Tíminn - 10.02.1940, Page 4

64
TÍMIM, laugardagtnn 10. febrúar 1940
16. blað
Ylir landamæriu
1. Vilmundur Jónsson og Sigurður
Einarsson hafa nú forgöngu um pen-
ingagjafir handa kommúnistum til að
styðja útbreiðslustarfsemi þeirra. Á
hver slíkur leiðtogi að safna eða gefa
100 krónur. Þetta minnir á héranefnd-
arálit Guðmundar Hannessonar. Hann
samdi langa greinargerð um skaðseml
héra á íslandi, en lagði að síðustu til
að hérar yrðu fluttir inn.
2. Alþýðublaðið birti í sama tölu-
blaði árás á Sjálfstæðismenn í Hafn-
arfirði fyrir að vinna með kommúnist-
um i verklýðssamböndum, og forustu-
grein eftir tilmælum Vilmundar Jóns-
sonar, þar sem látin var í ljós mikil
beiskja yfir því, að rithöfundar komm-
únista fengju ekki nógu mikil framlög
úr ríkissjóði til starfsemi sinnar.
3. Hvenær skyldi Alþýðuflokkurinn
skilja, að dekur þeirra við kommún-
ista sviftir þá almennri tiltrú og gerir
þá hlægilega í augum allra, en mest
í augum kommúnista, sem fyrirlíta sér-
staklega menn, sem þykjast vera and-
stæðingar, en þora ekki að vera það.
x+y.
Lestrarfélög og
bókasöfn
(Framh. af 1. síðu.)
veittur. Þó hefir þeim þótt súrt
í broti, sem synjað hefir verið
vegna þess, að sýsl,ubó!kasafn
var starfrækt á sama stað.
Að vissu leyti má telja það
eðlilegt, að ekki séu starfandi
tvö bókasöfn hlið við hlið, en
þó óréttmætt að synja styrk-
beiðnum frá bókasöfnum, sem
svo eru sett, séu sýslubókasöfn-
in einkum ætluð til upp-
fyllingar hreppsbókasöfnum, til
dæmis að því er tekur til er-
lendra bóka.
Erlendar fréttír
(Framh. af 1. slðu.)
ham í Englandi um miðja þessa
viku. Atburður þessi hefir vakið
mikla gremju í írlandi og hafa
írskir þjóðernissinnar hótað að
mótmæla honum með auknum
hermdarverkum.
Þjóðverjar auka nú stöðugt
loftárásir á skip við Englands-
strendur og telja sér iðulega
verða vel ágengt. Er sýnilegt á
ýmsum enskum ummælum, að
Bretum stendur stuggur af þess-
ari hernaðaraðferð Þjóðverja.
Enskum tundurspilli tókst ný-
lega að sökkva tveimur þýzkum
kafbátum í senn. Alls hefir ver-
ið sökkt milli 40—50 þýzkum
kafbátum síðan styrjöldin hófst.
SUNDHOLLIN
TILKYNNIRs
Framvegis geta konur fengið
kerlaug i Sundhöllinni. Verð 1
króna.
Betra að tryggja sér tíma fyr-
irfram í síma 4059, svo komizt
verði hjá bið.
* * S Það eru nokkur lestr-
I f Vfll arfélög ennþá, er ekki
eiga Dvöl alla frá byrj-
un. Tæplega getur þó eitt lestrarfélag
haft vinsælli bækur í safni sínu, heldur
en Dvöl.
jj R BÆNUM
Um daginn og veginn.
Yfir Kiljans krónufækkun
kommar gráta rauðum tárum,
og eftir skáldsins litillækkun
liggur Þjóðviljinn í sárum.
En Kiljan þarf ei lengi að leita
að lífeyri, sem rétt er valinn.
Draga mun af skerf tll skeyta
i skáldalaun, hans mikli Stalin.
z.
Afmælisfagnaður
vegna 10 ára starfs P. XJ. F. í Reykja-
vík fór fram að Hótel Borg I gærkvöldi.
