Tíminn - 20.01.1940, Blaðsíða 3

8. blað
TÍMmN, laHgardagiim 20. janúar 1940
31
DÆGRADVÖL
FERSKEYTLUR.
íslendlngar hafa löngum veriö ljóö-
elsklr og hneigðir til skáldskapar. Ekki
sizt hafa ferskeytlurnar verið í háveg-
um hafðar meðal alþýðu manna.
Snjallar stökur hafa gengið mann frá
manni, farið sveit úr sveit, lifað á vör-
um fólksins kynslóð eftir kynslóð. Nú á
dögum fellur skáldhneigð íslendinga í
fleiri farvegu en áður var, og veldi
ferskeytlunnar virðist af þeim orsökum
hafa dvínað nokkuð upp á síðkastið.
Mörg meiriháttar ljóðskáld þjóðarinnar
hafa lika á seinustu árum afrækt þenn-
an þátt ljóðagerðarinnar, og þeir, sem
minni eru fyrir sér, hafa margir hverj-
ir þrætt í slóðir þeirra. En samt ann
alþýða manna, að minnsta kosti í
sumum byggðum landsins, ferskeytl-
unni líkt og áður, og enn flýgur það,
sem vel er gert af þessu tagi, á létt-
um vængjum um landið.
Tíminn birtir hér nokkrar ferskeytl-
ur, eins og þær eru til beztar og snjall-
astar á íslenzkri tungu. í þessum fer-
skeytium mörgmn hverjum, endur-
speglast undarlega mikið af sögu þjóð-
arinnar og lífsbaráttu fólksins, þess
von og trú og þrá, þess sorg og kvíði,
líkt og Stephan G. Steptiansson segir
í eftirfarandi visu:
Hlustir þú og sé þér sögð
samankveðna bagan,
þér er upp í lófa lögð:
landið, þjóðin, sagan.
Sjálfur rækir Stephan G. einn þátt
þessa göfuga hlutverks stökmmar í
þessari vísu:
Stundin harma sú var sár
sundur armlög slíta.
Hrund af hvarmi höfug tár
hrundu á barminn hvita.
Magnús Stefánsson í Hafnarfirði,
sem kunnastur er undir skáldheitinu
Örn Arnarson, lýsir á ógleymanlegan
hátt starfsvettvangi sjómannsins:
Syngur klóin, kveður röng,
kyngisjóar heyja þing,
klingir glóhærð kólguþröng
kring um mjóan súðbyrðlng.
Andstæða þessarar vísu Magnúsar
um hamfarir sjávarins umhverfis veik-
byggðan bát fiskimannsins er þessi
heita og lífsglaða vísa Guðmundar
heitins Guðmundssonar:
- Syngið strengir, svellið, titrið,
syngið lengi, hljómið snjallt!
Blóm á engi, brosið, glitrið,
blómsveig tengið lífið allt.
öuðmundur Friðjónsson á Sandi lýs-
lr þannig ferðum fuglsins um loftsins
vegu:
Laus við svima flýgur frjáls
fugl með hvimi skyggnu,
lætur brima um brjóst og háls
bláa himinlygnu,
í þessari visu dregur Guðmundur
Friðjónsson fram, á hve órjúfandl hátt
íslendingar eru tengdir sænum, I bliðu
og striðu:
Þar til hinzti dagur dvín,
djörfum huga, gljúpri sál
Rán og Ægir syngja sin
Sólarljóð og Hávamál.
Svo mun æ verða, svo hefir ávallt
verið.
Sigurður Helgason bóndi á Jörfa
í Kolbeinsstaðahreppi, sem var ungur
maður í byrjun 19. aldar, orti þessa
frábæru vísu um skip sitt við upphaf
sjóferðar:
Byrinn ýtir beint úr vör.
Boðinn spýtir hrönnum.
Skeiðin þýtur eins og ör
undir nitján mönnum.
Fáir hafa lýst íslenzku vetrarfjúki
og hryssingskulda öllu betur heldur en
Jón Magnússon gerir í þessari vísu:
Kaldar hærur kemba fjöll,
kylja hlær við dranga.
Fjúki slær um íreðinn völl
frostið særir vanga.
