Tíminn - 10.02.1940, Qupperneq 2

62
TÍMKVIV, langardagiim 10. febrwar 1940
16. bla»
lNlenzk
„Nobelsverðlauné6
Annað bréf
til Jóns Pálmasonar alþingismanns
‘gímirm
LMugurdayinn 10. febr.
Sjálfstæðísflokkur-
inn og kjðtverðíð
Sj álfstæðisflokkurinn hefir
meginfylgi sitt í Reykjavík. Þar
hefir flokkurinn haldið velli í
undanförnum kosningum, með-
an hann hefir verið að tapa fylgi
annarsstaðar á landinu.
Þess vegna er skiljanlegt, að
Sjálfstæðisflokkurinn kapp-
kostar að halda fylgi sínu í
Reykjavík og reynir eftir megni
að auka það. Missi hann einnig
fótfestuna þar, verður lítill
Ijómi yfir framtíð hans.
Seinasta ráð Sjálfstæðisflokks-
ins til að treysta fylgi sitt í
Reykjavík, er að látast vera
andvígur dýrtíðinni. Blöð hans
tala um það dag eftir dag, að
ekkert megi láta ógert til að
hamla á móti henni.
En þegar kemur til þess, að
benda á úrræði, sem eiga að
halda dýrtíðinni í skefjum,
verður risið minna á Sjálfstæð-
isflokknum.
Hingað til hefir hann ekki
bent á, nema eitt einasta úr-
ræði.
Þetta úrræði er það, að halda
eigi kjötverðinu miklu lægra
innanlands en það er erlendis.
Þetta úrræði er sannarlega
þanriig vaxið, að það ætti bet-
ur en flest annað að geta opn-
að augu þeirra Reykvíkinga og
bænda, sem fylgja Sjálfstæðis-
flokknum að málum, og sýnt
þeim hvert er raunverulegt eðli
hans og markmið.
Er það í raun og veru þannig,
að það sé ekki nema kjötverðið
eitt, sem reykvískum neytend-
um finnst athugavert?
Hafa þeir ekkert að athuga
við húsaleiguna, eða verzlunar-
álagninguna á þeim erlendum
vörum, sem þeir kaupa?
Eða halda þeir, að frekar sé
hægt að hrófla við kjötverðinu
en húsaleigunni og verzlunar-
álagningunni, vegna þess að
bændur hafi betri kjör en kaup-
menn og húseigendur?
Það er vafalaust, að reykvísk-
ir neytendur hafa undan öðru
meira að kvarta í verðlagsmál-
unum en kjötverðinu, enda mun
þeim flestum ljósast, að bænd-
ur eru ekki of sælir af því verði,
sem þeir fá fyrir kjötið. Hins
vegar mun reykvískum neyt-
endum það ljóst, að hinar dýru
„villur“ kaupmannanna og
önnur eyðsla þeirra, bendir
fullkomlega til þess, að verzlun-
arálagningin gæti verið lægri.
Þeir munu líka eiga erfitt með
að sjá, að húsaleigan þurfi að
vera eins há og hún er.
Hvers vegna beinir þá Sjálf-
stæðisflokkurinn ekki frekar
geiri sínum gegn verzlunará-
lagningunni og húsaleigunni
en kjötverðinu?
Svarið er einfalt. Það er
vegna þess, að Sjálfstæðisflokk-
urinn er fyrst og fremst flokk-
ur kaupmannanna og ríku hús-
eigendanna. Hann er stofnað-
ur til að berjast fyrir málum
þeirra. Meginverk hans á að
vera það, að styðja þá, sem
græða á dýrtíðinni.
Sú afstaða Sjálfstæðisflokks-
ins getur ekki komið skýrar
fram en í þessu máli. Hann
minnist ekki á þá þætti dýrtíð-
arinnar, þar sem umbótanna er
mest þörf, og þær auðveldastar.
Hann vill ekki hrófla við þeim.
