Tíminn - 17.06.1939, Blaðsíða 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKN ARFLOKKURINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR :
EDDUHÚSI, Llndargötu 1d.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1D.
Síml 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA h. f.
Símar 3948 og 3720.
23. árg.
Reykjavík, laugardaginn 17. juní 1939
69. blað
Siglingateppa yrðí
afleiðing ófríðar
Yiðskiptamálaráðuneytið er að láta athuga
hvort og að hve iniklii leyti þjóðin gæti
bjargazt á innlendri framleiðslu.
Ennfremur framleiðslumöguleika á nauð-
synjavörum, sem ná eru fluttar frá útlöndum.
Grunnjlötur tveggja húsa, sem Byggingarsamvlnnufélag Reykjavíkur er að láta reisa. — Gerðar hafa verið tvcer
mismunandi teikningar og byggt eftir þeim til þess að reyna að fá íbúðagerð, sem vœri við hœfi sem flestra fé-
lagsmanna, hagkvœmar og ekki of dýrar. í öðru húsinu eru tvœr 4 herbergja íbúðir, en í hinu tvœr 5 herbergja
íbúðir, auk eldhúss, baðherbergis, innbyggðra skápa og mikillar geymslu i kjallara fyrir hverja íbúð. Miðstöð og
þvottahús eru sameiginleg fyrir hvert hús. Flatarmál íbúðanna er 83 m2 og 92,4 m2. Kostnaðarverð hverrar íbúð-
ar fullgerðrar með steingirðingu að götu verður, samkvœmt samningi við byggingarmeistara 19.000 krónur fyrir
fjögra herbergja íbúðirnar eru 19,450 fyrir fimm herbergja íbúðir. Teikninguna gerði Ágúst Pálsson arkitekt hjá
húsameistara ríkisins. — Sjá nánar grein um byggingarsamvinnufélög eftir Guðl. Rosinkranz innan í blaðinu.
II i ii þöglu átök
Tékka ®g Þjóðverja
Svo mjög hefir hernaðar-
tækninni farið fram síðan í
heimsstyrjöld, að ógætilegt
er að gera ráð fyrir öðru en
að siglingateppa yrði afleið-
ing nýrrar styrjaldar, og þá
einnig til landa, sem hlut-
lausar væru að öðru en mat-
vælaframleiðslu sem komið
gætu hernaðaraðiljum að
liði.
Viðskiptamálaráðherra sendi
stjórn Búnaðarfélags íslands
svolátandi bréf 31. maí sl.:
„Eins og Búnaðarfélagsstjórn-
inni mun vera kunnugt, hefir
fyrir alllöngu síðan verið skipuð
nefnd ti 1 þess að íhuga hvaða
ráðstafanir væri hægt að gera til
undirbúnings, vegna þess að
samgöngur til landsins kynnu
að takmarkast mjög eða tepp-
ast af völdum ófriðar. Nefnd
þessi hefir starfað með við-
skiptamálaráðuneytinu að þess-
um málum og hefir það nokkuð
verið rætt hvort hægt mundi
vera að framleiða hér matvæli
til þess að sjá þjóðinni farborða,
enda þótt samgöngur kynnu að
falla niður. Um þetta hefir þó
ekki verið gert ítarlegt álit eða
komizt að fastri niðurstöðu.
í framhaldi af þessu og í sam-
ráði við formann þeirrar nefnd-
ar, sem að framan getur, fer
ráðuneytið þess hér með á leit
við Búnaðarfélag íslands, að það
láti því í té, svo fljótt sem verða
má, rökstutt álit um það hvort,
eða að hve miklu leyti landbún-
aðurinn mundi geta framleitt
þá fæðu, sem þjóðinni væri
nauðsynleg til viðbótar fæðu-
tegundum, sem fást af fram-
leiðslu sjávarafurða, enda þótt
samgöngur við útlönd væru
tepptar, og þar af leiðandi ekki
unt að flytja frá útlöndum þau
hráefni, sem landbúnaðurinn nú
styðst við, svo sem áburð og fóð-
urbæti eða landbúnaðarvélar og
þá yrði um leið að gera ráð fyrir
því, að aðflutningur erlendra
matvæla væri að mestu eða öllu
stöðvaður.
Ennfremur óskar ráðuneytið
Fjármálastjómín
árin 1935-1938
Samband ungra Framsóknar-
mann hefir látið semja yfirlit
um fjármálastjórn ríkisins 1935
—1938, þetta sögulega tímabil
utanaðkomandi erfiðleika, sem
Eysteinn Jónsson hefir haft með
höndum yfirstjórn þessara mála.
