Tíminn - 28.04.1937, Blaðsíða 2

70
T I M I N N
samkvæmt þessum útreikningi.
til þess að kjötframleiðsla og
sauðfjárbúskapurinn geti bor-
ið sig. Þessa fjárhæð verður
ríkisstjórnin að færa bændum í
bú sín.
Ég er ekki í nokkrum vafa
um það, að undirtektir þeirra
Bændaflokksmannanna undir
það, að þessi niðurstaða væri
rétt, voru byggðar á því, að
þeir ímynduðu sér, að þessu
marki myndi ekki verða náð í
náinni framtíð, og þess vegna
væri, ef menn mættu svo að
orði komast, óhætt að standa
á þessum tölum sem kröfum.
Ég hefi nú athugað nokkuð
verðlag á sauðfjárafurðum
1934 og 1936, og komizt að
þeirri niðurstöðu, miðað við
útflutningsskýrslur og fyrir-
hggjandi tölur um meðalverð-
lag á kjöti, að með því verð-
lagi á ull og gærum, sem var s.
1. ár, sé því marki, sem nefnd
Eúnaðarfélagsins setti um
verðlag á sauðfjárafurðum ti)
þess að búin gætu borið sig,
svo að segja náð. Ég skal nátt-
úrlega ekki taka ábyrgð á því,
að tölur útflutningsskýrsln-
anna séu réttar, en þótt þær
séu ekki alveg nákvæmar, ættu
þær að vera álíka réttar bæði
árin og því óhætt að taka mark
á breytingunni til hækkunar
á verðlaginu, sem þær sýna.
Ég ætla nú ekki að fella neinn
dóm um það, hvort þessar nið-
urstöður Búnaðarfélags nefnd-
arinnar séu réttar eða ekki,
eða hvort verðlag á iandbúnaö-
arafurðum nái nú framleiðslu-
verði. En ég ætla mér að
spyrja Hannes Jónsson að því,
hvernig samræma eigi það
tvennt: Annarsvegar niðurstöð-
ur Búnaðarfélagsnefndarinnar
um framleiðslukostnaðarverð
og ánægju Bændaflokksins með
þá niðurstöðu, og svo hins-
vegar hróp Bændaflokksins nú
um það, að vegna ranglátrar
gengisskráningar fái bændur
ekki nándar nærri tilkostnað-
arverð fyrir afurðir sínar, að
ég nú ekki tali um hinar barna-
l.-gu fullyrðingar um, að ekk-
ert hafi ræzt úr fyrir landbún-
aðinum á sl. 2 árum.
Ennfremur ætla ég að butiría
á það, að ef miða ætti við til-
kostnaðarverðsútreikning Bún-
aðarfélagsnefndarinnar frá
1934, þá ætti þetta frv. Hann-
t sar Jónssonar ekki að leiða til
neinnar gengislækkunar bænd-
anna vegna. Ég vænti líka,
að hv. flm. þessa frv. hafi gert
sér það ljóst, að ef nokkurt
vit á að vera í meginhugsun
2. gr. frv. um að skrá pening-
ana með tilliti til tilkostnaðar-
verðs, þá ætti aðjiækka gengi
krónunnar í hvert skiti sem
bændur eða aðrir framleiðend-
ur færu að fá meira fyrir sínar
áfurðir en tilkostnaðarverð, og
þannig að plokka af þeim þann
ágóða, sem þeir kynnu að geta
haft af rekstrinum. Hin ill-
ræmda gengishækkun í valda-
tíð Jóns Þorlákssonar hefði því
verið alveg í anda þessa frv.,
sem nú er flutt af Bænda-
fiokknum.
