Tíminn - 03.03.1937, Blaðsíða 3

T 1 M I N N
39
Ufanríkismálín í hendur
7
Tiliaga ííl þingsályklunar borin iram af S ping-
mðnnutn úr Framsóknatflokknum og Aipýðufl.
Hin neíkvæða fjármálastefna
Eftirtaldir þingmenn: Bjarni
Asgeirsson, Héðinn Valdimars-
son, Jónas Jónsson, Stefán
Jóh. Stefánsson, Páll Zóphóní-
asson, Ásgeir Ásgeirsson, Gísli
Guðmundsson og Emil Jóns-
son lögðu fram svohljóðandi
tillögu í Sþ. 27. febr.:
„Alþingi ályktar að skora á
ríkisstjórnina að undirbúa í
samráði við utanríkismála-
nefnd skipulag á meðferð utan-
ríkismála, innanlands og utan,
sem bezt kann að henta, er Is-
lendingar taka alla stjórn
þeirra mála í sínar eigin hend-
ur, og bera síðan tillögur um
þessi mál undir Alþingi. Kostn-
að þann, er ályktun þessi hefir
í för með sér, skal greiða úr
ríkissjóði“.
G r e i n a r g e r ð: Samkvæmt
sambandslögunum, 18. gr., get-
ur Alþingi hvenær sem er, eftir
árslok 1940 krafizt, að byrjað
verði á samningum um endur-
skoðun þeirra laga, og verði
ekki nýr samningur gerður inn.
on 3 ára frá því að krafan kom
fram, getur Alþingi samþykkt,
að sambandssamningurinn sé
úr gildi felldur, enda gr-eiði 2/3
hlutar þingmanna þessu atkv.,
og það verði síðan endursam-
þykkt með 3/4 hlutum greiddra
atkvæða við almenna atkvæða-
greiðslu kjósenda í landinu,
sem 3/4 atkvæðisbærra kjós-
enda taka þátt í. Sama rétt
hefir Ríkisþing Dana.
Á Alþingi 1928 var í sam-
bandi við fyrirspurn frá Sig.
Eggerz því lýst yfir af hálfu
Framsóknarflokksins, íhalds-
flokksins og Alþýðuflokksins,
að þessir flokkar vildu nota
uppsagnarákvæðin eins fljótt
og lög standa til, meðal annars
til þess að taka utanríkismálin
að fullu í hendur íslendinga.
| Sjálfstæðisflokkurinn var þá að
vísu ekki fæddur, og mun því
ekki telja sig bundínn við þess-
ar yfirlýsingar, en aðalmenn
hans allir voru þá í íhalds-
flokknnum. Gefst nú Sjálfstæð-
isflokknum tækifæri til að gefa
upplýsingar máli þessu viðvíkj-
andi.
Á árinu 1928 var sett á stofn
föst utanríkismálanefnd þing-
manna, er starfar ásamt ríkis-
stjórninni að meðferð utanrík-
ismála, og síðan hefir raun-
verulega stjórn þessara mála
að miklu leyti færzt inn í land-
ið. Allir verzlunarsamningar
eru gerðir að fyrirlagi ríkis-
stjórnarinnar og utanríkismála-
nefndar og venjulega af ís-
lenzkum sendimönnum. En að
lögum til er ástandið óbreytt
með meðferð Dana á þessum
málum, meðan sambandssamn-
ingurinn stendur.
Nú er farið að styttazt unz
uppsögn á sambandssamningn-
um væntanlega fer fram og full
þörf á, að undirbúningur verði
gerður um endanlega skipun
þessara mála á sem tryggileg-
astan og þó kostnaðarminnstan
hátt. Ákvörðun verður að gera
um, á hvaða stöðum erlendis
þurfi að hafa sérs’taka íslenzka
sendimenn og ræðismenn og
hvernig verði á öðrum stöðum
erlendis tryggt, að umboðs-
menn verði fyrir íslenzka ríkið,
er annist nauðsynleg sendi-
sveitar- eða ræðismannsstörf
fyrir það. Þá þarf og að skipa
málum þessum heima fyrir með
sérstakri stjómardeild og til
allra þessara starfa sjá fyrir
hæfum mönnum i tíma, og þó
þannig, að nauðsynlegs spam-
aðar verði gætt í hvívetna.