Sóttu hófið nær 300 manns. Hófst það
með sameiginlegri kaffidrykkju. Jó-
hannes G. Helgason setti samkomuna
með alllangri ræðu. En auk hans fluttu
ræður Jónas Jónsson, formaður Fram-
sóknarflokksins, Þórarinn Þórarinsson,
formaður Sambands ungra Framsókn-
armanna, Kristjón Kristjónsson, for-
maður Framsóknarfélags Reykjavikur,
Hermann Jónasson forsætlsráðherra,
Halldór Eggert Sigurðsson frá Staðar-
felli, er mælti fyrir minni kvenna, Ey-
steinn Jónsson viðskiptamálaráðherra,
Daníel Ágústínusson erindreki, er
mælti fyrir minni Framsóknarflokks-
ins, og Valdemar Jóhannsson kennari,
er mælti fyrir minni ættjarðarinnar.
Þórarinn Guðnason stud. med. las upp
stutta verðlaunasögu eftir Kolbein frá
Strönd. Milli ræðanna voru sungin
nokkur lög. Nokkur skeyti og heillaóskir
bárust. Voru þau frá Gisla Guðmunds-
syni ritstjóra, fyrsta formanni félags-
ins, F. U. F. 1 Vestmannaeyjum, F. U. F.
í Siglufirði, Framsóknarfélagi Siglu-
fjarðar, F. U. F. á Akureyri, Fram-
sóknarfélagi Akureyrar, ungum Fram-
sóknarmönnum á Laugarvatni, Bjarna
Bjamasyni skólastjóra á Laugarvatnl,
þátttakendum í þjóðmálanámskeiði
ungra Framsóknarmanna og F. U. F.
í Ölfusi, sem einnig sendi blómkörfu
stóra og forkunnar fagra. Þakkarskeyti
fyrir brautryðjendastarf í þágu félags-
samtaka ungra Framsóknarmanna var
sent Gísla Guðmundssyni. Klukkan
rösklega 11 var staðið upp frá borðum
og hófst þá dans, er var stiginn til
kl. 3% um nóttina. í hléi söng K.Í.B.S.-
kvartettinn nokkur lög, meðal annars
söng ungra Framsóknarmanna, við
hylli áheyrenda. Að öllu leyti fór af-
mælisfagnaður þessi hið bezta fram.
Hallbjörg Bjarnadóttir
söng tizkulög i Gamla Bíó siðastl.
þriðjudaeskvöld. Hlaut hún ágætar
viðtökur áheyrenda. Hallbjörg hefir
sungið á ýmsum stöðum í Danmörku
og í útvarp þar. í gærkvöldi efndi Hall-
björg aftur til söngskemmtunar eftir
venjulegan sýningartíma í Gamla Bíó.
Var húsfyllir og skemmti fólk sér hið
bezta.
Þrjátíu ára starfsafmæli.
Páll Sigurðsson, prentarl í Eddu, á
í dag 30 ára starfsafmæli. Hann lærði
prentiðn í Gutenberg, en hefir alls
starfað i þrem prentsmiðjum hér á
landi, lengst af f Acta, en nú hin síð-
ustu misseri i Eddu. Um skeið vann
hann í prentsmiðju 1 Danmörku.
Fulltrúaráðsfundur
verður í Edduhúsinu næstkomandi
þriðjudagskvöld og hefst klukkan 8,30.
Leikfélag Reykjavíkur
biður blaðið að vekja athygli á því,
að félagið hefir tvær sýningar á morg-
un. „Dauðinn nýtur lífsins" verður
sýndur kl. 3%, en „Fjalla-Eyvindur“
verður sýndur kl. 8. — Vegna mikillar
aðsóknar að báðum þessum leikritum
verður ekki svarað i síma fyrsta
klukkutímann eftir að sala aðgöngu-
miða hefst.
Finnlandskvöldið f Grindavík.
í frásögn, sem birtist hér í blaðinu
á dögunum, um Finnlandskvöldið í
Grindavík, hefir láðzt að geta sköru-
legs erindis, er séra Brynjólfur Magn-
ússon flutti. Um undirbúning skemmt-
unarinnar sá Hlöðver Einarsson f
Garðshúsum.
Hreinar
léreftstnskur
kaupir
Prentsmiðjan Edda
Lindargötu 1D.
Islenzk
„Nóbelsverðlaun“
(Framh. af 2. síðu)
sonar. í raun og veru var það
ekkert undarlegt.
