Tíminn - 22.06.1939, Blaðsíða 2

282
TlMIIVIV, fimmtudagiim 22, júní 1939
71. blaS
^gímmn
Fimmtudafiinn 22. jjúní
Samtök og ávarp
ungra Framsóknar-
manna
Samband ungra Framsóknar-
manna var stofnað siðastliðið
vor. Stofnfundinn, sem haldinn
var að Laugarvatni, sóttu um
100 fulltrúar úr nær öllum sýsl-
um og kaupstöðum landsins. Er
það langstærsti pólitíski lands-
fundurinn, sem ungir menn
hafa haldið á íslandi.
Á Laugarvatnsfundinum var
lagður grundvöllur að framtíð-
arstarfi ungra Framsóknar-
manna. M. a. var samþykkt að
stjórn S.U.F. skyldu skipa, auk
5 manna aðalstjórnar, einn
maður úr hverri sýslu og kaup-
stað, þar sem samtök ungra
Framsóknarmanna voru starf-
andi, og skyldi stjórnin öll
koma til fundar a. m. k. einu
sinni á ári. Fyrsta aðalfundi
stjórnarinnar er nú nýlokið á
Akureyri. Sóttu hann stjórnar-
menn úr 12 sýslum og 4 kaup-
stöðum eða 20 stjórnarmenn
alls. Hinir gátu ekki komið,
sökum anna og heimilisástæðna.
Margir þeirra, sem mættu, áttu
einnig örðugt heimangöngu og
urðu að leggja á sig mikið erfiði
og kostnað til að geta sótt fund-
inn. Lýsir fundarsóknin á Laug-
arvatni og Akureyri sterkum á-
huga æskumanna í Framsókn-
arflokknum og gefur fullkom-
lega þær vonir, að hann muni
ekki síður eiga kost ötulla og
óeigingjarnra baráttumanna í
framtíðinni en hingað til.
Þegar litið er yfir hinn stutta
starfsferil S.U.F. — og fullt til-
lit tekið til byrjunarörðugleika,
— verður ekki annað sagt en
að vel sé af stað farið og ung-
um Framsóknarmönnum til
sóma. Auk þessara tveggja funda
má sérstaklega nefna þjóðmála-
námskeiðið, sem haldið var síð-
astliðinn vetur og um þrjátíu
ungra manna sóttu, hið vandaða
fullveldisblað 1. desember síð-
astliðinn og stutt yfirlitsrit, sem
fjallar um fjármálastjórnina
1935—38 og nýlega er komið út.
Síðast, en ekki sízt, skal nefna
útgáfuna á ritgerðum og grein-
um Jónasar Jónssonar, sem hik-
laust má telja mikinn bók-
menntalegan ávinning fyrir
þjóðina alla.
Eitt helzta verkefni fundar-
ins á Akureyri var ávarp til ís-
lenzkrar æsku, sem birt var í
seinasta blaði Tímans. í ávarp-
inu er megináherzlan lögð á
frelsið. Það hefir verið heitasta
hugsjón íslendinga frá fyrstu
tíð og því eiga þeir alla sigra
sína og frama að þakka. íslenzka
þjóðin fær að velja um það í
náinni framtíð, hvort hún vill
vera fullkomlega frjáls og eiga
ein land sitt. Ungir Framsókn-
armenn vilja leggja sinn skerf
til þess að þjóðin stigi til fulls
þetta seinasta skref stjórnar-
farslegu sjálfstæðisbaráttunnar.
En þeir telja það ekki einhlítt.
Jafnhliða verður þjóðin að gera
öruggar ráðstafanir til þess að
hún geti haldið stjórrfarfars-
legu, menningarlegu og fjár-
hagslegu sjálfstæði sínu. Það
er sízt minni vandi að gæta
fengins fjár en afla þess. Fullt
frelsi þjóðinni til handa, kemur
heldur ekki að réttum notum,
ef einstaklingarnir eru beittir
ófrelsi og undirokun með óheil-
brigðu stjórnarfari, atvinnu-
rekstri eða verzlun. Þess vegna
ber að leggja jafnmikla áherzlu
á andlegt og fjárhagslegt frelsi
þeirra og þjóðarinnar sjálfrar.
