útdeildi náðarmeðulum til vina
og andstæðinga í Rangárþingi.
Samtökin um fjárlögin.
Aldrei fyr hafa stuðnings-
menn stjómar staðið svo fast
saman um fjárlögin sem nú.
íhaldsmenn greiddu atkvæði
með hækkunartillögum, sem
numið hefðu miljónum króna.
Auk þess börðust þeir á móti
hverju einasta tekjuaukafrum-
varpi. Ráðagerð þeirra er ber-
sýnilega sú, að láta tekjuhalla-
búskapinn halda áfram. Stuðn-
ingsmönnum stjómarinnar var
ljóst, að ef þeir stóðu ekki sam-
an eins og veggur um gætilega
fjárstjóm, mundi ríkið . halda
áfram að síga ofan í skuldafen-
ið. Fólk úti á landi undraðist
hve fast hinir 25 stóðu saman
í atkvæðagreiðslunum um að
halda í hófi útgjöldum og
ábyrgðum. En um tíma komu
aðeins fram 24, og þótti það
sæta furðu. Jón Auðunn var þá
um stund fjarverandi 0g á með-
an sat forseti sameinaðs þings
hjá. Hið sama gerðu þeir oft
Einar á Eyrarlandi og Jörund-
ur í Skálholti, En aldrei hefir í-
T íminn
s i æ k k a r
Með þessu blaði hefst nítj-
ándi árgangur Tímans. Ýms
tíðindi hafa orðið hér í landi,
síðan Tíminn hóf göngu sína,og
mörg baráttan háð. Oft hefir
horft óvænlega í bili fyrir
þeim málefnum, er honum
stóðu næst, og mörgum góðum
stuðningsmanni hefir hann orö- .
ið á bak að sjá, svo sem verða
vill, á þessum 18 árum. En
vinsældir Tímans og ítök í hug- j
um þjóðarinnai' hafa aldrei ;
neinn hnekki beðið. Tíminn j
hefir lengi verið og er stærsta
og víðlesnasta vikublað í land-
inu. Um Tímann og efni hans
hefir verið hugsað og talað
daglega um nærri tvo tugi ára
á velflestum heimilum á land-
inu, og það einnig af þeim,
sem sjaldan hafa lesið hann
eða séð. Og hugmyndir al-
mennings um Tímann sjást
kannske bezt í því, að áhrifa-
mesti stjórnmálaflokkur lands-
ins hefir löngum verið kenndur
við heiti þessa blaðs.
Nú um þessi áramót stækk-
ar Tíminn í annað sinn. Hon-
irm þykir það vera í samræmi
við stækkandi verkefni þessa
þjóðfélags. Jafnframt er þó á-
kveðið að lækka verð blaðsins
frá því sem verið hefir, til
þess að gera þeim mörgu
mönnum hægi’a fyrir, sem
gjarnan vilja lesa blöð, en nú
eiga við örðug kjör að búa. Og
í þeirri von, að stækkun blaðs-
ins megi verða til að auka fjöl-
breytni þess, og efla orku þess
í baráttunni fyrir því, sem
betur má fara, óska útgefendur
og starfsmenn Tímans lesend-
um hans gleðilegs árs.
Ritstj.
haldsforseti á þingi eða í bæj-
arstjórn gert slíkt drengskapar-
bragð.
Tvennskonar útvarp.
Menn muna tímana tvo með
útvarpið. Annarsvegar útvarp
íhaldsins, litla stöðin í Reykja-
vík, Lárus Jóhannesson með
gróðafélög um málið, Magnús
Guðmundsson á bakvið og gef-
andi félagsskap L. J. öll hugs-
anleg fríðindi. Hlutleysið þann-
ig að L. J. játaði það við einn
af styðjendum þessa blaðs, að
tilgangurinn með það útvarp
væri, að geta daglega ráðist á
F ramsóknarmenn. Að lokum
varð útvarp íhaldsins gjald-
þrota.. — Berum þetta saman
við ríkisútvarpið, sem nú er.
llina stóru og góðu stöð,
skipulag á sölu vandaðra tækja,
sífjölgandi hleðslustöðvar út um
land, sem Útvarpið styrkir.
