Tíminn - 25.08.1938, Blaðsíða 1

XXII.
áx.
Rvík, fimmtud. 25. ágúst 1938.
35. blað
Hlutverk ungra
Framsóknarmanna
Þmgslitaræða lormaims S. U-F-
Hrunín
paradís
í blöðum heildsalanna er oft
vitnað til áranna 1924—27. Það
er sagt, að allt myndi hér i góðu
lagi, ef fylgt væri nú sömu
stjórnarstefnu og þá.
Það er ekkert undarlegt, þó
slík skoðun komi fram í mál-
gögnum heildsalanna. Árin 1924
—27 var hér góðæri vegna
hagstæörar sölu á íslenzkum
sjávarafurðum erlendis. En meg-
inhluti gróðans lenti ekki hjá
hinum vinnandi höndum, sejn
sköpuðu hann, heldur í vösum
milliliðanna. Og allar ráðstafan-
ir ríkisstjórnarinnar höfðu það
markmið að auka þennan gróða.
Þessvegna var krónan hækkuð
um 35—40%. Það varð þungur
baggi á framleiðslunni, en milli-
liðirnir græddu. Skattar voru
hafðir lágir og lítið gert til að
hindra skattsvik. Með erlendum
lántökum var létt undir með
byggingu skrauthýsa. Ríkis-
valdið lét sér mestu skipta, að
milliliðirnir gætu átt arðsama
og náðuga daga, enda var höfuð
ríkisstjórnarinnar úr þeirra
hópi.
En bændur og verkamenn
hafa ekki sömu endurminningar
frá 1924—27. Sjómenn eru þess
vafalaust minnugir að þá var
margsinnis hafnað kröfum
þeirra um 8 klst. hvíldartíma á
togurum, svo aðeins sé eitt dæmi
nefnt úr reynslu þeirra. Bændur
munu þess einnig minnugir, að
þeim var neitað um allan stuön-
ing til að gera landbúnaðinn
jafnréttháan öðrum atvinnuveg-
um landsins um aðgang að
veltufé. Þeír muna eftir barátt-
unni gegn vegalagningunum,
byggingar- og landnámssjóði,
áburðareinkasölunni og öðrum
hliðstæðum framkvæmdum í
þágu landbúnaðarins. Bændur
og verkamenn minnast þess
sameiginlega aö tekjur hins
mikla góðæris lentu að minnstu
leyti hjá þeim. Þær urðu eftir
hjá stórframleiðendum og milli-
liðunum, sem notuðu þær til
mannskemmandi óhófslifnaðar,
bæði innanlands og utan.
Þannig fóru tekjur góðærisins
1924—27. Þær sköpuðu engin
teljandi verðmæti í landinu og
þær bættu ekki hag hinna vinn-
andi stétta. En hitt er eðlilegt,
að í endurminningum millilið-
anna verði þetta tímabil að
hinni týndu Paradís, og að þeim
fyndist allt vera í lagi, ef þessir
„gömlu, góðu dagar“ kæmu
aftur.
*
Síðan hefir mikið breyzt. Tím-
ar góðæris, sem byggðist á hag-
stæðri saltfisksölu, eru löngu
liðnir. Gömlu markaðirnir eru
lokaðir og verðið fallið annars-
staðar. Auk þess hefir verið ó-
venjulegt aflaleysi um langt
skeið. Vegna hins minnkandi
verðmætis útflutningsins hefir
orðið að takmarka innflutning-
inn og skerða með því gróða-
möguleika milliliðanna.
En breytingin hefir náð víðar
en til hinna ytri kringumstæðna,
sem þjóðin býr við. Það hefir
(Framh. á 4. slðu.)
Prentun þingtíðinda frá
stofnþingi S. U. F. er nú að
verða lokið og verða þau
send út um mánaðamótin.
Fer nú undirbúningurinn
að haust- og vetrarstarf-
semi félaganna að hefjast.