Þess verður að vænta, að
gott samkomulag fáist um
lausn þessara mála, sem svo
miklu skipta íslenzku þjóðina,
milli allra stjórnmálaflokka í
landinu, enda þótt Sjálfstæðis-
flokkurinn hafi undanfarandi
ár tekið þá afstöðu að vinna
eklci sameiginlega með öðrum
þingílokkum að utanríkismál-
um, heldur neitað að sitja
fundi utanríkismáianefndar.
Ekkert mál er eins óeðlilegt að
hafa að deiluefni innanlands
eins og sjálfstæðismál þjóðar-
innar.
Er tillaga þessi fram borin í
samræmi við ályktun þá um ut-
anríkismál, er samþykkt var á
flokksþingi Framsóknarmanna
og birt hefir verið hér í blaðinu.
Síðasta
hálmstráíð
Forsprakkar íhaldsmanna eru
orðnir að viðundri fyrir gaspur
sitt um innflutningshöf'tin.
I fyrra fullyrti Ólafur Thors,
að enginn árangur væri af
starfi gjaldeyrisnefndar. Nú er
það komið í ljós, að dregið hef-
ir verið úr innflutningnum um
16 milj. kr. samtals eftir að
nýj u gjaldeyrislögin gengu í
gildi og fram til síðustu ára-
móta.
Þá gripu íhaldsblöðin 'til
þess ráðs að halda því fram, að
innflutningshöftin hefðu aðal-
lega komið niður á nauðsynja-
vörum og að birgðir þessara
vara væru óhæfilega litlar. En
samkvæmt opinberum upplýs-
ingum stendur það nú ómót-
mælt, að nefndin hefir yfirleitt
aldrei neitað um innflu'tnings-
’.eyfi fyrir útgerðarvörur, og að
kornvöruinnflutningurinn á sl.
ari hefir alls ekki rýmað eins
og íhaldsblöðin sögðu.
Þá sögðu íhaldsblöðin, að
nefndin hefði níðst á innflutn-
ingnum til Reykjavíkur. En
skjalfestar tölur sýna, að hlut-
fallslegur innflutningur Reykja
víkur hefir fremur vaxið en
minnkað.
Næst var farið að bollaleggja
um það, að ef innflutningur
hefði verið ótakmarkaður, þá
hefði á sl. ári verið hægt að
kaupa inn vörur til framtíðar-
innar og losna við þá almennu
verðhækkun, sem orðið hefir
um þessar mundir! En þjóð,
sem berst í bökkum við að j
greiða ársúttekt sína og hefir |
miss't sinn stærsta markað, tek
ur yfirleitt ekki svona kenning-
ar hátíðlega.
En þannig hafa forsprakkar
íhaldsmanna hrakist úr einum
stað í annan. Og almenningur
er orðinn dauðleiður á þvætt-
ingi þeirra, sem er eitt í dag og
annað á morgun. Þrjóska þeirra
gegn því að viðurkenna rétt
mál, er bersýnileg og fyrirlitin.
Og þó er Jóhann úr Eyjum í
útvarpsumræðum um fjárlögin .
gerður út af örkinni til andófs
í þessu máli. Jóhann hafði fram
að færa spánýja „röksemd“,
sem hann sennilega er þó
búinn að nota í Vestmanna-
eyjum. En niðurstaða Jóhanns
er í stuttu máli þessi: Ef öll
þau leyfi, sem innflutnings-
nefnd hefir gefið út á sl. ári,
hefðu vei'ið notuð, myndi inn-
flutningurinn hafa orðið mörg-
um miljónum króna hærri.