Milliliðagróðanum varið til að
borga stöðina og kosta marg-
breytilega dagskrá. Hlutleysið
tryggt svo að engin rökstudd
gagnrýní hefir komið fram
gegn starfi þess. Og nú þegar
þrengir að um! samkeppni frá
útlöndum og máske þörf á end-
urvarpsstöð, þá getur Útvarpið
sem Framsóknarfl. reisti, sjálft
borið kostnaðinn.
Uian úr heimi
Sigur Þjóðabandalagsins.
Síðustu mánuði ái’sins ríkti
mikill ótti í flestum. stærri
löndum Evrópu um að ný
heimsstyrjöld væri í aðsigi.
Konungur Júgóslava var drep-
inn í Frakklandi. Þegnar hans
kenndu Ungverjum um morðið
og jafnvel áhrifamönnum í
Þýzkalandi. Júgóslavar stefndu
málinu til Þjóðabandalagsins,
og fyrir forgöngu þess tókst
að koma á sáttum. En áður en
þar kom málum var engu lík-
ara en að draga myndi til sömu
atburða og 1914.
Þjóðabandalagið var stofnað
til að afstýra ófriði. 1 fyrstu
gengu í það nálega allar stór-
þjóðir, nema Bandaríkin og
Rússland og flestar smáþjóðir
nema íslendingar. Fram! undir
1930 fór gengi þess vaxandi.
Hvað eftir annað tókst því að
jafna deilumál þjóðanna, og
beitast fyrir margháttuðum
mannréttinda og mannúðar-
umbótum. En er Japanar tóku
með frekju og ofbeldi að ásæl-
ast lönd Kínverja og skeyttu
hvorki um samninga né rétt-
læti, þá reyndist það ofúrefli
Þjóðabandalagsins að skakka
leikinn. Þoldu Japanar illa að-
haldið og gengu úr bandalaginu.
Litlu síðar gekk Þýzkalánd úr
bandalaginu, eftir að Hitler tók
þar völd. Spáðu þá margir að
Þjóðabandalagið ætti skammt
eftir ólifað
En þar varð önnur reynd.
Líkur bentu til að launbandalag
væri milli Japana og Þjóð-
verja. Stóð öðrum stórveldum
mikill stuggur af þeirri vin-
áttu. Rússar óttuðust úppgang
Japana, vegna landa sinna í
Asíu, og Bandaríkjamönnum
þóttu Japanar nógu hættuleg-
ur keppinautur, þó að þeir
efldust ekki stórlega að lönd-
um. Spáðu menn þá, að Japan-
ar myndu herja á Rússa í
Austur-Asíu, neyða þá til að
draga þangað megin-liðskost
sinn, og berjast þar undir erf-
iðum skilyrðum, en þá myndu
Þjóðverjar ráðast á Rússa
heima fyrir og freista að sigra
þá. Frökkum var að vísu eklci
sárt um kommúnismann í
Rússlandi, en þeir vildu um-
fram allt ekki gera Þjóðverja
of volduga. En þetta varð
auðvitað til þess, að Rússar og
Frakkar snéru hinum mesta
íjandskap upp í mikla vináttu.
Rússar treystust ekki til að
standa einir, af ótta við Jap-
ana og Þjóðverja sameinaða.
Réðu þeir þá af að ganga í
Þjóðabandalagið í haust sem
leið. Þykir margt benda til, að
Bandaríkin muni líka ganga
inn í það á þessu ári. En þá er
sennilegt, að Þjóðverjar og
Japanar myndu varla treysta
sér til að standa utan við..
Fyrir smáþjóðirnar eru aliar
framtíðarvonir bundnar við
frið, og friðarvonirnar við vax-
andi gengi Þj óð abandalagsins.
Hið nýja ár byrjar að því leyti
vel, að vegur bandalagsins hef-
ir aldrei verið meiri en nú.
J. J.