Tíminn - 06.06.1939, Qupperneq 2

254
TÍMIMV, ]>rl5jmlaslnn 6. júní 1939
64. blað
Ríðuveikín í Svaríaðardal
Efíir Helga Símonarson
‘gtirtinn
Þriðjuduginn 6. júní.
Atvínnuskilyrðí
aldraðra sjómanna
Á síðastliönu ári var tekin upp
sú venja, að sjómenn helguðu
sér einn dag á ári til hátíða-
halda og varð fyrir valinu fyrsti
sunnudagur í júní. Hafa hátíða-
höldin bæði nú og í fyrra farið
mjög veglega fram og verið sjó-
mönnum til hins mesta sóma.
Það er vissulega ekki ofsög-
um sagt af því, að sjómanns-
starfið sé bæði hættulegt og erf-
itt. Sjómennirnir eru jafnframt
önnur sú stétt þjóðfélagsins,
sem dregur mestan auð í þjóð-
arbúið. Hin er bændastéttin.
Jónas Jónsson hefir orðað þetta
þannig, að bændur og sjómenn
væru hlið við hlið í fremstu
skotgröfum hinnar daglegu
framleiðslubaráttu. Þeim þýðir
ekki að fást um það, þótt
vinnudagurinn verði oft langur,
og iðulega sé unnið fyrir gýg.
Áhættan og erfiðið er meira en
hjá öðrum stéttum og launin
yfirleitt minni. Milli þeirra ætti
því að ríkja gagnkvæmari
skilningur og stuðningur en
flestra annarra stétta þjóðfé-
lagsins.
Á undanförnum árum hefir
skilningurinn farið vaxandi á
störfum þessara stétta, þó enn
sé hann hvergi nærri eins mik-
ill og skyldi. Þjóðfélagið hefir
gert talsvert til að auka öryggi
sjómannanna og bæta aðbúð
þeirra á annan hátt. Bændum
hefir líka verið rétt hjálparhönd.
í hinum miklu átökum, sem orð-
ið hafa um sum þessara mála,
hafa bændur og sjómenn staðið
saman og fylgt þeim fram til
sigurs. Þannig á það að vera og
þannig eiga þessar stéttir að
halda áfram að standa saman
í baráttunni fyrir því, að fram-
leiðslustéttirnar njóti þeirrar
aðstöðu, sem þeim ber í þjóð-
félaginu.
Að-einu leyti er hlutskipti sjó-
mannsins örðugra en bóndans.
Atvinnan á sjónum kostar svo
mikla karlmennsku að menn eru
tæpast fullgildir þar nema með-
an þeir eru á léttasta skeiði.
Þegar sjómennirnir fara að eld-
ast og slitna, eru þeir látnir þoka
úr sessi fyrir yngri og hraustari
mönnum. í sveitinni eru venju-
legast til nóg létt verkefni handa
eldra fólkinu, þótt það dragi sig
i hlé frá erfiðari störfum, og
yngra fólkið taki við þeim. En
með sjómennina er þessu öðru
vísi varið. Þeir hafa að öllu jafn-
aði ekki að neinu að hverfa,
þegar þeir verða að hætta vinn-
unni á sjónum. Er það vitanlega
miklum erfiðleikum bundið
fyrir aldurhnigna og vinnu-
slitna menn, að skapa sér nýja
atvinnumöguleika af eigin ram-
leik, þar sem það veitist full-
erfitt þeim, sem yngri eru. En
störfin á sjónum hafa yfirleitt
ekki gefið þær tekjur, að hægt
hafi verið að safna svo nokkru
nemi til elliáranna.
Það fer vel á því, að einn af
þingfulltrúum bændastéttarinn-
ar, Jónas Jónsson, hefir tekið
þetta mál upp á Alþingi og sýnt
með því skyldleikatilfinninguna
milli þessara stétta. Fyrir for-
göngu hans, hefir verið skipuð
þriggja manna nefnd, til að
rannsaka atvinnuskilyrði fyrir
aldraða sjómenn og gera tillögur
um framtíðarskipulag þeirra
mála. Mun nefnd þessi vera
komin talsvert áleiðis með at-
huganir sínar.