Hinn hagstæði viðskiptajöfnuð-
ur er því ekki innflutningshöft-
unum að þakka, heldur því, að
innflytjendur hafa ekki notað
leyfin, sem þeir fengu!
Það sýnist nú að vísu þurfa
brjóstheilindi til að halda slíku
fram á sama tíma sem verið
er (og af sömu mönnum) að
kveina út af því, hvað höftun-
um hafi verið stranglega beitt!
Og heiðarleiki af þeirri tegund,
sem fram kemur í þessum mál-
flutningi Jóhanns, er vissulega
éngum þingmanni til sóma.
Því að Jóhann þessi veit það
vel sjálfur, að innflutningsleyfi
þau, sem gefin eru út, eru
aldrei notuð alveg að fullu, og
þau ganga úr gildi eftir til'tek-
inn tíma. Þetta veit innflutn-
ingsnefndin og tekur vitanlega
full't tillit til þess.
Og svo sérstaklega stendur
á, að meginhluti hinna ónotuðu
leyfa voru útgerðarvöruleyfi.
Þessi leyfi hafa eins og áður
er sagt yfirleitt alls ekki verið
Þegar núverandi fjármála-
i’áðherra tók við stjórn, var 1
j milj. 400 þús. kr. rekstrarhalli
hjá ríkissjóði og skuldir ríkis-
ins vaxandi. Greiðsluhalli við-
skiptanna við útiönd var þá,
eftir því sem næst verður kom-
izt, um 10 miljónir króna.
En tvö síðastliðin ár (1935
og 1936) hefir verið að meðal-
tali fast'að 400 þús. kr. reks'tr-
arafgangur hjá ríkisssjóði.
Hagur ríkisins hefir batnað.
Og viðskiptin við útlönd eru nú
komin í það horf, að á síðast-
liðnu ári innti þjóðin af hendi
allar greiðslur erlendis með
andvirði útfluttrar íslenzkrar
framleiðslu á árinu og þó vel
það.
Framlög ríkisins til atvinnu-
veganna og verklegra fram-
kvæmda og til stuðnings al-
menningi í hinni hörðu lífsbar-
áttu hafa verið stórlega aukin
á þessum tveim árum.
Og þó er heildarhækkun
samanlagðra tolla og skatta,
sem ríkið leggur á þjóðina ekki
nema tæp 5%*), og er það li'tlu
’) Skattar og tollar voru áriö
1034 um 11 milj. 843 þús. kr., on
áriö 1936 um 12 milj. 338 þús. kr
eða öllu heldur stefnuleysi,
hinnar ábyrgðarlausu, úrræða-
lausu og foiystulausu stjórnar-
andstöðu.
takmörkuð. Innflytjendur þess-
ara vara hafa haft það fyrir
augum fyrst og fremst að biðja
ekki um of lítið. Og nefndin
hefir veitt án takmarkana, það
sem beðið var um, af því að
þarna var ekki ætlunin að beita
höftunum. Afleiðingin svo auð-
vitað sú, að innflutningurinn
varð miklu minni en sem leyf-
um svaraði. En vitanlega hefir
nefndin líka fylgst með því
jafnóðum, eftir því, sem hinar
mánaðarlegu innflutningsskýrsl
ur Hagstofunnar gáfu til
kyima.
Það er ekki gott að segja,
upp á hvei'ju íhaldsmenn finna
næst í þessu máli.
| meira en sem nemur fólksfjölg-
j uninni á þessum árum, sem
mun vera um 2 '/2 % •
Gegn þessari fjármálastefnu
streitist „neikvæði flokkurinn“
á Alþingi. Gegn þessari fjár-
málastefnu hófu þeir upp raust
sina, Jóhann úr Eyjum og Þor-
steinn Briem við 1. umræðu
íjárlaganna í útvarpinu nýskeð.
