Tíminn - 06.06.1939, Blaðsíða 1

RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 d.
Sími 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA h. f.
Símar 3948 og 3720.
23.
árg.
Itcykjavík, þriðjudaginn 6. jioní 1939
64. blað
Sýning sjómanna
markaðsskálanum
Merkileg- sýning, sem verdskuldar
mikla aðsókn
/ fremstu röð á myndinni sjást fjórir hclztu stjórnmálaleiötogar Rússa um hessar mundir. Eru þeir í þessari röð,
talið frá vinstri: Kalinin, sem að nafninu til er forseti ríkisins, Molotoff, sem er forscetis- og uátanríkisráðherra,
Stalin, sem hefir það eina embœtti að vera ritari Kommúnistaflokksins, en er þó raunverulega einvaldi Rússlands,
og Voroshiloff yfirhershöföingi.
Styrjöld Japana og Kínverja
í markaðsskálanum við
Ingólfsstræti stendur nú yf-
ir merkileg sýning, sem opn-
uð var í sambandi við sjó-
mannadaginn. Getur þar að
líta óteljandi muni, er lúta
að sjómennsku, hvort held-
ur er farmennska eða fiski-
veiðar. Verður þessi sýning
opin um hálfsmánaðartíma
og vafalaust fjölsótt af öll-
um þeim, sem eiga þess kost
að sjá hana.
Sýning þessi hefir verið undir-
búin af fimm manna nefnd, sem
sjómannadagsráðið kaus til þess,
og er skipuð þeim Þorsteini
Árnasyni, Guðbjarti Ólafssyni,
Bjarna Stefánssyni, Friðrik
Halldórssyni og Þorgrími Sveins-
syni. Er henni skipt niður í
nokkuð margar deildir, sem fé-
lagssamtök sjómanna hafa síð-
an haft hönd í bagga með, auk
stofnana, svo sem Slysavarna-
félagsins og vitamálastjórnar-
innar. Eru menn til gæzlu og
leiðbeiningar í hverri deild.
Eins og gefur að skilja, er
þarna æðimargt merkilegt að
sjá, og raunar miklu fleira en
fólk fær komizt yfir að kynna
sér á skammri stundu, hvað þá
að því verði öllu lýst í stuttri
blaðagrein.
í innri enda skálans, fyrir
miðju, hefir verið reistur stjórn-
pallur af skipi, búið öllum tækj-
um, sem á slíkum stað eiga að
vera, en þó nokkuð fullkomnari
en venja er til. Til samanburðar,
eru þar ýms tæki, er tilheyra
fortíðinni. Þegar gengið er upp
Aðalfundur Kaupfé-
lags Austur-Skaft-
fellínga
Viðskiptaveltan
nam 755 þús. króniim
síðastliðið ár.
Aðalfundur Kaupfélags Aust-
ur-Skaffellinga á Hornafirði, var
haldinn í Höfn 30. þ. m. Á fund-
inum gerði f ramkvæmdastj óri
félagsins, Jón ívarsson, grein
fyrir hag og rekstri þess á síð-
asta ári. Fara hér á eftir nokk-
ur atriði úr skýrslu hans, ásamt
nokkrum fleiri:
Félagið var stofnað síðast á
árinu 1919 og hóf verzlunar-
rekstur 1. júní 1920. Félags-
svæðið nær frá Breiðamerkur-
sandi til Lónsheiðar, eða yfir
fjóra hreppa í Austur-Skafta-
fellssýslu, Suðursveit, Mýrar, Nes
og Lón. Félagsmenn eru nú 247,
og höfðu 17 nýir félagsmenn
gengið í félagið á árinu. Eftir
atvinnu, skiptast félagsmenn
þannig:
Bændur og aðrir, er stunda
landbúnað sem aðalatvinnu, 174,
sjómenn, iðnaðarmenn ofe
verkamenn 40, verzlunar- og
skrifstofumenn, embættismenn,
kennarar og aðrir sýslunarmenn,
17, og ýmsa aðra atvinnu stunda
16 menn. íbúatala á félagssvæð-
inu er um 940.