Hann vill draga athyglina frá
þeim með þeim hætti, að láta
neytendurna fá smávægilegar
sárabætur á kostnað bænd-
anna, sem ekkert mega missa.
Hinir ríku eiga hins vegar að
halda öllu sínu. Eftir slíka af-
hjúpun ætti Sjálfstæðisflokkn-
um ekki að takast að villa á sér
heimildir meðal reykviskra
neytenda.
Frá sjónarhæð bændanna er
afstaða Sjálfstæðisfl.enn ljósari.
Blöð Sjálfstæðisflokksins hafa
lagt til, að kjötið yrði selt miklu
lægra verði innanlands en hægt
er að fá fyrir það erlendis. Þau
hafa sagt að „nota ætti erlenda
stríðsverðið til að bæta upp inn-
lenda verðið“, eins og Mbl. orðar
(Framh. á 3. síðu)
I.
í fjárlögunum eru veittar 80
þús. kr. til „skálda, rithöfunda,
vísindamanna og listamanna".
Orðið „listamaður“ táknar
þarna í framkvæmd hljóðfæra-
leikara, söngvara, myndamál-
ara, myndhöggvara og tréskurð-
armenn. Á síðasta Alþingi var
um það ágreiningur milli
manna, hvort fé þessu skyldi
úthlutað af menntamálaráði eða
af Alþingi eins og verið hefir.
Það varð ofan á, að mennta-
málaráð skyldi sjá um úthlut-
unina, fyrir þetta ár, og hefir
það nú nýlega lokið henni.
Ekki mun þetta hafa verið
flokksmál í þinginu og munu
allir meiraháttar flokkar þings-
ins hafa verið skiptir í málinu,
enda ekki um neina höfuðbreyt-
ingu að ræða. Síðar hefir verið
um þetta rætt opinberlega. Hér
í blaðinu hefir Jónas Jónsson
skrifað um það langa greiri frá
sínu sjónarmiði. Háskólakenn-
arinn í íslenzkum bókmenntum
hefir ritað um það í Morgun-
blaðið og ýmsir smærri spá-
menn í önnur blöð.
Vegna forfalla frá störfum
undanfarinn tíma mun ég vera
sá eini af þingmönnum, sem
engin afskipti hefi haft af þessu
máli. Fyrir mér er það þess
vegna ekkert hitamál, en hins-
vegar hefi ég oft um það hugs-
að í góðu næði, og þó reyndar
ekki þau atriði fyrst og fremst,
sem ágreiningur hefir staðið
um, heldur að nokkru leyti frá
öðru sjónarmiði. Þegar ég nú
leyfi mér að koma á framfæri
mínum hugleiðingum um þessa
hluti, vænti ég, að mig megi
skoða sem „hlutlaust ríki“ í því
sambandi og að enginn aðili
virði mín fátæklegu orð til ýf-
inga við sig eða fjandskapar.
Þótt ég hafi fengizt við blaða-
mennsku nokkur ár, hefi ég
sjaldan talið mig þess umkom-
inn að leggja dóm á listaverk í
bókmenntum eða öðru. En eins
og flestum íslendingum, þykir
mér að minnsta kosti vænt um
„orðsins list“, og þess vegna er
það, sem ég nú legg orð í belg.
Ég býst við, að það skipti í
eðli sínu ekki miklu, hvort áð-
urnefndri fjárveitingu er skipt
af Alþingi eða menntamálaráð-
inu. Bæði á Alþingi og í mennta-
málaráði sitja fulltrúar stjórn-
málaflokka, harðir í horn að
taka og með pólitísk viðhorf.
Tveir af menntamálaráðsmönn-
um eru þingmenn. Hinir þrír
hafa nýlega verið frambjóðend-
ur i kosningum. Hins vegar
munu margir þingmenn vera
XVII.
Eftir þrem íslendingum eru
höfð flest spakmæli. Það eru
Grettir Ásmundsson, Jón biskup
Vídalín og Einar Benediktsson.