1 3. gr. frv. er nokkuð nánar
talað um tilkostnaðarverð og
er þar talað um, að nefndin
eigi aðgang að ýmsum gögnum
til þess að geta ákveðið rneðal-
talstil kostnaðarverð þeirrar
vöru, sem seld er á erlendum
markaði. Ég hefi skygnst í
greinargerð frumvarpsins eft-
ii’ nánari skýringum á þessu
ákvæði um meðaltalstilkostn-
aðarverð, en sé ekki neitt
minnst þar á þetta algera ný-
mæli í íslenzkri löggjöf. Nú vil
ég beina þeirri fyrirspurn til
hv. flm., hvað átt er' við með
þessu „meðaltalstilkostnaðar-
verði“. Mér þykir sannast að
segja nokkuð undarlegt að
þessu skuli ekki fylgja neinar
skýringar.
Satt að segja fmnst mér
emu gilda hvar gripið er
niður í þetta frv. Það er van-
! hugsað kák, og flutt eingöngu
I til þess að sýnast. Ég hefi
] nú rakið efni þess og sýnt
! fram á að hv. flutningsm. hefir
! ekki einu sinni nennt að leggja
vinnu í að undirbúa málið. Á-
scæðurnar fyrir allri þessari
! málsmeðferð skiljast þó nokkuð
betur ef fortíð þeirra manna,
sem að því standa, er athuguð
nokkuð nánar. Þeir Hannes
Jónsson og Þorsteinn Briem
tala um gengislækkun, sem sér-
stakt hagsmunamál bænda-
stéttarinnar eins og á stendur,
vegna þess hve verðlagið sé
Irábærilega lágt, einmitt fyr-
iv þá framleiðendur. Af þessu
verðum við að draga þá álykt-
un, að þeir álíti gengislækkun
vfirleitt vera mikið hagsmuna-
mál fyrri bændastéttina. Þor-
steinn Briem hefir nú haft þá
ánægju, að vera landbúnaðar-
ráðherra á þeim tímum þegar
■'■erðlag á landbúnaðarafurðum
var lægra en það hefir orðið
fyrr eða síðar á síðari áratug-
um, og helzt leit út fyrir, að
■sauðfjárbúskapur myndi leggj-
ast niður. Greip hann þá tíl
þessarar einu lausnar, sem
hann nú telur nokkurs virði
fyrir bændastéttina, gengis-
lækkunar, til þess að rétta hlut
landbúnaðarframleiðendanna ?
Nei, hann gerðí það ekki.
Ilann minntist ekki á hana, og
ekki nóg með það, liann gerði
beldur engar aðrar ráðstafanir
til þess að hækka verðlag á af-
urðum bænda, og í því var
ekkert gert fyrr en eftir að
bonum var rutt úr ráðherra-
stóli eftir kosningarnar 1934.
Segjum að hann hafi ekki haft
vald til þess að koma fram
gengislækkun. Barðist hann þá
ekki fyrir henni? Hélt hann
ekki snjallar ræður til þess að
sannfæra samstarfsmenn sína
um hina brýnu nauðsyn á geng-
islækkun? Nei, hann gerði það
ekki heldur. Hann þagði. Hann
upplauk ekki sínum munni um
þetta eina stóra hagsmunamál
landbúnaðarins,að dómi Bænda-
flokksins, fyrr en hann var
búinn að fá þá aðstöðu, að
hann réði engu. Ef til vill
mætti ganga út frá því, að óat-
luguðu máli, að verðlag á
landbúnaðarafurðum hefði ver-
ið óhagstæðara eftir að Þor-
steinn Briem komst í minna-
hlutaaðstöðu en það var áður,
cg að á því séu kröfurnar um
gengisbreytingu byggðar, þótt
áður væri um þær þagað. En
cins og ég gat um aðan, þá er
þetta sem betur fer öðru nær.
Útflutningur landbúnaðaraf-
urða var árið 1932 3,3 millj. kr.
og 1933 4,5 millj. Þetta eru
þau árin, sem Þorsteinn Briem
er í almætti sínu, en gleymir
að sinna lífshagsmunamáli
bændastéttarinnar. En árið
1935 nam útflutningur land-
búnaðarafurða kr. 6,5 millj. og
árið 1936 8,4 millj. kr. Þetta
eru þau 2 ár, sem Þorsteinn
Briem og Hannes Jónsson hafa
verið í minnahlutaaostöðu, og
sá tími, sem þeir sí og æ hafa
verið að klifa á nauðsyn geng-
islækkunar til þess að rétta
hlut bændastéttarinar vegna ó-
hagstæðs verðlags. Hér við
bætist svo það, að heildarverð-
mæti mjólkurafurða hefir á
þessum sama tíma meir en tvö-
faldazt, og kjötvérðið 'ihnan-
lands hækkað sem nemur mörg-
um hundruðum þúsunda króna,
kvort árið um sig.