Er ritinu skipt í tvennt. Fjallar
fyrri kaflinn um viðskiptin við
útlönd, en síðari kaflinn um rík-
isbúskapinn.
Er ritið einkar ljóst, enda
byggii' það einungis á. stað-
reyndum sem fyrir liggja í op-
inberum gögnum. En hversu til
hefir tekist um að veita erfið-
leikunum viðnám á umræddu
tímabili, hlýtur að auka sér-
hverjum þeim manni bjartsýni
á framtíðina, sem kynnir sér
þessi mál.
Verður að telja þetta mjög
kærkomið heimildarrit fyrir alla
þá, sem óska yfirlits um fjár-
málastjórnina á þessum tíma.
Ritið verður afgreitt frá skrif-
stofu Tímans.
eftir því að Búnaðarfélag ís-
lands láti semja yfirlit í þessu
sambandi um framleiðslu og
neyzlu íslenzkra landbúnaðar-
afurða og semji tillögur og á-
bendingar um hvað hægt mundi
vera að gera til þess að tryggja
þjóðinni innlend matvæli á ó-
friðartímum, meðal annars
hvaða breytingar á búnaðar-
háttum væru nauðsynlegar og
hvað hægt væri að gera fyrir-
fram til undirbúnings þeim
breytingum og jafnframt hvaða
ráðstafanir eðlilegt mundi verða
að framkvæma, eftir að sigl-
ingateppa væri fyrirsjáanleg og
líkleg til þess að standa til
langframa.
Ráðuneytið óskar þess að sem
allra fyrst væri hægt að gefa
þessa skýrslu, og leggur þó jafn-
framt áherzlu á, að hún sé sem
ítarlegust og vill í því sambandi
sérstaklega benda á, að Búnað-
arfélag íslands gæti viðhaft þá
aðferð að gefa bráðabirgðasvar
nú þegar um þau atriði, sem því
findist sérstaklega nauðsynlegt
að koma á framfæri nú þegar, en
heildarskýrslan kæmi siðar, en
þó svo fljótt sem unt er.
Að sjálfsögðu er gert ráð fyr-
ir því að þeir, sem að þessu
ynnu fyrir félagsins hönd, hefðu
samráð við formann „stríðs-
nefndarinnar" og ráðuneytið og
einkum þó til þess að áætla
hvaða áhrif samgönguteppa
mundi hafa á þörf þjóðarinnar
fyrir aukna framleiðslu land-
búnaðarvara.“
Samhliða þessu ritaði við-
skiptamálaráðherra landlækni
á þessa leið:
Erlendir knattspyrnuflokkar hafa
komið hingað á hverju sumri að heita
má nú um nokkur ár. Einn slíkur
flokkur er nú að koma hingað til
Reykjavíkur með Dettifossi. Eru það
knattspyrnumenn úr enska knatt-
spyrnufélaginu .Islington Corinthians',
og hefir Knattspyrnufélag Reykjavíkur
boðið þeim hingað. Hefir þetta félag
getið sér gott orð í Englandi, þó það
sé þar ekki í fremstu röðum. Knatt-
spyrnumennirnir munu dvelja hér
fast að hálfum mánuöi, eða til
fimmtudagsins 29. þ. m. Alls munu
þeir keppa hér fimm sinnum, og eru
kappleikir ákveðnir sem hér segir:
Fyrsti leikurinn við K. R. á mánu-
daginn kemur eða 19. þ. m., annar við
úrvalslið úr Reykjavikurfélögunum á
miðvikudaginn þann 21., þriðji við
Val föstudaginn þann 23., fjórði við
Víking, sunnudaginn þann 25. og
fimmti og síðasti við úrvalslið aftur
á miðvikudaginn þann 28. — Knatt-
spyrnuflokknum mun boðið í stuttar
ferðir um nágrennið, meðan hann
dvelur hér, m. a. að Gullfossi og Geysi
og til Þingvalla.
t t t
Fiskimálanefnd og Félag íslenzki'a
botnvörpuskipaeigenda hafa gengizt
fyrir því að fá hingað til reynslu botn-
vörpu af nýrri gerð. Hafa botnvörpur
af þessari gerð verið reyndar á erlend-
um botnvörpungum undanfarið og
jafnvel verið talin hentugri á ýmsan
hátt en gerð sú, sem hér hefir verið
notuð. Fiskimálanefnd gekkst fyrir
„Ráðuneytið sendir yður hér-
með, herra landlæknir, afrit af
bréfi, sem ritað hefir verið Bún-
aðarfélagi íslands, þar sem
þess er farið á leit, að Búnað-
arfélagið geri margháttaðar
skýrslur og áætlanir um mögu-
leika landbúnaðarins til þess
að framleiða matvæli og auka
framleiðslu í vissum greinum,
enda þótt samgöngur til lands-
ins væru að meira eða minna
leyti tepptar.