Báðir þessir menn eiga sína
fjármálasögu. Jóhann Jósefs-
son hefir verið aðalráðamaður
i bæjarfélagi, sem varð að láta
auglýsa nauðungaruppboð á
eignum sínum vegna vanskila.
Og Þorsteinn Briem var ráð-
herra með 1,4 milj. kr. tekju-
haila í ríkissjóði og 10 milj.
kr. greiðsluhalla á viðskiptun-
um við útlönd!
Og hver eru svo úrræði þess-
ara manna ?
Úrræðin eru þessi:
1. Að minnka tekjur ríkis-
sjóðs (fella niður skatta og
tolla, leggja niður gróðafyrir-
tæki ríkisins o. s. frv.).
2. Að hækka útgjöld ríkis-
sjóðs.
3. Að byrja á ný að safna
vöruskuldum erlendis.
Þetta er hin „neikvæða"
fjármálastefna. Það er stefna,
eða öllu heldur stefnuleysi
hinnar ábyrgðarlausu, úri’æða-
lausu og forystulausu stjórnar-
andstöðu.
Lestras'iélög —
Bókatnenn
hafa tæpl. efni á því að nota ekki
tækifærin til að ná 1 góðar og
ódýrar bækur áður en þær eru
uppseldar. Ennþá fæst Dvðl frá
byrjun. I henni cru um 170 skáld-
sögur. (Margar þeirra ei'u beztu
stuttar úrvalssögur, sem til eru i
heiminum, eftir þekktustu og vin-
sælustu heimsskáldin). Sögurnar
kosta um 12 aura hver til .jafnað-
ar og þá með því að allt sé
ókeypis annað, sem í Dvöl er af
fróðlcik, kvæðum, ferðasögum,
kýmnisögum og öðru, — frá upp-
hafi. — Sumum heftum Dvalar er
örlitið til af. Pantið áður en það
er of seint.
Utanáskrift: Dvöl, Reykjavík.
týr sagði mér af létta af viðtal-
inu, þann hinn sama dag. Eftir
það var ekki annað til en stíga
yfir höfuð höfðingjanum. Þá
er mér og kunnugt um, að
sumir Valtýingar ætluðu þá
landshöfðingja að verða fyrst-
urn íslandsráðherra, töldu hann
færastan um að setja nýju
stjórnina á laggimar. Sjálfur
lét dr. Valtýr á þeim árum
xippi við mig, að hann teldi öll
törmerki á að taka þá völdin,
taldi það ekki mega verða fyr
en hann hefði komið fram ein-
hverju af þeim stóxmælum, er
hann þá hafði á prjónunum.
Þá segir í þáttunum, að and-
ófið gegn Valtýzkunni hafi
vei’ið þrískipt. Þetta er heldur
*) Dr. Valtýr átti mjög öfund-
samt. Lagamenn töldu ekki koma
1 i 1 mála að ólögfróður maður tæki
ráðherradóm og löglœrður bekkj-
arbróðir hans fann honum auk
þcss til foráttu, að hann liefði
verið „fux“ í bekknum (þó með 1.
cinkunn til stúdentsprófs). Bæði
B. Th. Melsteð og Finnur Jónsson
iræðafélagar lians í Höfn, gerðu
honum allt til ama. Finnur fylgdi
hpnun\ heim 1901 og barðist
liai'kalega á rnóti lionum. Lenti
hann í svæsinni ritdeilu við
Kristján háyfirdómara, með svo
mikluin gífuryrðum, að hann
þóttist þurfa aö afsaka sig með
því „að eins og rnaður lirópar í
skóginn fær rnaður svar“, sem út-
lagt á íslenzku þýðir: kveður við
kalli.
ekki rétt. Því var tvískipt að-
eins. Annarsvegar gömlu end-
urskoðunai’mennirnir og hins
vegar landshöfðingjaliðið, og
tel ég Jón Vídalín þar attaní-
css og annað ekki. Og fyrir
engan mun mátti telja hann
forsprakka samvinnumanna,
þegar sakir þess að á þingi
voi-u þeir þá sízt færi’i, er Val-
týzkunni fylgdu. En sam-
steypa þessi var næsta óeðli-
leg og eldi langa stund af
lienni til mikils óhagræðis fyrir
flokkaskipun á þingi.