Á sjómannadaginn nú og í
fyrra, féllu mörg hlýleg viður-
kenningarorð í garð sjómanna-
stéttarinnar. En athafnirnar eru
áhrifameiri en orð, og því ber
þess að vænta, að málefnum
hinna öldruðu sjómanna verði
sýndur fullur skilningur og vel-
vilji. Þjóðinni ber að færa þeim
mönnum, sem slitið hafa kröft-
unum við hina hættulegu og
erfiðu framleiðslubaráttu á haf-
inu, verðskuldaðar þakkir. Þær
kröfur virðast bæði sanngjarnar
og eðlilegar, að reynt sé eftir
megni að tryggja þeim störf við
þeirra hæfi, þegar sjómennskan
hentar þeim ekki lengur. En
jafnframt þessu þarf vitanlega
að halda áfram að bæta öryggi
og kjör hinna starfandi sjó-
manna.
Eitt af því alvarlegasta, sem
íslenzkir bændur eiga nú við að
stríða, eru hinir margháttuðu
kvillar, er herja á búfé þeirra,
einkum sauðféð. Að vísu má
segja, að jafnan hafi völubeinið
reynzt valt, og landsmenn hafi
oft fyrri goldið stór afhroð
vegna ýmissa fjárpesta. En þótt
slíkt sé viðurkennt, þá raskar
það ekki þeirri staðreynd, að
þröng er fyrir dyrum hjá mörg-
um kotbóndanum, er orðið hefir
fyrir ágangi þessara herskáu
víkinga, sem höggva strandhögg
í hjarðir hans, tortíma og eyða,
svo að lífsmöguleikar hans
rýrna að sama skapi.
Það er alkunna, hve mæði-
veikin hefir valdið stórfelldu
tjóni og lamað efnalega getu
fjölda bænda. Hitt er og víst,
að þing og stjórn hefir brugð-
izt drengilega við til að rétta
hlut þeirra, sem svo skemmilega
voru leiknir, að óvíst mátti
heita, hvort þeim yrði mögulegt
að byggja áfxam jarðir sínar,
heldur mættu nauðugir flýja
byggð og ból, ef engin aðstoð
var veitt.
Þó að mæðiveikin sé lang-
skæðasta fjárpestin, sem nú fer
um landið, þá kveður töluvert
að öðrum kvillum, er gera mik-
inn usla í einstökum byggðar-
lögum og geta víkkað landnám
sitt áður en varir. Svo er því
að minnsta kosti farið með rið-
una hér í Svarfaöardal. Hefir
hún gert hvorutveggja að valda
tilfinnanlegu tjóni og færast í
aukana eftir því sem tímar líða.
Verður hér á eftir leitazt við að
skýra frá í stórum dráttum
ferli veikinnar í dalnum og
hvaða ástand ríkir nú í þessu
efni.
Það munu vera milli tíu og
tuttugu ár síðan veikin kom hér
fyrst. Er sennilegt að hún hafi
borizt hingað vestan úr Skaga-
firði, því að sögð er hún hafa
verið þar áður en á henni bólar
hér í Svarfaðardal. Varla hafa
þó verið að henni stórfelld
brögð, því að ekki virðast svarf-
dælskir bændur hafa þá nokk-
urn beyg áf veikinni og jafnvel
ekkert til hennar þekkja, og
voru þó samgöngur við Skaga-
fjörð töluverðar. En það er stað-
reynd, að veikin stakk sér niður
á nokkrum bæjum og drap svo
verulega, að sumir lóguðu öllu
fé sínu, hættu sauðfjárrækt eða
skiptu um stofn. Liðu svo nokk-
ur ár, að fár þetta gerði ekki
stórskaða, en varð þó aldrei al-
dauða. En fyrri fáum árum fær-
ist veikin svo i aukana, að nú
er hún komin víðsvegar um
sveitina og hefir drepið álitleg-
an hóp af sauðfé manna. Má
Eins og kunnugt er, fengu
Danir mjög frjálslynda stjórn-
arskrá 5. janúar 1849, og hefir
sá dagur síðan verið þjóðhátíð
þeirra. Eftir stríðið 1864, er þeir
misstu af hertogadæmunum
þýzku, þurfti að breyta stjórn-
arskránni, og var hún þá gerð
mun ófrjálslegri, þess að stór-
bændur og stóreignamenn réðu
miklu meira en áður. En það
varð með því móti, að kosninga-
réttur til landsþingsins var gerð-
ur miklu þrengri, og á parti
bundinn við talsvert háar tekj-
ur eða skattgreiðslu, auk þess
sem 12 konungkjörnir þing-
menn áttu þar æfilangt sæti.