Það leiðir af sjálfu sér, að það
er mjög nauðsynlegt fyrir Bún-
aðarfélagið að hafa hugmynd
um það hvaða áhrif samgöngu-
teppa mundi hafa á þörf þjóð-
arinnar fyrir aukna framleiðslu
landbúnaðarafurða og þá hvaða
tegundir helzt. Þessi vitneskja
verður að teljast nauðsynlegur
grundvöllur fyrir því starfi, sem
Búnaðarfélaginu er ætlað að
vinna samkvæmt tilmælum
ráðuneytisins.
Samkvæmt þessu leyfir ráðu-
neytið sér hér með að óska, að
þér, herra landlæknir, í samráði
við nefnd þá, sem væntanlega
verður skipuð til þess að hafa
með höndum matvælarann-
sóknir, takið nú þegar upp sam-
(Framh. á 4. síðu)
reynsluför með botnvörpu þessa á botn-
vörpungnum Venusi á fimmtudags-
kvöldið. Voru með í förinni nær allir
togaraskipstjórar, bæði úr Reykjavík
og Hafnarfirði. Auk þess var með í
förinni Englendingurinn Mr. Jones, en
hann kom með vörpuna að utan og
annar sérfræðingur frá firmanu, sem
vörpuna hefir gert. Venus kom aftur
í höfn síðdegis í gær. Hafði hann þá
aflað um 12 smálestir fiskjar, mest-
megnis í þessa nýju vörpu. Töldu skip-
stjórarnir að varpan mundi álíka fisk-
in og þær vörpur, sem áður hafa verið
notaðar. Þó þarf að gera á henni ýms-
ar breytingar til þess að hún verði
henfug til fiskveiða við ísland. Einkum
þarf að lengja belginn og pokann, og
hafa meiri flot en gert er nú. — Höfðu
skipstjórarnir mikla ánægju af förinni,
enda er ekki oft að þeir koma svo
margir saman.
t t t
í gær lögðu Snæfellingar og Dala-
menn upp í bændaför sína. Eru þeir
um 80 saman. í gær var farið til Reyk-
holts og gist þar í nótt. Á þeirri leið
var komið við í Borgarnesi, Hvann-
eyri og Svignaskarði. í Borgarnesi
skoðuðu ferðamennirnir meðal annars
mjólkurstöð Kaupfélags Borgfirðinga,
og veitti kaupfélagið þeim skyr og
rjóma. Að Hvanneyri skoðuðu þeir
staðinn og mannvirki öll, gazt mjög vel
að. Guömundur Jónsson kennari flutti
þar stutta tölu um skólann og sögu
hans. Var þarna drukkið kaffi áður en
haldið var til Svignaskarðs. í Svigna-
Þessa dagana berast fregnir
um mikinn liðssafnað Þjóðverja
í Slovakiu. Einnig berast nýjar
og nýjar fregnir um flóttamenn
frá Tékkíu. Allt virðist benda til
þess, að Tékkar sýni stjórn
Þjóðverja vaxandi andúð.
Það segir sig sjálft, að sú
mikla umsköpun sem hafin er á
atvinnuvegum, til þess að „móta
framleiðslu verndarsvæðisins
eftir þörfum Stór-Þýzkalands,“
getur ekki átt sér stað átaka-
laust.
Þjóðverjar hafa veitt mörgum
atvinnu. Þetta er einkum gert
með því móti, að þúsundir Tékka
eru fluttir til Þýzkalands, þar er
þeim fenginn starfi annaðhvort
við landbúnað eða iðnað. Er
jafnvel játað í Berlín, að þessir
flutningar séu í ætt við útlegð,
séð frá þjóðernislegu sjónarmiði.
Tékknesku verkamönnunum
er dreift um allt Þýzkaland, og
innan verndarsvæðisins fjölgar
Þjóðverjum dag frá degi. Stöð-
skarðl gengu ferðamennirnir upp á
„Kastalann" og sáu um héraðið.
Skyggni var sæmilegt, þó sólskynslaust
væri, og leizt þeim blómleg byggðin.
Komið var að Reykholti í gærkvöldi og
hélt Búnaðarsamband Mýra- og Borg-
arfjarðarsýslu þátttakendum þar hóf.