Fasteignir félagsins eru bók-
færðar kr. 258,374.00, og höfðu
þær hækkað á árinu um 50—60
þús. kr., vegna kaupa á útgerðar-
stöðinni í Álaugarey. Fasteigna-
mat eignanna er allmiklu hærra
en bókfærða verðið er. Skuldir
viðskiptamanna voru kr. 36,-
249.15 og höfðu lækkað á árinu
um 11,197.65, og standa þær
bæði í innlánsdeild og viðskipta-
(Framh. á 4. síðu)
í brúarvænginn stjórnborðsmeg-
in, hangir þar hraðamælir með
flundru. Uppi er að sjálfsögðu
stýrið og stýrisútbúnaður, átta-
viti, þokulúður, merkjaflögg og
útbúnaður til þess að gefa merki
milli vélarúms og stjórnpalls.
Inni í skýlinu eru ærið marg-
vísleg tæki. Nýtízku bergmáls-
dýptarmælir við hliðina á gömlu
handlóði, vegmælir ásamt úr-
eltum skriðmæli og stundaglasi,
sextantar af ýmsum gerðum,
fjarlægðarmælir, ásamt ótal
mörgum hlutum og áhöldum
öðrum, sem oflangt yrði upp að
telja. Þar eru og að sjálfsögðu
allskonar kort og línurit, er að
haldi fá komið í siglingum eða
við fiskileit. Áhöld þessi eru eign
Stýrimannaskólans, er lánaði
þau til sýningarinnar.
í norðvesturhorni skálans er
athyglisverð deild sýningarinn-
ar, þar sem gefur að líta hin
helztu veiðitæki, er flutt hafa
verðmætin úr djúpum hafsins
upp í hendur fiskimanna. Þar
er togaravarpa, snurpinót, fiski-
línur, dragnót og handfæri. Að
vísu er þetta ekki í eðlilegri
stærð, af skiljanlegum ástæðum,
en gerir þó sitt gagn sem sýning-
argripir. Á veggnum eru myndir,
er sýna ljóslega hvernig sum
veiðitækin, botnvarpan, fiski-
línan og handfærið, vinna sín
hlutverk. Á sýningarborði getur
að líta flest það, sem til sjó-
vinnu þarf; þar á meðal eru
nokkrir gamlir og merkilegir
gripir, t. d. saumatöng úr tveim-
ur kindaleggjum. Þessar tengur
voru áður notaðar, er skinn-
klæði voru saumuð, til þess að
draga nálina í gegn um skinnið,
og við önnur svipuð störf.
Þarna eru og seilnálar úr hval-
beini, hampsnældur, þorska-
netariðlar, og netanálar. Há-
karlaönglar liggja á borðinu
meðal ýmissa veiðitækja, en þó
hafa þeir, er þama eru sýndir,
aldrei verið notaðir. Þarna eru
einnig tvö mannslíkön i fullri
stærð, annað í kafarabúningi,
en hitt í skinnklæðum, slíkum
Sjómannadagurinn, siðastl. sunnu-
dagur, var haldinn hátiðlegur í öllum
helztu kaupstöðum og sjóþorpum
landsins. Veigamest voru hátíðahöldin
að sjálfsögðu í Reykjavík. Klukkan 8
árdegis drógu öll skip, er lágu á höfn-
inni, fána að hún. Klukkan 10 var sýn-
ingin i markaðsskálanum við Ingólfs-
stræti opnuð. Klukkan 1 hófst skrúð-
ganga sjómanna frá stýrimannaskól-
anum að Leifsstyttunni. Gengu tvær
lúðrasveitir fyrir fylkingunni. Við
Leifsstyttuna fóru fram ræðuhöld. Tal-
aöi Sigurgeir Sigurðsson biskup fyrstur
og minntist drukknaðra sjómanna. Að
ræðu hans lokinni ríkti þögn í eina
mínútu. — Að loknum ræðuhöldum,
lúðrablæstri og kórsöng viö Leifsstytt-
una, var haldið suður á íþróttavöll, þar
sem fram fór reiptog milli skipshafn-
anna af botnvörpungunum Garðari og
Jóni Ólafssyni, er lauk með sigri hinn-
ar síöarneíndu, og knattspyrna. Þá fór
fram á höfninni kappróður, er lauk
með sigri skipshafnarinnar af línuveið-
aranum Sigríði, stakkasund og björg-
unarsund. Um kvöldið var samkoma
að Hótel Borg og voru þar ýmsir af-
reksmenn heiðraðir.