Þá má í þessu sambandi ekki
gleyma því, að landshöfðingja-
liðið, sem þá var af öllum tal-
inn kjarninn í afturhaldsöfl-
unum með þjóð vorri, hafði
sig fyrst verulega frammi við
kosningarnai' 1900, enda fór þá
fyrst að bresta í þessu eld-
gamla valdatré, sem spi’o'ttið
var upp af rótum hinnar
dönsku einveldisstjórnar, er
Jón Sigurðsson alla æfi átti í
höggi við.
Höfundur hleður miklu lofi á
Hannes Hafstein, þann glæsi-
mann, og skal þar um sagt, að
honum vóx stjórnvizkan með
aldri, og ábyggilega mikil
missa í, að hans naut ekki við
sáttmálagerðina 1918. Aftur er
höfundur mun fáorðai'i um
Bjöm Jónsson, sem ég tel
mestan mann og áhrifaríkast-
an með Islendingum síðan Jón
Sigurðsson leið. Mátti vel geta
þess, að fyrir hans atgöngu
komust bannlögin á 0g er það
djarfasta á'takið, sem enn hef-
ir gert verið til að lypta Is-
lendingum á hærra siðmenning-
arstig en aðrar þjóðir.
Höfundur lætur mjög af því
hve vel Bretum hafi fai’izt við-
skiptin við okkur í heimsstríð-
inu og borgað afurðir okkar
höfðinglega.
Hér skýtur skökku við.
Með bi'ezku samningunum
1915 áskildu Bi’etar sér kaup á
afurðum okkar fyxir stórum
lægra verð en nágrannaþjóð-
irnar seldu þær. Voru þetta
argir nauðasamningar af okkar
hendi og mæltust alls ekki vel
fyrir, enda mér vitanlega ekki
slíku bei'tt við aðrar þjóðir, og
því einsdæmi. Hver rök lágu
til þess, skal hér látið liggja
nxilli hluta, en sumir menn
hafa sett samningana í samb.
við daður nokkurra stjómmála-
manna vorra við Þjóðverja um
þær mundir og má engum vei’a
kunnugra um það en þáverandi
ráðherra, Einari Arnórssyni,
núverandi hæstaréttardómara
með því nafni. En víst er um
það, að þeir samningar hafa
okkur mest illt gert, fyrst með
því að mun minna fé safnað-
ist hér fyrir á s'tríðsárunum
en ella mundi, en þó var sá
skaðinn miklu mestur, að fyrir
það rugluðust allir fjármála-
heilar þessa lands svo átakan-
lega, að fjármál vor komust
þá á skammri stund í svo
mikla óreiðu, að við súpum enn
af því seyðið.
Það var statt og stöðugt
lögmál að vörur félli fljótt og
mikið í verði eftir hvem ófrið.
