Tíminn - 01.05.1935, Blaðsíða 4

79
TÍMINN
Karl Finnbogason, skólastj., Seyðisfirði:
Hrifla
Djúpá fellur austur úr Ljósa-
vatni, til Skjálfandafljóts, og
akiptir héruðum. Frá henni
breiðast hrjóstrugir viðarmóar
Bárðardals inn til lands, en
grösugar mýrar Köldukinnar til
sjávar. Bœrinn Hrifla er Bárð-
ardals megin árinnar, austar-
lega í dalnum, og á hvergi land
til fjalls.
Á einu vori, nálægt síðustu
aldamótum, flutti eg búslóð
fóstra míns, Karls Emils Prið-
rik8sonar, frá Stóruvöllum í
Bárðardal að Hálsi í Köldukinn.
Milii bæjanna er fast að þing-
mannaleið. Eg var einn með
lest og fór dagfari og náttfari,
nokkrar ferðir. Ekki fór eg
venjulega leið — um Ljósavatn
— en nær Skjálfandafljóti, sem
beinast varð stefnt á „Kinnar-
felliðu, því þar þótti mér fast-
ara undir fæti en annarsstaðar
í „Fram-kinn“, þótt vegleysa
væri.
Á ferðum þessum varð Hrifla
mér áfangastaður, og reyndist
svo, að bæði eg og hrossin urðu
þeim stundum fegnust, er við
sáum bæinn. Áður hafði eg lít
il kynni haft af staðnum og
fólkinu þar. Nú komst eg að
raun um, að þarna í móunum,
sem annars virtust svo kosta-
snauðir, var unnið hið menni-
legasta starf með góðum árangri
— f kyrþey. Og síðan hefir mér
orðið ljósara, hvers eðlis það
var.
Jón bóndi í Hriflu var lítill
maður vexti og lét ekki mikið
yfir sér. Og mér fannst hann
vera í náttúrlegu samræmi við
þennan litla bæ, sem bar svo
lítið á þarna í móunum. Hann
er athugull og orðheppinn, dá-
lítið kíminn og kunní vel að
segja frá; hafði líka frá mörgu
að segja, þegar tími var til. Og
hann átti metnað og öryggi þess
manns, sem jafnan hefir fyrir
augum árangur verka sinna,
hvert sem hann lítur. Túnið
hans var ekki stórt, en það var
bætt, ágætlega hirt og garður
hlaðinn um það. Húsin voru öll
hið bezta gerð eg um gengin.
Allt voru þetta handaverk Jóns
bónda og skylduliðs hans, og
allt bar það vott um hyggindi,
alúð og elju. — Og Jón bóndi i
óx mér í augum, því oftar sem
mig bar að garði hans.
Rannveig húsfreyja var glæsi-
legri og aðsópsmeiri en maður
hennar. Allur bragur innanhúss
bar henni vitni um smekkvísi,
gáfur og skörungsskap. Mér
duldist ekki, að slík kona hefði
einnig sómt sér vel í stærri
húsakynnum.
Börnin virtust mér samþýdd
heimilinu og óvenju vel að sér.
Og hjónin voru staðráðin í að
fá þeim heimiliskennara næsta
vetur.
Þarna var gróandi í öllu. Og
mér óx trú á mennina — og
móana.
Nú hefir Jónas Jónsson fært
nafn Hriflu inn í sögu landsins,
svo að ekki verður af máð.
En hverjir gerðu garðinn
frægan ?
Karl Fínnbogason.
smiðjuna, að auka þyrfti stór-
lega upplag blðsins vegnahinn-
ar óhemju götusölu. Eftir því
sem á daginn leið varð æ meir
að auka upplagið, unz það var
orðið 3500 eint. umfram venju-
legt upplag. Mun láta nærri að
götusalan hafl alls orðið þrír
fjórðu hlutar þeirrar upplags-
aukningar, og er slíkt einsdæmi
hér á landi.
Margs fieira er að minnast.
En hér skal staðar numið.
Ég nota tækifærið, á þessum
hátindi æfi hans, til að þakka
prýðilegt samstarf á undaförn-
um árum.
Jón Þórðarson.
Guðmundur Jónsson frá Hóli:
Reykjatorfan þjóðareign
Eitt af nýmælum þeim sem
Jónas Jónsson átti frumkvæði
að, beitti sér fyrir ok kom í
framkvæmd á fyrstu stjómar-
árum Framsóknarflokksins, var
að tryggja þjóðinni þau fágætu
og margvíslegu verðmæti, sem
fólgin eru í jarðeigninni Reykj-
um í Ölfusi. Var tillaga hans
um þetta mál samþykkt á Al-
þingi 1929.