t t r
Þrír bátar úr Reykjavík eru farnir
af stað til Norðurlands til síldveiða.
Vélbáturinn Freyja fór síðastliðinn
fimmtudag, en Jón Þorláksson og Þor-
steinn í gær. Allmörg hinna smærri
skipa leggja af stað upp úr þessu. Tog-
sem hver sjómaður notaði fyrir
nokkrum áratugum. Út í horni
er kúffiskplógur, sem notaður
hefir verið til hjálpar við beitu-
tekju.
Meðfram austurvegg er sú
deild sýningarinnar, er lýtur að
vélunum. Fremst eru líkön af
eldrúmi í skipi, allt smíðað i
Hamri, mælitæki vélstjóra, lík-
ön af þrem gerðum aflvéla, auk
gamalla og nýrra véla í fullri
stærð. Sýnir sá samanburður
meðal annars, hve miklu minni
vélar eru nú á tímum, heldur en
jafn kraftmiklar vélar voru fyr-
ir tveim eða þrem áratugum.
Meðal þessara bátavéla er mótor
sömu tegundar og sá, er Árni
Gíslason fiskimatsmaður á ísa-
firöi lét fyrstur íslenzkra manna
setja í fiskibát, árið 1902. Er hér
vafalaust ánægjulegt tækifæri
til samanburöar fyrir þá, sem
þekkingu hafa á þessum hlut-
um. Merkilegur minjagripur er
skrúfan úr fyrsta gufuskipinu,
er var hér við land, „Hvítánni,“
er baróninn á Hvítárvöllum fékk
hingað til lands fyrir aldamót.
Ennfremur er í þessari deild
líkön af síldarverksmiðju og
vélum, sem þar eru notaðar, og
uppi á veggnum eru margsháttar
myndir af vélum og síldarverk-
smiðjum. Það virðist helzt skorta
á um þessa deild, að sýna nokk-
uð það, sem minnir fólk á,
hvernig skip og bátar voru
knúin áfram áður en aflvélar
komu til sögu, sem sé segl og
árar. Ef sýna á þróunarferilinn
ararnir munu hins vegar tæpast fara
norður fyrr en nokkuð er liðið á mán-
uðinn.
t r r
Á undanförnum árum hafa hjónin
á Arnbjargarlæk í Þverárhlíð, Guðrún
Erlendsdóttir og Davíð Þorsteinsson,
starfrækt sumargistihús á bæ sínum.
Nú í sumar hafa þau ákveðið að taka
upp þá nýbreytni, að starfrækja þar
dvalarheimili fyrir börn á aldrinum
5-10 ára.Er frú Guðrún stödd í Reykja-
vík þessa dagana í þeim erindagerðum
að undirbúa opnun og rekstur barna-
heimilisins. Fyrirhugað er að barna-
heimilið verði opnað um miðjan mán-
uðinn og verður alls veitt móttaka um
40 börnum. Útbúnaöur er allur hinn
bezti á staðnum og umhverfið mjög vel
fallið til þessarar starfrækslu, skóglendi
í nánd við bæinn og engar hættur, sem
gætu orðið börnum háskasamlegar. —
Gert er ráð fyrir, að börnin dvelji efra
fram í septembermánuð. Starfsstúlkur
hafa verið ráðnar til þess að annast
börnin og líta eftir þeim, en forstöðu-
kona barnaheimilisins hefir verið ráðin
Sigurveig Guðmundsdóttir, Hjaitáson-
ar, kennslukona við Landakotsskól-
ann.