í þingtíðindunum birtast m.
a. ræður ráðherranna, sem
fluttar voru á þinginu, á-
varp formanns flokksins, og
niðurlag af ræðu formanns
S. U. F., er hann sagði þing-
inu slitið. Fer það hér á
eftir:
.. Hinum fyrirhuguðu störf-
um þingsins er lokið. Þau starfs-
lok þýða í raun og veru það, að
nú er aðalstarfið að hefjast.
í mörgum ágætum ræðum
hér á þinginu hefir meginá-
herslan verið lögð á starfið. Það
hefir verið sýnt með skýrum
rökum, að engum umbótum
verður þokað áleiðis, nema með
mikilli vinnu, og að það sé starf-
ið og áhuginn fyrir því, sem
gerir mennina mikla. Það hefir
verið bent á ýmsa helztu for-
ingja hinnar stjórnarfarslegu
og menningarlegu viðreisnar
hér á landi og sýnt hvernig
þeir fórnuðu kröftum sínum ó-
skiptum til að vínna að fram-
gangi áhugamálanna, án tillits
til þess hvort þeir högnuðust
eða töpuðu á því persónulega.
Þau dæmi og fjölmörg önnur
sanna okkur, að það er enginn
maður sannur hugsjónamaður,
sem ekki er reiðubúinn til að
færa hugsjónum sínum miklar
fórnir, ef aöstæðurnar krefjast
þess.
Kvæði Hannesar Hafsteins:
í hafísnum, er eitt það fegursta,
sem ort hefir verið á íslenzka
tungu, um sanna karlmennsku
og fórnarlund. Þar er dregin
upp ógleymanleg mynd af hug-
rökkum hugsjónamanni, sem
fórnar kröftum sínum og sein-
ast lífinu sjálfu í þágu annara.
En það er fleira í þessu
kvæði, sem er ástæða til að
minnast á við þetta tækifæri.
Þar er vel lýst hinum mikla vá-
gesti, sem stundum kemur hing-
að norðan úr höfum og veldur
hér margvíslegum búsifjum.
Reynsla margra alda hefir
kennt þjóðinni að óttast þennan
vágest, hafísinn. í niðurlags-
oröum kvæðisins er þó sýnt, að
þjóðin á annan verri andstæð-
ing. Þar segir:
Öllum hafís verri er
hjartans ís,
ef hann heltekur skyld-
unnar þor.
Ef hann grípur þjóð,
þá er glötunin vis,
þá gagnar ei sól né vor.
írski stjórnmálamaðurinn, de
Valera, hefir nýlega sagt að ír-
lendingar ættu ekki nema einn
hættulegan óvin, sundurlyndið.
En sá óvinur gæti líka verið
hættulegri sjálfstæði þjóðarinn-
ar en allir aðrir andstæðingar
hennar til samans.
Þeir, sem fylgjast með hinum
harðnandi átökum milli stétt-
anna hér á landi, munu hik-
laust fella svipaðan dóm um ís-
lenzkt þjóðlíf um þessar mund-
ir.
Af hverju stafar sundurlynd-
ið?
Það á rætur sínar í því, að
menn kunna ekki að vinna
saman. Þeir meta eigin hag svo
mikils, að þeir geta ekki tekið
réttlátt tillit til annara og af
því rísa deilurnar. Hver stétt
hugsar eingöngu um sig og
miðar kröfur sínar við það, en
lætur sig afkomu heildarinnar
eða annara stétta engu skipta.
Hinar efnameiri, fámennari
stéttir hafa byrjað þessa bar-
áttu, en hinar hafa síðan fylgt
í fótspor þeirra. Það er þessi
eigingirni stéttanna og tillits-
leysi til annara, sem skapar
sundurlyndið í þjóðfélaginu og
er sá „hjartans ís“, sem er mesti
voði þjóðarinnar.