Alda ófrelsis og undirokun-
ar gengur nú yfir í heiminum.
Þjóðir missa sjálfstæði sitt
og eru beittar hinni grimmi-
legustu kúgun. í mörgum lönd-
um hafa flest réttindi einstakl-
inganna verið afnumin eða
stórlega skert. í lýðræðislönd-
unum hafa einræðisherrar stór-
þjóðanna efnt til einskonar úti-
búa, sem ýmist berjast fyrir
rauðu eða brúnu ofbeldi. Stund-
arvelgengni sumra einræðis-
herranna lamar einnig trú all-
margra manna þar á frelsinu.
Baráttan gegn frelsinu og
mannréttindunum, sem var á-
Frjál* verzlnn
Niðurl. XV.
Einn af þeim kaupmönnum,
sem duglegastur er að skrifa
fyrir sig og sína stétt, Björn
Ólafsson, telur að samvinnu-
menn hafi mjög unnið sér til
óhelgis, með því að segja upp
samkomulagi um vöruskiptingu,
sem þeir gerðu við fulltrúa
kaupmanna árið 1936. Sann-
leikurinn er, að samkomulagið
náði aðeins til einnar úthlutun-
ar, og féll niður að henni lok-
inni, án uppsagnar. Til að sanna
enn betur rangsleitni sam-
vinnumanna, birtir Björn mjög
villandi samanburð um úthlutun
innflutningsleyfa á nokkrum
vörutegundum til Sambandsins
eins og hún skyldi vera 1936,
samkvæmt samkomulaginu, og
eins og gjaldeyrisnefnd áætlar,
að hún verði fyrri hluta ársins
1939.
Samanburður Björns lítur
inu, eru miðaðar við heildarút-
hlutun innflutningsleyfa, en
hlutfallstölurnar, sem Björn
birtir úr áætlun gjaldeyris-
nefndar í ár, eru aðeins miðað-
ar við úthlutun innflutnings-
leyfa til verzlana, en innflutn-
ingsleyfum til iðnaðar, opin-
berra stofnana og annarra er
sleppt. Tölurnar eru þessvegna
alls ekki hæfar til samanburð-
ar. Er það undarleg ógætni af
Birni, þegar þess er gætt, að í
samkomulaginu frá 1936 er ekki
aðeins tekið fram, að Samband-
inu beri 14% af heildarvefnað-
arvöruleyfum, heldur er og einn-
ig tekið fram, að því beri 20%
af innflutningsleyfum til verzl-
ana, svo að um þá vörutegund
þurfti Björn ekki að leggja á
sig neinn útreikning, til að gera
tölurnar í skýrslu sinni saman-
burðarhæfar.
Hve villandi samanburður
Björns Ólafssonar er, kemur
þannig út:
Úthl. til S.Í.S. samkv. Úthl. til S.Í.S. samkv.
samkomulagi áætlun gjaldeyrisn.
1. Kornvörur ................. 30 % 36%
2. Nýlenduvörur .............. 22 % 30%
3. Vefnaðarvöruverzlanir ..... 14 % 23%
4. Skófatnaðarverzlanir ...... 11 % 19%
5. Byggingarvörur ............ 13y2% 28%
6. Búsáhöld .................. 14 % 30%
Sá galli er á þessum saman-
burði, að hlutfallstölurnar, sem
teknar eru upp úr samkomulag-
vöxtur 19. aldarinnar, eykst og
harðnar með degi hverjum.
Ungum Framsóknarmönnum
hefir því þótt sérstök ástæða til
að minna æskuna á frelsið,
hvetja hana til að standa vel á
verði um það og vinna að efl-
ingu þess. En þeir benda henni
jafnframt á, að það verði ekki
verndað né aukið með orðum
einum. Það er ekki nóg að þykj-
ast unna frelsinu, hrópa hátt
um það á gatnamótum og
heimta stöðugt meira og meira
frelsi. Engin verðmæti fást, án
fyrirhafnar, og öllu frelsi fylgja
gagnkvæmar skyldur. Ef þeim
er ekki fullnægt, glatast frelsið.