t t r
Kristján H. Breiðdal á Jörfa í Kol-
beinsstaðahreppi skrifar Tímanum á
þessa leið: Mæðiveikin hefir gert vart
við sig á stöku bæjum með vorinu. Að
öðru leyti eru fénaðarhöld ágæt. Á-
Það þykir víst, að Þjóðverjar
hafi lagt fast að Japönum að
ganga i hernaðarbandalag með
þeim og ítölum. Ástæðan til
þess að Japanir hafa færzt und-
an þessu er almennt talin sú,
að þeir geri sér orðið minni
vonir en áður um fullnaðarsig-
ur í Kínastyrjöldinni og vilja
ekki óvingast meira við Breta og
Frakka en þörf krefur. Meðal
margra japanskra stjórnmála-
manna hefir að undanförnu
bryddað á þeirri skoðun, að
bandalagið við ítali og Þjóðverja
hafi frekar gert þeim ógagn en
gagn og miklu réttara hefði
verið frá upphafi, að reyna að
halda góðri sambúð við Breta
og Frakka, sem eru miklu á-
hrifameiri austur þar en ein-
ræðisþjóðirnar í Evrópu.
Það má heita svo, að Japanir
hafi nú mikinn hluta Kínaveldis
á valdi sínu og m. a. allar helztu
borgirnar. En þeim hefir samt
enn ekki auðnazt að ráða nið-
urlögum Kínahersins, heldur
hefir hann þvert á móti aukizt
og eflzt síðan styrjöldin hófst.
Chiang Kai Shek hefir haft þá
aðferð, að forðast allar stóror-
ustur og hopa heldur undan.
Það er talið, að hann hafi nú
um tvær miljónir manna undir
vopnum. Þótt Japanir geti
hindrað aðflutninga um hafnar-
borgirnar, fær Chiang Kai Shek
stöðugt miklar hergagnasend-
vinnslu á túnum var lokið hér um slóð-
ir mun fyrr en venjulega og kúm hleypt
út um mánuði fyrr en oft áður. Nokkrir
bændur hafa lagt inn á nýjar leiðir í
búskap sínum. Síðastliðið ár keypti
bóndi, sem misst hafði fé sitt af völd-
um mæðiveikinnar, einn ref og tvær
grenlægjur. Er það fyrsta og eina refa-
búið í hreppnum. Nokkrir bændur
keyptu unga grísi, þrjá á bæ. Munu
svín nú vera til á þremur bæjum. Slátr-
un grísa er framkvæmd í sláturhúsinu
að Grund. Gera bændur sér meiri vonir
um arð af grísunum með þessum hætti,
heldur en að flytja þá til Reykjavíkur
til slátrunar, sem er bæði mjög kostn-
aðarsamt og fyrirhafnarsamt. Handa
grísunum geta bændur hagnýtt ýmis-
legt, er til fellst, sem annars yrði til
lítilla nota.
t t t
Halldór Pálsson ráðunautur er ný-
kominn úr ferðalagi í Húnavatnssýslu.
Segir hann tíðarfar hafa verið hið á-
kjósanlegasta þar í byggðum í vor,
eins og reyndar um land allt. Tún eru
tekin að spretta og úthagi orðinn mikið
til grænn. Er gróður nú jafn vel á veg
kominn og venjulega er tveim til þrem
vikum seinna. Fénaðarhöld hafa verið
ágæt, að öðru leyti en því, sem tekur
til mæðiveikinnar. Er hún þó í rénun
og hefir víðast dregið mikið úr fjár-
dauðanum vestan Blöndu. Þó er hún
engu vægari en áður á einstöku bæj-
um.
ingar frá Bretum og Rússum.
Hafa þessar þjóðir aukið stuðn-
ing sinn við hann í seinni tíð
og er talið að kínverski herinn
sé nú mun betur vopnum búinn
en í upphafi styrjaldarinnar.