Eftir þá breytingu fór þegar
að bera á því, að fólksþingið,
sem kosið var til með almenn-
um kosningarétti, og landsþing-
ið, komu sér ekki saman um
málin,' og í skjóli konungs og
trausti landsþingsins, óðu stór-
eignamenn brátt uppi og tóku
stjórnartaumana. Kom þar,
að stjórnin fékk ekki samþykkt
fjárlög, og gaf út bráðabirgða-
fjárlög og sveifst þá vitanlega
ekki, að hrúga þar á út-
gjöldum, er fólksþingið hafði
neitað um, einkum þó til lið-
ónýtra hervarna. Stóð sú deila
full 20 ár, og var oft hin snarp-
fyrir skaðvaldi þessum, og eru
því þeir, sem enn hafa sloppið,
kvíðafullir vegna framtíðarinn-
ar, en hinum, er teknir hafa ver-
ið glímutökum, daprast viðnám-
ið, þegar ekki virðast líkur til
sigurs. Og þó má óhætt segja,
að svarfdælskir bændur verði
ekki uppnæmir af smámunum
eða missi kjarkinn af litlu til-
efni fram yfir aðra stéttar-
bræður sína.
Til þess að sýna, að áhyggjur
svarfdælsku bændanna út af
þessu máli séu á rökum reistar,
þykir mér hlýða að benda á at-
riði, sem máli skipta.
í fyrra fór fram skýrslusöfn-
un um það fé, sem farizt hafði
af völdum riðunnar. Var vitan-
lega ekki hægt að láta öll kurl
koma til grafar frá því að veikin
barst hingað, vegna þess, að
tjón fyrstu ára var fallið í
gleymsku. Þaö ráð var því tekið,
til þess að skýrslan yrði sem á-
reiðanlegust, að fara ekki lengra
aftur en til ársins 1930. Höfðu
þó nokkrir bæir orðið hart úti
fyrir þann tíma. Við þessa
skýrslusöfnun kom í ljós, að
milli 50 og 60 fjáreigendur höfðu
orðið fyrir barðinu á riðunni,
og að hún hafði drepið um 750
fjár á þeim sjö árum, sem
skýrslan náði yfir. Þó var ekki
talið annað en það, er sannan-
lega hafði drepizt úr riðu. Til
dæmis var öllu fé sleppt, sem
vantað hafði af fjalli, enda þótt
líkur bentu ótvírætt til þess, að
nokkurn hluta þess bæri að taka
með. Einnig sást af skýrslunni,
veikin var i örri útbreiðslu, en
virtist hinsvegar lítið í rénun
eða alls ekki þar, sem hún þó
var búin að vera í nokkur ár.
í vetur hefir enn ekki verið
safnað gögnum um fjárdauðann,
en fullvíst má telja, að á hon-
um sé ekkert lát heldur þvert á
móti.
Mönnum mun nú kannske
finnast þetta ekki meir en al-
geng afföll. Auðvitað er fjár-
dauðinn ekki jafn hroðalegur og
á mæðiveikisvæðunum. En
hann er engu að síður stórfelld-
ur á okkar vísu. Þess er að gæta,
að hér í Svarfaðardal er fjár-
stofn manna lítill, þar sem
meðalbú hefir ekki meira en
60—70 fjár, en margir, sem við
sjóinn búa aðeins nokkrar kind-
ur. Þá er einnig á það að líta,
að sauðkindin er hér mjög þung
á fóðrum, þar sem ekki mun
varlegt að ætla henni minna til
vetrarfóðurs en þrjá útheys-
hesta í venjulegu árferði. Þeg-
ar þetta er athugað og svo það,
að nokkur dæmi eru til um bæi,
sem riðan hefir á einu ári drep-
ið fjórða hluta og allt upp i
asta, því stjórnin beitti and-
stæðinga sína óvenjulegri harð-
ýðgi, eftir því sem þar gerist í
landi, ofsótti frjálslynda menn
á allar lundir, setti beztu menn
þeirra í steininn (Berg og Hö-
rup), bönnuðu landsmálafundi,
hentu sakir á foringja þeirra
hvenær sem færi gafst, og bug-
uðu þeim frá embættum. Var
þá yfir höfuð hin mesta harð-
stjórn þar í landi, og mátti heita
að enginn andstæðingur, er
nokkuð bar á, gæti um frjálst
höfuð strokið (Estrups stjórnin).
