Tíminn - 15.04.1939, Qupperneq 3

44. blað
TÍMINN, laugardagiim 15. aprfl 1939
175
B Æ K U R
Páskaræða séra Páls Sig-
urðssonar.
Nú fyrir skömmu hefir kom-
ið út önnur útgáfa hinnar frægu
páskaræðu, er séra Páll Sigurðs-
son flutti að Gaulverjabæ 1885.
Hefir Snæbjörn Jónsson bóksali
gefið hana út og ritað allítar-
legan og skoxinorðan formála,
er fylgir henni.
Þessa ræðu má með sanni
telja upphaf að miklum straum-
hvörfum í íslenzkum trúmál-
um. Með henni var hafin hin
einarðasta og djarfmannlegasta
sókn gegn ýmsum miðaldaskoð-
unum hinnar andlegu stéttar.
Þar var boðuð mildari trú og
kristilegri en þá var títt. Síðar
voru þessi sömu viðhorf borin
fram til sigurs af Haraldi Níels-
syni og Jóni Helgasyni, síðar
biskupi.
Séra Páll Sigurðsson var Hún-
vetningur að ætt. Hann vígðist
til prests árið 1866, að Miðdal í
Laugardal. Var síðan prestur að
Hjaltabakka og Gaulverjabæ.
Hann lézt sumarið 1887, tæplega
fimmtugur að aldri. Hann var
maður vel ritfær og hefir verið
prentað eftir hann safn af pré-
dikunum til húslestra og skáld-
saga eftir hann, Aðalsteinn,
kom út á Akureyri 1876.
Snæbjörn Jónsson hefir unn-
ið hið þarfasta verk með útgáfu
á hinni frægu páskaræðu séra
Páls og hins glögga formála síns.
Vaka.
Fyrsta hefti þessa árgangs
Vöku er nýkomið út. Ritið er nú
að nokkru í nýjum búningi og er
á kápunni táknræn mynd, í lík-
ingu við vökumannamerkið, í
stað þeirra forsíðumynda er ver-
ið hafa.
Vaka er 80 blaðsíður lesmáls
og eru í henni ýmsar góðar
greinar. Skal helztu greinanna
getið hér.
Ritstjórinn, Valdimar Jó-
hannsson, skrifar alllanga grein
um Halldór Kiljan Laxness og
Knút Arngrímsson og hin síð-
ustu ritverk þeirra, Gerzka æf-
intýrið og Það vorar um Austur-
AlRa. Er þar rakinn sundur vef-
ur þessara tveggja höfunda, sem
gerzt hafa boðberar hinna út-
lendu lífsskoðana og látið eitt
yfir báða ganga. Runólfur
Sveinsson skólastjóri að Hvann-
eyri ritar einarða grein og mjög
tímabæra um þegnskyldu og
þegnskylduvinnu. — Ásgeir Ás-
geirsson bankastjóri skrifar
stutta grein um kosningar og
byltingu. — Jón Pálmason á Akri
skrifar um landaura og launa-
kjör og leggur til að verðskrán-
ing framleiðsluvaranna verði
lögð til grundvallar um launa-
kjör í landinu. — Gunnar Þórð-
fjölda af bréfum. Æskan tók rit-
hönd hans til fyrirmyndar,
einkum í átthögum hans í Þing-
eyjarsýslu, og sjaldan var tízku-
bylgja byggð á traustari grunni.
Enginn af lærisveinum hans
náði Benedikt í fullkominni stíl-
fegurð í þessu efni, en hann
hækkaði skriftarmenninguna á
íslandi með fordæmi sínu meir
en vitað er til um nokkurn ann-
an íslending fyrr eða síðar.
IV.
Nú er komið að þeim þættin-
um, sem lengst mun halda á
lofti nafni Benedikts á Auðn-
um, og það var þátttaka hans í
stofnun hins fyrsta kaupfélags
á íslandi. Er sú saga mikil, en
hér er ekki rúm til að minnast
á nema nokkur höfuðatriði.