Hátíðarárið 1930 líratt hann
af stað tvennskonar fram.
kvæmdum samtímis á hinni
nýju þjóðareign. Önnur var
bygging hressingarhælis fyrir
berklasjúklinga og giktveikt
fólk, er búa skyldi við betri og
heilnæmari bataskilyrði en áð-
ur höfðu! þekkst hér á landi.
Hin var nýtísku garðræktarstöð
næð vermihúsum, sem reist var
íyrir hælig og ríkisspítalana í
Iteykjavik.
Reynzla áranna síðan hefir
sannað að staðurinn er til
hvorutveggja frábærlega vel
fallinn. En í rauninni er hér þó
byrjun ein á þeirri fjölbreyttu
hagnýtni, sem J. J. hefir hugs-
að sér á þessum stöðumi, fyrir
almenning á komandi árum. Hér
er ekki rúm til að gera þess
grein, enda er þess að vænta
að J. J. eigi sjálfur eftir að
fylgja ým'sum slíkum málum
áleiðis til framkvæmdanna. En
svo eitt þeirra sé tekið skal
geta þess nú, að sumárið 1931
reit J. J. grein í Tímann, þar
sen. hann dregur upp rhynd af
þeim veruleik, að í hinum
fögru og skjólríku dölum inn
af Reykjum eigi að veita al-
menningi í Reykjavík og Hafn-
arfirði — einkum húsfreyjum
meg börnum sínum — aðstöðu
til hressandi sumardvalar ár
hvert. .— Þetta er enn mál
f ramtíðarinnar, og þau era
mörg á þessum stað. En allir
þeir, sem eiga leið um fjöl-
farnasta þjóðveg landsins —
fram hjá Reykjuím — mega
líta þar inn til dalanna fagurt,
gróðurríkt land, yljað af tugum
hveralauga og heitra linda —
land, sem geymir í skauti sínu
möguleika og skilyrði til margs-
konar heillaríkra framkvæmda
í hlutfalli við langa framtíð
ungrar, vaxandi þjóðar. Þar
sem víðar mun íslenzka þjóðin
bera giftu til þess að láta hug-
sjónir Jónasar Jónssonar ræt-
ast. Guðm. JónsSon.
Jón Þórðarson, prentari :
Kynni mín við blaðamanninn }. J
Bjarni Asgeirsson, alþingismaður:
Fjórðungur aldar
Jónas Jónsson er sá af blaða-
mönnum, er ég sem prentari hefi
lengst átt samstarf með um æflna
Margs er því að minnast, en
fátt eitt af því verður hér skráð.
Frá fyratu kynnum mínum við
blaðamenn í ársbyrjun 1906 og
fram til þessa tíma, hefi ég eng-
um kynnzt, sem komizt hefir í
samjöfnuð við hann hvað hrað-
virkni og hugmyndagnægðsnert-
ir. Um hvað Jónas hefir skrifað
og hvernig það hefir verið fram-
sett, er flestum kunnugt. Óþarfl
er því að gera þess grein hér,
Hitt mun mönnum ekki jafn-
kunnugt, að oft hefir hann á
einum klukkutíma skrifað um
8000 stafl, án þess að þurfa
nokkurntíma að láta pennann
hvílast, til að ígrunda á hvern
hátt hugsunin skyldi fram-
sett eða niðurröðun efnis hagað.
Það virtist allt skipulagt í hin-
um frjóa heila, áður en tekið
var til ritstarfanna. Oft hefir
mig undrað það, að jafnframt
því, Bem hann hefir verið að
skrifa, hefir hann átt samtal við
menn, sem næfstaddir hafa ver-
ið, án þess að hætta störfum.
Þó hygg ég, að hann hafi held-
ur kosið að vera í einrúmi, eða
án mikillar truflunar, ef um
vandasamar ritsmíðar var að
ræða. — Fullyrða má, að
enginn núlifandi íslendingur
hefir afkastað jafnmiklu í rituðu
máli, sem hann. Meginhlutann
af öllum ritstörfum sínum hefir
hann unnið án þess að fá nokkra
þóknun fyrir. Iðulega hefir það
átt sér stað, að hann heflr kom-
ið í prentsmiðju þá, sem blöð
samvinnumanna eru prentuð í,
seint að kvöldi eða snpmma
morguns, og ritað á 1—2 klst.
greinar sem fyllt hafa marga
dálka 1 blöðum flokkBins.