Förinni er haldið áfram í dag, og var
lagt af stað frá Reykholti i morgun
tímanlega. Koma ferðamennimir um
hádegi í Mosfellssveitina, en þar verða
skoðuð stórbúin að Reykjum, Blika-
stöðum og Korpúlfsstöðum. í kvöld
verður farið til Þingvalla og gisti þar í
nótt.
t t t
Aðalfundur Útvegsbankans hófst á
föstudaginn. Voru þar lagðir fram
reikningar fyrir árið 1938. Störfum áð-
alfundar varð ekki lokið og er honum
frestað til 21. júli. Áður en fundi var
frestað voru kosnir varamenn í full-
trúaráð bankans í fyrsta sinn. Er það
gert samkvæmt nýrri reglugerð, sem
gefin var út 12. júni s. 1. Þessir voru
kosnir: Skúli Guðmundsson alþingis-
maður, varamaður Magnúsar Torfa-
sonar, Runólfur Sigurðsson forstjóri,
varamaður Gísla Guðmundssonar,
Guðmundur R. Oddsson forstjóri, vara-
maður Stefáns Jóhanns Stefánssonar,
Eyjólfur Jóhannsson framkvæmda-
stjóri, varamaður Guðmundar Ás-
björnssonar, og Björn Ólafsson stór-
kaupmaður, varamaður Lárusar Fjeld-
sted. Endurskoðendur voru kosnir
Björn Steffensen og Haraldur Guð-
mundsson fyrverandi ráðherra.
ugt er verið að flytja Þjóðverja
til þeirra landamærahéraða, sem
hafa hernaðarlega þýðingu, og
skipulag allt er falið þýzkum
mönnum.
Æfi hinnar tékknesku þjóðar
undir stjórn „Þriðja ríkisins," er
á flestum sviðum þvínær bein
andstaða þess, sem var undir
hinni gömlu stjórn Tékko-Sló-
vakiu. Breytingin eftir hernám-
ið er svo gagnger, að Tékkar
telja allt himinhrópandi rang-
læti, sem hin þýzku yfirvöld
taka sér fyrir hendur. Þeir eru
til dæmis sárgramir yfir því, að
opinberar samkomur hafa verið
bannaðar og telja sig með því
svifta frumatriðum frelsisins.
Þýzka leynilögreglan, Gesta-
po, reynir að hindra alla and-
stöðu, og hinir nýju húsbændur
reyna mikið til þess að gera
tékkneskað iðnað þýzkan með
því, að taka öll fjármálavöld af
Tékkum. Skólabókasöfnum í
Prag er bannað að lána bækur
eftir þjóðlega tékkneska höf-
unda og einnig er bannað að
sýna slíkar bækur í gluggum
bókaverzlana.
í Prag búa aðeins 60 þús. Þjóð-
verja, en samt eru þrjú af leik-
húsunum þar þýzk. í skeyti til
Havasfréttastofunnar,frá frétta-
rétara hennar í Prag, var sagt
frá því, að „Slovenska Pravda“
sé eina blað Slovaka, sem ekki
hafi verið sett undir ritskoðun.
Þannig er með öllum ráðum
reynt að koma í veg fyrir hina
andlegu andstöðu.
Þýzkur réttur hefir verið inn-
leiddur og segir Lundúnablaðið
Times til dæmis frá því, að dr.
Sekanini, hinn kunni málaflutn-
ingsmaður, hafi verið fluttur til
Þýzkalands. Er hann sakaður
um að „hafa stofnað til glæp-
samlegrar hreyfingar gegn
hinni þýzku þjóð.“ Hann á að fá
dóm fyrir að hafa unnið gegn
þýzkum stjórnmálum áður en
Þjóðverjar tóku Tékkíu.
Nazistar hafa ákafa trú á
harðsnúnu valdi, en samt hafa
þeir komist að raun um, að
þróttur tilfinninganna og hinn-
ar þrjóskufullu andúðar getur
orðið geigvænlega mikill.
Laugardaginn 3. júní hélt
Frank ríkisritari ræðu í Bud-
weis. Hann varaði Tékka ákveð-
ið við því, „að taka loðna og
möglandi afstöðu eftir fyrir-
mynd Benes.“ Þetta eru hörð
orð í munni Þjóðverja, þar eð
þeir telja afstöðu Benes glæp-
samlega. Þetta mun vera hin
fyrsta opinbera viðurkenning
þess, af Þjóðverja hálfu, að
Tékkar sýni þrjósku.
Danska blaðið „Potitiken"
fékk á dögunum skeyti frá
fréttaritara sínum í Berlín, er
A víðavangi
Hin mikla eftirspurn eftir
vinnuafli kvenfólks í bæjum á
”slandi, ekki meira iðnaðarlandi,
er umhugsunarvert fyrirbrigði.