Það er rétt, að þjóðin býr nú
við ýmsa fjárhagslega erfið-
leika, markaðstöp, verðfall,
fiskleysi, fjárpest o. s. frv. En
þeir eru hverfandi litlir hjá
þessu andlega öfugstreymi. Þó
að hér léki allt í lyndi, fiskafli
væri nægur og markaðir góðir,
gæti sundurlyndið og eigingirn-
in verið jafnmikil plága fyrir
þjóðina. Það er eins og skáldið
segir, að hvorki „sól né vor“
koma aö gagni, þegar „hjartans
ís“ hefir náð tökum á þjóðinni.
Þennan andlega ís verður þVí
að bræða, ef þjóðin á að halda
manndómi sínum, menningu og
sjálfstæði.
í Englandi stendur nú þing-
ræðið föstustum fótum og enska
heimsveldið ber’ vott um meiri
stjórnarhæfileika en nokkurt
annað stórveldi, sem sagan
greinir frá. Margir skýra þetta
á þá leið, að enskir stjórnmála-
menn standi öðrum framar sem
málamiðlunarmenn. Þeir kjósi
að jafnaði samkomulagsleiðina
meðan nokkrir slíkir möguleik-
ar séu fyrir hendi. í fljótu
bragði virðist þetta bera vott
um veikleika og undanhald, en
reynslan sýnir hinsvegar, að
mesti styrkleiki brezka heims-
veldisins hefir iðulega verið
fólginn í slíkum vinnubrögðum.
Það getur verið sigursælt í bili,
að beita ofbeldi og fylgja lög-
máli hnefaréttarins. En slíkt
hefnir sín jafnan, þegar til
lengdar lætur. Það helzt lengur
og betur á hinu, sem unnið er
með friði.
Það er þessi hæfileiki Eng-
lendinga, sem veldur því líka að
innanlandsdeilur hafa aldrei
risið þar svo hátt, að þær hafi
ógnað heimsveldinu, en það eru
A wíðavangi
Hörmulegt slys.
Sorglegt slys varð við Tungu-
fljótsbrú 20. þ. m. Rann bifreið
út af veginum í fljótið. í bif-
reiöinni voru fimm manns, Sig-
urbjörn Ástvaldur Gíslason í
• Ási, kona hans, Guðrún Lárus-
dóttir alþm., dætur þeirra, Val-
gerður og Sigrún, og danskur
maður, sem var bílstjóri. —
Drukknuðu þær mæðgur, en
Sigurbjörn og bílstjórinn björg-
uðust með naumindum.
Prú Guðrún Lárusdóttir var
fædd aö Valþjófsstað 8. janúar
1880, dóttir séra Lárusar Hall-
dórssonar og Kristínar Péturs-
dóttur konu hans. Hún giftist
Sigurbirni Ástvaldi árið 1902.
Áttu þau alls sjö börn.
Frú Guðrún var gáfuð kona
og mikilhæf. Hún hefir um
margra ára skeið látið mjög til
sín taka í félagsmálum og
stjórnmálum og var þingmaður
fyrir Sjálfstæðisflokkinn sein-
ustu átta árin. Hún fékkst einn-
ig talsvert við ritstörf og skáld-
sagnagerð.
Magnús Gíslason sýslumaður
mun taka sæti hennar í þing-
inu.
Nýr sauðfjárræktarráðunautur.
Halldór Pálsson frá Guðlaugs-
stöðum í Húnavatnssýslu hefir
einmitt slíkar deilur, sem hafa
átt mestan þátt í glötun ann-
ara heimsvelda. Englendingar
hafa að vísu deilt innbyrðis, en
í hvert sinn, sem reynt hefir
eitthvað á þjóðina til átaka út
á við, hafa sannazt á þeim um-
mæli Einars Benediktssonar:
Þegar bíður þjóðarsómi,
þá á Bretland eina sál.
Við eigum að stefna að þvi að
slíkt hið sama megi segja um
þjóð okkar. Við eigum að hafa
það markmið, að jafna deilur
og ósætt innbyrðis með sam-
komulagi og friði. Við eigum að
vinna gegn hinni gagnlausu og
skaðlegu stéttabaráttu, stefna
að því, að bræða hinn andlega
ís og láta samheldni og sam-
vinnu þjóðarþegnanna koma I
stað sundurlyndisins.