Ég minnist þess, er prent-
smiðjan hafði í þjónustu sinni
einn af braðvirkustu vólsetjur-
um landsins. Jónas sat við lítið
borð í vélsetjaraklefanum og
skrifaði, en setjarinn setti. Báð-
ir öttu kapp. Fingur setjarans
léku um stafaborð vélarinnar.
Hver línan af annari þaut í gegn-
um vélina. En því hraðar, sem
setjarinn setti, því örar leið
penni Jónasar um handritapapp-
írinn. Oftast urðu leikslokin þau,
að þegar greinin var fullsamin,
var drjúgum meira ósett af hand-
riti, en verið hafði í byrjun.
Ég minnist þess úr síðustu
kosningahríð, að þá skrifaði
Jónas á örskömmum tíma eina
af sinum snjöllustu og minnis-
stæðustu kosningagreinum.
Ég minnist þess, er Jónas var
eitt sinn að fara í ferðalag, sem
oftar. Ritstjóri Tímans var las-
inn. Litið handrit var komið, en
útkomudagur blaðsins nálgaðist
óðum. Jónas kom í prentsmiðj-
una til að vita hvað efni blaðið
liði Hann ætlaði að leggja af
stað um kvöldlð. í snatri settist
hann við borðið og skrifaði tvær
eða þrjár greinar á örlítilli
stundu. Daginn eftir sagðist hann
senda meira handrit. Morguninn
eftir kom frá honum það stór
bunki af handritum, að ekki
komst í það tölublað nema
nokkur hluti þeirra.
Ég minnist ekki hvað sízt, er
í setningu og prentun var grein-
in „Stóra bombanu. Það var á
allra vitorði, að Jónas var að
svara hinni hörðustu árás,
sem gerð hafði verið á hann.
Fólkið var forvitið. Því lék hug-
ur á að vita á hvern hátt svar-
ið mundi verða. Andstæðingar
hans komu, maður eftir mann,
til að vita hvað útkomu blaðs-
ins liði. Nóttina, sem blaðið var
prentað, var aðsóknin orðin það
mikil, að loka varð prentsmiðj-
unni. Daginn eftir hófst sala
biaðsins. Klukkustund eftir að
sala hófst, var símað í prent-
Það fer vel á því að Jónas
Jónsson skuli vera fæddur í
maímánuði. Sá mánuður er
venjulega tímabil leysinganna,
umbrotanna, og voryrkjunnar í
íslenzkri náttúru. Hann virðist
líka hafa fengið þrótt og eðli
vorleysinganna í vöggugjöf.
Það er nú réttur aldarfjórð-
ungur frá því að ég kynntist
honum fyrst. Það var veturinn
1909—10. Ég var þá við nám í
Reykjavík. Hann var nýkominn
þangað „utan úr heimi“.
Ég tók þá nokkurn þátt í
störfum Ungmennafél. Reykja-
víkur. Hann gekk í félagið um
haustið og hóf þá starfsemi
sína í ungmennafélögunuml
Starfsemi, sem var hinn glæsi-
legasti inngangur er ég get
hugsað mér, að dáðríkri um-
bótastarfsemi í opinberum mál-
um.
Ungmennafélögin voru þá
full af vorhuga. Okkur fannst
daginn alltaf vera að lengja, og
við biðum sumarsins með
óþreyju.
Og Jónas kom inn í félags-
starfsemina eins og suðrænn
þeyvindur. Það fylgdi honum
asahláka, hvar sem hann fór.
Ég man alltaf eftir fyrsta
málinu, sem hann flutti í félag-
inu. Það var bókmenntalegs
efnis. Tildrögin voru þau, að
bókaútgefandi einn í Reykja-
vík hafði látið þýða á lélega ís-
lenzku allmikið af útlend-
um „reyfurum“ af- lakasta
tagi., — dreift þessu út um
landið af miklum dugnaði um
nokkurt skeið, svo að þessar
bókmenntir voru að verða aðal-
sálarnæring lestrarfúsrar al-
þýðu víða um landið. Guðrún
Ósvífursdóttir og Auður Gís'la
Súrssonar máttu þoka fyrir
Kapitolu Black. Gunnar á Hlíð-
arenda hvarf í skugga Ruriks
Nefel, og Svarti Donald varð
miklu tilkomumeiri en Grettir
Ásmundarson.
Fólkið svalg í sig ómetið, —
eins og sumar kirkjubækumar
frá þeim tíma bera með sér, en
hvergi heyrðist aðvarandi rödd.