Á haustnóttum, þegar framboðið
er mest t. d. í Reykjavík, má
lesa langar raðir af auglýsingum
eftir þjónustustúlkum, og er tal-
ið að elzta stjórnmáladagblað
Sjálfstæðisflokksins hafi lifað
fram á þennan dag, einungis á
leirri hefð, að einkum þar birt-
ast þessar auglýsingar haust og
vor.
* * *
I Ameríku, einnig í stórborg-
inni þar sem flestir íslendingar
eiga heima, Winnipeg, kvað það
vera alveg undantekning ef hús-
freyja við nokkurnveginn heilsu
hafi vandalausa, launaða, þjón-
ustustúlku sér til aðstoðar við
heimilisstörfin. Og þá helzt ekki
nema hjá stórauðugu fólki. Hitt
er staðreynd, að karlmennirnir
hjálpa konunni þar meir en hér.
Verkaskiptingin er bókstaflega
önnur. Einnig í sveitabyggðum
Ameríku er verkaskipting karla
og kvenna miklu hagstæðari
konunni en í sveitum hér á landi.
Konan þarf ekki að mjólka, ekki
hugsa um eldivið, jafnvel ekki
þjónustubrögð né ræstingu nema
þá að nokkuru leyti. Og að sjálf-
sögðu eru börnin, sem enga hafa
aðkeypta þjónustustúlku að met-
ast við, miklu vinnusamari en í
okkar ungu bæjum.
* * *
Hins er einnig að geta, að
hjálpartæki húsfreyjunnar við
heimilisstörfin í borgum og
byggðum Ameríku eru yfirleitt
fullkomnari en hér. Ryksugur,
þvottavélar og hrærivélar eru
þar miklu algengari en hér, jafn-
vel kæliskápar eru að ná þar út-
breiðslu, þar sem rafmagns nýt-
ur við.
* * *
En skýringin á þessu þjóðfé-
lagslega fyrirbrigði, sem nú er
að verða að alvarlegu vanda-
máli, svo sem hugleitt er á öðr-
um stað hér í blaðinu i dag, ligg-
ur nær en margan grunar.
Kaupstaðakonan var til skamms
tíma sveitakonan, og er það
jafnvel enn. Meðan landbúnað-
urinn var eini atvinnuvegurinn,
voru heimilin yfirleitt fjölmenn
og skorti ekki hjúin. Þá varð til
verkaskipting sú milli karla og
kvenna.húsmæðra og húsbænda,
sem eymir eftir af. Á þess-
um tímum þurftu konur jafnvel
að draga vosklæði af karlmönn-
um. Hlutskipti húsfreyjunnar
var fyrst og fremst bústjórnin.
Hjúahaldið var því tízka, sem
fluttist með á mölina, er þar
tízka enn í dag, og þannig stend-
ur á þessum 3000 konum um-
fram okkur karlmennina, sem
nú eru í höfuðstað landsins.
* * *
Framkvæmd hitaveitunnar er
ráðin. Fregnin barst bæjarbúum
í gær. Ef hitaveitan verður til
þess ofan á alla áður framtalda
kosti hennar, að afnema hið
dýra en að því er virðist langoft-
ast óþarfa hjúahald kaupstaða-
húsfreyjunnar, þá er ekki aðeins
vissa orðin fyrir því, að höfuð-
staðabúar hafa ráð á fram-
kvæmdinni, heldur hefir hún þá
orðið til þess að afnema fyrir-
ferðarmesta „luxus“ islenzkra
lifnaðarhátta, og þá hefir hún
orðið til að leysa íslenzku sveita-
konuna úr álögum, en landbún-
aðinn úr einni voveiflegustu
hættunni, sem hann hefir í
komizt.
fjallaði um þá erfiðleika, sem
Þjóðverjar eiga við að etja í
Tékkíu. í skeytinu stóð meðal
annars:
„Það er ekki orðið neitt laun-
ungarmál, að hertakan var ekki
jafn sársaukalaus og haldið var
fram í Þýzkalandi á sínum tíma,
þar eð þýzk blöð gátu ekki um
ýms smáatriði, eins og til dæmis
tékkneskar árásir á þýzkp her-
sveitirnar á leið þeirra inn i
landið.“
(Framh. á 4. síðu)
A. KROSSGÖTUM
Enskir knattspyrnumenn í heimsókn. — Ný botnvarpa. — Bændaför Snæ-
fellinga og Dalamanna. — Aðalfundur Útvegsbankans.