Tíminn - 26.03.1935, Síða 1

<£5}aíbbagi
feUfcoin* e t J. »4t»i
Ataanfluifuu fo»tat 7 b>
Reykjavík, 26. maiz 1935.
13. blaS.
Um mjólkurmálið
og framkvæmd þess
Bráðabirgðalögin um söluí og
meðferð mjólkur og rjóma voru
gefin út af Hermanni Jónassyni
landbúnaðarráðherra í sept. sl.
og stuttu síðar var byrjað að
framkvæma þau. Alþingi stað-
festi síðan bráðabirgðalögin*
með nokkrum mjnniháttar breyt
ingum. Og 15. jan sl. tók mjólk-
ursamsalan í Reykjavík til
starfa. Mjólkurlögin eru því
ekki búin að sýna sig 1 fullri
íramkvæmd nema rúma tvo
mánuði. En með því að málið
vekur mikla athygli og margir
eiga þar hagsmuna að gæta,
þykir rétt að gefa um það stutt
yfirlit nú.
Viðleitnin til þess að kom'a
sameiginlegu skipulagi á sölu
mjólkur frá öllum þeim, er nota
Reykjavíkurmarkaðinn, er nokk
urra ára gömul. Mjólkurbanda-
lag Suðurlands var stofnað í
þeim tilgangi, en ekki tókst að
koma á með því þeim ujnbót-
um, sem öll mjólkurbúin töldu
sig geta unað við. Þá var lög-
gjafarleiðin reynd. En bæði
þing og stjóm gugnuðu á að
koma málinu fram', af ótta við
að taka á sig óvild þeirra aðila,
sem' í byrjun kynnu að telja
sig fyrir borð boma. En nú-
verandi stjóm ákvað strax að
láta ekki þetía aðgerðarleysi
haldast áfram og taka á sig á-
byrgðina af því að leysa málið.
Tilgangurinn með mjólkur-
lögunum er sá, að draga úr
flutningskostnaði á mjólk til
markaðsstaðarins og sölukostn-
aðinum á marlcaðsstaðnum, o?
að koma í veg fyrir „mjóikur-
stríð“ milli mjólkurbúa eða ein-
stakra framleiðenda, seih
myndi hafa knúð mjólkumerð-
ið alveg óeðlilega niður1). Sölu-
kostnaðinn átti að lækka m. a.
með því að fækka mjólkurbúð-
unum, en flutningslcostnaðinn
með því, að láta bá mjólk, sem
næst er markaðsstað, sitja fyr-
ir sölu. Af þeirri mjólk átti
svo að greiða verðjöfnunar-
gjald, sem gengi til hinna i'jar-
lægari sveita, sem settu mjóllt
sína aðallega til vinnslu. Þann-
ig átti að hindra mjólkurstríð-
ið.
Þetta er það aðal efni, Sem
í mjólkurlögunum felst. Sjálí
lögin voru rækilega undirbúin,
fyrst af fundi samvinnuielag-
anna í fyrravetur, síðar af af-
urðasölunefnd, og loks vann
landbúnaðarráðherra langan
tíma að því sl. sumar, að koma
á samkomulagi milli hinna ein-
stöku aðila og kynna sér hin
mismunandi sjónarmið þeirra
áður en bráðabirgðalögin voru
gefin út. Kom þar þá einkuih
*) þetta mjólkurstríð var raun-
verulega byrjatJ, því aO mikií var
selt aí mjólk til Rvíkur undir hinu
opinbera verði. það var ein3U n ir
kafbátahernaður milU , framleið-
endanna sjélfra.
til greina mjólkurbúin tvö aust-
anfjalls, Mjólkursamlag Borg-
firðinga, Mjólkurfélag Reykja-
víkur, framleiðendur á bæjar-
löndum Reykjavíkur og Hafnar-
fjarðar og svo að sjálfsógðu
hinn aðili máls'ns, neycendurnir
í Reykjavík og Hafnarfirði. —
Loks má svo r.efna hið stóra
kúabú á Korpúlfsstöðum, sem
er eign einstaics manns í Reyk-
javík og hefir frá upphafi ver-
ið til mikilla erfiðleika og óá-
nægju við framkvæmd málsina.