Þegar ísland fékk sína fyrstu
frelsisgjöf 1874 og á næstu ára-
tugum þar á eftir, voru í Þing-
eyjarsýslu samtímis alveg ó-
venjulega margir yfirburða-
menn til forustu í félagsmál-
um. Þar var hinn spaki bóndi
Einar Ásmundsson í Nesi við
Eyjafjörð, sem hafði numið
tungu allra helztu Evrópuþjóða
austur að Rússlandi og Balkan-
skaga. Þar var hinn mikli
bændahöfðingi Jón Sigurðsson á
Gautlöndum og synir hans Pét-
ur, Steingrímur og Jón í Ær-
lækjarseli. Þar var Jakob Hálf-
dánarson, hinn fyrsti og einn
hinn þrautseigasti kaupfélags-
stjóri á íslandi. Þar var Jón
Jónsson í Múla, sem bar af
flestum jafnöldrum sínum í
rómantiskri karlmennsku og
hrifandi mælsku. Þar var Sig-
ÍÞRÓTTIR
Landsmót skíðamaima
Landsmót skíðamanna var
haldið á ísafirði í páskavikunni
og tóku þátt í því 58 keppendur
frá 10 félögum.
Keppt var í 18 km. kappgöngu,
svigi og stökkum.
í göngunni var fyrstur Magn-
ús Kristjánsson, ísafirði, á 1
klst. 04 mín. 57 sek. Annar var
Jónas Ásgeirsson, Siglufirði, á
1 klst. 8 mín. 37 sek.
í svigi var fyrstur Magnús
Árnason, Akureyri og annar
Július B. Magnússon, Akur-
eyri.
í stökkum varð fyrstur Jónas
Ásgeirsson, Siglufirði, og annar
Guðmundur Guðmundsson, Ak-
ureyri. Lengst stökk Jón Þor-
steinsson, Siglufirði. Stökk hann
37.20 m.
Sigurvegari á mótinu eða sá,
sem hlaut flest stig, varð Jónas
Ásgeirsson, Siglufirði. Fékk
hann 429.8 stig og sæmdarheitið
„skíðakappi íslands". Næstir
urðu Guðmundur Guðmundsson,
Siglufirði og Alfred Jónsson,
Siglufirði.
Jafnhliða mótinu héldu ís-
firðingar hina árlegu skíðaviku
sína og tóku þátt í henni um
300 manns. Flutningaskipið
Edda fór með allmarga Reykvík-
inga vestur.
Kvenflokknr K. R.
Kvenflokkur K. R., sem tók
þátt í afmælismóti danska leik-
fimisambandsins, í byrjun þessa
mánaðar, hlaut mikla aðdáun á-
horfenda og lofsamleg ummæli
í blöðunum. Var flokkurinn lát-
inn hafa aukasýningu áður en
mótinu lauk og auk þess feng-
inn til að sýna á stórri heil-
brigðissýningu, sem nú stendur
yfir í Kaupmannahöfn. Þá var
hann einnig fenginn til að sýna
í Málmey i Svíþjóð.
Hefir utanför flokksins tví-
mælalaust orðið okkur til sóma.
arson bóndi í Grænumýrartungu
skrifar um byggðahverfi, all-
langa grein og rökfasta. — Jónas
Jónsson skrifar stutta grein, er
nefnist Hin heita lífstrú. Er þar
lýst aðstöðu Vökumanna og bar-
áttumálum þeirra. — Jón Ey-
þórsson veðurfræðingur ritar
fyrsta kafla af löngum greina-
flokki, er heitir Vort daglega
brauð. Er þessi fyrsti þáttur um
kornmatinn og brauðið. — Jón
Emil Guðjónsson kennari skrif-
ar um ungmennafélög og Vöku-
menn.