Einræðisstjórnir hafa komizt til
valda í mörgum löndum vegna
þess að þegnana hefir brostið
þennan skilning og þess vegna
búa þeir nú við réttleysi og und-
irokun. í ávarpi sínu leggja
ungir Framsóknarmenn því
jöfnum höndum áherzlu á frels-
ið og skyldurnar, sem fylgja því,
og ekki slzt vegna þess er það
þörf og nauðsynleg hvatning til
Islenzkrar æsku, þegar margvís-
legar hættur steðja að frelsi
hennar og sú kannske hættuleg-
ust, að reynt er að fá hana til
að vanrækja hinar brýnustu og
sjálfsögðustu skyldur, sem frels-
ið leggur henni á herðar.
berlega í ljós, þegar hann er
lesinn saman við réttan saman-
burð á þeim hluta af innflutn-
ingsleyfum, sem Sambandinu
bar að fá samkvæmt samkomu-
laginu 1936 og þeim hluta af
sömu vörutegundum, sem það
fékk úthlutað árið 1938, en það
er síðasta ár, sem tölur liggja
fyrir um raunverulega úthlut-
un innflutningsleyfa.
Sá samanburður lítur þannig
út samkvæmt útreikningi gjald-
eyris- og innflutningsnefndar:
er ekki talin með úthlutun inn-
flutningsleyfa til ýmsra opin-
berra stofnana og opinberra
framkvæmda, en það var gert í
samkomulaginu 1936.
Þegar þess er gætt, að sam-
komulagið 1936 var miðað við
þörf 37 samvinnufélaga með
8.000 félagsmönnum, en úthlut-
un innflutningsleyfa 1938 var
miðuð við þörf 40 samvinnufé-
laga með 10.100 félagsmönnum,
sést að það er síður en svo, að
hlutur samvinnumanna hafi
verið hlutfallslega betri um út-
hlutun innflutningsleyfa árið
1938, heldur en fulltrúar kaup-
manna samþykktu, að hann
skyldi vera í ársbyrjun 1936.
XVI.
Framsóknarmenn og banka-
stjórar Landsbankans komu á
verzlunarhöftunum 1931, þegar
hin frjálsa samkeppni var að
leggja fjármál lands og þjóðar
í rústir, í umbrotum verðfalls,
markaðstjóns og erlendrar há-
tollastefnu — Samvinnumenn
lögðu áður á sig innflutnings-
höft, til þess að geta verið
skilamenn. Framsóknarmenn
hafa haldið við höftum, sem
ógeðfelldri þjóðarnauðsyn. Þeir
hafa löngum haft pólitíska
aðstöðu til að hafa mikil á-
hrif á framkvæmd haftanna,
en lengst af látið sér nægja
að hafa einn fulltrúa í fimm
manna innflutningsnefnd. Það
má telja víst, að Framsóknar-
menn hefðu, á vissu tímabili,
ekki þurft að gera meira en
rétta út hönd til að fá alla inn-
flutningsverzlunina þjóðnýtta.
Þeir neyttu ekki þess færis, af
því þeir vildu rólega þróun en
ekki byltingu. Með samvinnu-
félögunum var öllum félags-
mönnum tryggt eðlilegt verð-
lag, þrátt fyrir innflutnings-
hömlur. Keppinautar og and-
Hluti S.Í.S. af heildar- Hluti S.Í.S. af heildar-
l»rír Timauieiin
Á síðastliðnu ári unnu marg-
ir áhugasamir flokksmenn að
því, að koma betra lagi á inn-
heimtu Tímans í sveitum lands-
ins. Varð árangurinn af þessu
starfi góður. í sumar er enn ver-
ið að vinna að þessu sama og
hefir innheimtumönnum blaðs-
ins, svo að segja í öllum hrepp-
um landsins, verið send bréf
varðandi innheimtuna.
Fyrstu skil um innheimtuna
á þessu ári bárust innheimtu
Tímans frá Birni Jakobssyni
bónda á Stóra-Kroppi í Reyk-
holtsdal í Borgarfirði. Var hann
einnig í fyrra einn af fyrstu
mönnum sem gerðu skil fyrir
það ár.