Samkvæm:; Rgununi er út-
söluverð mjóllmr á hverjum
tíma ákveðið af fimm mönnum.
Tveir af þeim tru' tilneí’ndir af
framleiðendum, tveir af bæjar-
itjórn og einn af ráðherra land-
búnaðarms. Má ekki selja mjólk
til neytenda við lægra verði en
ákveðið er af þessum fir.mi
mönnum.
Hinsvegar hefir Mjólkursölu-
nefnd (skipuð sjö mönnum)
umsjón með framkvæmd lag-
anna að öðru leyti, gerir tillög-
ur um verðjöfnunargjaldið,
veitir leyfi, sker: úr hverskonar
ágreiningi milli mjólkurbúanna
o. s. frv. Ennfremur var henni
í lögunum falið að setja á
stofn mjólkursamsöluna í Rvik
og hafa á hendi yfirstjórn henn
ar þangað til 1. maí. Eftir þann
tíma er ætlast til að mjólkur-
búin og félög mjólkurframleið-
enda á bæjarlöndunum geti skip
að stjórn fyrir samsöluna, ef
þau koma sér saman uml að
gera það. Ef það samkomulag
næst ekki, ákveða lögin að
Mjólkursölunefnd stjómi sam-
sölunni áfram.
Þetta ákvæði um að Mjólkur-
sölunefnd stjómaði samsölunni
a. m. k. fyrst um sinn, var sett
til þess að hindra það, að ö-
samkomulag gæti orðið þess
valdandi, að samsalan yrði ekki
sett á stofn eða að hún legð-
ist niður vegna ósamkomulags.
En ef ekki væri samsala, væri
ómögulegt að tryggja það, að
sparnaður yrði á flutnings- og
sölukostnaði, og lögin þá í raun-
inni gagnslaus. Og full ástæða
var til að óttast um samkomu-
lagið, eftir þeirri reynslu, sem
áður var fengin af Mjólkur-
bandalagi Suðurlands.
Mjólkursamsalan tók svo til
starfa um miðjan janúar, eins
og áður er sagt, og seldi mjólk
í 38 búðum í stað þeirra 105,
sem áður höfðu verið í Reykja-
vík. Seldi hún í fyrsta lagi
mjólk frá Mjólkurfélagi Reykja
víkur og af bæjarlandinu, sem
var gerilsneidd í gerilsneiðing-
arstöð Mjólkurfélagsins í Rvík.
í öðra lagi mjólk frá Korpúlfs-
stöðum, sem var hreinsuð
þar og í þriðja lagi mjólk frá
búunum austanfjalls, og var
hún gerilsneidd þar. En all-
margir framleiðendur á bæjar-
löndum Reykjavíkur og Hafn-
arfjarðar, sem þess óskuðu,
Frh. neðanm/Us á 2. síðu.
A víðavangi
Valtýr veður reyk.
Morgunbl. er að gefa það i
slcyn, að fjármálaráðh. hafi
farið óheiðarlega með tölur í
sambandi við ríkislántökuna og
sé sú sönnunin, að í lánsútboð-
inu sé halli ársins 1934 talinn
ca. 1,5 milj. króna, en hann
hafi reynst ca. 2.4 milj. eftir
bráðabirgðauppgjörinu í fjár-
lagaræðunni. Ef Mbl. hefði
viljað vita hið rétta í .þessu, í
stað þess að birta um þetta
skætingsgrein, hefði það getað
snúið sér til ráðherrans og
fengið upplýsingar um málið.
Málið liggur þannig fyrir, að
þegar Magnús Sigurðsson fór
til London, sem umboðsmaður
fjármálaráðh., lá ekkert full-
komið bráðabirgðauppgjör fyr-
ir, en þar sem! upplýsingar
þurfti að gefa um aflcomu árs-
ins, sem a. m. k. væru nærri
lagi, þá var gert yfirlit eftir
þeim gögnum, sem fyrir lágu á
þeim tíma, og taldist til að
reksturshalli' ársins mundi
verða um 1,5 milj. Nákvæmari
skýrslu var ekki tök á að gefa
á þeim tíma, sem upplýsingar
þurftu að liggja fyrir.