Það var þetta mál er Jónas
tók til meðferðar í erindi er
hann flutti í félaginu. Hann
gagnrýndi þessar bókmenntir
og útgáfustarfsemi miskunnar-
laust; dró fram andleysið,
smekkleysið, málleysumar og
vesaldóminn, í þessari „menn-
ingarstarfsemi" og kaghýddi
hana. Þannig opnaði hann eins
og bezt mátti verða augu allra,
er á hlýddu fjTÍr ósómanum.
Erindi þetta birtist nokkru
síðar í einu Reykjavíkurblað-
anna og vakti feikna athygli.
Ég hygg að þetta séu fyrstu
afskipti J. J. af þjóðmálum1.
Og hann birtist þegar með
alvæpni og þvi atgerfi búinn,
er við höfum kynnst hjá hon-
um síðan.
Hann hafði ekki fyr dregið
atgeirinn úr slíðrunum, en að
það söng í honum. Og hann
ávann sér þegar með þessu
fyrsta áhlaupi sínu hið venju-
lega fylgilið forystumannsins,
aðdáun samherjanna annars-
vegar og hatur andstæðinganna
hinsvegarý sem honum (hefir
iivarvetna auðnast síðar í svo
ríkum mæli og alltaf fylgir
honum eins og ljós og skuggi.
Ég nefni ekki fleiri einstök
atvik úr starfsemi hans í ung-
mennafélögunum. Sá kafli úr
æfisögu hans væri efni í langa
ritgerð — heila bók. Bráðlega
tók hann að sér ritstjóm
blaðsins Skinfaxa, er félögin
gáfu út, og stjómar því um
nokkurra ára skeið, — bezt
ritaða blaðsins, er þá kom út á
landinu.
Hugsjónaauður ritstjórans,
sívakandi áhugi á öllum mál-
um, ásamt óvenjulegri rit-
snilld, gerðu blaðið að miðdépli
félagsskaparins, og Jónas Jóns-
son að sjálfkjörnum foringja
æskunnar í landinu allt þetta
árabil.
Og árin líða. Bráðum tekur
stjómmálabaráttan við í sín-
um íslenzka algleymingi. Jónas
verður annar aðalmaðurinn við
áhrifamesta stjórnmálablað
landsins, þingmaður, ráðherra,
flokksforingi. Alltaf ný og ný
barátta, nýir sigrar, nýjar
framkvæmdir.
Það er sá kafíi æfi hans, semi
mesta athygli vekur alls þorra
landsmanna.
En sá fyrri verður mér
minnisstæðari. Máske vegna
þess, að ég er svo gerður, að
loforð voryrkjunnar heilla mig
meir en efndir uppskerunnar,
hversu ríkuleg sem hún reyn-
ist.‘
Líklega er það þó öllu held-
ur vegna hins, að þeim
manni, sem fylgst hafði með
Jónasi Jónssyni fyrsta áfang-
ann, og fylgdi honum úr hlaði,
er hann hóf þjóðmálabaráttu
sína gunnreifur og vopnfimur,
gat ekkert komig á óvart af
því bezta sem eftir hann ligg-
ur. Það hlaut næstupi allt að
koma, eins og af sjálfu sér.
Bjarni Ásgeirsson.
Guðbrandur Magnússon, forstjóri:
Leitín að tnönnum
Ritstjóri Tímans hefir veitt
mér þau forréttindi, sem ein-
u m fyrsta starfsmanm blaðs-
ins, að fylgjast sérstaklega
með um efni þessa blaðs, sem
gefið er út í virðingarskyni
við Jónas Jónsson fimmtugan.
Og hann hefir ennfremur
orðið við þeirri ósk minni, að
ég mætti skrifa síðasta grein-
arstúfinn í blaðið.
Þegar ég lít yfir það, sem
aðrir hafa gert að Umtalsefni
hér í blaðinu, og einkennir
Jónas Jónsson, þá rifjast upp
fyrir m;ér m. a. eitt atriði,
sem ég tel við eiga ag minn-
ast á. ’r
En það er leit Jónasar Jóns-
sonar að mönnum.
Hann er flestum skyggnari
á hvað með 'hverjum éinum
býr. Og margir eru, þeir, sem
sótt hafa ráð til hans þegar
þeir skyldu velja sér hlut-
skipti, og margvísleg er sú
hjálp og sú aðstoð, sem hann
hefir þá veitt þeim.
í þessu er fólgin einn hinn
gleggsti foringjahæfileiki J. J.
Hann sér hina margháttuðu
umbótamöguleika, svo að segja
jöfnum höndum' í smáu og
stóru. Þessvegna hefir honura
reynzt svo auðvelt að benda á
úrræði fyrir menn með mis-
munandi hæfileika. og mismun-
andi áhugamál.
