Tíminn - 27.07.1939, Blaðsíða 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMADVR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKN ARFLOKKURINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFVR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AVGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
Sími 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
23. árg.
Keykjavík, fímmtiulagmii 27. Júlí 1939
86. blað
Athugun
á mjólkurstöð-
inni í R.vík
Víðftal við próf. Kjær-
gaard-Jensen
Á meðal hinna mörgu er-
lendu gesta, sem þessa dag-
ana dvelja hér í Reykjavík,
er Próf. N. Kjærgaard-Jen-
sen frá Kaupmannahöfn á-
samt þeim Erik V. Lind
byggingarmeistara frá
Skive og E. Telvad véla-
verkfræðingi frá Horsens í
Danmörku.
Tíminn náSi tali af próf.
Kjærgaard-Jensen i gær. Hann
er maður miðaldra, dökkhærður,
gáfulegur, aðlaðandi og blátt
áfram, með einkenni góðs vís-
indamanns, sem hann líka er.
Próf. N. Kjærgaard-Jensen er
fremsti sérfræðingur Dana í
mjólkurmálum. Hann er for-
maður fyrir tilraunamjólkur-
búi danska ríkisins og prófess-
or við danska landbúnaðarhá-
skólann. Hann varð kandidat
1910, kennari við mjólkur- og
landbúnaðarskólann í Dalum
Próf. Kjcergaard-Jensen
um 12 ára skeið og 4 síðustu
árin skólastjóri þar. Prófessor
við Landbúnaðarháskólann varð
hann 1933, og 1935 var honum
falin forstaða tilraunamjólkur-
bús Dana í Hilleröd eins og áð-
ur er getið.
„Hver er tilgangurinn með
för yðar hingað til íslands?"
spyr blaðamaður próf. Kjær-
gaard-Jensen.
„Ég er kominn hingað sam-
kvæmt tilmælum Mjólkursölu-
nefndarinnar til þess að skoða
mjólkurvinnslustöðina hér í
Rvík og gefa álit um hvort
hentugra þætti að endurbæta
hana frá því sem nú er, eða
byggja nýja mjólkurvinnslustöð
á nýjum stað í bænum. Með mér
er hér á ferðinni í sömu erind-
um E. V. Lind frá Skive, sem er
einn af allra mikilhæfustu og
reyndustu byggingarmeisturum
vorum á þessu sviði og sá þeirra,
rsem byggt hefir langflest af
.mjólkurbúum vorum“.
„Hvert er álit yðar um þetta
efni?“
„Álit okkar er í undirbúningi
og munum vér að sjálfsögðu
.leggja það fyrir Mjólkursölu-
nefnd, jafnskjótt og vér höfum
lokið því, ásamt tillögum okkar
um hversu framkvæmdir skulu
hafnar.“
„Hvernig eru tímarnir nú fyr-
ir danskan landbúnað?"
„Þeir eru ekki sérlega góðir
nú sem stendur,“ segir prófess-
orinn, „því að mjólkurverðið er
of lágt, samanborið við fram-
leiðslukostnað bændanna.
Mjólkurverð hjá oss er að mestu
leyti háð söluverði smjörs á
heimsmarkaðinum, þar sem um
90% mjólkurframleiðslunnar fer
(Framh. á 4. síðu)
Frá Versölum til Miinchen
Úr ræðu Mowinckels
Mynd þessi var tekin, þegar nýja „Esja“ hljóp
smíðastöðinni í Áldborg.
af stokkunum í skipa-
Ályktanír íulltrúaíundar
norrænu félaganna
Ræða Mowinekels mmi Geysi, viðkyiiningti ts-
lendinga af konungum og norræna santvinnu.
Fulltrúafundi norrænu félag-
anna lauk síðdegis i fyrradag.
Þá um kvöldið hélt skipstjórinn
á „Stavangerfjord" veizlu fyrir
fulltrúana og var boðið nokkr-
um gestum úr landi. í gær hélt
rikisstjórnin árdegisveizlu fyrir
þá á Hótel Borg og var þangað
boðið ýmsum embættismönnum
og nokkrum þekktum mönnum
af Norðurlöndum, er nú dvelja
hér. Meðal ræðumanna þar voru
Hermann Jónasson forsætisráð-
hera og Stauning forsætisráð-
herra.