Chiang Kai Shek hefir nú í
hálft ár lagt meginkapp á svo-
nefndan smáskæruhernað. Er
talið að nær þriðjungur kín-
verska hersins sé dreifður í smá-
flokka um það svæði, sem Jap-
anir hafa á valdi sínu. Gera þeir
stöðugar árásir á Japani og
njóta víðast hvar fyllsta stuðn-
ings íbúanna. Japönum hefir í
mjög fáum tilfellum heppnast
að vinna bug á þessum flokkum,
en iðulega beðið ósigur og orðið
fyrir miklu tjóni og mannfalli.
Fullyrða Kínverjar, að seinustu
fjóra mánuðina hafi Japanir
engan teljandi sigur unnið og
fyrstu tvær vikurnar í mai hafi
um 30 þús. japanskra hermanna
fallið í orustum, en mannfall
Kínverja orðið mun minna.
Vegna þessara stöðugu smá-
skæra hefir japanski herinn
ekki getað sótt lengra inn í
landið um langt skeið, heldur
hefir hann orðið að snúa sér
gegn óvinunum á bak við víg-
línurnar. Á ýmsum stöðum, t. d.
nálægt Kanton, hafa Japanir
orðið að hörfa undan og láta
aftur af hendi allstór landsvæði,
sem þeir voru búnir að leggja
undir sig.
Jafnvel í þeim borgum og hér-
uðum, sem Japanir hafa alger-
lega á valdi sínu, gengur þeim
mjög erfiðlega að koma á stjórn
og reglu. Flestir þeir Kínverjar,
sem hafa gengizt þeim á hönd
og tekið að sér ábyrgðarmeiri
stöður, hafa verið myrtir af
löndum sínum, er telja þá föð-
urlandssvikara. Spillir þetta orð-
ið mjög fyrir því, að Japanir fái
Kínverja til að takast nokkur
þýðingarmeiri störf á hendur.
Gremja Japana yfir óförum
þeirra seinustu mánuðina og því,
að styrjöldin hefir orðið miklu
langvinnari en þeir hugðu i
fyrstu, hefir m. a. komið fram
á þann hátt, að þeir hafa mjög
aukið loftárásir á varnarlaus
þorp og borgir. Hafa þeir drepið
tugi þúsunda manna, kvenna og
barna i þessum árásum undan-
farna mánuði. Þetta hefir þó
ekki haft tilætluð áhrif, því í
stað þess að draga kjarkinn úr
fólkinu, hefir það aukið mót-
stöðuþrótt þess og hatur til
Japana.
Styrjöldin hefir mjög eflt
þjóðerniskennd Kínverja og á
hún tvímælalaust meginþáttinn
í hinni vasklegu vörn Kínverja.
Vafasamt er þó, hvort kínverska
þjóðin öll hefði snúizt eins sam-
huga til mótstöðu gegn Japön-
um, ef þeir hefðu farið hóflegar
af stað. í frásögn amerísks
blaðamanns, sem nýlega hefir
ferðazt um Kína, segir m. a.:
Fjölmargir þeirra, sem berjast
gegn Japönum, gera það ekki af
þjóðernislegum ástæðum, held-
(Framh. á 4. siðu)
A vióavangi
Fyrir nokkrum árum síðan
ritaði Guðjón Samúelsson, húsa-
meistari ríkisins, grein í Tímann
um saltvinnslu hér á landi. Lagði
hann til að heita vatnið yrði
notað til að láta sjóinn gufa
upp, og kæmi það þannig í stað-
inn fyrir sólarhitann í hinum
suðlægari löndum. Ríkisstjórn-
in hefir fyrir nokkru síðan falið
Guðjóni og dr. Jóni Vestdal að
athuga, hvort möguleikar væru
fyrir hendi að koma slíkri
vinnslu í framkvæmd, án of-
mikils kostnaðar. Hafa þeir und-
anfarið unnið að rannsóknum í
Dessu skyni og virðast niðurstöð-
ur þeirra benda til að slíkt
muni svara kostnaði. Hafa þeir
einkum athugað skilyrðin á
Reykjanesi syðra, en vinnslan
er hugsuð þannig, að sjónum sé
dælt á land og hann síðan látinn
gufa upp við hverahita. Saltið
yrði síðan flutt þaðan með bíl-
um til næstu hafna, eða sætt
lagi, að flytja það burtu með
skipum, en slíkt yrði ekki hægt,
nema í beztu veðrum, því sjór
er þarna mjög ókyrr og hafn-
leysi mikið. Ber að sjálfsögðu, að
halda þessum athugunum áfram
og freista þess að hefja fram-
kvæmdir, ef þær þykja álitlegar.