Margt fleira er læsilegt í þessu
hefti, m. a. framhaldssaga eftir
Pearl S. Buck, nokkur kvæði og
urður Jónsson í Yztafelli, fyrsti
ráðherra úr bændastétt og einn
af þýðingarmestu mönnum í
sögu íslenzkrar samvinnu. Þar
voru þeir prestahöfðingj arnir sr.
Árni Jónsson á Skútustöðum og
sr. Benedikt Kristjánsson í
Múla. En við hlið þessara lands-
kunnu manna stóð hin þétta
fylking bændafólksins um allar
byggðir sýslunnar, þar sem
stuðningur við samvinnuhug-
sjónina var einhuga og óbilandi.
Foreldrar Sigurgeirs Friðriks-
sonar bókavarðar bjuggu á heið-
arbýli í Reykdælahreppi. Þau
létu sig vanta þá hluti, sem þau
gátu ekki keypt í „félaginu“,
fremur en að leita í búðir keppi-
nautanna. .Annar bóndi, Snorri
í Geitafelli, á fremsta bæ í
þeirri byggð, átti hugmyndina
um að kaupfélagið legði út í þá
nauðsynlegu áhættu, að fá sigl-
ingu til Húsavíkur á miðjum
vetri. Stofnun Kaupfélags Þing-
eyinga varð svo sögulegur við-
burður, sem raun ber bitni um,
af þvi að liðsmenn og foringj-
ar voru samvaldir um þá eigin-
leika, sem með þurfti til að
vinna glæsilegan sigur í hættu-
legri baráttu. í þessari merki-
legu fylkingu samvinnumanna
í Þingeyjarsýslu, var Benedikt
Jónsson mjög einstakur um sína
staTfsháttu. Hann var í einu
lærdómsmaður félagsins, stjórn-
andi þess og þjónn. Hann bjó
til hið einfalda heiti „kaupfé-
lag“. Hann átti mikinn þátt í að
móta skipulag félagsins og
starfsvenjur. Hann var í stjórn
félagsins eins lengi og hann
hafði heilsu til. Hann vann að
Auélýsiné
um verdlagsákvædi.
Verðlagsnefnd hefir samkvæmt heimild í iögum nr.
70, 31. desember 1937, sett eftirfarandi verðlagsákvæði:
VEFNAÐARVORUR.
Reglur þær, sem settar voru um hámarksálagningu
á vefnaðarvörur, hinn 13. febrúar s.l., breytast þannig, að
hámarksálagning á þessar vörur verði sem hér segir:
A) í heildsölu 15%.
B) í smásölu:
a) Þegar keypt er af innlendum heildsölu-
birgðum 47%.
b) Þegar keypt er beint frá útlöndum 64%.
Breyting þessi gildir um allar þær vörur, sem hafa
verið og verða verðlagðar með núverandi verðskráningu
krónunnar.
BYGGINGAREFNI.
llt/»

Aðeins
5 krónur
Ein CABINETT stækkun fylgir að auki með hverri visit
vnynðatöku, til mánaðamóta.
Alfreð D. Jénsson.
Jón J. Dalinami.
Jón Kaldal.
Signrður Gnðmnndsson.
Sigr. Zoega & €o.
Ólafur Magnósson.
Vigfiis Signrgeirsson.
Löétak.
Eftír kröfu Sjúkrasamlags Reykjavíkur og
að undangengnum úrskurði, uppkveðnum í
Álagning á eftirtaldar vörutegundir má ekki vera
hærri en hér segir:
1) Sement 22%.
2) Steypustyrktarjárn 22%.
3) Þakjárn (bárujárn og slétt járn) 22%.
4) Steypumótavír 28%.
Brot gegn þessum verðlagsákvæðum varða allt að
10,000 króna sektum, auk þess sem ólöglegur hagnaður
er upptækur.
