Tíminn - 14.10.1939, Page 4

476
Yfir landamærin
1. Áml frá Múla ræðlr í Vísi á
fimmtudaginn um ágreininginn í Sjálf-
stæðisflokknum á síðastl. vori og segir
að hann hafi eingöngu staðið um geng-
ismálið. Prásögn Vísis á sínum tíma
og útvarpsræða Ólafs Thors í maí-
mánuði síðastliðnum virðast þó frekar
benda til þess, að ágreiningur hafi öllu
melra verið um það, hvort flokkurinn
ætti að taka þátt í stjómarsamvinnu
með Framsóknarflokknum og Alþýðu-
flokknum. Kannske vill Árni leyna
þessu, því að ýmislegt bendir til að átt-
menningarnir séu enn svipaðs sinnis
og á síðastl. vori, og sitji því á svikráð-
um við stjórnarsamvinnuna. A. m. k.
benda verzlunarskrif Vísis til þess.
2. Það virðist vera íslenzkur þjóðar-
löstur, að ef einhverjum manni tekst
að búa til sæmilega ferskeytlu, heldur
hann slg vera orðinn stórskáld og vill
gefa út ljóðabók. Þetta gildir að vísu
ekki fyrir alla, en mjög marga. Þor-
bergur Þórðarson er fæddur með þess-
um ósköpum. Hann fékk talsvert
lof fyrir eina bók (Bréf til Láru), en
síðan hefir hann ekki skrifað neitt,
sem athygli hefir vakið. En þetta hól
fyrir þessa einu bók hefir stigið honum
svo mjög til höfuðs, að hann heldur sig
einhvern spámann og stórvitring, sem
almenningur taki ákaflega hátíðlega.
Hann talar um „siðfræði sína“ eins og
eitthvert óbrigðult siðalögmál, þykist
hafa kveðið niður fasismann á íslandi
með einhverri blaðagrein, sem senni-
lega enginn annar en hann man eftir,
og segist vita það af andakukli, að
andstæðingar hans munu ekki eiga
neinu láni að fagna í öðru lífi (samanb.
grein hans í kommúnistablaðinu á
mánudaginn). Þykir rétt að segja Þor-
bergi þann sannleika strax, að í aug-
um þjóðarinnar er hann gersamlega
þýðingarlaus maður, sem hefir ekkert
annað til brunns að bera en laglega
stílgáfu, sem hann misnotar til að
reyna að koma dönskuslettum inn í
málið, og að kjaftæði hans um „sið-
fræði Þorbergs Þórðarsonar" verður
aðeins til að gera hann ennþá lítils-
verðari í augum siðaðra manna, þar
sem hún virðist byggjast á því að lát-
ast vera á móti ofbeldi en vegsama
jafnframt einn viðurstyggilegasta of-
beldisverknað sögunnar.
3. Vísir birtir í gær frásögn frá ræðu-
höldum Ólafs Thors á Varðarfundi á
fimmtudagskvöld. Eftir þessari frásögn
að dæma virðist svo sem ráðherrann
hafi ausið á fundinum órökstuddum
svívirðingum á fjarstadda samstarfs-
menn og samstarfsfiokka. Samkvæmt
beztu heimildum er frásögn þessi svo
fjarri sanni, að fullkomin fölsun verður
að teljast. Sýnir þetta, að Kristján
. Guðlaugsson og Árni frá Múla vita vel
að þvættingur þeirra og rógur er að
engu metinn og gera því tilraun til þess
að hafa ummæli sín eftir öðrum, í því
skyni að menn ljái því fremur eyru.
x+y.
tR BÆXUM
Messur á morgun:
í dómkirkjunni kl. 11, séra Bjami
Jónsson, altarisganga, kl. 2, barnaguðs-
þjónusta, séra Friðrik Hallgrímsson. í
fríkirkjunni ki. 2, séra Árni Sigurðsson.
í Laugarnesskóla kl. 5, séra Garðar
Svavarsson. — í Skerjafjarðarskóla,
barnaguðsþjónusta kl. 10.
Umferðarslys.
