Tíminn - 25.03.1939, Qupperneq 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FR AMSÓKN ARFLOKKURINN.
23. árg.
Reykjavík, lau^urria^'inn
• * ■
25. marz 1939
Athyglisverð nýjung
Framleíðsla hafín á fískímjölí tíl
manneldis
Enska flotastjórnin hefir seinustu mánuði látið smíða allmarga mótor-
báta, sem eru hraðskreiðari en nokkur skip önnur, og munu þeir œtlaðir til
óvœntra skyndiárása. Er talið að stœrri herskipin geti jafnvel átt erfitt að
verja sig gegn þeim, því erfitt sé að hœfa þá vegna hraðans.
Hér á myndinni sjást nokkrir þeirra í mynni Thamesfljótsins.
Guðm. Jónsson verkfræð-
ingur hefir um langt skeið
unnið að tilraunum með
framleiðslu fiskimjöls til
mannelöis. Hafa þessar til-
raunir gefizt vel og er nú
hafin vinnsla slíks fiski-
mjöls í stórum stíl. Kemur
hið nýja fiskimjöl í fyrsta
skipti á markaðinn hér í
Reykjavík í dag.
Á síðastliðnu ári var stofnað
hlutafélag til þess að hrinda
fiskimjölsframleiðslunni í fram-
kvæmd. Hefir það komið sér upp
verksmiðju með nauðsynlegum
tækjum í Skjaldborg við Skúla-
götu og hefir til þess notið 7500
króna fjárstyrks frá Fiskimála-
nefnd, auk nokkurs lánsfjár úr
Fiskiveiðasjóði. Stofnhlutafé fé-
lagsins er um 40 þús. krónur og
má auka það upp í 100 þúsund
krónur.
Fiskimjöl þetta er unnið úr
slægðum og hreinsuðum, nýjum
bátafiski. Fer vinnslan þannig
fram, að fyrst er fiskurinn sax-
aður sundur, gufuþurkaður við
lágan hita og fínmalaður. Að
lokum er mjölið látið í pakka er
taka hálft kílógramm af mjöl-
inu. Alls getur verksmiðjan unn-
ið úr fimm smálestum af fiski á
Bírger Ruud
Norski skíðakappinn, Birger
Ruud, sem kom hingað með Lyru
á þriðjudaginn, er 28 ára gamall.
Hann er ættaður frá Kongsberg,
en þaðan eru margir beztu
skíðakappar Norðmanna. Hann
hefir stundað skíðaíþróttir síð-
an hann var á barnsaldri og
vann fyrsta verðlaunapening
sinn sjö ára gamall. Árið 1930
sigraði hann i skíðastökki á
Holmenkollen, þá 18 ára gamall,
og ári síðar vann hann sigur í
skíðastökki á alþjóðamóti, sem
háð var í Þýzkalandi. Síðan hef-
ir hann margsinnis borið sigur
úr býtum á alþjóðamótum
og á vetrarolympíuleikjunum í
Þýzkalandi árið 1936 varð hann
hlutskarpastur í skíðastökki.
í fylgd með skíðakappanum er
kona hans, Magda Ruud. Dvelja
þau bæði í skíðaskálanum að
Hveradölum þessa dagana, en
munu halda heimleiðis á mánu-
daginn kemur með Dronning
Alexandrine.
dag. Mjölið, sem verksmiðjan
framleiðir er þrennskonar, og er
ein tegundin einkum ætluð í
súpur, önnur í buff, bollur, búð-
inga o. s. frv., en hina þriðju
má nota í hvorttveggja. Alls má
matreiða 40—50 rétti úr þessu
nýja fiskimjöli og hefir leiðar-
vísir, sem húsmæður geta fengið
í matvörubúðunum næstu daga,
verið prentaður. Úr hverjum
pakka er talið að fáist fiskimjöl
í súpu á 16—20 diska.
Verksmiðjan hefir þegar sent
talsvert af fiskimjöli á erlendan
markað, meðal annars til fjar-
lægra landa, svo sem Indlands,
Gyðingalands og Suður-Amer-
íku. Vitneskja um hvernig fiski-
mjölið hefir líkað, er enn ókom-
in frá þessum löndum, en í ná-
grannalöndunum hefir það
fengið góða dóma.