Af ýmsum atvikum má sjá, að
Einar Benediktsson hefir haft
miklar mætur á Gretti, og að
Iíkindum fundið til nokkurs
an-dlegs skyldleika. Hann yrkir
um Gretti Ásmundsson mikið
kvæði mörgum árum áður en
hann minntist annarra af sögu-
hetjum fornaldarinnar í ljóðum
sínum. Við rústirnar af kofa
hins mikla, myrkfælna útlaga
segir skáldið:
Mér er sem ég sjái hið breiöa bak
bogna og reisa heljartak
í útlegð og auðnuleysi.
Og í niðurlagi kvæðisins, þeg-
ar Einar Benediktsson hefir
horft yfir æfileið og lífsbaráttu
Grettis segir hann:
Og reyndi það nokkur glöggvar en hann,
að sekur er sá einn — sem tapar.
Eftir að Einar Benediktsson
hafði ort fánakvæðið, hætt að
vera sýslumaður Rangæinga og
gefið út Hafblik, byrjaði hann
langa og sögulega útlegð. Hann,
sem unni manna heitast ís-
lenzkri náttúru, þjóðinni og
málinu, átti nú fyrir höndum
fegnir að losna við ábyrgðina og
vandann af þessu og í fljótu
bragði má það þykja skynsam-
legt, að hlífa hinni fjölmennu
þingsamkomu við vafstrinu og
fela heldur hinni fámennu
þingkjörnu nefnd, menntamála-
ráðinu, að fást við „grenja-
skytturnar“. Hin nýgerða út-
hlutun menntamálaráðs sýnir
nokkuð svipaða niðurstöðu og á
Alþingi. Á báðum stöðum hafa
verið gerðar ákvarðanir, sem
vel má gagnrýna. Á báðum
stöðum hafa pólitísk og per-
sónuleg sjónarmið ráðið að ein-
hverju leyti og verið gert sam-
komulag og meðalvegur farinn
án fullra raka. í nokkrum at-
riðum hefir menntamálaráði
tekizt betur en Alþingi, en í
sumum öðrum aftur á móti lak-
ar. Ég held, að hvorugt fyrir-
komulagið sé gott á meðan sá
grundvöllur er undir úthlutun-
inni, sem nú er. Það þarf að
finna nýjar leiðir, en hætta að
deila um, hver eigi að vinna
verkið.
II.
Styrkupphæðirnar, sem út-
hlutað er nú í ár, eru allt frá
4000 kr. niður í 400 kr. á ári.
Hjá Alþingi hefir þetta verið
svipað. Þó voru hæstu upphæð-
ir þar 5000 kr. nú undanfarið.
Þeir, sem styrkinn fá í ár, eru
57 að tölu, skáld, rithöfundar,
vísindamenn og listamenn, auk
nokkurra, sem ennþá standa í
fjárlögum undir ýmsu formi. Ég
vil fullyrða, að í þessum hópi
eru þó nokkrir menn, sem ekki
er ástæða til að greiöa laun af
almannafé, þegar þeir eru born-
ir saman við aðra, sem aldrei fá
neinn styrk. Þjóðin er yfirleitt
vel fær í andlegum íþróttum.
Þeir eru margir, sem geta orkt
snoturt ljóð eða sett saman lag-
lega frásögn um sannsögulega
viðburði eða ímyndaða, safnað
þjóðsögum eða rakið ættir. Þess
er enginn kostur, að hið opin-
bera sýni öllum slíkum mönn-
urn viðurkenningu, jafnvel þótt
smáar upphæðir séu. Þeir verða
þá fyrir happinu, sem eiga
málsmetandi vini, sem gjarnir
eru að nota áhrif sín. Ég man
dæmi þess, að bornar hafa ver-
ið fram á Alþingi tillögur um
að gera að „þjóðskáldum“
menn, sem ég hafði aldrei fyrr
heyrt nefnda, og eins er þetta
enn. Má ef til vill þykja var-
hugavert að játa svo fáfræði
sína, en á það skal þó hætta.