Er nú Björn búinn að koma
svo góðu lagi á greiðslur til
blaðsins í Reykholtsdal, að þar
sem áður borguðu um 10% borga
nú rúm 90% kaupenda, og þó
gerir Björn sér vonir um að enn
fleiri muni borga. Sýnir þessi
góði árangur, að þegar gengið er
með dugnaði að verki við inn-
samkomulaginu 1936.
1. Kornvörur 30,00% 34,86%
2. Kartöflur, ávextir o. fl 5,00% 1,50%
3. Nýlenduvörur 22,00% 28,25%
4. Vefnaðarvara 14,00% 12,72%
5. Skófatnaður 11,00% 13,42%
6. Byggingarv. og smíðaefni .. 13,50% 16,22%
7. Vörur til útgerðar 4,00% 6,46%
8. Vörur til landbúnaðar .... 62,00% 60,16%
9. Skip, vagnar og vélar 8,00% 8,67%
10. Verkfæri, búsáhöld o. fl. . . 14,00% 21,23%
11. Hráefni til iðnaðar 11,00% 13,08%
12. Hreinlætisvörur 7,00% 7,53%
13. Pappír, bækur og ritföng. ... 8,00% 5,08%
18. Lyfjavörur, efnavörur o.fl.. . 8,00% 6,91%
Séu þessar vörutegundir tekn- stæðingar samvinnufélaganna,
ar i einni heild, ætti S. í. S. að höfðu víða stórum hærra verð-
fá 11,20% samkvæmt samkomu- lag. Framsóknarmenn gátu, ef
laginu 1936, en fékk 12,73% þeir hefðu verið jafn hatursfull-
1938. ir við kaupmenn, eins og ætla
Tölurnar í þessari skýrslu mætti eftir ræðum þeirra, sem
koma ekki heim við tölurnar í líkja þessari stétt við Jón Ara-
skýrslum nr. III og IV, sem áð- son á aftökustaðnum, sett á há-
ur eru birtar, vegna þess að þar marksálagningu 1934, en þeir
gerðu það fyrst 1939. Það má
vafalaust gagnrýna þetta sein-
læti. En mönnum finnst óneit-
anlega, að sú eina stétt, sem
hefir safnað fé til verulegra
muna á þessu tímabili, ætti að
líta yfir þann kafla í sögu sinni
með gleði, en ekki beizklega.
Samvinnumenn hafa ekki farið
með ófriði að þeim samlöndum
sínum, sem hafa annarlega trú
í viðskiptamálum. Samvinnu-
menn hafa farið með hinni
mestu gætni í að draga varan-
lega landamerkjalínu. En þeir
hafa þó gert það um síðir. Sam-
kvæmt þeirri merkalínu, á
hverjum íslendingi að vera
frjálst, að ganga í samvinnu-
félag, og fá þar sínar nauðsynj-
ar, hvort sem þær eru keyptar
innanlands eða í útlöndum.
Eina skilyrðið er að hann sé
skilamaður.
Og þessi réttur, að mega vera
frjáls maður, en ekki ánauðugur
þræll í viðskiptamálum, er köll-
uð höfðatöluregla. Um mörg
undanfarin ár, hefir það verið
og verður aðal hlutverk þeirra,
sem unna frjálsri verzlun á ís-
landi að gera þessa hugsjóna-
kröfu að veruleika í lífi þjóð-
arinnar.
J. J.
ÞÉK ættuð að reyna kolin og
koksið frá
Kolaverzlnn
Sigurðar Ólafssonar.
Símar 1360 og 1933.
heimtu blaðsins, má miklu á-
orka, og að hægt er að kveða
niður þann gamla ósið að greiða
ekki blöð.
Bóndi í Vestur-Húnavatns-
sýslu, Halldór Sigurðsson á Efri-
Þverá hefir gert líkt átak í Þver-
árhreppi. Voru þar áður fáir
sem greiddu blaðið.en nú nálega
allir kaupendur. Hefir Halldór
verið allra manna bezt vakandi
fyrir því að láta innheimtu og
afgreiðslu blaðsins vita um
breytingar á heimilisföngum
manna og staðið í stöðugurii
bréfasamböndum við inn-
heimtumann blaðsins í Reykja-
vík. Hefir þetta mikla þýðingu
fyrir innheimtu og útbreiðslu
Tímans.