Slotaði deilunni nokkuð, er Est-
rup varð loks að láta af
stjórn, en óvildin gegn lands-
þinginu magnaðist svo, að
stjórnarsinnar, eða hægri menn,
urðu loks einir 8 í fólksþinginu.
Sá þá konungur sitt ráð vænst,
að kveðja vinstri menn í stjórn
1901, og hefir síðan engin í-
halds- eða hægristjórn verið þar
í landi. Árið 1915 voru svo sniðn-
ir verstu agnúarnir af kosninga-
lögunum til landsþingsins, en
þó kom það brátt í ljós, að á-
greiningur varð milli þinganna,
og kom það fxam á þann hátt,
að er jafnaðarmenn og róttækir
vinstrimenn sátu við stýrið sam-
kvæmt kosningu fólksþingsins,
gátu þeir eigi komið málum sín-
þriðjung ánna, og nú í vetur er
einn bóndi búinn að missa y5
hluta af fénu, sem sett var á í
haust, má augljóst vera, að hér
er um alvörumál að ræða, ekki
aðeins fyrir einstakan bónda
heldur og sveitarfélagið í heild.
En hvað hefir þá verið gert hér
til að athuga og stemma stigu
veikinnar?
Eins og að líkindum lætur
voru bændur óvarkárir og fálm-
andi meðan þeir höfðu ekki
verulega kynnzt þessum sjúk-
dómi og þekktu hann lítt. Létu
þeir því veikt fé oft vera saman
viö heilbrigt, þar til það valt út
af. Má nærri geta hve þetta var
háskalegt, ef um smitandi veiki
var að ræða. Nú taka menn féð
frá eða drepa það jafn skjótt og
á því sést, enda er ekki vitað að
nokkurri kind hafi batnað. Einu
ráö manna hafa svo verið þau,
að breyta um stofn að nokkru
eða öllu eða kaupa fullorðið fé
og láta lömb ekki lifa, því að
yngsta fénu er hættast. En þetta
hefir gefizt misjafnlega og sýn-
ist ekkert framtíðarúrræði.
En fyrsta tilraun, sem nokkru
skipti, til þess að rannsaka þessa
fjárpest hér, varð fyrir atbeina
Þorsteins Baldvinssonar á Bögg-
visstöðum. Fékk hann því til
leiðar komið, að Níels Dungal
prófessor kom hingað norður til
athugunar. Gerði hann tilraun
með að smita lömb, en á þeim
sást ekkert, þegar þeim var
slátrað um haustið, enda tím-
inn of stuttur eftir þeirri
reynslu, sem bændur hafa í því
efni. Þá sendi Þorsteinn veikar
kindur suður til rannsóknar, og
stóð í bréfaskiptum við Dungal
um gang veikinnar hér heima.
En svo sem kunnugt er, fékk
Dungal öðru enn alvarlegra
verkefni að sinna, og varð því
ekki um gagnlegan árangur að
ræða af þessari viðleitni. Þá
kemur til sögunnar ungur lækn-
ir, ættaður héðan úr dalnum,
Snorri Hallgrímsson að nafni.