Fiskimjöl þetta hefir svipaða
eiginleika og annað mjöl, að það
getur geymzt í langan tíma án
þess að spillast. Og með þessum
hætti er gert kleift að selja
vöru, sem jafngildir nýjum fiski
á þeim mörkuðum, sem annars
væri ógerlegt að ná til, og ætti
því þessi vinnsla, ef vel tekst til,
að rýmka til muna fiskmarkað
íslendinga.
Endurbætur
á námulögunum.
Þingið hefir samþykkt bráða-
birgðalög, sem ríkisstjórnin gaf
út síðastliðið haust, um breyt-
ingu á námulögum. Er hún þess
efnis, að óheimilt sé að selja
eða leigja námuréttindi í land-
areignum kaupstaða, hreppsfé-
laga eða annarra opinberra
sjóða, án samþykkis rikisstjórn-
arinnar. Þessi regla mun áður
hafa gilt um landareignir ein-
staklinga.
Eru lög þessi sett til að koma
í veg fyrir, að útlendingar geti
náð undir sig námuréttindum
hér á landi, án þess að þau mál
séu athuguð gaumgæfilega áður
og tryggt að slíkir samningar
geti ekki orðið til tjóns.
Afráðið mun, að í vor verði hafizt
handa um byggingu Hallgrímskírkju
að Saurbæ á Hvalfjarðarströnd. Er
fyrirhugað að byggingunni verði lokið
& þrem árum og verður grunnurinn
gerður í ár. Eigi er enn endanlega
ráðið, hvort hin nýja bygging verður
reist þar sem nú stendur gamla kirkj-
an„ eða spölkorn ofar á hól í túninu í
Saurbæ. Verður það ákveðið nú á
næstunni. Myndi það hafa í för með
sér töluverða röskun á kirkjugarðinum
og leiðum í honum, ef nýja kirkjan
yrði reist á sama stað og sú gamla.
Kirkjan verður byggð samkvæmt
teikningu Guðjóns Samúelssonar pró-
fessors. Fjárupphæð sú, er Hallgríms-
kirkjunefnd hefir yfir að ráða, til
byggingar Hallgrímskirkju í Saurbæ,
mun nú nema sem næst 100 þúsund kr.,
og auk þess líklegt, að kirkjunni safn-
ist talsvert fé umfram venju í gjöfum
og áheitum, þegar framkvæmdir hefj-
ast. Ætti það fé samanlagt að nægja
tíl kirkjubyggingarinnar.
r r r
Siðastliðna viku hafa Árni Pálsson
verkfræðingur og Árni Snævarr unnið
að því að gera fullnaðarmælingar á
Andakílsárfossum hjá Syðstu-Fossum
í Borgarfirði. Á þessum mælingum á
að byggja endanlega áætlun um kostn-
að við virkjun fossanna fyrir Akranes-
og Borgarneskauptún og nærliggjandi
héruð sunnan og norðan Skarðsheið-
ar, eftir því, sem við verður komið.
Staðhættir til virkjunar virðast að
Samyinnubyggð
í Ölfiusi
Frv. irá fjórum þing-
mönnum Framsóknar-
flokksins
Fjórir þingmenn Framsóknar-
flokksins í neðri deild, Stein-
grímur Steinþórsson, Sveinbjörn
Högnason, Pálmi Hannesson og
Helgi Jónasson flytja eftirfar-
andi frumvarp um heimild fyrir
ríkisstjórnina til að taka eignar-
námi land vestan og sunnan
Ingólfsfjalls í Ölfusi til að reisa
nýbýli:
„Ríkisstjórninni veitist heim-
ild til að láta eignarnám fara
fram á landi vestan og sunnan
Ingólfsfjalls til að reisa þar ný-
býli. Land skal tekið eftir því,
sem nýbýlastjórn ríkisins telur
með þurfa til að þar rísi sam-
vinnubyggð með tímanum. Þó
skal sjá svo til, að jarðir þær,
sem þarna eiga lönd nú, séu eigi
skertar svo, að á þeim -verði ekki
rekinn lífvænlegur búrekstur
vegna landskorts.