Um miðjan daginn í gær varð 8 ára
gömul telpa, Unnur Björnsdóttir, Ný-
lendugötu 19, undir bifreið í Banka-
stræti og meiddist talsvert á höfði.
Hlutavelta Ármanns.
Glímufélagið Ármann heldur hluta-
veltu í íshúsinu við slökkvistöðina kl.
4.30 á morgun. Þess er að vænta, að
bæjarbúar sýni skilning á hinni fjöl-
breyttu starfsemi félagsins til eflingar
líkamsmenntunar, með þvi að sækja
vel hlutaveltuna. Þúsundir manna hafa
undanfarin ár eflt heilbrigði sína og
þrótt í æfingatímum félagsins. Allar
æfingar fara nú fram í fullkomnasta
íþróttahúsi landsins, sem stenzt allan
samanburð slíkra húsa erlendis.
Leikfélag Reykjavíkur
sýnir á morgun sjónleikinn „Brim-
hljóð", eftir Loft Guðmundsson. ,
Rannsókn á feitmetis-
þörf þjóðarinnar.
(Framh. af 1. síðu)
allmiklu nemur, til íblöndunar.
Hefir nefndin gert ráð fyrir, ef
til þess þyrfti að grípa, væri
hægt að fá um 200 smálestir af
þorskalýsis-„stearini“ og 150
smálestir af góðri hvalfeiti.
Þannig má afla á ári hverju
um 2075 smálesta af feitmeti,
nothæfu til viðbits, án þess að
grípa til þeirra varúðarráðstaf-
ana, sem drepið var á, fráfærna
og skerðingu á fitumagni sölu-
mjólkur. Til þess að þetta nægði
þjóðinni til viðbits yrði að draga
úr notkuninni, sem svaraði 15
hundraðshlutum frá því, er á-
ætlað er, að hún sé nú. Yrði ár-
leg neyzla 17,3 kílógrömm á
mann. Ætti að vera auðvelt fyr-
ir fólk að draga við sig sem þvi
nemur. En auk þess má einnig á
það líta, að nú er allmikið af
smjöri, smjörliki og tólg notað
brætt út á fisk eða til að steikja
kjöt og fisk, en til þeirra hluta
mætti bjargast við fljótandi
feiti, sem ekki er hörgull á.
Samkvæmt greinargerð nefnd-
T]
lúll
langardaglim
14. okt. 1939
iskonar iðnaðar, svo sem sápu-
gerðar og málningariðju. Hefir
Ásgeir Þorsteinsson verkfræö-
ingur sinnt þessum verkefnum
fyrir náttúrufræðirannsóknar-
nefndina, auk þess sem unnið
hefir verið að lausn samskonax
viðfangsefna í rannsóknarstofu
atvinnudeildar háskólans. Loks
hafa iðnfyrirtæki, sem hér eiga
hlut að máli, fengizt við til-
raunir á þessu sviði. Þessar til-
raunir virðast þegar hafa borið
nokkurn árangur, til dæmis
hvað snertir framleiðslu á fer-
nis, en á endanlegum niður-
stöðum þessara rannsókna og
tilrauna veltur, hvort ráðizt
verður í að kaupa eimingartæki,
sem enn eigi eru til hér á landi,
svo að unnt sé að fullhreinsa
lýsi svo nokkru nemi. Til eru
hér í Reykjavík tæki til þess að
ná sýru og lit úr lýsi, en eim-
ingartækin, sem talað hefir ver-
ið um að kaupa, ef rannsóknir
sýna, að það sé hyggilegt, eru
ætluð til þess að ná af þvi
bragði og þef. Þau kostuðu í
septemberbyrjun um 1200 ster-
lingspund.
Eins og sakir standa munu
smjörlíkisverksmiðjurnar vera
allvel birgar að hráefnum, svo
að ekki þurfi að óttast bráðan
viðbitsskort. Jafnvel þótt ekki
verði hægt um hríð að viða að
meiri hráefnabirgðum en orðið
er, munu þær geta haldið áfram
eðlilegri og óhindraðri starf-
rækslu nokkuð fram yfir nýár,
að minnsta kosti. Hins vegar er
allur varinn góður í þessum
efnum, bæði viðbúnaður og
rannsóknarstarfsemi af hálfu
stjórnarvaldanna og starfsliðs
þeirra og sparleg meðhöndlun
almennings á feitmeti.