Þetta birtist hér með öllum þeim, sem hlut eiga að
rnáli, til eftirbreytni.
dag, og með tilvísan til 88. gr. laga um al-
pýðutryggíngar nr. 74, 31. des. 1937, sbr. 86.
gr. og 42. gr. sömu laga, sbr. lög nr. 29, 16.
des. 1885, verður án frekari fyrirvara lögtak
látið fram fara fyrir öllum ógreiddum iðgjöld-
um til Sjúkrasamlagsins, peim er féllu í gjald-
daga 1. febr. og 1. marz s.l. að átta dögum
liðnum frá birtingu pessarar auglýsingar,
verði pau eigi greidd innan pess tíma.
Lögreglustjórinn í Reykjavík, 13. apríl 1939.
Jónatan Hallvarðsson
settur.
Lögmaðurínn í Reykjavík, 13. apríl 1939.
Björn Þérðarson.
fleira. Er meðal ljóðanna kvæði
eftir Jón Magnússon, er hann
orkti til Vestur-íslendinga 1930
og áður hefir verið prentað í
einni af ljóðabók hans, Hjarðir.
ÞÉR ættuð að reyna kolin og
koksið frá
Kolaverzlun
Stgurðar Ölafssonar.
Símar 1360 og 1933.
tTtbreiðið T I M \ N IV
M.s. Dronning
Alexandrine
fer mánudaginn 17. þ. m.
kl. 6 síðd. til Kaupmanna-
hafnar (um Vestmannaeyj-
ar og Thorshavn).
Farþegar sæki farseðla
fyrir kl. 3 á laugardag.
Tilkynning
!rá Gjaldeyris- og ínnHutníngsnefnd
Nefndin hefir ákveðið að heimila tollstjórum og
bönkum að afgreiða þau gjaldeyris- og innflutningsleyfi,
sem út voru gefin fyrir 4. þ. m., með álagi sem svarar til
þeirrar gengisbreytingar (21,9%), sem þá var gerð.
Nær þetta að sjálfsögðu aðeins til þess hluta leyf-
bókfærslu félagsins hjá for-
mönnunum, Jóni Sigurðssyni á
Gautlöndum, Pétri syni hans og
síðar hjá Sigurði Bjarklind
tengdasyni sínum. Það var erfitt
verk fyrir smábóndann á Auðn-
um í Laxárdal að vera þannig
langdvölum frá heimili sínu í
þágu félagsins ýmist á Gaut-
löndum eða Húsavík. Vegir voru
þá engir um héraðið, en Bene-
dikt var léttur og mjúkur eins
og stálfjöður, og fór um um-
dæmi kaupfélagsins gangandi á
skíðum eða hesti, eftir því sem
við átti. Framan af æfi voru
laun hans, eins og annarra, sem
fengust við félagsmálaforstöðu,
sama sem engin. Brautryðjend-
urnir unnu að þessum hugðar-
málum af innri þörf, en fengu
fyrir störf sín lítil laun og oft
enn minna þakklæti, svo sem
löngum á sér stað um þá, sem
taka að sér störf fyrir almenn-
ing.
V.
Tveir dýpstu þættir í eðli
Benedikts Jónssonar voru hung-
ur hans eftir að lesa góðar bæk-
ur og jafnsterk þrá eftir að
miðla öðrum þessari vitneskju
annaðhvort með viðtölum eða
með því að koma bókum þeim,
sem hann var hrifinn af, í hend-
ur annarra manna. Benedikt og
félagar hans, sem forustu höfðu
í samvinnumálum í Þingeyjar-
sýslu, mynduðu með sér samtök
til bókakaupa, og var Benedikt
forustumaður í þeirri hreyfingu.
Keyptu þeir góðan skáldskap
og fræðibækur, einkum um
pólitík, hagfræði og félags-
(Framh. á 4. síðu)
Tilkynningar um vörur
komi sem fyrst.
Skipaafgreiðsla
Jes Zimsen
Tryggvagötu. Sími 3025,
anna, sem í gildi voru og ónotuð nefndan dag.
