Tíminn - 29.09.1937, Page 1

og tnnljeimta ^afnaeott. )Ö
eímt 2353 - Pó»ib6lf 9Ö)
<&jaíbbagi
biafistns (i I Iftnt
At(cagaiitro f00*0» 7 ((.
XXI. ár.
Reykjavík, 29. sept. 1937.
42. blað
Rýrnun
tollanna
Hér í blaðinu hefir verið á
það bent nokkrum sinnum,
hversu tolltekjur ríkisins hafa
farið minnkandi á síðustu ár-
um, annars vegar vegna þess
að aukizt hefir framleiðsla toll-
skyldra iðnaðarvara í landinu,
hinsvegar og sérstaklega vegna
1
1
þess, hve innflutningur frá út- j
löndum hefir verið takmarkað- j
ur af gjaldeyrisástæðum.
I ýtarlegri grein hér í blað- j
inu um verðtollinn og vörutoll-
inn, voru birtar tölur, er sýna j
hvernig þessir tveir tekjustofn-
ar hafa reynzt fyrr og síðar, og j
var þá jafnframt gerð grein ;
fyrir uppruna þessara tekju- j
stofna eða lagasetningar um
þá, og rakin saga hennar.
í sambandi við innflutnings-
takmarkanimar er ástæða jtil
að undirstrika enn einu sinni
þá staðreynd, að takmörkun
innflutningsins kemur alveg
sórstaklega niður á verðtoUs- j
skyldum vörum. Innflutningur
verðtollsvara hefir því minnk-
að hlutfallslega miklu meira en
innflutningurinn í heild.
Samkvæmt athugun, sem nú
er nýlokið fyrir árið 1986, hefir
innflutningur verðtollsskyldra
vara á því ári ekki numið nema
71/2 milljón króna, af 42M; millj.
kr. innflutningi alls.
Mörg ár hefir vefnaðarvaa-
an ein (að meðtöldum tilbún-
um fatnaði) numið þessari upp-
hæð og raunar miklu meira.
Árið 1928 var t. d. flutt inn
verðtollsskyld vefnaðarvara
fyrir ca. 9 milljónir, árið 1925
fyrir ca. 10 milljónir 0g árið
1930 fyrir ca. 11 milljónir kr.
En síðastl. ár námu allar inn-
fluttar verðtollsskyldar vörur,
eins og áður er sagt, ekki nema
ca. 71/2 millj kr.
Hið svokallaða „viðskipta-
gjald“, sem lögfest var á þingi
1935, nær til ýmsra fleiri vara
en verðtollurinn. Þó nemur inn-
flutningur þeirra vara, sem
„viðskiptagjald" leggst á, ekki
nema ca. 18 milljónum króna
af 42^ millj. kr. heildarinn-
flutningi ársins 1936. Kemur
það af því, að ýmsar helztu
neyzlu- og framleiðsluvörur
voru í lögum undanþegnar „viðL
skiptagjaldi“.
Á yfirstandandi ári (1937)
lítur út fyrir að innflutningur-
inn (í krónum talinn) muni
aukast nokkuð frá því sem
hann var árið 1936. Af þeim á-
stæðum þarf þó ekki að búast
við, að verðtollstekjur ríkisins
hækki, sem neinu nemur á
þessu ári. Því að innflutningur
verðtollsvara er sízt meiri en
1936, jafnvel minni en áður að
vörumagni. Hækkun heildar-
innflutningsins nú í ár liggur
að sumu Jeyti í verðhækkun
og aðsumu leyti í auknum fram-
leiðsluvöruinnflutningi vegna
síldarútgerðarinnar og síldar-
iðnaðarins. En sá innflutning-
Míkilsverðf&r
viftnisburðttr
„Svo lengi lem höfða-
tölureglunni er tylgt við
úthlutunlna, má búast
við að skammtur kaup-
mannaverzlananna minki
árlegaw“ (Björn Ólafs-
son stórkauprftaður í
Morgunblaðinu.).
Þessi eftirtektarverðu um-
mæli standa í viðtali við Björn
Ólafsson stórkaupmann, sem
Mbl. birtir nýlega. En Björn Ól-
afsson á, eins og kunnugt er,
sæti í innflutnings- og gjald-
eyrisnefnd af kaupmanna hálfu.
Og Bjöm Ólafsson segir það
þar sem sína skoðun, að ef
„höfðatölureglunni" verði áfram
fylgt 'við úthlutun gjaldeyris-
leyfa, muni vöt'uinnfluningur
kaupmanna smátt og smátt fara
minnkandi.