Þegar endanlegt bráðabirgð-
aruppgjör fór síðar fram,
reyndist reksturshallinn um
1.880 þús. Greiðsluhallinn
reyndíst hinsvegar ca. 2,4
milj., en það skiftir elcki aðal-
máli í þessu sambandi, heldur
rekstrarhallinn. 1 greiðsluhall-
anum eru nefnilega taldar með
afborganir fastra lána.
Eldri og yngri Glaumur.
Jón í Stóradal finnur að hann
er Glaumur Guðmundar í Ási.
Jón skilur lílcinguna. við
Grettissögu. Hreysti og snilld
Grettis var honum nóg vörn í
19 ár, þar til ólánsmanneskjan
flutti sviksemi og ómennsku í
návist hans. Á sama hátt var
Guðm. í Ási sigri hrósandi í 19
ár í félagsmálum Húnvetninga.
Vitsmunir hans, hófsemi og
drengskapur voru honum vöm
í öllum hættum1, þar til Jón
frændi hans í Stóradal þóttist
fara að þjóna honum eins og
Glaumur Gretti. Með Jóni kom
hin slysa-gjarna eiginhags-
muna veiðimennska iim í vam-
arlið Guðm. í Ási. Einn af
nánustu samstarfsmönnum
Jóns í Stóradal úr uppreistinni
gegn Framsóknarstefnunni,
fann, eftir nokkurra mánaða
samstarf, lykilinn að gæfuleysi
þessa manns. Hann sagði, að
utan um Jón Jónsson væri ein-
hver ólánshjúpur, sem reynast
mundi skaðvænn öllum sem
treystu honum. Þessi maður
benti á að Jón hefði eyðilagt
pólitíska framtíð Guðm. í Ási,
Tr. Þ., Halldórs Stefánssonar
og Lárusar í Klaustri. Vegna
þessa skaðvæna andrúmslofts
er Hannes Jónsson nú orðinn
íhaldsmaður, og Ásgeir Ás-
geirsson flokkslaus.
Jón er að því leyti líka hlið-.
stæður Glaumi, að hvorugur
hefir ætlað að eyðileggja hús-
bændur sína. En það er eins
og ólán og eymd fylgi þeim
eins og skuggi. AUir hafa illt
af slíkum mönnum nema þeir,
sem ekki trúa þeim.
Kolbeinn og mjólkin.
Hér í blaðinu var fyr í vetur
sýnt fram á eymd og vesöld
þess málstaðar, sem myndar-
bóndinn Kolbeinn í Kollafirði
tók að sér að verja. Ef mál-
staður Eyjólfs Jóhannssonar
og Magnúsar á Blikastöðum
hefði verið verjanlegur, þá
hefði Kolbeinn gert það. En
hann þagði og gaf þar með
upp málstað sinn. Kolbeinn vill
láta núverandi stjóm hjálpa sér
en vill fá að vanþakka það.
Hann veit að það er skömm að
fjársvikum Vagns Jóhannsson-
ar í Mjólkurfél., er hylmað var
yfir. Hann treysti ekki Vagni,
ekki Eyjólfi, elcki Korpúlfs-
staðafeðgum. Hann veit, að ef
þessir menn ráða í mjólkur-
málinu, eru hagsmunir smá-
bænda, eins og hans, troðnir
r.ndir fótum. Hann veit, að nú
fær hann hærra verð fyrir
injólk sína og vissari sölu en
Eyjólfur og Thor gátu tryggt
honurn. Hann veit, að hann á
allt þetta eingöngu að þakka
núverandi stjóm og stuðnings-
flokkum hennar. Hann veit, að
sjálfur hefir hann stutt óvini
stéttar sinnar og styður þá enn.
Kolbeinn er einn af því skrítna
íólki, sem vill láta Framsóknar-
menn bjarga sér, en að sem
íæstir viti það.
Ihaldið og skuldimar.