Svo reyndist einnig í þetta
sinn með öðrum þjóðum, þótt
á því yrði dálitlir hnykkir sak-
ir þess að ófriðurinn tók víðar
yfir og var stórfenglegri en
nokkuru sinni áður. Hjá okkur
fóru aftur afurðir meira og
minna upp í verði og aðalvar-
an, saltfiskurmn, hækkaði jafn-
vel allt að því um þriðjung. —
Fyi’ir það var stríðsbraskinu
haldið hér áfram og efnt til
stæi’ri viðfangsefna en áður í
þeirri villutrú, að verðið mundi
haldas't. Var hún svo mögnuð
með þjóðinni, að jafnvel ráð-
settir bændur skirtust við að
skera nægilega af heyjum sín-
um, illa höfðum. Og þar er að
leita upptakanna að hruni Is-
landsbanka, sem þá var aðal-
fjárstofnun landsins, þó að sú
bannaða kx’ónuhækkun síðar
meir sneri hann úr hálsliðun-
um. -------
Tveir síðustu þættir erind-
anna fjalla um sambandsmálið
og aðdragandann að því. Kveð-
ur höf. það engum efa undir-
orpið, að við þá hefðum átt
opna leið til skilnaðar, ef við
hefðum viljað. Mun þetta mála
sannast og styðst við það, að
síðan á stríðsárunx höfum við
farið allra okkar ferða fyrir
Dönum og þeir jafnan lá'tið
síga á hömlu, er á hefir reynt.
En sé þetta haft fyrir satt,
verður ei’fitt að skilja, hví Is-
lendingar létu hrekjas't stall af
stalli í samningum við Dani og
gefa upp hin dýrustu réttindi.
Hér skal það mál ekki langt
rakið en aðeins bent á 2 höfuð-
ati’iði:
I uppkastinu sæla frá 1908
var jafnrétti Dana bundið við
búsetu þeiri-a hér í landi, að
skiparéttindum undanskildum,
en í samningnum 1918 er bú-
setuskilyrðið þurkað út. Og þó
hafði jafni’éttisákvæðið jafnan
verið sárasti þyrninn í augum
íslendinga 0g var það enn 1918.
Sézt þetta á því, að í stjórnar-
ski’á konungsríkisins íslands
5. maí 1920, var 5 ára búseta
gerð að skilyrði fyrir kosning-
arrétti til Alþingis, án tillits til
þjóðei-nis, og þar með dreginn
broddurinn úr hinu skilyrðis-
lausa jafnrétti Dana. Voi’u
þetta ber svik við Dani og þá-
verandi forsætsi’áðhera Jón
Magnússon lét þetta bei’lega á-
sannast, því að einmitt sakir
þessa a'triðis skaut hann sér
undan ábyrgð á sjálfri stjórn-
arskránni, en lét Pétur frá
Gautlöndum skrifa undir hana
með konungi, mann sem alls
ekki hafði komið nærri því
máli.
Enn meiri hrakför fór þó
möi’landinn í fjárskiftunum við
Dani. Fyrir eina milljón ki’óna
til háskólans afsalaði landið
sér öllum fjái’kröfum þeim í
hendui’. Þegar þess er gætt, að
þá voru peningar svo verðlitlir
hér á landi, að allir peninga-
menn urðu fá'tækir, ef marka
má orð höfundarins þar um,
sézt bezt hvílíkt afnám samn-
ingai-nir vonx að þessu leyti,
enda lxelzt gefið í skyn, að
þessi linkind af vorri hálfu ætti
að skoðast sem þokkabót 'til
Dana fyrir viðurkenningu full-
veldisins. Ilefir aldi’ei vei’ið
jafn hraklega drítt í hreiður
Jóns Sigurðssonar eins og með
þessum endemis fjárskiftum,
því með þeim var allt hans
stai’f og barátta fyrir fjárkröf-
um vorum gjört að ómei’ku ó-
magahjali.
Er á þetta stutt fyrir því,
að það bil, sem er milli sam-
tandsþjóðanna, vei'ður aldrei
brúað fyr en Danir hafa látið
oss njóta fulli’ar sanngirni í
fjárskiptum við þá.
Af þessari lýsingu, þótt stutt
sé, ætti mönnum að skiljast,
að engin þörf er á að gylla
sambandslögin fyrir oss, hve-
nær sem fæi’i býðst, því að
hitt mun sönnu nær, að þau
gátu ekki lélegri orðið.
Magnús Torfason.