Af mör og tólg mun þar á
móti vera minna til en flest
undanfarin haust, að minnsta
kosti í Reykjavík. Stafar það af
því, að slátrað hefir verið í
færra lagi að þessu sinni og fólk
birgt sig um venju fram að
slátri, svo að mörnotkun til
sláturgerðar hefir orðið mikil í
bænum.
Á krossgötnm.
(Framh. af 1. síSu)
„Brimhljóð“
sjónleikur í 4 þáttum eftir
Loft Guðmundsson.
Sýning á morgnn kl. 8.
Aðgöngumiðar seldir frá kl. 4
til 7 í dag og eftir kl. 1 á morgun.
S iUPAUTC E RÐ
■ mnisiw sTj
M.s. Esja
austur um land miðvikudaginn
18. þ. m. kl. 9 s. d.
Pantaðir farseðlar óskast
sóttir og flutningi skilað á
þriðjudag.
Birgðir af
útgerðarvörum.
(Framh. aj 1. síðu)
gerðastöðvarnar utan Reykja-
víkur, nema í Vestmannaeyjum
og á ísafirði, en talið er líklegt
að hægt verði að ráða bót á erf-
iðleikum þeirra. .
Sjófatnaður. Sjóklæðagerð ís-
lands hefir allmikið fyrirliggj-
andi af sjóstökkum og efni í þá.
Ennfremur hefir verið pantað
talsvert efni. Telur hún sig geta
tryggt nægan olíufatnað á
næstu vertíð. Birgðir af sjóstíg-
vélum eru taldar nægilegar
j fram undir áramót, ef miðað er
við venjulega notkun. Þá er von
á sendingu frá Ameríku fljót-
lega. Þaðan eru þau aöallega
keypt og ætti því ekki að þurfa
að óttast vöntun á þeim.
Fiskilínur, taumar og önglar.
Allmiklar birgðir eru fyrirliggj-
andi af þessum vörum og auk
þess búið að panta talsvert til
viðbótar, sem talið er öruggt,
að muni fást. Miðað við fyrri
reynslu eru tryggðar ársbirgðir
af þessum vörum.
Vðrar fréttlr.
(Framh. af 1. síðu)
haldið áfram þangað til grund-
völlur fyrir slíka friðarsamn-
inga sé fenginn.
Enska flotamálaráðuneytið
tilkynnti að þremur þýzkum
kafbátum hefði verið sökkt í
gær.
Mikla athygli hefir það vakið,
að Þjóðverjar ásaka Breta fyrir
að hafa látið Pólverja nota gas
í styrjöldinni. Brezk yfirvöld
mótmæla þessu harðlega. í þessu
sambandi er þess minnst, að
Hitlerstjórnin hefir oft borið
ýmsar ásakanir á andstæðinga
sína, sem þeir hafa talið rangar,
áður en hún beitti þá svipuðum
brögðum og hún ásakaði þá um.
Ameríska verkalýssambandið,
sem áður hefir lýst banni á
þýzkum vörum, hefir nú eínnig
lýst banni á rússneskum vörum.
arinnar nemur framleiðsla hval-
lýsis hér á landi um 500 smá-
lestum á ári, þorskalýsis 3500—
4000 smálestum og síldarlýsis
um 20 þúsund smálestum. En
vitanlega eru þessar tölur marg-
víslegum breytingum undirorpn-
ar frá ári til árs. Hvallýsið og
síldarlýsið er eins og nú standa
sakir allt flutt út óunnið, að
öðru leyti en því, er tekur til
venjulegrar hreinsunar. Til
kaldhreinsunar á þorskalýsi eru
til hér á landi góð og mikilvirk
tæki og í ráði, að Vestmanna-
eyingar komi upp kaldhreins-
unarstöð í vetur. Framleiðsla
þorskalýsis-„stearins“ hefir ver-
ið um 175 smálestir, en þess er
að vænta, að hún aukizt.