J. J. hefir nýlega rakið sögu
ríkisskuldanna í Nýja dagblað-
inu. Sést þar, að fimm sinnum
hafa verið gefnar lánsheimild-
ir ríkinu til handa, ca. 10 milj.
í hvert sinn. íhaldið hefir bar-
izt fyrir fjórum af þessum lán-
tökum, en Framsóknarfl. fyrir
einni. íhaldið barðist fyrir
enska láninu 1921, fyrir fast-
eignaveðslánunum 1926, fyrir
30 milj. kr. heimild um sama
leyti hjá amerískum banka og
loks voru eyðsluskuldir M. G.
og Þorst. Briem sameinaðar í
eitt lán nú í vetur. Sameigin-
legt vig allar þessar lántökur
er það, að þær gengu að mestu
í ósýnilega og óarðbæra hlut-i,
En framfaralánið 1930 var tek-
ið fyrir forgöngu Framsóknar-
manna, en tvívegis samþykkt á
Alþingi af íhaldinu, með sam-
hljóða atkv. í annað skiptið, en
með einu mótatkvæði í síðara
skiptið. íhaldið hefir þannig
barist fyrir fjórum stærstu lán-
tölcunum og samþyklct hina
fimmtu tvívegis. Auk þess hef-
ir það tekið stórlán fyrir Rvík,
seinast í vetur margar miljón-
ir til að virkja Sogið. Jakob
Möller hefir í Vísi meðgengið
sekt íhaldsins um ríkisskuldim-
ar, og reynir ekki að verja
hið margumtalaða hreinlæti í-
haldsins í skuldamálum lands-
ins og Reykjavíkurbæjar.
Pálmi þakkar.
Pálmi Einarsson ráðunautur
var á bændafundi í ölfusinu
nýlega og var þar að reyna að
lcoma illindum af stað milli
bænda og fátæklinganna í
Rvík. Hann vanþakkaði á lævís-
an hátt stuðning verkamanna-
flokksins við skipulagningu
mjólkursölunnar. Hartn fjölyrti
Sigurður Jónsson
bóndi í Stafafelli, sem varð
fimmtugur 22. þ. m:. Um hann
ritar Jón Eyþórsson veður-
fræðingur á öðrum stað hér í
blaðinu í dag.
um eina grein í Alþ.blaðinu,
þar sem talað var um mjólkur-
lækkun í sambandi við skipu-
lagninguna. Hann þagði um, að
samvinnubændur í Eyjafirði
hafa lækkað mjólkina miklu
meira í sínu mjólkurstríði.
Hann þagði um það, að allur
Alþ.fl. hefir stutt Framsóknar-
menn í baráttunni fyrir að
bæta hag bænda með mjólkur-
sölunni. Hann þagði um það,að
þegar fólkið í „villunum“ í
Rvík, húsbændur Pálma Ein-
arssonar í pólitíkinni, gerðu
samtök um að kaupa ekki
mjólk af bændum, í því skyni,
að eyðileggja fjárhag þeirra og
samtök, þá stóð Alþýðublaðið,
allur þingfl. jafnaðarmanna
og þúsundir verkamanna í
Rvík með málstað bændanna.
Skilur Pálmi Einarsson hvaða
dóm hann muni fá, maðurinn,
sem fær viðurværi sitt af því,
að vinna fyrir bændur, en kem.
ur svo upp í sveit með málstað
íhaldsfrúnna og vanþakkar fá-
tækum erfiðismönnum í Rvík,
sem bættu við mjólkurkaup
sín, til að hjálpa bændunum,
þegar þeim lá mest á?
Kjötuppbótin.
Eins og getið er um á öðrum
stað hér í blaðinu, ber. Her-
mann Jónasson landbúnaðar-
ráðherra nú fram tillögur á AI-
þingi um að greiða allt að 150
þús. kr. úr ríkissjóði til verð-
uppbótar á útflutt kjöt frá sl.
hausti. Þessar tillögur eru
bomar fram vegna þess, að
vitað er nú að kjötverðið á er-
lenda markaðinum er svo lágt,
að verðjöfnunargjaldið hrekkur
elcki til að bæta það upp að
þessu sinni, svo að viðunandi
sé. Þessar tillögur verða sam-
þykktar með atkvæðum Fram-
sóknar- og Alþýðuflokksins áð-
ur en þingi er frestað. Og þær
eru afgreiddar með fullri á-
byrgðartilfinningu, því að jafn-
framt eru bornar fram aðrar
tillögur um að lækka útgjöld á
öðrum liðum, sem þessu svar-
ar. Á síðasta þingi heimtaði
„einkafyrirtækið“ kjötuppbót.