Eignarnámið skal framkvæmt
samkvæmt fyrirmælum laga um
framkvæmd eignarnáms, nr. 61
frá 14. nóv. 1937.“
í greinargerð frv. segir:
„Land það, sem hér um ræðir,
er að flestra dómi mjög vel fall-
ið til ræktunar, bæði vegna legu
sinnar og annara staðhátta. Auk
þess liggur það svo nærri
Reykjavík, að auðvelt ætti að
vera að nota þar atvinnubóta-
vinnu til undirbúnings ræktun-
arinnar og við að koma býlum
þar upp. í nýbýlalögunum er
gert ráð fyrir, að reistar verði
samvinnubyggðir, þar sem stað-
hættir eru góðir til þess. Virðist
land það, sem hér umræðir, hafa
flesta slíka kosti til að bera, og
má vænta þess, að menn fýsi að
setjast þar að, eins og land þetta
er í sveit sett. Munu margir, sem
farið hafa um þjóðveginn þarna,
hafa haft orð á því, að óvíða
væri jafn girnilega landspildu
að sjá af óræktuðu landi, til að
nema með ræktun og nýjum
bændabýlum.
Hinsvegar er það sjálfsagt, að
taka tillit til landsþarfa býla
þeirra, sem þarna eru fyrir, eft-
ir því sem unnt er, án þess að
tjón yrði að fyrir hina nýju
byggð, sem þarna yrði reist.“
mörgu leyti góðir við Andakílsárfossa,
stutt og auðvelt að leiða vatnið til
þess að fá góða fallhæð og tiltölulega
hægt um vik að mynda stórt, vatns-
mikið uppistöðulón. Nær tuttugu ár
eru síðan fyrst var í alvöru tekið að
ræða og gera athuganir um hvort eigi
væri tiltækilegt að virkja fossa þessa
og veita þaðan raforku um þéttbýlustu
byggðarlögin í Borgarfjarðar- og
Mýrasýslum.
r r r
Þorsteinn Helgason í Stóra Holti,
skrifar í áframhaldi af því, sem birt-
ist í Tímanum. á fimmtudaginn: Sunn-
anveðrátta er stundum misbrestasöm
hér í Fljótum, og var sumarið 1926 það
versta, sem ég man eftir, síðan ég
flutti í byggðarlagið. Var hey þurrkað
aðeins tvisvar á sumrinu, um miðjan
ágúst og vikuna fyrir fyrstu réttir.
Síðan hafa óþurrkasumur að ráði verið
1934, 1935 og 1937. Hafa stundum snjó-
þyngslavetur fylgt óþurrkasumrunum,
t. d. 1935—36. Urðu þá margir að kaupa
fóðurbæti og sumir bændur ráku fé
sitt til sjávar um vorið, sem var gott,
Urðu fénaðarhöld góð, og má það að
nokkru þakka fóðurbætinum og að
nokkru því, að þann vetur tóku bænd-
ur að nota ormalyf handa fénu, svo
að heilsufar þess varð betra. Síðast-
liöið sumar var mjög kalt frá því vika
var af sumri og fram í miðjan júlí.
Var grasspretta lítil, einkum á mýrar-
landi. Heyskapur byrjaði seint, en hey-
skapartíð varð farsæl og gerði aldrei
Eínkennileg
Seinustu mánuðina hefir
framkoma rússnesku stjórnar-
innar í utanríkismálum verið
með þeim hætti, að sýnilegt þyk-
ir, að henni sé ekki fullkomlega
ljóst, hver afstaða hennar eigi
að vera, en vilji hinsvegar sýn-
ast djörf og einbeitt í augúm
erlendra aðdáenda sinna.
Utan Rússlands deila kom-
múnistar mjög harðlega á und-
anlátssemi við einræðisríkin.
Þeim varð það þess vegna mikið
fagnaðarefni, þegar Rússland
sleit nýlega stjórnmálasam-
bandinu við Ungverjaland.
Hafði Ungverjaland gerst aðili í
sáttmálanum gegn kommún-
isma, sem Þýzkaland, ítalia og
Japan höfðu áður undirritað.
Þessi einarða framkoma So-
vet-Rússlands, sögðu kommún-
istar, ætti að vera lærdómsrík
fyrir lýðræðisríkin. Svona á að
setja hnefann í borðið eins og
Sovét-Rússland hefir gert við
Ungverj aland.