Um þessar mundir er unnið
að því af miklu kappi, að rann-
saka hvort unnt sé með tiltölu-
lega litlum tilkostnaði að gera
íslenzkar lýsistegundir nothæf-
ar til smjörlíkisvinnslu og ým-
ið er verið lítill, og er það að vonum,
þar eð svo skammt er um liðið síðan
verksmiðjan tók til starfa. Til Þýzka-
lands hefir þó verið sent dálítið af
vörum, sem líkuðu vel, en nú hafa þau
viðskipti stöðvazt. Ofurlítil hefir einn-
ig verið selt til Englands og frá Vestur-
heimi hefir verksmiðjan fengið allríf-
legar pantanir. Á innlendum markaði
hafa gaffalbitar, sjólax og fiskbollur
selzt bezt. í verksmiðjunni hafa um
eða yfir 20 manns unnið að staðaldri.
Nú er verið að færa út kvíarnar og
koma upp reykhúsi, þar sem reykja á
sildarflök. Gizkað er á, að í þessu
nýja reykhúsi verði hægt að fullreykja
sem nemur síld úr 100 tunnum á sólar-
hring, þegar allur útbúnaður þess er
kominn í kring.
Kopar,
aluminium og fleiri málmar
keyptir f LANDSSMIÐJUNNI.
Þorskanet og botnvörpur.
Netagerð Vestmannaeyinga átti
9. þ. m. 6000 net fullgerð og 20
smál. af efni. Á leiðinni eru 10
smál. af efni og búið að panta
25 smál. í Ítalíu til viðbótar. Ef
það næst eru nægar birgðir til
vertíðarloka 1940. — Hampiðjan
hefir fyrirliggjandi birgðir af
botnvörpugarni, botnvörpum,
bindigarni og óunnum hampi,
sem munu endast til marzloka
1940, miðað við reynslu þessa
árs. Unnið er að útvegun frekari
birgða.
Verulegar birgðir eru fyrir-
liggjandi af efni í fiskkassa og
lýsistunnur og er taliö, að ekki
þurfi að óttast skort á þess-
um vörum. Sama mun mega
segja um striga (hessian) í fisk-
umbúðir.
Lettland undírokað
290 William MoLeod Reine:
— Þangað, sagði hann og benti til
hnígandí sólar. — Þar mun hægara að
fela sig fyrir Oakland, ef hann fer að
leita okkar.
Við mýrarjaðarinn héldu þau niður
skarð, sem lá frá einni lægðinni í aðra
milli hæðanna.
XXXII. KAFLI.
— Þreytt? spurði Taylor.
Molly hæddist að spurningunni. —
Ekki vitund, svaraði hún. — Ég gæti
haldið áfram að eilífu, en svo bætti hún
við, — ef ég væri ekki í þessum reið-
stígvélum.
Taylor sá, að hreyfingar hennar
studdu þessa athugasemd, þótt þær
væru enn léttar og fjaðurmagnaðar.
Hann leit á fætur henni.
— Stígvélin meiða þig.
— Svolítið, svaraði hún.
— Við stönzum hérna í lægðlnni,
sagði hann. — Við getum hvort sem er
ekki ratað í myrkrlnu.
— Nei.
— Það err þegar orðið kalt, við skulum
kveikja eld.
— Er það óhætt?
— Sennilega er enginn í námunda við
okkur núna.
Þau fundu kalvið í skóginum rétt hjá
og drógu hann þangað, sem þau höfðu
Flóttamaðurinn frá. Texas 291
ákveðið að setjast að og brátt logaði
eldurinn glatt.
Stjörnurnar komu upp, óteljandi
margar, afar skærar en fjarlægar.
Molly spurði Taylor hvort hann hefði
pípu og vildi reykja.
— Ég hefi ekki einu sinni vindling,
svaraði hann.
— Það hefi ég þó.
Hún kveikti fyrst í vindling hans og
síðan í slnum og skýldi með lófanum,
svo vindurinn slökkti ekki á eldspýt-
unni.