í veizlunni um borð í „Stav-
angerfjord' hélt Mowinckel fyrv.
forsætisráðherra rnjög snjalla
ræðu. Hann sagði m. a., að
Geysir væri að sínum dómi
ímynd hinnar íslenzku þjóðar-
sálar. Hann hefði oft tekið illa
á móti konungum. Þótt látin
hefðu verið í hann 200 kg. af
sápu hefði hann ekki viljað sýna
þeim neina vinsemd. Viðkynn-
ing íslenzku þjóðarinnar af
konungum hefði líka verið með
þeim hætti, að hún hefði lítið
lán fært þjóðinni. Slík viðkynn-
ing hefði m. a. leitt af sér, að
ísland hefði glatað sjálfstæði
sínu. Geysir hefði einnig gosið
litlu gosi, þegar fulltrúar nor-
rænu félaganna hefðu heim-
sótt hann á dögunum. Geysir
hefði litið svo á, að norrænu fé-
lögin verðskulduðu ekki meira
gos að sinni, því þau hefðu enn
ekki unnið íslandi eins mikið
gagn og skyldi. Hvatti hann
hina erlendu fulltrúa síðan til
að treysta vinarböndin milli ís-
lands og hinna Norðurlanda-
þjóðanna og láta það samstarf
(Framh. á 4. síðu)
J, L. Mowinckel, fyrv. forsæt-
is- og utanríkisráðherra Norð-
manna og form. norska vinstri
flokksins, flutti mjög merkilegt
erindi í Iðnó í gær um þróun
alþjóðamála frá 1918 til 1938.
Stóð það í tvær klukkustundir
og var hið fróðlegasta, enda er
Mowinckel þessum málum gagn-
kunnugur, því hann hefir lengi
verið fulltrúi Norðmanna á
fundum Þjóðabandalagsins í
Genf og jafnan látið utanríkis-
málin til sín taka. Erindi þetta,
sem hann nefndi: Frá Versölum
til Múnchen, flutti hann upp-
haflega á fundi stúdentafélags-
ins í Bergen á síðastl. hausti og
vakti það þá mikla athygli í
norskum blöðum.
í stuttu máli verður ekki hægt
að gera grein fyrir nema örfáum
atriðum í þessu merkilega erindi.
Mowinckel vék fyrst að Ver-
salasamningunum og taldi, að
þeir hefðu á margan hátt bætt
úr því ástandi, sem var fyrir
heimsstyrjöldina. Nefndi hann
það t. d., að bæði Pólverjar og
Tékkar hefðu fengið sjálfstæði
sitt, en þeir hefðu verið undirok-
aðir áður. Sá galli hefði samt
verið á samningunum, að i
mörgum löndum hefðu haldið á-
fram að vera þjóðarbrot, sem
beitt hefðu verið ýmsum rang-
indum af aðalþjóðinni. Taldi
hann m. a. að Pólverjar og Tékk-
ar hefðu ekki farið eins vel með
húsbóndarétt sinn í þessum efn-
um og æskilegt hefði verið, og
hefðu stöðugt verið að berast
um það klögumál til Þjóða-
bandalagsins. Sérstakir örðug-
leikar hefðu líka fylgt þessu,
þegar Þjóðverjar hefðu átt í
hlut, því vitanlegt var, að þeim
myndi falla þungt að vera orðnir
minnimáttar, þar sem þeir hefðu
ráðið öllu áður, og auk þess væru
þeir svo dugmikill þjóðflokkur,
að þeir létu ekki beygja sig.
Mowinckel taldi það þó ekki
nema að nokkru leyti Versala-
samningunum að kenna, að nú
væri komið í það óefni, sem raun
bæri vitni. Aðalorsök þess væri
sú, að sigurvegararnir í heims-
styrjöldinni — og þá einkum
Frakkar — hefðu sýnt hinum
sigruðu of lítinn skilning og
merki um sáttfýsi næstu árin á
eftir. Þetta hefði komið fram í

Mowinckel
A.
Hj úkr unarkvennamótið.
kjallarinn á Akureyri. -
- Hetjuverðlaun Carnegiesjóðsins.
Sænskur karlakór kemur hingað.