Þó mun ver fara, ef ekki verður
tekin upp ný stefna, því að það
er spá mín, að þeim mönnum
muni mjög fjölga, sem á lagið
lengri dvöl í framandi löndum
en Grettir Ásmundsson var í út-
legð á fjöllum og í afskekktri
hamraey. Og ástæðan var
hin sama til útlegðar beggja
þessara skálda. Þeir komust
ekki fyrir í því þjóðfélagi, sem
hafði fóstrað þá. Þeir voru of
miklir einstaklingshyggjumenn,
fundu of glöggt til mikilla með-
fæddra krafta til þess að geta
sætt sig við að fylgja hversdags-
brautum samtíðarmannanna.
Þeir voru með nokkrum hætti í
útlegð, en þó tengdir landi og
þjóð með óslítandi böndum.
Einar Benediktsson afréð að
flytja búferlum af landi burt af
tveim ástæðum. Hann vildi
hrinda í framkvæmd hinum
miklu áformum sínum, að fá
auðmagn ríku landanna til að
streyma til íslands. Honum
nægði ekkert minna en stórfé
til-að geta opnað með töframætti
gullsins hinar duldu og ónotuðu
auðsuppsprettur landsins. Auk
þess þráði hann að taka þátt í
menningarlífi stórborganna og
skildi glögglega, að skáldeðli
hans gat ekki notið sín nema
með því lifi, sem var fullt af
tilbreytni og æfintýrum. En sú
leið,sem lá framundan,var erfið
og háskaleg. Enginn gat kom-
izt gegnum þær eldraunir, sem
ökomni tíminn geymdi í skauti
sínu fyrir hinn íslenzka skáld-
Víking, nema að segja mætti um
renna, enda ekki óeðlilegt, að
menn beri sig saman við þá, er
laun hafa hlotið. Mætti þá svo
fara, að átök stjórnmálamanna
um verðleika slíkra umsækjenda
yrðu með nokkuð óskáldlegum
blæ um það er lýkur.
III.
Úthlutun opinberra viður-
kenninga, sérstaklega til skálda
og rithöfunda, geta oft á tíð-
um verið viðkvæmt mál fyrir
marga. Þetta stafar af því, að
skáldin eru oft ádeilumenn í
list sinni, eða taka upp á að
halda ýmsu fram, sem mörgum
finnst fjarstæða eða fáránlegt.
Skáldin hafa sínar skoðanir
eins og aðrir menn, stundum
reikular, stundum ekki við al-
menningshæfi, enda er oft tal-
að um „skáldskap“. Skáldin
hafa haft það til á öllum öld-
um að ráðast á trúarbrögð,
ríkjandi þjóðskipulag, stéttir,
tilteknar siðvenjur eða óvini
sína og það er sjaldnast þeirra
sterka hlið að vera hófsöm í
dómum.
Jónas Hallgrímsson kvað fyr-
ir hundrað árum:
„Klækin er kaupmannslund,
kæta ’hana andvörp
föðurleysingj anna“.
Þetta er ekki sanngjarn heild-
ardómur. Til eru kaupmenn,
sem hafa hjálpað föðurleys-
ingjum og komið þeim til
manns. Merk kona, sem ekki er
neinn sérstakur kaupmanna-
vinur, sagði einu sinni við mig,
að hún teldi þessi vísuorð blett
á ljóðum Jónasar. Hvað myndi
þá sumum hafa fundizt fyrir
100 árum. Og þó mun nú vart
til sá kaupmaður, sem ekki við-
urkenni, að manninum, sem
svona hastarlega tók til orða,
beri um allar aldir sæti í
öndvegi íslenzkrar listar.