Ég ætla ekki með þessu að
fara að halda því fram, að
þessi mikla verðhækkun hafi
nú þegar valdið einhverri al-
sælu í sveitum þessa lands, en
hinu ætla ég að halda fram, að
það situr illa á þeim mönnum,
sem hengu við völdin 1932—
1933, gersamlega aðgerðar-
lausir um allt það, er gat mið-
að að því að hækka verðlag á
landbúnaðarafurðum, og minnt-
ust ekki á gengislækkun, sem
nokkurt úrræði fyrir landbún-
aðinn, að skrafa nú sífellt um
gengislækkun sem mál mál-
anna og sérmál landbúnaðarins,
eftir að híutur hans hefir þó
verið réttur eins og ég hefi
sýnt fram á. Ef við, sem höf-
um stjórnað undanfarin 2 ár,
höfum brugðizt framleiðendun-
um til sveita, með því að fella
ckki gengi krónunnar, hvað
ætti þá að þeirra eigin dómi, að
segja um þá sjálfa, sem létu
undir höfuð leggjast að nota
þetta úrræði, sem þeir þykjast
trúa á, þegar hlutur landbún-
aðarframleiðanda var a. m. k.
lielmingi minni en nú er, og
reyndu heldur engin önnur úr-
ræði.
Það er ekki að furða þótt
þessir menn(!) telji sig eiga að
hafa trúnað bændanna, og þá
einu réttu, til þess að taka við
íorystu í málum þeirra. En
livað segja bændur sjálfir um
það. Trúa þeir fagurgala þess-
ara manna eftir þá reynslu,
sem þeir hafa haft af störfum
þeirra ?
Þá mun ég þessu næst ræða
nokkuð almennt um gengis-
Þóra Jónsdóttír
Ilöfða í Skagafirði andaðist að
heimili sínu 13. þ. m. Hún var
gift Friðrik Guðmundssyni
bónda á Höfða. Þóra var Þing-
oyingur og Skagfirðingur að
ætterni, ung og glæsileg kona.
Ilöfðu þau hjón búið 4 ár á
Höfða með mikilli rausn og
myndarskap. Þótti öllum, sem
til þelcktu, mikil sorg um frá-
fall þessarar ágætu konu.
málið. Af þeim, sem helzt
hreyfa gengislækkun nú í
augnablikinu, er það mál flutt
fyrst og fremst sem sérmál
landbúnaðarins. Út af því vil
eg fara nokkrum orðum um
sérafstöðu landbúnaðarins til
gengislækkunar. Samkvæmt
áliti skipulagsnefndsi atvinnu-
mála, er framleiðsla landbún-
aðarafurða um 18 millj. kr. til
sölu frá heimilum. Af því hafa
verið fluttar út afurðir fyrir
um 6—8 millj. kr., en seldar
innanlands fyrir um 10—12
rnillj. kr. Af þessu leiðir auð-
sjáanlega það, að landbúnaður-
inn sem heild verður ekki ein-
ungis að taka tillit til verð-
lagsins á þeim vörum, sem
seldar eru úr landi, heldur einn-
ig, og öllu fremur, til verðlags-
ins á innlenda markaðinum. En
þar að auki kemur svo hitt,
sem gefur landbúnaðinum
nokkuð aðra afstöðu til þessa
máls en sjávarútveginum, a.
m. k. undir vissum kringum-
stæðum, að landbúnaðarfram-
leiðendur hljóta að meta það
mikils, að innanlandskaupgetan
sé sem allra mest. Framsóknar-
fiokknum var þessi afstaða
landbúnaðarins vel ljós fyrir
síðustu kosningar, og hans að-
aláhugamál var, að fá hækkað
verð á landbúnaðarafurðum
innanlands og bæta á þann
hátt aðstöðu bændastéttarinn-
ar. Flolckurinn tók þó ekki það
ráð, að beita sér fyrir lækkun
krónunnar, heldur hinn kostinn,
að hækka með aðstoð löggjaf-
ar verðlagið innanlands, og láta
útflytjendur landbúnaðaraf-
urða njóta uppbótar, sem tekin
var af þessari verðhækkun.