Kartöflu-
Síldveiðin.
Norræna hjúkrunarkvennamótinu
lýkur í kvöld um borð í „Stavanger-
fjord“ á Akureyri. Verður þá m. a.
ákveðið, hvar næsta mót verður haldið.
Aðalumræður mótsins fóru fram á
þriðjudaginn. Var þá m. a. rætt um
þessi mál: Menntun hjúkrunarkvenna,
heilsuvernd og hjúkrunarnám, starf-
svið hjúkrunarkonunnar sem heimilis-
ráðunauts, barnaheimili og hjúkrunar-
konur, sjúkrahjúkrun og þarfir sjúk-
linga, mataræði í sjúkrahúsum og
samvinnu norrænna hjúkrunarkvenna.
Héðan fóru hjúkrunarkonurnar til
Akureyrar í þremur hópum. Fyrsti
hópurinn lagði af stað landleiðis í
gær og ætlaði að gista á Reykjum og
Blönduósi; annar þeirra fór með
„Stavangerfjord" í gærkveldi, og sá
þriðji fór landleiðis í morgun. Frá
Akureyri fer „Stavangerfjord" um mið-
nætti í nótt áleiðis til Oslo.
t t t
Carnegiesjóðurinn hefir á þessu ári
veitt sex íslendingum 1700 kr. í hetju-
verðlaun. Eru það þessir menn:
Magnús Árnason smiður á Grund í
Hrafnagilshreppi fékk 300 kr. fyrir að
hafa bjargað manni, sem farið hafði
niður um ís með hest og sleða. Jón
Sigurðsson vinnumaður á Hlíðarenda
í Bárðardal fékk 200 kr. fyrir að
bjarga gömlum manni, sem hafði
losnað við hest sinn í vatnsmikilli á,
og var straumurinn að bera hann
burtu, þegar Jón hljóp á bak ósöðluð-
um hesti, reið út í ána og náði hon-
um. Ólafur Tómasson háseti og Odd-
ur Oddson vélstjóri, báðir á Gullfossi,
fengu 300 kr. fyrir að hafa kastað sér
útbyrðis til að bjarga manni, sem
fallið hafði útbyrðis, er skipið var í
rúmsjó á leið frá Leith til Vestmanna-
eyja. Páll Ásgeir Tryggvason, Hávalla-
götu 9 í Reykjavík, 10 ára gamall,
hlaut 300 kr. fyrir að bjarga dreng,
sem hafði hvolft kajak undir sér. Frið-
rik Ottóson, sendisveinn á ísafirði, 17
ára gamall, hlaut 300 kr. fyrir að hafa
bjargað sex ára gömlum dreng, sem
fallið hafði milli skips og bryggju á
ísafirði.
Fyrir tveimur árum réðist Akur-
eyrarbær í þá merkilegu framkvæmd,
að láta byggja kartöflukjallara, þar
sem geymt er útsæði og kartöflur, að-
allega til sumarsins. Kjallarinn er
12% x 8% m. að stærð, hólfaður í
þrennt, og tekur um 600 tn. Kartöfl-
urnar eru geymdar í rimlaskúffum,
sem taka 100 kg. og 150 kg. hver og
er tvöföld röð af skúffum undir hverri
hlið. Þegar tekið er úr innri skúffunni
er fremri skúffunni ekið til hliðar á
ganginum á þar til gerðum litlum
vagni. Kartöflukjallarinn er grafinn
inn í brekku og er hann þakinn af
grasigrónum jarðvegi. Þak og veggir
eru asfaltaðir að utan til rakavarnar.
Tveimur rafknúðum loftdælum er
komið fyrir við dyr kjallarans. Hefir
framkvæmd þessi mælst vel fyrir á
Akureyri og mætti hún vera öðrum
kaupstöðum og kauptúnum til fyrir-
myndar. Auk þessa hefir Akureyrar-
bær látið brjóta og girða um 7 ha. af
landi til garðræktar handa bæjarbú-
um og rækta nú rúm 200 manns
kartöflur í þessu landi handa heimil-
um sínum.