Þetta tilkynnist hér með þeim, sem hlut eiga að
máli.
Reykjavík, 12. april 1939.
Gjaldeyris- o g innilutiiingsneind.
24 Lettice Ulpha Cooper:
anna, æstur og tæpast með sjálfum sér, líkt
og Tamsína litlá, þegar henni var leyft að vera
venju lengur á fótum, eða einhver dáðist ofmikið
að henni. Stundum horfði hann afsakandi á mig
eins og hann héldi, að mér hefði gramizt við sig.
Slíkt gat ég ekki þolað. Ég brosti ávallt við hon-
um. Hann var svo einstaklega prúður og kurteis.
Ég gerði mér manninn í hugarlund. Hann
var hafður í hávegum, það var gælt við hann
og gengið eftir honum, og snögglega hefir hann
vaknað til þeirrar vitneskju, að hann var ungur
og álitlegur maður. Ég sá hann fyrir mér, ein-
staklega prúðan og kurteisan við hana, á meðan
hann var að þoka mynd hennar inn í myrkustu
afkima hugans, hægt og miskunnarlaust, þoka
henni burt, ásamt minningunni um sína eigin
fátækt, vesöld og erfiði og ásamt draumunum um
málverkið stóra.
— Ég beið þess með eftirvæntingu, hvernig
þessu lyktaði, og hvað hann myndi gera, ef þær
yrðu leiðar á honum og létu hann sigla sinn
sjó. Stundum vonaði ég, að fljótlega ræki að því,
og þá myndi hann vilja mig aftur. En stundum
fannst mér þetta allt of miskunnarlaus ósk, því
að slíkt myndi kosta hann mikinn sársauka.
Honum yrðu svo þung sporin til baka. Ég lagði
mikla fæð á ungfrú Radleigh, sem hafði komið
þessu öllu til leiðar. Ég hataði hana. Mig langaði
til að drepa hana. Mér datt það oft í hug, bætti
hún við, eftir dálítið hik.
Hún bar enga vörn né afsökun fram. En í
huga mínum endurómaði sú eina skýring, er
Málarinn 21
og lífsskoðanir, hafði aldrei getað þurrkað úr
huganum meðfædda óbeit á afskræmandi lita-
pírumpári hans. Hún gat stolið og logið fyrir
hann, en hún gat með engu móti séð, að bláar
eða svartar litaklessur líktust trjám eða að
gulu og gráu blettunum svipaði til fólks á göt-
unni. Eg er þess fullviss, að ef einhver annar
ep. hann hefði átt í hlut, þá hefði hún hiklaust
látið dóm sinn ganga yfir slíka list.
— Ungfrú Radleigh bað mig að bjóða honum
til tedrykkju og segja honum að hafa málverk
sín með sér. Hann kom auðvitað. Hann var
mjög ánægður, ekki aðeins með myndirnar
sínar, heldur var hann líka hjartanlega glaður
yfir því að vera boðinn til drykkju í gistihús-
garðinum með öllu þessu káta fólki.
Hún þagnaði snöggvast.
— Það var kynlegt að vera þarna og tala við
hann eins og við værum því nær ókunnug. Hið
tvískipta líf mitt þokaðist í eina samstæðu og
varð hálft í hvoru svo óverulegt; ég veit ekki
hvers vegna. Ég var ákaflega vansæl. Mér leið
illa, í fyrsta slcipti síðan ég kynntist honum,
að fráteknum dögunum, þegar hann lá f veik-
indunum. Ég fann til bráðrar öfundar, þegar
ég sá hve vel hann skemmti sér. Hann hafði
verið hressari hina síðustu daga og var nú lífleg-
ur í útliti og Ukastur ákaflyndu barni. Ég sá, að
þeim gazt vel að honum, sérstaklega ungfrú
Radleigh og frú Halliday; Ég held, að hann
hafi ekki unnið hug húsbóndans. Hann leit á