En ávallt linnir vetri og vorið fer að.
Þorsteinn Erlingsson bar fram sumar-
draum sinn og sumarósk í þessari vísu:
Sóley kær, úr sævi skjótt
sunnan skæra líður.
Sé þér blær um bjarta nótt
bæði vær og þýður.
Þetta er aðeins lítið og fábreytt sýn-
ishorn af hinum beztu ferskeytlum ís-
lendinga. Þær eru til hundruðum sam-
an á borð við þessar, margar alkimnar,
sumar litið þekktar, og verða seint
nógsamlega dáðar. Hve timabær eru
ekki orð Þorsteins Erlingssonar, er
hann mæltl í senn til fósturjarðarinnar
og til sona hennar og dætra:
Og sittu heil með hópinn þinn
og hnipptu við þeim imgu.
Þeir ættu að hirða arfinn sinn,
sem erfa þessa tungu.
Kolbeinn.
Skák.
Drottningarbragð. Skák þessa tefldu
J. Capablanca, skákmeistari Cuba-
ir*anna, og G. Stáhlberg, skákmeistari
Sfía, á skákmótinu í Buenos Aires.
Capabianca tefldl hvitu, en Stáhlberg
svörtu:
1. d2—d4 Rg8—Í8
2. c2—c4 e7—e0
3. Rbl—c3 d7—d5
4. Rgl—f3 c7—C0
5. Bcl—g5 h7—h8
6. Bgöxfö Dd8 x f 0
7. Ddl—b3 Rb8—d7
8. e2—e4 d5xe4
9. Rc3xe4 Df8—f5
10. Bfl—d3 Rd7—Í6
11. Re4xf6t Df5xf6
12. 0—0 Bf8—d6
13. Hfl—el 0—0
14. c4—c5 Bd6—c7
15. Bd3—e4 Hf8—d8
16. Hal—dl Ha8—b8
17. Rf3—e5 Bc8—d7
18. Be4—c2 Bd7—e8
19. Db3—d3 gl—g6
20. Re5—g4 Df6—g5
21. Dd3—f3 Kg8—g7
22. g2—g3 h6—h5
23. Rg4—e5 Dg5—Í6
24. Df3—a3 Df6—e7!
25. Da3—c3 Bc7xe5
20. d4xe5 Hd8—d5!
27. b2—b4 h5—h4
28. a2—a3 h4xg3
29. h2xg3 b7—b6
30. c5xb8 Hb8xb6
Jafntefll.
gekk með band fyrir augum, þar
sem állur þorri utanþingsmanna.
var fullkomlega sjáandi. All-
margir af nánustu kunningjumi
Árna Jónssonar, svo sem Magn-
ús Gíslason skrifstofustjóri,.
virðast hafa fylgzt jafn lítið
með eins og hann. Fyrir ókunn-
ugleika sinn urðu þessir menn.
leikfang í höndum Vilmundar
Jónssonar landlæknis og banda-
manna hans, kommúnistanna.
XII.
• | VM/Xi (XVJ XXUilUlll U UXU. Xi u pcii x au
Áróðursaðferð kommúnteta i í/ísu ekki að taka það fram, að
bókmenntum er sú, að tajta sto
sem tíu einkenni um þann
mann, sem á &ð dæma til héð-
ungar seinni tíma, og láta þiau
vera meira eða minna rétt, en
bæta siðan inn í jafnmörgum
eða fleiri algerlega uppspunn-
um, sem eiga að sanna spillingu
óg eymd þess andstæðings kom-
múnismans, sem í það sinn er
hafður að skotspæni. Ef slíkt
skáld ætlaði að gera Vilmund
Jónsson varanlegan í bók-
menntunum, myndi lýsing hans'
vera á þessa leið: Fæddur á
Austurlandi, færi til náms í
Akureyrarskólann, yrði læknir á
ísafirði, gengist fyrir sjúkra-
húsbyggingu, gerðist verka-
mannaforkólfur, léti sér vaxa
Leninskegg, kæmist um stund á
þing og fengi fínt embætti í
Reykjavík. Engum, sem fyrir
hitti þvílíka sögupersónu í nýj-
um róman, kæmi annað til
hugar en að þar væri tiltölulega
sannsöguleg lýsing af núver-
andi landlækni.