En sú krafa var gerð sem! „yf-
irboð“ algerlega út í bláinn.
Þá var ekkert vitað um, hvern-
ig salan færi erlendis. Og
„einkafyrirtækið“ benti ekki á
neina leið til tekjuöflunar eða
sparnaðar, til að fá fé í uppbót-
ina.
©8 Jutt&íimta d £augaoeg 10.
©iml 2353 - PóBtbólf 9ÖJ
XIX. árg.
Utan úr heimi
Þegar heimsstyrjcldin brauzt
út 1914.
í öllu því umtali og þeirri
ólgu, sem nú er vakin í heim-
inum út af síðustu tiltektum
Þjóðverja með vígbúnaði sín-
um, hefir ýmsum orðið að rifja
upp tildrögin að heimsófriðn-
um mikla 1914—1918. En þau
voru eins og menn muna her-
togamorðið í Serajewo 28. júní
1914.
Maðurinn, sem hleypti heims-
styrjöldinni af stað, beið á
götuhorni í miðjum manngrú-
anum, serbneskur stútent á 20.
árinu, Gavril Princip að nafni.
Neðan frá höfninni barst
ómur af sprengingu. Rétt á eft-
ir kom bifreið brunandi neðan
af bryggjunni, sem var með-
l’ram ánni. I henni sat maður
og kona.
Ungi maðurinn skalf af geðs-
hræringu. Hann gerði eins og
krampakenda hreyfingu með
hægri hendinni, sem var falin
niðri í kápuvasanum. — Of
seint. Bifreiðin var þotin frain
hjá.
I henni sátu þau erkihertogi
Frantz Ferdinand og eiginkona
hans — á leið að ráðhúsi borg-
arinnar. Þar staðnæmdist vagn-
ijm, og erfingi hins austurríska
—ungverska rílcis, tafði mátu-
lega lengi til þess að slengja
eftirfarandi ásökunum framan
í hinn óttaslegna borgarstjóra:
„Þér hafið tekið hjartanlega
á móti mér — með sprengjum.
Aðstoðarforingi minn er særð-
ur!“
Því næst sneri hertoginn sér
að vagnstjóranum og sagði:
„Af stað! Til baka til for-
ingja míns“.
En vagnstjórinn misskildi
hann. I stað þess að aka beint
niður til bryggjunnar, hægði
hann ferðina við homið á
Péturs lconungs götu, og við
beygjuna í hina þröngu götu,
kom vagn hertogans á mjög
hægri ferð, næstum þétt upp
að gangstéttinni, þar sem ungi
maðurinn stóð.
Gavril Princip var naumast
nieðalskytta, hvað þá meir.
Iíann hefði aldrei hitt vagninn
á harðri ferð. Nú gat hann
næstum snortið hertogann með
&kammbyssunni. Hann hleypli
af tveim skotum. Síðar sagði
hann, að ætlun sín hefði ekki
verið sú að myrða konu hans.
En bæði voru látin áður en
hætt var að rjúka úr vopni G.
Princip.
G. Princip var ekki dæmdur
til dauða. Lögin heimiluðu ekki
að menn innan tvítugs væru
hengdir. Og æska vegandans
forðaði honum frá gálganum.
Hann vantaði einn mánuð í
tuttugu ár.
En lögin björguðu ekki lífi
hans. Lögreglan hafði lamiS
hann til þeirra óbóta, að hann
lézt af afleiðingum þess og
fangavistinni.
Heimurinn er nú hlaðinn
sama sprengiefninu, sem í júní
1914. Margir óttast, að ekki
þurfi nema einn, óvæntan og ef
til vill ómerkilegan atburð til
þess að hleypa öllu í svipað bál
og þá.