Hann fær áhuga fyrir rannsókn
á riðunni og setur sig í sam-
band við Þorstein, því að honum
var kunnugt um, að hann hafði
gengið fram í því, að eitthvað
væri gert. Biður hann Þoxstein
að senda sér til Danmerkur, því
að þar hefir Snorri verið síðustu
ár, innýfli, mænu og heila úr
veikum kindum. Brást Þorsteinn
vel við og lagði á sig erfiöi og
fyrirhöfn í þessu skyni. Hefir
Þorsteinn svo séð um sendingar
til Snorra, þar til síðastliðið
haust, að Búnaðarfélag Svarf-
dæla tók málið að sér, enda
hefir Þorsteinn verið fjarvistum
í vetur. Hefir Þorsteinn lagt
þarna fram fé og vinnu, sem að
litlu hefir verið launuð, nema
hvað Búnaðarfélag Svarfdæla
veitti ofurlitla upphæð til þessa.
Nú í vetur hefir Búnaðarfélagið
sent Snorra umbeðin líffæri úr
milli 10 og 20 kindum, sem hann
um fram gegn íhaldsöflunum í
landsþinginu frekar en þau létu
teygja sig.
Við kosningar til landsþings-
ins 1936, tókst róttæku öflunum
loks að ná þar í meira hluta.
Var þá þegar undið að því, að
breyta kosningarlögum til lands-
þingsins á þá leið, að það stæði
á grundvelli almenns kosningar-
réttar á borð við fólksþingið.
Síðasta vetur voru svo sam-
þykktar breytingar á stjórnar-
skránni, nýjar kosningar látnar
fara fram og breytingar sam-
þykktar enn á ný með mjög ríf-
legum meira hluta. Síðan átti að
bera frumvarpið undir sam-
þykki kjósanda, og fór sú at-
höfn fram 23. fyrra mánaðar.
Þurfti 45% af kjósendum að
greiða atkvæði með málinu, en
sú atkvæðagreiðsla fór þannig,
að það var fellt á þann hátt, að
örlitlu munaði (0.06%) að
hundraðstalan næðist. Að frum-
varpinu stóðu þó 3 stórflokkar,
jafnaðarmenn, róttækir vinstri-
menn og íhaldsmenn vel flestir,
auk tveggja smáflokka, en þeir
höfðu samlagt fengið yfir
gnæfandi meiri hluta í báðum
þingdeildum við nýafstaðnar
kosningar. í gegn frumvarpinu
gengust aðallega vinstrimenn og
bændaflokkurinn, en þeir njóta
mest fylgis bænda, að undan-
skildum húsmönnum eða smá-
bændum. Virtist því andstaðan
koma úr hörðustu átt, því bænd-
ur höfðu jafnan verið kjarninn
í baráttunni í hinum fornu
deilum við landsþingið.
Að sjálfsögðu eru mýmargar
ástæður til þess, að svona fór,
Jósef Jónsson
bóndi á Melum.
Þú sigldir á hafið í blásandi byr,
um björtustu vordaga nætur.
Hækkaðir trafið, sem hetjurnar fyrr,
hafðir á stjórninni gætur.
Þó blési úr vörum og kólnaði kvöld,
með kímni þú horfðir til leiða.
Höfnin var örugg og hásetafjöld,
með hollustu trúnaðareiða.
í fylkingarbrjósti með samtíðarsveit
var sigrum þinn starfsmáttur hlaðinn.
Arfinn þann tókstu úr æskunnar reit,
öðlaðist virðing í staðinn.
Um ættniðja borna var aldjúp þín sál
á umræðu ljósvaka kvöldum.
Gimsteina forna og menningarmál
þú mundir frá liðnum öldum.
Dómgreind var prísuð þitt einkunarorð,
ýtti fram manngildisskrefi.
Þú hentir oft flísar, er fuku yfir borð,
og færðir í ljóðofna vefi.
Einkenni barstu í anda og blæ,
sem oft er hjá göfugum heima.
Varpa ekki meira á veraldar glæ
en vitka og staðreyndir geyma.
Andlega þrekið og atgervið hans
var augljóst um hugsjónamanninn.
Sporin má rekja frá legu til lands,
er lýsa og grundvalla sanninn.
Eg kveð þig á hausti í skilnaðar skúr.
Skammdegisnótt er að tjalda.
Veit, að þinn trausti minningamúr
málast til komandi alda.
í desember 1938.
er nú að rannsaka. Þá er í ráði,
að hann komi í vor og dvelji hér
eitthvað til að athuga veikina.