Þorsteinn Erlingsson kvað:
„Ef þér ei ægir allra djöfla
uppreisn að sjá
og hverri tign að velli velt,
sem veröldin á,
og höggna sundur hverja stoð,
sem himnana ber —
þá skal ég syngja sönginn
minn
og sitja hjá þér.“
Það er skiljanlegt, að ýmsum
þætti hér ógætilega talað um
máttarvöldin þessa heims og
annars og ekki ástæða til að
launa slikt af almannafé. Kenni-
mönnum landsins hefir vafa-
laust ekki geðjast að ummælun-
um um „þennan fóthvata þjón
— sem fólkið til veizlunnar rek-
ur.“ Nú finnst mönnum fjar-
stæða, að þingmenn skuli um
eitt skeið hafa getað þráttað um
skáldastyrk Þorsteins Erlings-
(Framh. á 4. síðu.)
hann eins og Gretti Ásmunds-
son:
Mér er sem ég sjéi hið breiða bak
bogna og reisa heljartak
í útlegð og auðnuleysi.
XVIII.
Einar Benediktsson lagði fyrst
leið sína til Englands og hafði
vetursetu í Edinborg. Hann tók
með sér alla fjölskylduna, frú
Valgerði, fimm lítil böxn og ís-
lenzkar fóstrur. Hann bjóst við
langri útivist, en heimili hans
átti að vera íslenzkt, og börnin
að verða íslendingar, þó að þau
væru fóstruð upp erlendis.
Einar Benediktsson byr j aði
strax að lifa eins og hann væri
vel efnum búinn. Hann leigði
sér mikið hús í einu af dýrustu
hverfum borgarinnar. Innan
stundar hafði hann myndað
sambönd við þær stéttir í borg-
inni, sem mest var tekið tillit
til. Þeir fáu íslendingar, sem
heima áttu í Edinborg, fannst
þeir sjálfir verða stærri, þegar
þeir sáu þjóðskáldið íslenzka og
frú hans á göngu framhjá
minnismerki Walter Scott með
hefðarfólki borgarinnar, klædd
í dýrustu loðfeldi tízkunnar.
Þau hjón sóttu mjög hin beztu
leikhús og sönghallir. Höfðu
þau þegar frá byrjun sið hins
enska fyrirfólks að aka til og
frá leikhúsinu í vagni, með tveim
hestum, og láta ekilinn bíða, þar
til leikskemmtun var lokið
hvern dag. Þennan vetur var
Einar Benediktsson oft fjarver-
andi frá Edinborg, bæði í Noregi
og á fyrstu ferð sinni til Amer-
Þú hefir, herra alþingismaður,
í ísafold 4. tbl. þ. á. sent mér
nokkrar línur, sem svar við
bréfi mínu frá 2. janúar.
Mér virðist, eftir svari þínu, að
þér hafi, við nánari athugun,
fundizt bréf ykkar eitthvað at-
hugavert, og í stað þess að gefa
mér einlægt svar, við hinum
saklausu spurningum mínum,
reynir þú nú að skríða á bak
við aðra, og jafnframt afneita
nóvemberbréfinu.
Ég hélt,- að ein af mörgum
dyggðum þínum væri karl-
mennskan og hreinlyndið. Nú
fer þér eins og Birni að baki
Kára. Á að taka þetta svo, að
þegar til kastanna kemur, þá
þyki þér ummælin um þinn
eigin flokk, eða lofið um minn
flokk, tvíeggjað fyrir þig?
Ég vona, að þú farir ekki að
taka neitt aftur af því sem í
bréfinu stóð, og þú færð mig
aldrei — og sennilega engan —
til að trúa því, að stjórn Sjálf-
stæðisfélags Austur-Húnvetn-
inga, hafi sýnt þér þá lítilsvirð-
ingu, að senda slíkt plagg frá
sér, án þinnar vitundar.
Ég vona bara, Jón minn, að
þú farir ekki að láta félags-
stjórnina þína sverja, því það
gæti varðað sáluhjálp þeirra að
bæta því ofan á aðrar smá-
syndir.