Við þurfum að kenna ein-
staklingunum að vinna saman á
réttan hátt, kenna þeim að
taka heilbrigt tillit til hags-
muna og réttinda annara,
kenna þeim að skipta afrakstri
starfsins og náttúrugæðanna
réttlátlega á milli sín. Slíkur
skilningur og sú samheldni,
sem hann hlýtui' að skapa, er
hin eina örugga vörn þjóðar-
sjálfstæðisins gegn aðsteðjandi
hættum. Án slíks skilnings
koma líka engar\erklegar um-
bætur og framfarir að sönnu
gagni, því ef þær hjálpa ekki
til að bæta manngildið, heldur
þvert á móti verða orsök að
aukinni úlfúð og sundrungu, eru
þær sannarlega unnar fyrir gíg
og jafnvel til bölvunar.
Þetta markmið, aukin sam-
vinna og samheldni, hefir jafn-
an verið aðalmarkmiö Pram-
sóknarflokksins. Hann hefir
barizt fyrir aukinni samvinnu á
öllum sviðum þjóðlífsins. Þótt
slíks hafi oft áður verið mikil
(Framh. á 4. síðu.)
JOANNES PATURSSON
Sjá viðtal við hann á öðrum
stað í blaðinu.
nú nýlega tekið við sauðfjár-
ræktarráðunautsstarfinu hjá
Búnaðarfélagi íslands.
Hann hefir að undanförnu
stundað nám við háskólann í
Edinborg og lauk þaðan prófi
í landbúnaöarfræðum árið 1936.
Aðalnámsgrein hans var sauð-
fjárrækt. Síðan hefir hann um
tveggja ára skeið stundað fram-
haldsnám, bæði í Skotlandi og
Cambridge og að nokkru leyti
hér heima á íslandi. Til þessa
hefir hann notið nokkurs styrks
héðan að heiman, jafnframt því
sem háskólinn í Edinborg styrkti
hann allríflega í viðurkenning-
arskyni fyrir dugnað og hæfi-
leika.
í sumar, áður en han kom
heim, ferðaðist hann um Norð-
urlönd og heimsótti tilrauna-
stöðvar og búnaðarskóla. Einnig
mætti hann sem einn af full-
trúum af hálfu íslands á bún-
aðarþingi í Uppsölum.
Á síðastliðnu vori varði Hall-
dór við háskólann í Edinborg
doktorsritgerð, sem fjallaði um
samanburð á gæðum kjöts af
fé af ýmsum kynjum, einkum
skozku fé og kynblendingum. Á
ensku nefnist þessi ritgerð
„Meat Qualities in the sheep
with special reference to Scott-
ish breeds and crosses." — í rit-
gerðinni er borið saman vaxtar-
lag, bráðþroski og holdafar fjár
af ýmsum kynjum, rætt um eðli
kjötsins og fleira. Jafnframt er
lagður grundvöllur að því,
hvernig hægt sé með mælingum
á skrokkunum að meta kjötið
og gæði þess. Þetta getur haft
hagnýtt gildi fyrir þá, sem
þurfa að meta kjöt og jafnvel
lifandi fé.
Námsferill Halldórs hefir ver-
ið hinn glæsilegasti og ætti að
mega vænta mikils af starfi
hans hér heima. Halldór mun í
haust halda hrútasýningar
norðanlands og í Borgarfirði.
Síldveiðin.
Undanfarið hefir verið stirð
veðrátta nyrðra og síldveiði
sama og engin. En nú er veðrið
að batna aftur og hafa þau
skip, sem fariö hafa út, fengið
góðan afla.