Standa nú vonir manna mjög til
þessa unga sveitunga, að hon-
um takist að finna orsakir veik-
innar og ráða með því einhverja
bót á þessu meini.
Þess má geta, að Snorri mun
hafa einhvern styrk frá því op-
inbera til þessara rannsókna.
Þá ber að taka fram, að Kaup-
félag Eyfirðinga hefir sýnt góð-
an skilning á þessu máli með
því að veita kr. 200.00 til að
standast kostnað hér heima af
þessum rannsóknum, er vitan-
lega getur orðið mikill og er
þegar orðinn nokkur.
Svona standa sakirnar nú. En
hver veit, hve lengi þarf að bíða
eftir öruggu ráði til að útrýma
þessu faraldri. Og á meðan
munu áreiðanlega fleiri eða
færri fátækir bændur sjá ærnar
sínar dragast upp og hrynja
niður og standa eftir úrræða-
litlir til að sjá sér og sínum far-
borða. Þessum mönnum þarf að
hjálpa. Er það nú of mikil
kröfupólitík að fara þess á leit
við ríkið, að það hlaupi undir
bagga hjá þeim, sem harðast
verða úti sökum riðunnar, eins
og það hefir gert þegar líkt hef-
ir staðið á? Mér finnst, að það
opinbera eigi að taka alla rann-
sókn þessa máls á sínar herðar
og gera ráðstafanir til, að hún
og enginn vegur nema fyrir
þrautkunnuga, að rekja þær. En
eigi að benda á eitthvað öðru
fremur, mætti taka á því, að
einn þingmaður jafnaðarmanna
lét, er kosningarhitinn var að
færast um hann, svo um mælt,
að jafnaðarmennmundunúberj-
ast til hreins meira hluta. Tóku
íhaldsöflin þetta mjög óstinnt
upp, enda fóru svo leikar, að
jafnaðarmenn misstu af 4 sæt-
um í kosningum til fólksþings-
ins, en fyrir það unnu vinstri
menn, er á þingi höfðu greitt
atkvæði móti stjórnarskrár-
breytingunni, 1 atkvæði að kalla
og færðust við það í aukana.
En þessi afturkippur í fylgi
jafnaðarmanna þótti þeim mun
merkilegri, sem þeir höfðu
jafnan bætt við sig atkvæðum í
síðustu 50 ár, og varð því fremur
áberandi sem hinn stjórnar-
flokkurinn hélt fyllilega velli.
Liggur því nærri að gjöra því
skóna, að ekki hafi þótt vert að
draga úr þeirri hömlu sem
gamla landsþingið langar stund-
ir mundi verða gegn alveldi
jafnaðarmanna þar í landi. En
sé hér rétt til getið, liggur það
í augum uppi að þetta hrakfall
jafnaðarstefnunnar, má alls
ekki skoða sem ósigux lýðræðis-
stefnunnar þar í landi, heldur
þvert á móti sem vott um að
lýðræðið á mjög djúpar rætur
í hugum þjóðarinnar. Frá þessu
sjónarmiði, er því niðurstaðan
vel skiljanleg.
Á síðari árum hefir þjóðar-
atkvæði verið hampað sem
nokkurskonar sáluhjálparatriði,
er allt beri að lúta, og það talið
Áslang Krlstjánsdóttir
frá Húsavík.
Eg sá hana meðal svanna,
sá hana, en þekkti eigi.
Eg þekki svo fátt af fólki,
þótt ferðist um sömu vegi.
En seinna eg horfði á hana
í hópi saklausra barna,
þá fannst mér ég líta svo leifturhratt
sem Ijós, hennar innsta kjarna.
Við skiptumst á örfáum orðum
þá erindum þurfti að svara.
Eg sá hana í skólasölum,
e™ sá hana koma og fara,
barnslega, blíða og prúða,
broshýra, létta í spori,
með æskunnar djörfung og yfirbragð
op; augun Ijómandi af vori.
Eg sá hana dansandi svífa
með samræmdum, mjúkum hætti.
Stílfögur lífsgleði og leikni
var letruð í hverjum drætti.
Hún hóf sig úr hafi fjöldans
með herskara glæstra vona,
og fangaði augu mín ósjálfrátt,
þessi unga fimleikakona.