Líklega er engin von um það,
að þú gangir úr Sjálfstæðisr
flokknum. Ég skal hreinskilnis-
lega játa, að það tekur mig sár-
ar heldur en þótt þú verðir ber
að því að skfíða á bak við aðra
og þykist hvergi hafa nærri
komið. Ég, sem var næstum því
farinn að gera mér von um, að
þú gengir í Bændaflokkinn. Þú
færð þó vonandi ekki skömm í
hattinn hjá broddum þeim, sem
þú hefir kosið að þjóna, — sér-
hagsmunaklíkunni, sem þið
töluðum um í bréfinu. Ég held,
að sá skortur á karlmennsku,
sem þú sýnir í þessu öllu, verði
til þess, að ég hætti við að kjósa
þig, næst þegar þú mælist til
þess, og eins mun fleirum fara.
En er nú ekkert í ritsmíð
þinni í 4. tbl. ísafoldar, sem
sannar, við nokkurskonar blóð-
rannsókn, meðeign þína í bréf-
inu frá í nóvember?
Þú byrjar, án þess bréf mitt
gefi mikið tilefni til þess, að tala
um, að þið Jón sál. í Stóradal
hafi verið systkinabörn, en því
miður sjaldan sammála um
þjóð- né héraðsmál. En á bana-
sæng hans hafið þið sætzt og
látið öll ágreiningsmál niður
falla.
Þetta er nú út af fyrir sig
ekkert merkilegt né óvanalegt,
að slíkir hlutir gerist.
íku. Næsta sumar fluttu Einar
og Valgerður til Noregs og
bjuggu með börn sin á eyju i
Oslofirðinum. Haustið 1908
fluttu þau búferlum til Kaup-
mannahafnar og áttu þar heima
til 1911. Þá flutti Einar Bene-
diktsson til Englands og bjó á
gömlu biskupssetri vestanyert
við London þar til heimstríðinu
var lokið 1918. Þá fluttist hann
aftur með börn og bú til Kaup-
mannahafnar, keypti sér þar
skrauthýsi í einum bezta hluta
borgarinnar, og bjó þar við
mikla rausn og tilkostnað, þar
til kreppan mikla fór að sverfa
að eftir 1920. — Á þessum árum
fór Einar Benediktsson margar
ferðir til Suðurlanda með konu
sinni. Þau voru lángvistum á
ítaliu 1910 og 1912 á Spáni. Þá
orti hann kvæðið Spánaróm.
En langoftast komu þau hjón
með börn sín til íslands á sumr-
in. 1914 keyptu þau Héðinshöfða,
sem fyrr er frá sagt. Bjuggu þau
húsið að sið ríkra mánna. For-
höllin var tjölduð dýrum suð-
rænum teppum og annar út-
búnaður að sama skapi. Var
skáldið og fólk hans allt á Héð-
inshöfða af og til meðan stóð á
heimsstyrjöldinni.
XIX.
Fjármálaaðgerðir Einars
Benediktssonar voru á þessum
árum, eins og endranær, mjög
margþættar, en snérust þó mest
um virkjun fossa á íslandi og
stóriðnað í sambandi við þær.
Meðan Einar Benediktsson var
á æskualdri höfðu vísindamenn
fundið aðferð til að nota orku
En í hvaða meiningu er það
gert af þér að fara að auglýsa
þetta í blöðum landsins? Mað-
ur getur verið sáttur við mann,
þó maður sé honum ekki sam-
mála í pólitík. Sumir góðvinir
mínir eru í öðrum flokki en ég
er sjálfur. Ég get ekki séð hvað
þessi persónulega sætt ykkar
kemur bréfaskriftum okkar við.
Ég hefi litið á þau sem algjör-
lega pólitískt mál.