. En. ef inn í þessa sögu væri
bætt nokkrum .atriðum allt ann-
ars eðlis, svo sem þvi, að þessi
ágæti læknir hleypti úr byssu
út um glugga í átt til gesta
sinna, eða að hann gæfi sjúkum
mönnum hvítt duft, sem flytti
þá skjótt inn 1 annan heim, eða
að læknirinn hefði þá hneigð
að stinga í vasa sína silfurskeið
um, þar sem hann væri í boði
hjá fólki, sem hefði þvílikan
borðbúnað, þá fer málið að
vandast, og það myndi land-
lækni finnast sjálfum, ef svo
væri að honum búið. Nú þarf að
engum, sem til þekkir, kemur
jtil hugar að bera á Vilmund
fónsson slíkar siðferðilegar
jffirsjónir, hvorki í sambandi
vtð byssur, hvítt duft eða silfur-
skeiðar. En i bókmenntum kom-
múnista eru jafn tilefnislausar
álygar um samtíðarmenn Vil
mundar Jónssonar og Árna í
Múla, og vafalaust gætu þeir
orðið þvílíkar söguhetjur, ekki
síður en aðrir, ef þessi hin
breiðu spjót byltingarstefnunn-
ar verða viðurkennd sem lög-
mæt vopn á íslandi.
Ég vona, að flestir sæmilegir
mgnn verði mér samdóma um
að hver sá maður, sem verður
fyrir þessum gashernaði svo-
kallaðra bókmennta, er ekki
betur settur heldur en saklaus
maður, sem er ofsóttur fyrir að
vera vitni í gæzluvarðhaldi
Umgjörðin í skáldsögunni á
að einkenna manninn, sem á
að eyðileggja. Siðan er bætt inn
í nógu miklu af tilbúnum mann-
lýtum, til að ná tilgangi hins
pólitiska áróðursmanns, sem
notar slík vopn.
Vilmundur Jónsson mun telja
skáldskap eins og þann sem
hér er lýst, frambærilegan,
meðan sóknin snýr að pólitísk-
um andstæðingum. Það sáust
engin merki til að honum mis-
líkaði aðferð flokksblaðs hans í
gæzluvarðhaldsmálinu. Honum
mun í vetur hafa þótt sérstak-
lega skemmtilegt að hafa Árna
Jónsson og Magnús Gíslason
undir sinni umsjón, til að verja
lá kommúnista, sem vegið höfðu
að samherjum og velgerða-
mönnum þessara austfirzku
stjórnmálamanna. Síðan Vil-
mundur Jónsson fór frá ísafirði
virðist hann vera líkt settur og
Káinn, þegar hann hafði enga
jörð til að ganga á, en svifur í
lausu lofti, önnum kafinn við
ungæðisleg verkefni, bæði þá
rjónustu við kommúnista, sem
hér hefir verið lýst og við að
hindra, að Hafnfirðingar fái veg
að ræktarlandi í Krísuvík og
Siglfirðingar samgöngur við
Skagafjörð. í þessu sviflétta at-
hafnaleysi varð hann í vetur,
af. innri þörf, einhver helzti
bandamaður þeirra sjö skálda,
„grenjaskyttanna“ og Einars
Olgeirssonar. En um Árna í
Múla skal þvi einu bætt við, að
mjög hefði mátt þrengja að
Jóni Jónssyni í Múla, til þess að
hann hefði kysst á sverð þeirra,
sem gert hefðu sig líklega til að
vinna náttvíg á samherjum
hans og vinum, Klemensi Jóns-
syni og Hannesi Hafstein.