Mér finnst ég auðugri en áður,
eftir þau stuttu kynni.
Barnslega brosið hennar
blikar í vitund minni.
Og geymd mun þín ímynd, Áslaug,
í ættingja og vina högum,
þú hefir þar gróðursett „gleym-mér-ei“
við geisla frá liðnum dögum.
Svo breyta bylgjurnar s.tefnu,
þær brotna til nýrra stranda.
Með farmönnum heim er haldið
um höfin til fegri landa.
Og staðnæmst við frelsarans fótskör
í fjarska þar eilífð vakir.
En skapadóminn við skiljum öll,
þennan skilnað um stundarsakir.
Tómas R. Jónsson.
verði framkvæmd svo fljótt og
vandlega, sem kostur er á. Bún-
aðarþing, sem nýlega er lokið,
hefir lagt til, að vissar fjár-
pestir verði settar undir sama
hatt og mæðiveikin, að því, er
aðstoð til bænda snertir. Ef að
þessu ráði verður horfið, þá er
það næsta sanngjarnt, að riðan
verði tekin með og látin skipa
sama bekk. En sú minnsta líkn,
sem hægt væri að láta bændum
hér í té, er að veita þeim und-
anþágu frá mæðiveikigjaldinu.
Það bætir að vísu lítið upp mik-
inn fjárskaða, en væri þó betra
en ekki, ef verja mætti upphæð-
inni til styrktar þeim, sem harð-
ast verða úti og fátækastir eru.
Það, sem hér er farið fram á,
er ótvírætt í sámræmi við vilja
sveitarmanna. Má því til stuðn-
ings geta um, að þegar ég er
að skrifa þessar línur, berast
mér fregnir um, að almennur
sveitarfundur hafi rætt um mál-
ið og samþykkt tillögur, er
stefna í svipaða átt.
Ég hefi ritað þetta til þess,
ef verða mætti, að vekja ofur-
lítinn skilning á þessu vanda-
máli okkar Svarfdælinga. Vík
ég því svo’ til þeirra, sem nokkra
getu hafa til úrbóta, en það er
fyrst og fremst þing og ríkis-
stjórn.
hyrningarsteinn lýðræðisins í
þingfrjálsum löndum. Þeirri
kenningu er óneitanlega að
talsverðu hnekkt með þeirri
niðurstöðu, sem það fékk, og að
minnsta kosti bendir hún á-
þreifanlega til, að þjóðarat-
kvæði getur verið tvíeggjað
vopn, er varlega þai'f að beita.
Og það því fremur, sem Danir
eru taldir með allra gagnmennt-
uðustu þjóðum álfunnar, manna
frjálslyndastir, kreddulausir og
framúrskarandi kosningakærir,
auk þess sem þeir hafa öðlazt
fágætan stjórnmálaþroska í
hinni langvinnu frelsisbaráttu
sinni, þarna í nábýlinu við
Þjóðverja. En sérstaklega færir
þessi niðurstaða mönnum heim
sanninn um, að mjög varlega er
í það farandi, að setja mikla
þátttöku í slíkri atkvæðagreiðslu
sem skilyrði fyrir gildi hennar,
enda sú orðin raunin í félags-
skap einstaklinga. Og þó höfðu
Danir sýnilega þrauthugsað þá
hlið atkvæðagreiðslunnar. Var
risið ekki haft hærra en það,
að þjóðmálið ætti að ná skorn-
um meira hluta kjósenda í land-
inu, þeirra er greitt gætu at-
kvæði, og þá ætlast til að nóg
væri að draga 10% frá fyrir van-
höldum. Og vissulega virðist
krafan um hluttökuna ekki geta
verið öllu minni og sanngjarn-
ari, ef þjóðaratkvæðis á að leita
á annað borð.
Hinsvegar er að því gætandi,
að nýafstaðnar kosningar sýndu
tvímælalaust, að málið átti
meira en nægt fylgi með kjós-
endum, og styrkist það við, að
með stjórnarskrárbreytingunni
Helgi Símonarson.
Magnns Torlason:
Þjóðaratkvæðið og stjórnar
skrá Dana
GuSjón Jónsson,
HermundarstöSum.