En í mestu einlægni sagt: Er
ekki þessi sáttaauglýsing þín
beint áframhald af bréfinu
ykkar. í bréfi ykkar frá í nóv-
ember berið þið mikið og verð-
ugt lof á flokk minn. Þið skil-
greinduð hugsjónir okkar eins
vel eða betur en ég hefði getað
gert það, og þið víluðuð ekki
fyrir ykkur ef ég hefi ekki
misskilið — að skera ykkar eig-
in flokki vænar sneiðar, til þess
að lofið um okkur gæti orðið
sem kröftugast. Nú finnst mér
í ritsmíð þinni síðustu, að þú
viljir draga úr öllu, en þá kem-
ur þú með þetta atriði, sem
ekkert kemur málinu við. Þú
fyrirgefur þó mér verði það á að
spyrja: Er ekki af flokkslegum
ástæðum hopað til á hugsjón-
unum, en í þess stað reynt að
koma þeirri skoðun inn hjá
okkur, að þarna háfi farið fram
pólitísk sætt?
Ég veit, að við Bændaflokks-
menn heiðrum flestir svo mikið
minningu foringja okkar, að
það myndi hafa mikil áhrif á
okkur, ef við fengjum vissu fyr-
ir því, að honum.hefði á síðustu
stundu orðið það ljóst, að þið
væruö pólitískir samherjar.
Ég skal ekkert fullyrða um
þetta, en ekki kæmi mér á ó-
vart, þó að þú létir smala þína,
við næstu kosningar, koma til
okkar Bændaflokksmannanna
og segja:
Jón í Stóradal og Jón á Akri
höfðu að síðustu sömu skoðun
á stjórnmálum. Þið getið ekki
heiðrað minningu hins látna
foringja ykkar betur en meö
því að fylgja hinum glæsilega
frænda hans. Ég vil biðja les-
endur bréfs okkar að athuga,
hvort ekki bendir æði margt til
þess, að þessi síðari ritsmíð þín
sé a. m. k. af sama blóðflokki
og nóvemberbréfið.
Þyki líkurnar ekki nógu mikl-
ar, þá skulum við bíða og sjá
hvað gerist um það bil, er þú
leitar næst eftir kosningu í *•
Húnaþingi. Stundum sverja
börn sig ekki í ættina fyr en þau
eru orðin fullorðin.
Þá er annað atriði.
Þú virðist fullur úlfúðar yfir
því, að ég skrifi ekki undir
fossanna í sambandi við stór-
iðju, alveg sérstaklega til að
framleiða áburðarefni. Norð-
menn voru í fararbroddi í þessu
efni, bæði um vísindalegar upp-
götvanir og hagnýtar fram-
kvæmdir. Risu þar á skömmum
tíma mikil orkuver, þar sem
Norðmenn lögðu fram náttúru-
gæði sin og forustuhæfile'ika, ,
en meginhluti fjármagnsins
kom frá auðmönnum hinna
stærri landa. Einar Benedikts-
son kynnti sér snemma allar
þessar framkvæmdir í Noregi,
og var persónulega vel kunnug-
ur bæði sumum þeim vísinda-
mönnum, sem gert höfðu þýð-
ingarmiklar uppgötvanir í þessu
efni, og þó ekki síður iðjuhöld-
um þeim, sem stofnuðu og
stýrðu iðnfyrirtækjum, er not-
uðu fossorkuna. Honum var vel
ljóst, að fossafl íslands var
geysimikið og að íslenzku foss-
arnir eru jafnvel stærri og.
orkumeiri en í öðrum löndum
Norðurálfunnar. Frá sjónarmiði,
fj ármálamanns, Sem var líka
skáld og djarfur hugsjónamað-
ur, var einsýnt að leggja inn á
þessa leið. Það sem Norðmenn
gátu gert í stóriðjumálum, átti
ísland lílca að gera, ekki sízt
þar sem sum skilyrði gátu tal-
izt hagstæðari á íslandi en í
Noregi.
Æskuáhrif frá dvöl Einars
Benediktssonar á Héðinshöfða
nyrðra munu hafa valdið því, að
hann beindi fyrstu árin at-
hygli sinni að vatnsorku Þing-
eyjarsýslu, Dettifossi, Goðafossi
og Laxárfossum. Lét hann ung-
an islenzkan verkfræðing rann-
(Framh. á 3. síðu)
JÓrVAS J6IVSS03V:
Einar Benediktsson