En í hverju er svo þessi
„höfðatöluregla11 fólgin?
Hún er í því fólgin að kaup-
félögin fái að flytja inn vörur í
hlutfalli við félagsmannatölu
sína, þannig að ef félagsmönn-
um þeirra fjölgar, vaxi hluti
þeirra af innflutningnum en
hluti .kaupmanna minnki. En
þetta þýðir raunverulega það,
að neytendur varanna megi
ráða því sjálfir, hvor t þeir vilja
heldur verzla hjá kaupmanni
eða gerast félagsmenn í kaup-
félagi og kaupa þannig inn
nauðsynjar sínar sjálfir.
Með öðrum orðum; „Höfða-
tölureglan er sama sem sjálfs-
ákvörðunarróttur neytendannfl,
um verzlun sína. Hún byggist,
eins og Björn Ólafsson segir í
Mbl. „á starfsreglum nefndar-
innar, sem fjánnálaráðherra
hefir sett“. Og þessi regla er
auðvitað algerlega sjálfsögð,
svo framarlega, sem ekki á að
nota innflutningshöftin til að
banna mönnum að flytja við-
skipti sín frá kaupmönnum og
ganga í kaupfélög. Gamla
Mbl.-reglan að miða eingöngu
við fyrri innflutning, myndi auk
þess þýða það, að engin 'nýj
kaupmannsverzlun með erlend-
ar vörur gæti risið upp í land-
inu, nema með því að kaupa
vörur af öðrum eldri verzlun-
um.
En yfirlýsingin, sem Björn
Ólafsson gefur í þessu sam-
bandi er mjög eftirtektarverð.
Hann segir það sem sína
skoðun, að höfðatölureglan
muni minnka innflutning kaup-
manna ár frá ári.
ur hækkar ekki verðtollstekj-
urnar.
Þetta eru staðreyndir, sem
æskilegt er, að sem flestir- geri
sér grein fyrir. Og það er al-
menn staðreynd, að takmörkun
innflutningsins á hverjum
tíma, svo framarlega sem hún
er á viti byggð, hlýtur alltaf
að koma niður á tollvörum og
hafa það í för með sér, að ríkið
verður að gera breytingar á
tekjustofnum sínum, annað-
hvort að hækka gömlu tekju-
stofnana eða finna aðra nýja
— eða fara báðar leiðirnar að
einhverju leyti, eftir því sem
heppilegast þykir.
En þar með lýsir hann yfir
því sem sinni skoðun, að óskir
almennings miði í þá átt að
hætta viðskiptum við kaup-
menn. M. ö. 0., að straumur
viðskiptanna hverfi smátt og
smátt, ef almenningur fær að
ráða, frá kaupmönnunum yfir
til kaupfélaganna.
Þessi skoðun Bjöms Ólafs-
sonar er vafalaust alveg hár- 1
rétt. . i
Skilningur almennings á gildi
samvinnunnar fer vaxandi Ór
frá ári. Og þó að kaupmanna- i
verzlanir leggist kannske aldrei ;
með öllu niður, á þeim vafa- 1
laust eftir að fækka stórkost- 1
lega í náinni framtíð.
Það er hin eðlilega þróun. j
Og það er vel farið, að einn af
bezt menntuðu mönnum kaup- I
mannastéttarinnar skuli hafa I
gert sér grein fyrir þeirrí stað- !
reynd. i
A víðavangi
Sænsk vinsemd.
Samband sænsku samvinnu-
félaganna, Kooperativa För-
bundet, hefir í nokkur undan-
farin ár veitt nokkrum ungum
samvinnumönnum frá Dan-
mörku, Finnlandi og Noregi
styrk til vetrardvalar í Jakobs-
bergs lýðháskóla, sem er
skammt frá Stokkhólmi. Sam-
bandið styrkir þenna skóla all-
mikið og er þar kennt meira
um samvinnumál og almenn fé-
lagsmál, heldur en í öðrum lýð-
háskólum. Skólastjórinn, er heit
ir Karl Petander og er þekktur
hagfræðingur og samvinnumað-
ur, hefir ritað doktorsritgerð
um samvinnuna sem fjármála-
stefnu. Nú hefir sambandið, K.
F., ákveðið að veita einnig ein-
um íslendingi styrk til dvalar í
skóla þessum. Styrkurinn er kr.