Molly herti upp hugann og bar fram
spurningu:
— Þú ert í raun og veru Webb Bar-
nett, er það ekki?
— Jú, sagði hann blátt áfram.
— Ég var sannfærð um það, andvarp-
aði hún.
— Og hjálpaðir mér samt sem áður,
svaraði hann lágt.
Hún hóf hendurnar í örvæntingu:
— Ég skil þetta ekki. Ég get ekki séð
hvernig maður eins og þú gæti,---------
gæti-----
— Ég gerði það ekki.
— Þú--------þú rændir ekki bankann,
sagði hún og stóð á öndinni.
— Nei.
Molly fann til ósegjanlegrar gleði.
Henni flaug ekki í hug að rengja hann.
(Framh. af 1. síðu)
öldinni. Árið 1905 gerðu Lettar
uppreisn í Windau og settu á
stofn sérstakt lýðveldi. Léku
þeir ýmsa þýzka jarðeigendur
hart í þessari viðureign, en
uppreisnin var fljótlega barin
niður. Á heimsstyrjaldarárun-
um lá víglína Þjóðverja og
Rússa um mitt Lettland um all-
langt skeið og urðu Lettar þá
að þola hinar mestu raunir.
Þeir voru fluttir úr landinu í
stórum stíl og verksmiðjur og
flestar verklegar framkvæmdir
voru eyðilagðar. Samkvæmt
friðarsamningum Rússa og
Þjóðverja í Brest-Litovsk átti
mestur hluti Lettlands að heyra
undir yfirráð Þjóðverja og var
það draumur Hindenburgs að
gera landið að heimkynnum
þýzkra hermanna. Ósigur Þjóð-
verja kollvarpaði þessum fyrir-
ætlunum og 18. nóv. 1918 til-
kynntu Lettar stofnun lett-
nesks lýðveldis. í næstum tvö
ár geisaði styrjöld í landinu, þar
sem Lettar urðu ýmist að berj-
ast gegn þýzkum hersveitum,
sem höfðu orðið eftir í landinu,
eða rússneskum kommúnista-
hersveitum. Bretar og Frakkar
hjálpuðu Lettum um hergögn í
þessari viðureign. í ágúst 1920
höfðu Lettar rekið kommúnista
af höndum sér og var þá sam-
inn friður milli þeirra og Rússa.
119. blað
■GAMLA BÍÓ*
Olympíu-
leikarnir
1936
Hin heimsfræga kvikmynd
LENI RIEFENSTAHL
Fyrri hlutinn:
„Hátíð þjóðanna“
sýndur í kvöld.
NÝJA BÍÓ-
Æskudagar
Amerísk tal- og söngva-
mynd um æskugleði og
æskuþrá.
Aðalhlutverkið leikur og
syngur hin óviðjafnanlega
DEANNA DURBIN.
Aðrir leikarar eru: j
MELVYN DOUGLAS, Í
JACKIE COOPER o. fl.
Glímuíélagið Ármann
heldur
Hlni aveltu
í íshúsinu við Slökkvistöðina á morgun og hefst hún kl. 4.30 síðd.
— Matarforði til vetrarins. —
— Skrautbundið ritsafn. —
TEBORÐ — PÓLERAÐ BORÐ — MÁLVERK — SVEFNPOKI —
SKÍÐI — DÍVAN og ennfremur margt annarra ágætra,
eigulegra muna.
kr. 500,00
— í peningum greitt út á hlutaveltunni. —
Lítið í sýningarglugga Jóns Björnssonar & Co., Bankastræti 11.
Engin núll. — Happdrætti. - Dynjandi músik aUan daginn.
Inngangur 50 aura. Drátturinn 50 aura. Hlé mUli 7 og 8.
Reykvíkingar! Allir á hlutaveltu Ármanns.
Hefi flutt lækningastofu mína
í AUSTURSTRÆTI 4 (2. hæð), inngangur frá Veltusundi.
Sími 3232. — Viðtalstími kl. 1—3.
Þórður Þórðarson læknir.
Athygli
skal vakin á bráóabirgðalögum frá 6. okt 1939
um verðlag.