20. þ. m. var saltsíldaraflinn
orðinn 191 þús. tn., en var á
sama tíma í fyrra 179 þús. tn.,
og 1936 158 þús. tn. Bræðslu-
síldaTaflinn var orðinn 1.303
þús. hl., en var um svipað leyti
í fyrra 1.784 þús. hl. og árið
1936 1.050 þús. hl.
Uian lir heimi
Færeysk sijórnmál
í meira en 30 ár hefir Jó-
annes Patursson verið foringi
í frelsisbaráttu Pæreyinga og
kunnasti maður eyjanna, bæði
heima fyrir og út á við.
Um það eru víst allir á einu
máli, bæði fylgismenn hans og
andstæðingar, að þar er óvenju-
lega glæsilegur og hæfileikamik-
ill foringi. Maðurinn er vel vax-
inn og fríður sýnum, sterkur og
karlmannlegur, og svo fjölhæfur
og ljóngáfaður, að hann hefir
alstaðar getað staðið í fremstu
röð meðal landa sinna og borið
merki þeirra með sæmd meðal
annarra þjóða Hann er meðal
helztu skálda eyjanna og leiftr-
andi stemningsmaður, og á því
hægt með að ná til fólksins og
magna það upp. Hann er flest-
um mönnum lærðari í sögu og
fornfræði eyjanna, og í þjóð-
kvæðum þeirra. Raddmaður er
hann mikill og dansmaður, og
er því sjálfkjörinn forsöngvari
á dansgólfi. Hann hefir um langt
skeið verið stærsti og umsvifa-
mesti bóndi eyjanna, búið á
mestu jörðinni, biskupssetrinu
forna, Kirkjubæ, gert þar stór-
felldar jarðabætur og jafnvel
haldiö búnaðarskóla um skeið.
Meðal alþýðu manna í Færeyj-
um er hann jafnan nefndur „Jó-
annes bóndi“, eða aðeins „bónd-
inn“, og er það virðingarnafn.
Jóannes bóndi var ungur mað-
ur, þegar fyrst tók að bera á
honum í stjórnmálum og þjóð-
ernismálum Pæreyinga. Hann lét
mjög til sín taka í gamla „Pör-
oyingafélaginu‘“, bæði með því
að hvetja fólkið með ljóðum sín-
um og ræðum, og svo með bein-
um framkvæmdum. Hann var
kosinn á þing til Danmerkur og
hélt þar fast á hlut þjóðar sinn-
ar. Um 1906 hafði hann komið
ár sinni svo fyrir borð, að Danir
gáfu Færeyjum kost á allmikilli
sjálfstjórn. En dansksinnaðir
menn gerðu þá afarharðan and-
róður gegn honum og tókst að
sigra hann í kosningum og fella
sjálfstjórnartilboðið. Þetta árr,
1906, hefir oft .verið nefnt
„syndafallsárið" í sögu Færeyja.
Þá voru stofnaðir þeir tveir
flokkar, sem síðan hafa strítt
um völdin og barizt um sjálf-
stæðismálin í eyjunum, „Sjálf-
stýrisflokkur“ og „Sambands-
flokkur", og var Jóannes Paturs-
son foringi hins fyrrnefnda.
Hafa oft verið áhöld um styrk
þeirra í Lögþinginu, og nú hafa
þeir 8 þingmenn hvor. Á síðari
árum hafa bætzt við tveir flokk-
ar í þinginu, jafnaðarmanna-
flokkur, sem hefir 4 þingmenn,
og svonefndur „Vinnuflokkur",
sem hefir 2 þingmenn. í þjóð-
ernismálunum hafa þessir tveir
flokkar venjulega staðið með
„Sj álf stýrisflokknum“.
Jóannes bóndi er nú 72 ára
gamall, en lítur út fyrir að vera
mikið yngri Enn er hann sami
eldmóðsmaðurinn og fyrr, jafn-
logandi og fjörugur. Hann er þó
eigi lengur formaður „Sjálfstýr-
isflokksins“, heldur hefir Edvard
Mitens tekið við því starfi. —
(Framh. á 4. síðu.)