600 og er það nægilegt fyrir
dvöl þar vetrarlangt. Skólinn
byrjar 1. nóv. og stendur til
aprílloka. Umsóknir, ásamt upp-
lýsingum um nám og meðmæli
sendist fyrir 1. okt. til Guðlaugs
Rósinkranz, Ásvallagötu 58,
Reykjavík.
Stjórnvizka Morgunblaðsins.
Morgunbl. er sýnilega býsna
órótt út af því að samkomu-
lagsumleitanir milli Framsókn-
arflokksins og Alþýðuflokksins
skuli standa fyrir dyrum. Rétt
væri þó fyrir aðstandendur
blaðsins, að reyna að stiHa
hræðslu sína, meðan enn er allt
óséð um, hvem árangur þessar
samkomulagsumleitanir bera.
í öngum sínum reynir Mbl.
að hugga sig við þá kenningu,
að ef Framsóknarflokkurinn
og Alþýðuflokkurinn gangi nú
til samstarfs, hljóti annarhvor
þeirra að svíkja stefnu sína!
Því að flokkarnir hafi fyrir
kosningar í vor verið ósammála
um, hvort rétt værí að beita
þjóðnýtingu í útgerð, og hafi
hvor um sig haldið sínum mál-
stað fram í kosningunum.
Eftir þessari kenningu er
með öllu ómögulegt að mynda
stjórn nú hér á landi, nema þvi
aðeins að einhver flokkur svíki
stefnu sínaj MiUi allra flokk-
stofnandi og fyrv. skólastjóri héraðsskólans á Núpi í Dýra-
firði átti 75 ára afmæli 27. þ. m. Sbr. grein eftir Guðlaug
Rósinkranz á öðrum stað í blaðinu. (Höggmynd eftir Krist-
inn Pétursson).
anna eru meiri og minni ágrein.
ingsatriði. Ef t. d. Framsóknar-
menn og Sjálfstæðismenn
mynduðu stjórn, hlytu aðrir
hvorir að svíkja stefnu sína.
Og samsteypustjórnir gætu þá
yfirleitt hvergi orðið til, nema
einhver flokkur sviki sltefnu
sína. Þau fara þá að verða
nokkuð mörg „stefnusvikin" í
heiminum nú upp á síðkastið.
Til þess eru raunar miklar
líkur, að Mbl. sé eitt um svona
stjórnvizku. En Það er svo sem
í samræmi við annan íhalds-
„moral“, að allt samkomulag
hljóti að byggjast á „svikum“!
Þegar íháldið bíður ósigur.
Þegar íhaldsflokkurinn beið
sinn fyrsta kosningaósigur ár-
ið 1927, heimtaði hann, að kjör-
dæmaskipuninni yrði breytt
með nýrri stjómarskrá. Árið
1933 var svo stjórnarskránni
breytt og íhaldið fékk að
nokkru leyti vilja sinn. Nýja
stjórnarskráin er því ekki
nema rúmlega þriggja ára
gömul. En nú hefir íhaldið á
ný beðið mikinn kosningaósig-
ur. Og þá er ekki að sökum
að spyrja. Nú heimtar það
nýja stjómarskrá og nýja
k j ördæmaskipun.
Er þörf á nýrri stjórnarskrá?
Það virðist raunar vera
býsna hlálegt, ef nú ætti að
þurfa að rjúka til og breyta
stjórnarskránni, meðan hún
enn er ekki nema á fjórða ári.
St j ómarskrárbrey ting kostar
heldur enga smáræðisfyrir-
höfn. Ef hún t. d. væri sam-
þykkt á þingi í vetur, þyrftu
að fara fram kosningar hennar
vegna næsta sumar. Hið ný-
kjörna Alþingi yrði þvínæst að
koma saman og greiða um hana
atkvæði á ný, því að engin
stjórnarskrá er lögleg nema
hún hafi verið samþykkt á
tveim þingum í röð með kosn-
ingum á milli. En ekki nóg með
það. Ef Alþingi eftir kosning-
ar 1938 samþykkti endanlega
breytingarnar, yrðu enn að
fara fram nýjar kosningar til
þess að þingið yrði skipað sam-
kvæmt hinni nýju stjómarskrá.
Löggjafinn hefir á sínum
tíma með þessu fyrirkomulagi
gert stjórnarskrárbreytingar
miklu erfiðari en aðrar laga-
breytingar. Og það er vegna
þess, að menn hafa löngum
álitið það hina mestu óhæfu og
þjóðfélaginu hættulegt að
hrófla við sjálfri stjórnarskrá
ríkisins oftar en brýnustu
nauðsyn ber til. Jón Sigurðs-
son og samverkamenn hans
hafa áreiðanlega ekki gert ráð
fyrir því, að hér myndu verða
til stórir landsmálaflokkar,
sem heimtuðu stjórnarbreyt-
ingu í hverf sinn, sem þeir
biðu kosningaósigur!