Jón Sigurðsson bóndi á Skíðs*
holtum í Mýrasýslu er einn af á-
gætustu stuðningsmönnum
Tímans. Hann hefir um mörg
ár verið trúnaðarmaður blaðs-
ins í Hraunhreppi og hefir inn-
heimtu blaðsins verið vel borg-
ið í hans höndum. Á hverju
hausti hefir hann fært blaðinu
greiðslur frá næstum öllum
kaupendum í mjög fjölmennri
sveit.
Marga fleiri mætti telja, sem
vel hafa unnið fyrir Tímann.
En þessir þrír menn eru teknir
hér sem sýnishorn um það,
hvað hægt er að gera fyrir blað-
ið, ef gengið er ötullega að verki.
Þar sem áður hafa verið van-
skil, er hægt að bæta með
snöggu og föstu átaki eins og
Björn á Stóra Kroppi gerði.
Þá er það mjög þýðingarmik-
ið að trúnaðarmenn blaðsins
standi í sambandi við innheimtu
og afgreiðslu blaðsins og að sem
nánust samvinna sé á milli
þeirra og innheimtunnar. Á
þessu hefir Halldór á Þverá sýnt
glöggan skilning.
Og þegar einu sinni er búið að
koma innheimtunni á hreinan
grundvöll, þá er auðveldara að
halda öllu í góðu lagi og gæta
þess að ekki safnist vanskila*
skuldir á ný. Um það ber
margra ára innheimtustarf Jóns
í Skíðsholtum glöggt vitni.
Timinn þakkar þessum mönn-
um og fjöldá mörgum öðrum
gott starf fyrir blaðið á síðasta
ári og vonar, að sá árangur, sem
næst með innheimtu og út-
breiðslu blaðsins, verði enn betri
á þessu sumri.
Enn eru margir hreppar á
landinu, þar sem Tíminn er lít-
ið borgaður. Þar þarf að ganga
vel að verki og bæta úr ástand-
inu. Og þá verður þess ekki
langt að bíða að Tíminn verði
borgaður af öllum,sem fá blaðið.
E. B.
Jónas Þorbergsson:
(J tvar |>ssii iii v i ii n a
á NorðnrlöiulHm
i.
Þegar íslendingar, árið 1918,
endurheimtu fullan ríkisrétt
sinn og sjálfsforræðí, gerðist
mikil breyting um viðhorf þeirra
til annara þjóða, einkum frænd-
þjóða þeirra á Norðurlöndum.
Eftir margra alda áþján og nið-
urlægingu tóku þeir sér stöðu
sem sjálfstætt ríki við hlið ann-
ara Evrópuþjóða. Og þótt þjóðin
sé ein meðal hinna fámennustu,
var það hvorttveggja, að hún
bar til öndvegis merkilegan,
sögulegan arf, og að hafin var
hér á landi öld stórstígra þjóð-
framkvæmda, er síðan, eftir
fengið þjóðarsjálfstæði, gerðust
enn stórstígari. Sambúð Dana
og íslendinga fór batnandi, og
skilningur ýmsra góðra manna
hjá sambandsþjóð okkar á þjóð-
réttindum okkar og réttmæti
fulls sjálfsstæðis okkur til handa
glæddist. Aðrar frændþjóðir
okkar norrænar tóku feginsam-
lega móti þessari viðbót í hóp
sjálfstæðra Norðurlandaríkja.
Norræn þjóðréttindi höfðu fært
út kvíarnar, Norðurlönd höfðu
stækkað.
Árið 1918 gerðist samskonar
atburður í sögu Norðurlanda
eins og gerðist árið 1905, er
Noregur sleit sig lausan úr
tengslum við Svíþjóð, enda þótt
tengsli okkar við sambandsþjóð-
ina séu ekki að fullu slitin. Hin
minnisstæða og undanlátslausa
þjóðarákvörðun Norðmanna
1905 á aðra hönd, en skilningur
og þroski Svía á hina, orkaði
miklum vexti í sögu Norður-
landa og skipaði norrænum
þjóðum til sætis aukinnar virð-
ingar við hlið annarra Evrópu-
ríkja. — Endurheimt þjóðar-
sjálfstæði íslendinga var spor
stigið í sömu átt. Og enda þótt
lítið fari enn fyrir almennum
skilningi í hinum stærri þjóð-
löndum álfunnar á sjálfstæði
okkar og yfirleitt á tilveru okk-
ar sem þjóðar, og þrátt fyrir það,
að Danir fara enn að nafni til
með utanríkismál okkar, sam-
kvæmt samningi, þá verður það
ekki dulið fyrir ráðamönnum
þeirra ríkja, sem við þurfum
vexulega við að skipta, að við
látum okkar eigin fulltrúa mæta
til hverskonar alþjóðlegra samn-
ingagerða, sem okkur varða,
og að við höfum síðan á ár-
um heimsstyrjaldarinnar farið
sjálfir með utanríkismál okkar
að öllu því leyti, sem verulegu
máli skiptir.