Þessi aðferð hafði þann mikla
Jón Karlsson
bóndi á Mýri í Bárðardal and-
aðist 13. þ. m. Hann var kvænt-
úr Aðalbjörgu Jónsdóttur frá
Mýri og var jörðin óðal henn-
ar. Þau hjón höfðu lengi búið
prýðilega á Mýri og komið upp
stórum hóp mannvænlegra
barna. Tveir af sonum þeírra
hjóna eru söngkennarar við
Reykjaskóla og Laugaskóla. —
Mýri er efsti bær í Bárðardal,
næst Sprengisandi. Þótti gest-
um gott að koma af sandinum
til þeirra ágætu hjóna, Jóns og
Aðalbjargar.
kost umfram gengislækkunina,
að hún lamaði ekki kaupgetuna
innanlands, og hún hafði einnig
þann mikla kost, að verðhækk-
unin á landbúnaðarafurðunum
varð hreinn tekjuauki fyrir
bænduma. Gjaldahlið búreikn-
ingsins steig ekki, eins og
hún hlýtur að gera, ef gengis-
lækkunarleiðin er valin, því að
það er kunnara en frá þurfi að
segja í löngu máli, að við
gengislækkunina hækkar að-
flutt vara hlutfallslega jafnt í
verði og útflutta varan, og þar
að auki hækka ýmsir aðrir
Jcostnaðarliðir ýmist strax eða
síðar. Ég held að það sé ekk-
ert ofsagt, þótt því sé slegið
föstu, að með afurðasölulögun-
um hafi undanfarin 2 ár tek-
izt að bæta rekstrarafkomu bú-
anna meira en hægt hefði
verið að gera með gengislækk-
un. Auk þess hafði þessi lausn
þann stóra kost, að hún gaf
ekki tilefni til neinna kaup-
deila eða annarra slíkra deila,
í:em mjög er hætt við í sam-
bandi við gengisbreytingar.
Eins og nú er komið sölu
á afurðum íslenzkra bænda inn-
anlands, get ég ekki séð að
gengislækkun sé undir venju-
legum kringumstæðum sérmál
bændastéttarinnar, ef litið er á
kana sem heild. Hún hefir ef
allt gengur sinn eðlilega gang
\ið sjávarsíðuna, aðra mögu-
leika til þess að bæta afurða-
\rerðið eins og greinilega hefir
komið í ljós á undanförnum ár-
um,og vonandi getur enn miðað
í sömu átt. Gengislækkun get-
ur heldur ekki að mínum dómi
Iðran Péturs og aftúr-
hvarf Akranessklerksins
Síðan mjólkurlögín komu til
framkvæmda hafa tveir menn
á þingi skarað fram úr öllum
Öðrum í illgirni og ósvífnum
blekkingum í þeirra garð, —
cn það eru þeir Pétur Magnús-
son og Þorsteinn Briem. —
Báðir eiga þeir enda vonda
samvizku, þegar á þau mál er
minnst, — og sáu gleggst
hversu gífurlegur ósigur það
var þeim báðum persónulega.ef
framkvæmd þeirra heppnaðist,
eins og nú er raun á orðin.
Þorsteinn Briem neitaði, með-
an hann var landbúnaðarráð-
lierra, að framkvæma hin
fyrstu mjólkurlög, af ótta við
kaupmannastéttina í Reykja-
vík, og nú er komið í ljós, að
hann hefir skaðað bændur svo
hundruðum þúsunda króna
skiftir árin 1933 og 1934 fyrir
þann vesaldóm sinn. Hvergi
hefir því berlegar komið í ljós,
hve gjörsamlega hann var ó-
óhæfur til að veita hagsmuna-
málum bændanna forstöðu.