r r r
Karlakór K. F. U. M. í Stokkhólmi
er væntanlegur hingað 4. næsta mán-
aðar með skemmtiferðaskipinu
„Drottningholm“. í kórnum eru 70
manns. Hann er nokkuð þekktur í
Svíþjóð. Þekktur sænskur fiðlusnill-
ingur, Sven Karpe, er með kórnum og
mun leika nokkur lög. Meðal annars
ætlar kórinn að syngja hér lag Páls
ísólfssonar „Brennið þið vitar“.
r r r
Sama og engin síldveiði hefir verið
síðan fyrir helgi. Um helgina hömluðu
kuldar veiðum, síðan glaðnaði heldur
til, en í gær hindraði þoka veiðarnar
Eru horfur fyrir að sumar síldar-
verksmiðjurnar verði að stöðvast um
stund, sökum þess að þær fá ekki síld
til vinnslu.
skaðabótamálunum, innrásinni í
Ruhrhéruðin o. s. frv. Með þessu
hefðu sigurvegararnir gert Þjóð-
verjum örðugra að gleyma ó-
sigrinum og haldið hefndarhvöt-
inni vakandi.
Mowinckel rakti þessu næst
friðarstarf áranna 1924—29, þeg-
ar sigurvegararnir hefðu byrj-
að að reyna að bæta fyrir þessa
yfirsjón sína, Locarno-sáttmál-
inn og Kelloggsáttmálinn hefðu
verið gerðir, Þýzkaland gengið í
Þjóðabandalagið o. s. frv. Aðal-
menn þessa timabils hefðu verið
Stresemann, Briand og Austen
Chamberlain.
Ræðumaður lauk frásögninni
um þetta tímabil með því að
skýra frá því, að hann hefði ver-
ið staddur á Þjóðabandalags-
fundi í Genf í september 1930,
þegar Hitler vann fyrsta störa
kosningasigur sinn. Briand hefði
orðið mjög hnugginn, er hann
frétti um úrslitin og látið orð
falla á þá leið, að lífsstarf sitt
myndi eyðilagt. Hann virðist
hafa reynzt sannspár. Briand
lézt nokkru seinna. Stresemann
var látinn áður, en Austen
Chamberlain lifði það, að sjá
verk þeirra þremenninganna
lögð í rústir.
Mowinckel rakti síðan ítarlega
viðburði tveggja síðustu ára og
mátti glöggt heyra, að hann taldi
vesturríkin, England og Frakk-
iand, eiga mikla sök á því,
hvernig farið hefði. í janúar 1938
hefði Hitler haldið mikla ræðu
og ráðizt harðlega á Anthony
Eden, utanríkismálaráðherra
Breta. Skömmu seinna hefði
Eden veriö látinn fara úr stjórn-
inni og hefði sá atburður orðið
með þeim hætti, að augljós var
sá vilji Chamberlains, að slaka
til við Ítalíu og Þýzkaland.
Nokkrum dögum eftir brottför
Edens úr stjórninni; hefði Hitler
líka innlimað Austurríki í Þýzka-
land. Ræðumaður sagðist ekki
vera í neinum vafa um það, að
hefði atkvæðagreiðslan farið
fram áður í Austurríki um samn
eininguna, hefði mikill meiri-
hluti orðið á móti henni.
Mowinckel dvaldi lengi við
Tékkoslóvakíumálin. Hann taldi,
að það hefði verið rangt af
Chamberlain, að fara á fund
Hitlers og hefði það stafað af
því, að hann hefði ekki þekkt
þýzkan hugsunarhátt, og litið
um of á alþjóðamálin með aug-
um kaupsýslumannsins. Flug-
ferðir Chamberlains hefðu sýnt
Hitler vilja ensku stjórnarinnar
til undanhalds og tilslökunar og
hefðu því hert hann i áformum
hans.
Mowinckel sagði, að Chamber
lain hefði látið svo um mælt
þegar hann kom heim frá Mún-
chen, að „friður væri tryggður
um vora daga“. Innrás Þjóðverja
í Tékkoslóvakíu í marz síðastl.
hinn mikli vígbúnaður og vax-
andi viðsjár stórveldanna, hefðu
sýnt, að þessi orð voru töluö af
helzt til mikilli bjartsýni.