II.
Menningarsamvinna Norður-
landaþjóða hefir mjög farið
vaxandi á síðari árum. Koma
þar til greina ráðstefnur og
kynningafarir, íþróttasýningar
og gagnkvæmar heimsóknir í
margvíslegu augnamiði. „Nor-
rænafélagið“, sem starfar í
deildum í hverju af hinum
fimm löndum, hefir mjög geng-
izt fyrir aukinni kynningu milli
þjóðanna með námskeiðum,
ferðalögum, útgáfu árbókar o. fl.
Síðan íslendingar endurheimtu
sjálfstæði sitt hafa þeir með
hverju ári orðið vaxandi hlut-
taki í norrænni menningar-
samvinnu. Og fortakslaust mun
óhætt að staðhæfa, að þeir
menn, sem af hálfu íslands
hafa tekið þátt í ráðstefnum,
kynningarmótum, námskeiðum
og hverskonar samnon-ænum
samkvæmum, hafa mætt af
hálfu annarra Norðurlanda-
þjóða sívaxandi ástúð og áhuga
fyrir því, að við íslendingar, þó
fámennir séum, slitnum ekki úr
lestinni, heldur gerumst sívak-
andi þátttakendur í norrænu
menningar- og kynþáttarsam-
starfi.
Og út frá þessari staðreynd
ber á það að líta, að frænd-
þjóðum okkar á Norðurlöndum,
sem um mannfjölda, auðæfi og
ýmiskonar menningarfram-
kvæmdir standa okkur framar,
getur ekki gengið til eigingirni
í þessu falli. Við íslendingar,
aðeins 120 þúsund að tölu, ó-
vopnuð þjóð, sem hefir lýst yfir
ævarandi hlutleysi I styrjöld-
um, gæti aldrei komið þeim að
neinu liði, ef að höndum bæri
háska fyrir sjálfstæði þeirra.
Fyrir því er það auðsætt, að sú
mikla samúð, þau sérstöku
hlýindi, sem hver einasti ís-
lendingur mætir á samnorræn-
um mótum, eru sprottin af öðr-
um dýpri og göfugri rótum. Það
er hin samnorræna kynþáttar-
samkend, hinn samnorræni
sögulegi arfur og hin norræna
þjóðarsál, sem ræður slíku ást-
úðlegu viðhorfi frændþjóða
okkar gagnvart okkur íslend-
ingum.
Ég hefi heyrt því haldið fram,
að allt þetta skraf um norræna
samvinnu og vanefnaháð þátt-
taka okkar í henni sé okkur
einskisvirði. Því er haldið fram,
að ef við ekki hjálpum okkur
sjálfir, þá hjálpi okkur ekki
aðrar þjóðir. Þetta er að vísu
rétt, að því er varðar þjóðar-
sjálfstæði okkar, fjárhag og
menningu. En hver er sá mað-
ur, sem vill og getur haldið
því fram í alvöru, að allar
aðrar þjóðir séu okkur óvið-
komandi, að við getum slit-
ið okkur lausa úr rás heims-
viðburðanna, meðan svo má í
raun réttri telja, að líf okkar
sem þjóðar sé enn sem komið
er, að ' mestu háð viðskiptum
(Framh. á 3. síSu)
Útvarpsstjórar Norðurlanda. — Frá vinstri: Jónas Þorbergsson, F. E. Jensen,
Danmörk, J. V. Vakio, Finnland, C. A. Dymling, Svíþjóð
og Olav Midttun, Noregur.