Pétur Magnússon, sem fram-
ar öðrum þingmönnum bar
skylda til sem þingmanni Rang-
æinga að styðja mjólkurlögin í
orði og verki, vegna hagsmuna
umbjóðenda^ sinna, var eini
þingmaðurinn, sem varð ber að
því, að taka þátt í hinu ill-
ræmda mjólkurverkfalli, sem
smákaupmenn og braskaralýð-
ur Reykjavíkur kom af stað,
til að koma framkvæmd mjólk-
urlaganna á kné strax í byrjun.
Þeir, sem fyrir verkfallinu
stóðu, hafa nú verið dæmdir til
sektar og skaðabóta fyrir
lögbrot, — og hefir því Pétur
sannarlega ekki hlífst við lög-
brotum til að koma þessu
mesta hagsmunamáli umbjóð-
enda sinna fyrir kattarnef, —
og hafa þannig mörg hundruð
krónur árlega af hverjumþeim,
sem trúðu honum fyrir því, að
standa fremstum í baráttu
þeirra fyrir bættum kjörum og
betri afkomu.
Þessi frásaga er íjót, en því
miður allt of sönn.
Þess vegna hefir samvizkan
engan frið gefið þessum þing-
mönnum, þegar rætt hefir ver-
ið um þessi mjólkurlög, — og
eru þeir kunnastir allra að ó-
svífni og blekkingum og bein-
um ósannindum, er þau hafa
verið rædd. Hver af meðlimum
Mjólkurbús Flóamanna myndi
t. d. vilja skrifa undir þá full-
j rðingu Þorsteins Briem, sem
hann endurtók um eitt skeið,
að þeir hafi ekkert hærra verð
fengið fyrir mjólk sína fyrir
aðgerðir mjólkurlaganna, en
þeir höfðu áður? Hvað skyldu
þeir verða margir meðlimir
Mjólkursamlags Borgfirðinga,
sem vildu skifta á aðstöðu
sinni á markaðinum í Reykja-
vík, eins og hann er nú og eins
og hann var áður en mjólkur-
lögin komu til framkvæmda. En
því hélt Þ. Briem hiklaust
[ fram, að nú væru þeir ver sett-
ir en áður. Og hvað margir
bændur skyldu það vera í Borg-
arfirði, Suðurlandsundirlendi
og jafnvel vestan heiðarinnar,
sem langar til að láta Mjólkur-
i félag Reykjavíkur annast alla
, sölu á mjólk og mjólkurafurð-
um í Reykjavík, — eins og
Þorsteinn Briem vildi ákveða
með lögum á þingi i fyrra. —
Þannig má lengi rekja ó-
sannindi og óheilindi þessa
manns í mjólkursölumálunum.
Þar er af nógu að taka.
Pétur Magnússon hefir gerst
ialsmaður og málsvari þess
rnesta hneykslis og óhæfu, sem
komið hefir fram 1 Öllu þessu
mjólkurstríði, — og hefir þar
þó hent sitt af tíverju. Hann
hefir lagt í það mikla vinnu og
fyrirhöfn og haldið um það
hrókaræður á þingi, að verja
það ófremdarástand, sem var í
mjólkurstöðinni undir stjórn
Eyjólfs Jóhannssonar, sem
r.æstum hafði eyðilagt mjólkur-
markaðinn fyrir bændum og
þar með riðið mjólkurskipulag-
inu að fullu. Er sú saga þó
eitt hið ljótasta og ógeðsleg-
asta dæmi þess, hvað ófyrir-
leitnir menn leyfa sér, er þröng-
ir sérhagsmunir þeirrg eru
annarsvegar.
Vitandi vits var að því unn-
ið að gera mjólkina svo vonda,
að hún væri óhæf til neyzlu.
Svikist var um að láta rann-
saka mjólkina við móttöku.