úrfelli né hvassviðri, sem heyjum
spillti, og urðu hey því í meðallagi að
gæðum og vöxtum. Þegar leið á haust-
ið, voru úrkomur tíðar, krapahríðar
eða rigning næstum daglega og urðu
sumstaðar skemmdir á heyjum. í lok
októbermánaðar gerði skyndilega
hvassviðrishríð af norðvestri. Lá þá
sauðfé úti og fennti nokkrar kindur
á sumum bæjum, en fundust þó flest-
ar. Hefir það eigi hent á annan ára-
tug, að fé hafi fennt hér. Fé og hestar
voru teknir á gjöf mánuð af vetri og
hefir ekki veriö hægt að beita síðan,
vegna snjólaga og áfreða, og tíð oftast
umhleypingasöm.
r r r
Af Akranesi hefir elgi verið róið
til fiskjar nú um hríð og hefir valdið
bæði gæftaleysi og aflabrestur. í gær
reru þó bátar, en öfluðu lítið. Kenna
menn helzt loðnugöngu um aflabrest-
inn, en samt er einnig treg netaveiði.
r r r
Síðastliðið sumar ferðaðist hér um
land svissneskur listmálari, frú Mari-
ell Wehrli, og málaði myndir á ýmsum
fegurstu stöðum á landinu, t. d. í Borg-
arfirði, við Mývatn, í Dimmuborgum,
og einnig á Vestfjörðum. Frúin kom
heim til sín í októbermánuð'i og hefir
síðan unnið að íslandsmyndum sínum.
Hinn 15. febrúar opnaði hún sýningu
á íslandsmálverkum sínum í Miinchen
í Þýzkalandi. Að þessari sýningu lok-
inni, hafði henni verið boðið að halda
(Framh. á 4. síðu)
framkoma
En þessi gleðilæti þeirra
hættu fljótlega. Nokkrum dög-
um seinna var tilkynnt, að und-
irritaður hefði verið nýr við-
skiptasamningur milli Rúss-
lands og Ítalíu. Samkvæmt hon-
um áttu viðskipti milli þessara
landa að aukast verulega. Um
líkt leyti var byrjað á viðræðum
um nýjan verzlunarsamning
milli Rússlands og Þýzkalands.
Hefði verið rétt að slíta öllu
sambandi við Ungverjaland fyr-
ir þátttöku í bandalagi gegn
kommúnisma, var ekki síður
rétt að beita sömu hörku gegn
Ítalíu og Þýzkalandi, sem jafn-
framt voru á þesum augnablik-
um að hjálpa Franco til endan-
legs sigurs á Spáni. En Ung-
verjaland var smáríki, hin
löndin stórveldi. Undirdátarnir
utan Rússlands þurftu eitthvert
tilefni til að geta hælt hinum
miklu foringjum sínum. Þess
vegna var Ungverjum sýndur
hnefinn. En leikurinn náði ekki
tilætluðum árangri, þegar jafn-
framt var setzt að samninga-
(Framh. á 4. siðu)
Danski
íhaldsflokkuriim
og g’jaldcyrishöftiii.
í byrjun næsta mánaðar fara
fram kosningar í Danmörku og
er kosningabaráttan nú í al-
gleymingi.
Nokkru áður en þinginu var
slitið í byrjun þessa mánaðar,
fóru fram einskonar eldhús-
dagsumræður í þinginu og snér-
ust þær m. a. um gjaldeyris-
höftin. Lýsti formaður íhalds-
flokksins, Christmas Möller, af-
stöðu flokks síns til þeirra á þá
leið, að hann væri þeim mjög
ándvígur, en honum kæmi þó
ekki til hugar að hægt væri að
afnema þau strax, heldur yrði
það að gerast smásaman og í
sambandi við aðrar ráðstafanir.
Christmas Möller andmælti
einnig þeim ummælum fram-
sögumanns vinstri flokksins, að
fjárhagsmál Dana væri í öng-
þveiti og ríkið einskonar gjald-
þrotabú. Benti hann á ýms at-
riði, sem sönnuðu að fjárhags-
afkoma Dana væri langt frá
því, að verðskulda slíka lýsingu.
Margir stjórnarandstæðingar
hafa legið Christmas Möller á
hálsi fyrir þessi ummæli, en
hann hefir oft áður deilt við
samherja sína um það, að já-
kvæð barátta stj órnarandstæð-
inga væri sigursælli en hóflaus
gagnrýni og neikvæð andstaða
gegn framkvæmdum stjórnar-
innar.
A. KROSSGÖTIJM
Hallgrímskirkja í Saurbæ. — Fullnaðarmæling Andakílsfossa. — Úr Fljót-
um. — Af Akranesi. — Málverk frá íslandi á sýningum í Mið-Evrópu.