í 1. gr. þeirra laga segir:
Bannað er að hœkUa hundraðshluta álagn-
ingar á vörum fravn gfir það, seni tíðkaðist í
viðkomandi vöruflokkum fgrir 1. sept. s. I.
nema með sérstöku legfi verðlagsnefndar.
Viðskiptamálaráðuneytið.
í janúar 1921 var sjálfstæði
Lettlands viðurkennt af stór-
veldunum.
Geysilegt verkefni beið hins
nýja ríkis, þar sem aldalöng á-
þján og ógnir langvinnrar styrj-
aldar höfðu þrengt kostum
þjóðarinnar. Eitt mikilvægasta
verkefnið var skipting jarðeign-
anna. Meira en helmingur
þeirra allra var þá í eigu þýzkra
aðalsmanna. Stóru jarðeigend-
urnir fengu að halda 90—100
ha., en hinu var skipt milli
bændanna og afhent þeim til
eignar gegn mjög aðgengilegum
kjörum. Skógar, vatnsafl og
námuréttindi urðu eign ríkis-
ins. Ríkið á nú 82% af öllum
skógum landsins.
Bæði á sviði landbúnaðarins
og fleiri atvinnugreina hafa
orðið stórfelldar framfarir í
Lettlandi síðan þjóðin fékk fullt
frelsi og gegnir mestu furðu,
hversu vel endurreisnin hefir
tekizt, þegar miðað er við hina
örðugu aðstæður þjóðarinnar, er
hún heimti frelsið. Hafa Lettar
líka jafnan haft á sér gott orð
fyrir úthald og atorkusemi.
Landbúnaðurinn er aðalat-
vinnuvegurinn og lifa um 70%
þjóöarinnar á honum. Helztu
viðskiptalöndin eru England og
Þýzkaland.
Alþýðumenntun er í mjög
góðu lagi í Finnlandi og standa
Lettar frændum sínum Lithau-
um, mun framar í þeim efnum.
íþróttir eru mikið iðkaðar, eink-
um kappganga og glíma, og hafa
Lettar oft unnið glæsilega sigra
á alþjóðamótum í þessum í-
þróttagreinum.
Lettland er 66 þús. ferkm. að
stærð og eru aðeins 15% af
yfirborði þess óræktanleg. íbú-
ar landsins eru tæpar 2 milj.
og eru Lettar sjálfir um 75%
þeirra, Rússar 10%, Gyðingar
5%, Þjóðverjar 4% og Hvit-
Rússar 2%. Meiri hluti Lettlend-
inga og Estlendinga eru mót-
mælendatrúar.
Lettland var upphaflega lýð-
veldi, en flokkaskiptingin komst
fljótlega í mikið óefni og voru
því stjórnarskipti tíð og mikil
ringulreið á stjórnmálalífinu.
Árið 1930 voru t. d. starfandi
27 stjórnmálaflokkar í landinu.
Þetta ástand var til þess, að
Karlis Ulmanis, formaður
bændaflokksins, tók sér einræð-
isvald nokkru eftir að hann var
forsætisráðherra 1934. Naut
hann til þess aðstoðar hersins,
en bæði íhaldsmenn og sócial-
istar undirbjuggu þá byltingu.
Hefir Ulmanis raunverulega
haft einræðisvald síðan.
Ulmanis, sem er fæddur 1877,
var helzti foringi Letta í sjálf-
stæðisbaráttunni og fyrsti for-
sætisráðherra landsins eftir að
það var sjálfstætt. Hann var
forsætisráðherra frá 1918—21.
Hann stundaði á uppvaxtarár-
um sínum landbúnaðarnám í
Sviss, tók mikinn þátt í sjálf-
stæðishreyfingunni, er hann
kom heim frá náminu, og var
einn forsprakki uppreisnarinn-
ar 1905. Varð hann þá landflótta
og dvaldi í Ameríku 1907—13.
Eftir heimkomuna þaðan gaf
hann út ýms landbúnaðarrit og
vann ötullega fyrir sjálfstæðis-
málið. Hann var helzti forystu-
maður þjóðarinnar í innan-
landsstyrjöldinni 1918—20.