Ræðumaður vék að seinustu að
(Framh. á 4. síðu)
Á víðavangi
Þeir munu vafalaust nokkuð
margir, sem telja að engin stétt
eigi erfiðara með samvinnu en
blaðamennirnir. í blöðunum
eru þeir sjaldnast á sama máli,
bera iðulega þungar sakir hver
á annan. Raunin er þó sú, aö
erlendis hafa blaðamenn öflug
samtök, sem eru öðrum stéttum
til fyrirmyndar. Hér heima
hefir slík samvinna verið
reynd nokkrum sinnum, en
sjaldnast haldizt til lengdar.
Fyrir nokkru síðan var efnt
til nýs blaðamannafélags og
fyrsti verulegi árangur þess
er heimboð til danskra blaða-
manna.
* ý *
Boð þetta hefir verið þegið og
munu 10 danskir blaðamenn
koma hingað um miðjan ágúst
og dvelja hér í 12 daga. Þennan
tíma munu þeir nota til að ferð-
ast um landið og kynnast því,
mönnum og málefnum eins og
tími vinnst til. Blaðamannafé-
lagið mun kosta ferðalög þeirra
og dvöl hér. Hafa ýms fyrirtæki
og stofnanir veitt því aðstoð sína
og gert því kleift að standast
iann kostnað, sem af þessu leið-
ir. M. a. munu blaðamennirnir
fara til Siglufjarðar, Akureyrar,
Mývatnssveitar, Þingvalla o. s.
frv. Þeir verða frá stærstu dag-
blöðum Kaupmannahafnar og
fréttastofum blaðanna utan
Kaupmannahafnar.
* * *
Til þess er ætlazt að Blaða-
mannafélagið haldi þessum
heimboðum áfram og bjóði áx-
lega tilteknum fjölda blaða-
manna frá ákveðnu landi. Munu
Norðurlöndin verða fyrst fyrir
valinu. Ætlunin er að gefa helztu
stórblöðum og fréttastofum
þannig kost þess, að hafa á að
skipa manni, sem hefir komið
hingað og hefir því sæmilega
lekkingu á landi og þjóðarhög-
um. Slíkt ætti að geta orðið
okkur til verulegs gagns og unn-
ið gegn ýmsum missögnum og
fákunnáttu um ísland erlendis.
Það er víst, að fátt gæti gert
okkur meiri greiða meðal er-
lendra þjóða en góður skilningur
og velviljaðar frásagnir blað-
anna um hagi okkar og afkomu.
Blaðamannaféiagið hefir því
vissulega tekið sér þarflegt verk
fyrir hendur og má vænta þess,
að margir vilji verða til að stuðla
að því, að félaginu takist 9,ð
leysa þetta kynningaTstarf fyrir
þjóðina vel af hendi.
* * *
Auk þessa hefir Blaðamanna-
félagið beitt sér fyrir ýmsum
sérmálum félaga sinna og feng-
iö nokkuru framgegnt. Verði
haldið þannig áfram, má festa
verulegar vonlr við starfsemi
þess. Það væri óneitanlega
skemmtilegt að hugsa til þess,
að blaðamenn gætu með sam-
tökum sínum komið því til leið-
ar, að blöðin gættu meira hófs
í orðbragði og ýktum frásögnum
um andstæðingana en nú á sér
oft stað. En því má ekki gleyma,
að blaðamennirnir eiga í þeim
efnum eina stóra afsökun.
Merkur maður hefir sagt, að
íslendingum þætti meira varið
í laglega skrifaða skammagrein
en nokkurri annari þjóð. Þau
ummæli eru líka höfð eftir
harðskeyttum sjálfstæðismanni,
að hann hafi sagt eitt sinn, þeg-
ar engin ádeilugrein var í Morg-
unblaðinu: Engin grein í Mogga!
Almenningur ætti því ekki að
dæma blaöamennina of hart
fyrir skammagreinarnar meðan
mjög stór hluti hans dýrkar þær
í raun og veru. Umbæturnar í
þessum efnum verða að koma
jöfnum höndum frá almenn-
ingsálitinu og blaðamönnunum.
Vesturfarir
Á öðrum stað í blaðinu í dag
birtist hin ágæta ræða, sem
Jakob Kristinsson fræðslumála-
stjóri flutti á fyrsta Vestmanna-
deginum á Þingvöllum.