Ég hefi orðið var við, mér til
nokkurrar ánægju, að skýring-
ar þær, sem ég hefi gefið um
þetta mál hafa orðið ýmsum
góðum mönnum til nokkurs
fróðleiks. Mér er kunnugt um,
að ekki allfáir þeirra manna,
sem rituðu undir leiðbeininguna
til Alþingis, sjá nú, að þeir hafa
haft á röngu að standa og
myndu nú miklu heldurviljavera
i hópi þeirra mörgu, sem neituðu
öllu tillæti um framgöngu vegna
kommúnista. Ég hefi ennfremur
hitt ýmsa gegna menn, sem ekki
vissu hvílíka vansæmd „grenja-
skytturnar" hafa gert sjálfum
sér og Alþingi, og þeim þykir
eðlilegt, að þingmenn telji sér
minnkun að því að vera stöðugt
í aðstöðu hinna réttlausu í
greninu. Þó eru hinir flestir,
sem hafa sannfærzt um, að út-
deiling 49 manna, sem settir eru
til að ráða fram úr fjárhags-
og atvinnumálum, á svokölluðu
listamannafé, getur ekki orðið
annað en skipulagslaust handa-
hóf. Hafa um það verið nefnd
nokkur óhrekjanleg dæmi.
En að lokum kemur svo við-
horfið til kommúnista. Alþingi
hefir nú lýst yfir og sýnt í verki,
að það vill ekki samneyta full-
trúum þessa flokks á þingi.
Þjóðin öll hefir með Finnlands-
gjöfunum sýnt, að hún stendur
með þinginu í þessu efni. Állir
sæmilegir menn í landinu virð-
ast nú samhuga um það, að
byltingaráróður hér á landi,
undir erlendri forustu sé
hættulegur frelsi og framtlð
þjóðarinnar.
En þeir menn eru gálausir,
sem viðurkenna þessi sannindi,
en vilja halda opinni lang
hættulegustu áróðursleið bylt-
ingarsinnanna, en það er skáld-
skapur og bókagerð, ft-amkvæmd
af mönnum, sem óska og vona,
að íslendingar geti komizt aft-
ur undir kúgunarhæl framandi
þjóðar.
íslenzk lög og þjóðskipulag
veita mönnum, jafnvel þeim
sem vilja leggja þjóðarhofið í
rústir, margvisleg réttindi. Ein
af þeim réttindum eru það, að
þessir menn geti haldið sinni
trú fyrir sig, meðan þeir skaða
ekki aðra. Sömuleiðis mun.þykja
eðlilegt, að kommúnistar geti á
eigin ábyrgð séð sínum trúar-
bræðrum fyrif þeim skáldskap
og öðrum bókakosti, sem þeim
hæfir. En hitt má þykja furðu-
leg kenning, að það unga og
veika þjóðfélag, sem íslending-
ar hafa verið að reisa síðan
1874, þurfi að hafa á óhreyfan-
legum landssjóðslaunum þá
menn, sem nota meginorku
sína til að gera að engu allt
þjóðnýtt og þjóðbætandi starf
landa sinna.
í móðurlandi kommúnismans
eru þeir menn, sem þar vinna,
móti þjóðskipulaginu, umsvifa-
laust drepnir, oft að undan-
gengnum nokkrum þjáningum.
Hér á íslandi er engri slíkri
harðneskju beitt. En eins og
aðrir þættir þjóðlífsins, verður
samfélag kommúnista að geta
(Framh. á 4. siðu.J
„Já, þetta er hinn rétti kaiiiilmur”, sagði Gunna,
þegar Maja opnaði „FRE YJU“~kaiiibætispakkann

,Ég skal scgja þér þaö, að nii fánm við gott kaffi, því að nú
höfum við „Freyju“-kaffibætinn. Ég er nú búin að reyna aU-
ar hinar tegundirnar og hefi sánnfærzt um, að úr „Freyju“-
kaffibæti fæst langbezta kaffið.“
Takið eftir,
hvað stúlkurnar segja, að með því að
nota „Freyju“-kaffibæti fáið þið bezta
kaffið. — Kaupið því „Freyju“-kaffi-
bæti. Hann fæst hjá öllum kaupfélögum
og mörgum kaupmönnum á landinu.
Til auglýsenda!
Tíminn er gefinn út 1
fleirl eintöknm en nokk-
urt annað blað á íslandl.
Gildl almennra auglýs-
lnga er í hlutfalli við
þann fjölda manna er les
þœr. Tíminn er öruggasta
boðlelðin til flestra neyt-
endanna i landinu. —
Þeir, sem vllja kynna vör-
ur sínar sem flestum
auglýsa þser þessvegna í
Timanum
Kopar,
aluminium og fleiri málmar
keyptir í LANDSSMIÐJUNNI.