Samkvæmt vottorði frá Sigurði
Péturssyni gerlafræðing, var 4.
flokks mjólk tekin viðstöðu-
laust og affallalaust til að
senda út sem neyzlumjólk. —
Svikist var um að endurbæta
kæliútbúnað stöðvarinar fyrir
hitatímann, eins og lofað hafði |
\erið. — Með þeim árangri að
mjólkin þoldi enga geymslu og
var endursend úr búðunum í
hér bersýnilega að nota áhrifa-
meira herbragð til að fá menn
tii að hætta að neyta mjólkur,
en mjólkurverkfallið hafði
reynst. í Samsölunn: var eng-
inn friður orðinn vegna stöð-
ugra umkvartana á þessari
skemmdu vöru. Þá voru brotin
lóg til að reka þá bændur frá
mjólkurstöðinni, með mjólk
sína, sem ekki vildu ganga í
þennan þokkalega félagsskap.
Þetta var því tvennskonar upp-
reisn til að koma mjólkurskipu-
laginu á kné.
Þá var mjólkurstöðin tekin
af þessum mönnum leigunámi,
— sett yfir hana ný stjórn og
fenginn nýr mjólkurbússtjóri
og því kippt i lag, sem vanrækt
hafði verið. Árangurinn varð
sá, að umkvartanir um vöruna
hurfu, — salan jókst aftur, —
svo að selt var að meðaltali 420
lítrum meira á dag þetta ár
er því lauk, en árið áður, —
þrátt fyrir það að salan hafði
stórum stíl. Svikizt var um að
fá í tíma nýtt „stassano“-tæki
til gerilsneyðingar, eins og lof-
að hafði verið, — í stað geril-
sneyðingartækis þess, sem
sannað var að var ónýtt. Um-
gangur allur í stöðinni var svo
sóðalegur, að þeim blöskraði,
sem sáu. Afleiðingín varð sú,
að mjólkursalan hrundi niður
og var komin niður fyrir það,
sem hún hafði verið árið áður,
er mjólkurverkfallið stóð. Át’ti
farið svo langt niður meðan á-
standið var sem verst. Og eig-
endur stöðvarinnar vissu svo á
sig sökina, og fundu sig svo
berskjaldaða, að þeir þorðu
; ekki annað en að hafa sig hæga
meðan að þessu fór fram.
| Þá hleypur Pétur Magnússon
. fram fyrir skjöldu hjá þessum
aðþrengdu sökudólgum. Hann
telur að það, að bjarga mjólk-
! urmarkaðinum fyrir bændur og
gera mjólkina aftur hæfa til
neyzlu fyrir neytendur, eins og
landbúnaðarráðherra gerði, er
liann tók stöðina, — sé eitt
það mesta hneyksli og fólsku-
\ erk í garð bænda, — og jafn-
vel stjórnarskrárbrot, — og
heimtar stöðina taíarlaust af-
henta aftur yfirráðum þessara
rnanna. Hann fann hina réttu
„lykt“ af þessu „verkfalli“ til
að brjóta niður mjólkurskipu-
lagið, og hafði enga; eirð á
sér fyr en hann liafði gerzt
þátttakandi á einhvern hátt í
því líka.
Þannig er þessi þingmaður
ber að því að hafa, ekki einu
sinni, heldur tvisvar, léð stuðn-
ing sinn, sem hann mátti
mestan, til að brjóta niður
mjólkurskipulagið með því að
eyðileggja markaðinn.
Má þar segja, að ein syndin
bafi boðið annari heim, —
ems og hjá félaga hans, Þor-
steini Briem.
En sagan er eklci hér á enda
um afrek þesara manna í þessu
hagsmunamáli bændanna.
Allt í einu kemur upp sá
kvittur meðal þingmanna, að
þingrof sé framundan og kosn-
ingar á næstu grösum.
Þá fyrst rumskar samvizkan
hjá þessum heiðursmönnum.
Þeir eiga að koma iram fyrir
kjósendur og gera grein fyrir
unnum afrekum í þágu bænda-
stéttarinnar, sem þeir þurfa að
biðja um að kjósa sig. Og þó að