Meðan J. J. var ráðherra og
veitti embætti og trúnaðar-
störf, þá mátti sjá, að hann
fór ekki ætíð troðnar leiðir,
heldur eirrnig eftir eigin m'ati
á manngildi þeirra, er hann
valdi til. Og í stað þess að láta
menn sækja um störf og stöð-
ur, þá kom það fyrir, að hann
sótti eftir mönnum í störfin og
stöðurnar.
Rétt þykir að láta þess get-
:ð, að sótt hafa verið ráð til
J. J. af valdhöfum og af forráða.
inönnum ýmsra stofnana L
hinni vandasömu leit — að
mönnum. - -
Það hefir ekki hjá því farið,
að einmitt þær kröfur, sem J.
J. hefir gert í þessum efnum,
það mat á manngildi, sem
hann hefir lagt á, hefir haft
víðtæk áhrif.
ívar Wennerström, núver-
andi hermálaráðherra Svía,
hefir sagt í blaðagrein, að hvar
sem 3—4 menn væru saman á
íslandi, hvort heldur væri inn
við jökla eða úti á sjó, þá
kviknuðu deilur um Jónas. Og
hann sagði ennfremur í sömu
greininni, að það væri hlutfalls
lega eins mikið um hann einan
deilt á Islandi, eins og þá þrjá
stjómmálamenn í Svíþjóð til
sam'ans, sinn af hvorum flokki,
sem mestur styr stæði um þar
í landi.
Eru það framkvæmdaverk
J. J., sem þessum deilum
valda?
Menn eiga hsagara með að
gera sér grein fyrir því eftir
lestur þessa blaðs, vegna þess,
hversu minnst er þar á mörg
þeirra.
Ég man í svip eftir fáein-
um til viðbótar, svo sem eins
og Lögbókinni, ríkisprent-
smiðjunni og Kristneshælinu,
sem ekki er þarna getíð, en
sem J. J. hefir átt frumkvæði
að eða veitt öflugan stuðning.
Ragnar heitinn Ólafsson
sagði við vígslu Kristneshælis-
ins áð þáð, að hælið væri kom-
ið upp, væri engum manni ein-
um meir að þakka en J. J.
Það eru ekki framkvæmd-
irnar og umbótastörfin sem
fyrst og fremst valda deilun-
um . um Jónas Jónsson. Heldur
kröfur hans um jafnan rétt.
Kröfur hans um samvinnu í
stað samkeppni og kröfur hans
um sambýlishætti mannanna
yfirleitt, en þó kannske eink-
um háttur hans um að meta
rnenn.
Framkvæmdimar og um-
bótastörfin voru óhugsanleg
nema með aðstoð mjög margra
manna. Og það er þessi leit að
áhugamönnum, mjönnum, sem
líklegir voru til þess að vinna
af einlægni að umbótunum,
hverri umj sig, sem mestu um-
tali hefir valdið.
Og leit J. J. að mönnum hef-
ir náð yfir öll aldursskeið.
Sira Björn Þorláksson var á
sínum tíma valinn til þess að
hafa eftirht með áfengisútlát-
um. Hann mun hafa verið
elztur þeirra, semj J. J. hefir
sett til starfs, en einkum hlaut
þessi leit að eiga sér stað með-
al yngri kynslóðarinnar, vegna
þess að eldri kynslóðin var
mótuð af öðrum skoðunum',
hún vildi að titlar og erfð-
ir skipuðu mönnum ýmist
í sól eða skugga og réðu meira
en hæfileikar og áskapaðúr
manndómur.
Þessi þáttur, þessi nýi hugs-
unarháttur, sem hér er kom-
inn til sögunnar /m!eð Jónasi
Jónssyni, er ef til vill djúptæk-
astur og afdrifaríkastur, af
öllu því, sem hann hefir komið
til leiðar, og þá um leið líkleg-
ux' til þess að orka miklu
um farnað þjóðarinnar í fram-
tíðinni.
Lárus Rist hefir það eftir
Jóni Hjaltalín skólastjóra, að
hann hafi látið þau orð falla,
þegar Jónas Jónsson hafði lok-
ið námi við gagnfræðaskólann
á Akureyri, „að hann væri sá
þyngsti lax, sem komið hefði
á sína vog“.
Reynslan hefir á eftirminni-
legan hátt staðfest þennan
dóm skólamannsins í leit hana
— að mönnum.
Guðbrandur Magnússon.
Ritstjóri Grisli Guðmundsson.
Prentsm. Acta.