Auglýsin^
vegna garnaveikinnar (paratuberculosis)
Sauðfjáreigendum á þeim svæðum, sem garnaveikinnar hefir
orðið vart eða grunur leikur á, að hún geti verið, og sem hugsa
til búferlaflutninga á þessu ári, skal bent á, að líkur eru fyrri
því, að þeim verði flestum bannað að flytja fé sitt með sér.
Aðeins verða fjárflutningar leyfðir, þar sem eigi verður talin
nokkur hætta á, að þeir geti útbreitt garnaveikina.
Þeir fjáreigendur á téðum svæðum, sem telja sig þurfa að
flytja sauðfé sitt búferlum eða selja það til lífs burtu af heim-
ili sínu, á þessu ári, skulu þegar tilkynna það undirrituðum og
skýra fyrir honum allar ástæður.
Verður þeim þá tilkynnt, hvort þeim verði leyft að flytja féð,
og er nauðsynlegt allra hluta vegna, að hægt sé að taka slíkar
ákvarðanir sem fyrst.
Reykjavík, 18. janúar 1940.
F. h. Mæðiveikinefndar.
Halldór Pálsson.
108
Margaret PecUer:
Laun þess liðna
105
ar. Hún gekk rakleitt að Sutherland
með framréttar hendur. „Það er sann-
arlega gott að þú ert kominn aftur.“
„Og mér þykir gott að fá að sjá þig
aftur,“ svaraði hann og fól hendur
hennar 1 sínum og hélt þeim þar nokk-
ur andartök.
„Mér heyrist á öllum, að þú hafir ekki
komið fyrr en ætlazt var til," sagði Co-
lin. „Helmingur héraðsbúa vár fyrir
löngu farinn að heimta það hástöfum
að þú kæmir aftur.“
„Auðvitað,“ sagði Jane og kinkaði kolli
framan í Sutherland. „Þú heyrir á þessu,
að við komumst ekki af án þín, ekki
einu sinni um stundar sakir.“
„En þið verðið að leyfa vesalings
manninum að njóta hvíldar öðru hvoru,“
sagði Colin í spaugi. „Hvað er annars I
fréttum, Jack? Mér er sagt, að þú sért
búinn aö heimsækja sum sjúklingana
þína, svo aö þú hlýtur að hafa heyrt sagt
frá hinu og þessu. Ætlar þú að drekka
tedreggjarnar, Jane, eða fá þér saklaus-
an og kristilegan skammt af whisky og
sóda, eins og hann litli bróðir þinn?“
„Hvorugt," svaraði Jane. „Sara er að
hita nýtt te. Sko, þarna kemur hún með
það.“
Þau sátu og spjölluðu saman svo sem
hálfa stund, skiptust á fréttum óg hnýttu
fundið beina en hála braut út úr leið-
indunum. Hún hafði gripið hina ímynd-
uðu hamingju opnum örmum, aðeins til
þess, að sjá hana springa i höndum sér
eins og sápukúlu.
„Já, það held ég,“ svaraði Elizabet.
Finnst yður að hún gæti komizt hjá að
láta sér þykja vænt um Abbey,“ bætti
hún við áköf.
„Þér hafið þá komið þar?“
„Já, Jane fór þangað með mig á dög-
unum. Það er dásamlegt að hugsa til
þess, sem framtíðarheimilis."
„Það er nokkru stærra en Brown-
leaves,“ sagði Sutherland brosandi.
Elizabet brosti einnig.
„Já, en mér mun alltaf þykja vænt
um að ég kom fyrst til Brownleaves. Ég
hefði aldrei kynnst Jane á sama hátt,
ef ég hefði ekki búið undir sama þaki
og hún.“
„Jane er sannarlega þess virði að
maður veiti henni athygli, eða finnst
yður það ekki?“
Hann talaði þessi orð alvarlega, en
hægt og áherzlulaust. Samt var eitt-
hvað I rödd hans, sem vakti athygli
Elizabetar, eitthvað, sem benti á dulda
ákefð. Hún leit á hann.
„Jane er dásamleg,“ sagði hún blátt
áfram.