36. blað
A víðavangi
Vísir birtir i gær ritstjórnar-
grein með yfirskriftinni:
„Föstuhugleiðing". Mun það
eiga að tákna, að aðstandendur
blaðsins eigi nú við nokkrar
þrengingar að búa. Ýmislegt
skrítið er í greinarkorni þessu.
Þar standa m. a. þessi spaklegu
orð: „Það hefir komið fyrir að-
eins einu sinni í veraldarsög-
unni, að réttlætið hafi verið
krossfest“. Menn kynnu að ef-
ast um, að Kristján Guðlaugs-
son hafi lesið alla veraldarsög-
una, eftir þessu að dæma! En
nú virðist blaðið bera í brjósti
nokkurn ugg urn það, að „kross-
festing réttlætisins" kunni að
koma fyrir I annað sinn, og þá
ekki austur í Jerúsalem heldur
hér norður á íslandi í sambandi
við umtalaða þjóðstjórnarmynd-
un. Nánar er þetta ekki skýTt,
enda höfundi greinarinnar sýni-
lega eitthvað tamara en að
skýra mál fyrir sjálfum sér eða
öðrum.
Vísir kemst þó að þeirri nið-
urstöðu, að til þessarar „kross-
festingar" á „réttlætinu" þurfi
ekki að koma, ef vel sé á haldið.
„Enda eiga menn það nokkuð
undir sjálfum sér, hvort skutur-
inn liggur eftir, ef fast er róið
fram í“, segir blaðið. Mun víst
eiga að skoða þetta sem ein-
hverskonar herhvöt til hinnar
órólegu deildar, sem að Vísi
stendur, um að kippa ekki inn
árunum meðan enn sé „róið
fram í“. Enda virðist Vísir vilja
halda sem lengst í hin frægu orð
Staðarhóls-Páls, að „skipið er
nýtt, en skerið hró, og skal því
undan láta“!
* * *
Á öðrum stað hér í blaðinu er
vikið að hinu furðulega athæfi
kommúnista, er játað var á Al-
þingi í fyrradag, að þeir hafa
símað ósannar fregnir til birt-
ingar í dönsku kommúnistablaði,
er til þess eru fallnar að skaða
stórlega hagsmuni íslands er-
lendis og að vekja erlendis um-
tal, sem þjóðinni getur ekki orð-
ið annað en tjón að. Allir viti
bornir menn, sem skyn bera á
slíka hluti og ábyrgðartilfinn-
ingu hafa, fordæma þetta at-
hæfi. En angurgapar þeir, sem
að þessu athæfi stóðu, hafa ekki
látið þar við sitja. í Þjóðviljan-
um í gær er haldið áfram að
skrifa um þetta mál á hinn
hneykslanlegasta hátt, þrátt
fyrir þá eftirminnilegu ráðn-
ingu, sem Einar Olgeirsson hlaut
á Alþingi i fyrradag.
* * *
Þjóðviljinn segir m. a. svo í
gær (orðrétt): „Auk þess er það
vitanlegt, að þó opinberlega yrði
því vafalaust neitað, að fylgzt
mun hafa verið all náið með
þeim samningum, sem hér áttu
sér stað (þ.e. viðræður við sendi-
menn þýzka flugfél.) af hálfu
erlendra ríkja, ekki sízt Eng-
lands, og mun það hafa átt sinn
þátt í þeim góðu úrslitum, er nú
hafa fengizt, er ríkisstjómln
hefir hafnað kröfum Luft-
hansa.“
* *
Það er ekki nóg með það, að
því sé skrökvað upp, og forsætis-
ráðherrann borinn fyrir því, að
Þjóðverjar hafi sent hingað her-
skip til að knýja fram kröfur
sínar, heldur er það nú með
sömu óskammfeilni gefið í skyn
berum orðum, sem vitanlega er
jafn ósatt, að annað erlent ríki,
England, hafi líka haft í frammi
kúgunarráðstafanir og að ís-
lenzka stjórnin hafi beygt sig
fyrir þeim! Menn geta gert sér í
hugarlund, hvort ensku stjórn-
inni þyki sér nokkur vinsemd
sýnd með slíkum áburði, ef hann
bærist henni og hún áliti að
hann væri runninn frá ábyrgum
mönnum á íslandi. Og sjálfsagt
væri Þjóðverjum heldur ekkert
um það gefið, að um það færu
að ganga fregnir í heimsblöð-
unum, að hér hefðu orðið átök
(Framh. á 4. síðu)