Það er heldur ekki svo, að
núgildandi stjórnarskrá væri
sett í andstöðu við Sjálfstæðis-
flokkinn árið 1933. Núverandi
formaður flokksins, Ólafur
Thors, vann að því að setja
saman breytingarnar, áður en
1 þær voru bornar fram í þing-
' inu, og flokkurinn greiddi at-
kvæði með þeim.
Nú á þessi sama stjórnar-
skrá, sem allur Sjálfstæðisflokk
urinn greiddi atkvæði með árið
1933, að vera orðin „lýðræðis-
fjandsamlegt“ plagg, sem
nauðsyn ber til að eyðileggja.
Frh. á 4. síðu.
Utan úr heimi
Þriðjudaginn 14. þ. m„ kl.
hálffjögur að morgni, andaðist
öldunguriim Thomas G. Masa-
ryk, fyrrv. forseti Tékko-Slov-
akíu. Auk nánustii skyldmenna
hans, stóðu við banabeðinn tveir
tignustu menn landsins. Það
voru ríkisforsetinn núverandi,
dr. Benes, og forsætisráðherr-
ann, dr. Hodza.
Það hefir verið sagt um Ma-
zaryk, að hann hafi verið „gáf-
aðasti maður Evrópu“ á sínum
tíma. Víst er það, að æfi hans
var óvenjuleg og afrek hans fá-
gæt.
Hann var fæddur 7. marz
1850 og varð því rúmlega 87
ára gamall. Foreldrar hans voru
umkomulítið alþýðufólk, og
vann faðir hans fyrir sér sem
ökumaður hjá ríkri fjölskyldu.
En það er talið, að móðirin hafi
verið óvenju vel gefin kona.
Tomas Mazaryk vai’ snemma
bókhneigður og næmur. Hann
var einn þeirra, sem munnmæli
herma að lært hafi orðabœkur
utan að. Það varð þó að ráði,
að hann skyldi læra smíði og
byrjaði hann á því námi. En
þetta breyttist og Mazaryk
gekk menntaveginn. Hann gerð-
ist íræðimaður og rithöfundur
um heimspekUeg og þjóðfélags-
leg mál. Hann var skipaður pró-
fessor við háskólann í Prag,
sem nú er höfuðborg Tékko-
Slovakíu. Og landar hans sendu
hann á ríkisþingið í Vínarborg.
Þá var keisaradæmið „Aust-
urríki og Ungverjaland“ enn
eitt af stórveldum álfunnar.
öldungurinn Franz Joseph, sem
næstsíðastur var í hásætinu,
réði yfir rúmlega 50 milljónum
manna á ca. 670 þús. kmp
landsvæði. En keisaradæmið
austurríska stóð á veikum fót-
um, því að þar bjó ekki ein
þjóð, ‘heldur margar sundur-
þykkar. Þjóðverjarnir í Aust-
urríki voru frá fornu fari yfir-
þjóðin. En suður á Dónárslétt-
um bjuggu Ungverjar, við Ad-
ríahaf Serbar 0g Króatar, í
austurhluta landsins Rúmenar,
í Tyrol Italir, í Galiziu Pólverj-
ar og Slovakar og í Bæheimi
Tékkar. Ríkinu var haldið
saman með harðri hendi og
glöggar gætur gefnar að fram-
ferði hinna einstöku þjóð-
flokka.
Sjálfstæðisbarátta Tékka og
þjóðernisvitund er engan veg-
inn ný. Ein höfuðþjóðhetja
þeirra er siðabótarmaðurinn Jó-
hann Huss, sem brenndur var
á kirkjuþingi í Konstanz Við
Bodenvatn árið 1415. Eftir
dauða hans gerðu Tékkar upp-
reisn, sem bæði var trúarlegs
og þjóðernislegs uppruna. Á
staðnum þar sem Huss var
brenndur, stendur nú steinn
(der Hussenstein) til minning-
ar um hann. Á dánardægri
Huss ár hvert, eru þar æfinlega
tékkneskir pílagrímar saman
komnir.
Á ríkisþinginu í Wien gerð-
ist Mazaryk þegar einn af ör-
uggustu talsmönnum hinna
undirokuðu þjóðflokka og þá
um leið einn harðvítugasti and-