* * *
Þingvallanefndin, en hana
skipa nú alþingismennirnir Har-
aldur Guðmundsson, Jónas
Jónsson og Sigurður Kristjáns-
son, dvaldi um seinustu helgi á
Þingvöllum. . M. a. athugaði
nefndin möguleika fyrir bygg-
ingu nýrra sumarbústaða með-
fram vatninu, utan hins frið-
aða landsvæðis. Virðast skilyrði
einkum góð í Arnarfellslandi, en
ríkið hefir það hálft til umráða.
Guðjón Samúelsson próf. hefir
komið fram með þá hugmynd,
að láglaunuðu starfsfólki ríkis-
ins væri hjálpað til að koma
upp sumarbústöðum meðfram
Þingvallavatni, og ætti að taka
það mál til nánari athugunar.
Ýmsar stofnanir hafa undan-
farið stutt starfsmenn sína til
að koma upp sumarbústöðum,
og gæti ríkið að einhverju leyti
tekið það til fyrirmyndar, enda
ætti það ekki að þurfa að kosta
mikil útgjöld.
* * *
Verkfalli eða uppreisn kom-
múnista í Landssímahúsinu er
nú lokið. Urðu endalok þess þau,
að stjórn stofnunarinnar fyrir-
skipaði öllu starfsfólki símans
að nota stimpilklukkurnar frá
1. þ. m., en áður höfðu ýmsir
þeirra, sem hærra voru settir,
ekki þurft að fullnægja þeirri
skyldu. Töldu uppreisnarfor-
kólfarnir þann kost vænstan að
beygja sig fyrir þessum fyrir-
mælum. Voru þeir sumir í hópi
þeirra, sem ekki höfðu þurft að
stimpla áður. Má því segja, að
fyrir þá hafi verið betur heima
setið en af stað farið. Hefir
stjórn Landsímans tekið þannig
á þessu máli, að hún á skilið
þakkir fyrir, og munu kommún-
istar tæplega fyrst um sinn
byrja aftur á slíkum leik við
stofnanir ríkisins.
* * *
Kommúnistar hafa jafnframt
séð það ráð heillavænlegast, að
gefast upp í öðru verkfalli, sem
þeir hafa stofnað til. Eins og
skýrt var frá í seinasta blaði, lét
stjórn Dagsbrúnar stöðva alla
byggingarvinnu hér í bænum í
seinustu viku, sökum þess að
trésmiðir og múrarameistarar
vildu ekki fallast á þá kröfu, að
allar útborganir til ófaglærðra
verkamanna færu fram á skrif-
stofu félagsins og fengi hún
fyrir 1% skatt af öllum greiðsl-
unum. Eftir nokkurt þóf féllu
kommúnistar frá kröfunni um
1% skattinn, en greiðsla til
verkamannanna verður fram-
vegis afhent á skrifstofu félags-
ins í lokuðum umslögum til
hvers einstaks og taka þeir hana
þar. Höfðu trésmiðir og múrara-
meistarar frá upphafi boðizt til
(Framh. á 4. síðuj
(Framh. á 4. síöu)
A khr.osso-ötttim:
Hátíðahöldin á sjómannadaginn. — Þrír Reykjavíkurbátar farnir á síldveið-
ar. — Barnaheimili að Arnbjargarlæk. — Úr Kolbeinsstaðahreppi. — Úr
Húnaþingi.