Hjálmar í Bólu lýsti fjölmenn-
ustu sveit í Skagafirði á þessa
leið:
„Eru þar flestir aumingjar,
en illgjarnir þeir, sem betur
mega.“
Mér kemur ekki til hugar, að
lýsingin hafi verið rétt. Ég spyr:
Var ekki von, að bændum í
Akrahreppi sviði? Nú tekur eng-
inn málstað þeirra, en flestar
fermdar manneskjur í landinu
kunna napuryrði Hjálmars utan
að. Listin er lífseig, en hið stund-
lega hverfult sem hjól.
IV.
Og svo getur hver sem er sett
sig í spor stjórnmálamannanna,
á Alþingi eða annarsstaðar, sem
á hverju ári úthluta fjár-
upphæðum af almannafé allt
frá 5000 krónum niður í 400 kr.
til margra tuga af „andans
mönnum", þar sem sumir eru á
takmörkum verðleikanna vegna
þess, sem þeim var af „guði léð“,
en aðrir hafa á því árinu eða
öðru beitt listargáfu sinni á
þann hátt, sem mörgum mis-
líkar. Ár eftir ár koma til greina
nýir menn með laglegt en lítið
pund, og ár eftir ár endurtekur
sig gagnrýnin um það, hvort
þetta eða hitt af verkum hinna
stærri spámanna kunni að hafa
gert hann óverðugan eða lítt
verðugan í það skiptið. Það er
víst vandséð þarna, hvort ósælla
sé að gefa eða þiggja. Sjálfur
vildi ég vera laus við hvort-
tveggja.
En hvað þýðir að mæðast um
slíkt, myndi margur spyrja. Við
íslendingar erum svo fámennir
og tungu okkar skilja svo fáir,
að andleg verk .geta hér ekki
borið sig fjárhagslega.þannig að
þeir, er þau stunda, hafi lífs-
viðurværi af. Þjóðinni ber lika
að heiðra þá og viðurkenna, sem
með gáfum sínum halda vak-
andi andlegu lífi í landinu og
auðga það að nýjum verðmæt-
um. Hvorttveggja er þetta satt,
og það kemur heldur ekki til
mála að fella niður opinber fjár-
framlög 1 þessu skyni.
En nú ætla ég að leyfa mér að
gera tillögu um, að tekin verði
upp ný aðferð. Sú aðferð er að
tryggja tvennt: Að hina opin-
beru viðurkenningu fái aðeins
þeir, sem eítthvað verulegt hafa
til brunns að bera umfram aðra
menn — og að viðurkenning
hinna raunverulegu hæfileika-
manna sé ekki „ár og síð og alla
tíð“ háð dægurþrasinu og dutl-
ungum þess.
Allir kannast við Nobelsverð-
launin. Þau eru veitt ár hvert
örfáum mönnum í veröldinni,
sem skarað hafa fram úr í bók-
menntum, friðarmálum og
nokkrum tilteknum vísinda-
greinum. Nóbelsverðlaunin eru
160 þúsundir sænskra króna, og
það er heldur ekki ætlast til, að
sami maður fái þau nema einu
sinni á æfinni. En það dettur
heldur engum í hug, að Nobels-
134
Margaret Pedler:
Laun þess liðna
135
var barn, og hún er alin upp hér í þorp-
inu hjá ömmu sinni, Granny gömlu
Rídgway. Þú hlýtur að kannast við hana,
hún á verzlunina við endann á aðal-
götunni. Fyrir tveimur árum, þegar
Poppy var orðin 17 ára og gat farið að
verða ömmu sinni að einhverju liði,
stalst hún til London með málara, sem
hafði dvalið hér um tíma og fengið hana
til að vera fyrirmynd að nokkrum mál-
verkum. Þetta er öll hennar saga.“
„Ó, giftust þau?“
„Ég held nú síður. Menn ganga sj aldan
að eiga Poppyur heimsins, þó að þær
verði á vegi þeirra."
„Vesalingurinn!“ Augu Elizabetar
urðu angurvær. „Það hlýtur að vera erf-
itt að vera jafn fögur og hún, en halda
samt áfram að vera góð. Heldurðu það
ekki?“
„Ég held að þú hafir enga ástæðu til
þess að vorkenna Poppy Ridgway,“ svar-
aði Colin samúðarlaust. „Hún veit full-
vel hvernig hún á að sjá um sig. Hún
kom fjrrirvaralaust aftur og settist upp
hjá ömmu sinni, þegar hún hafði hag af
því að koma aftur til Waincliff, af því
að Maitland vildi fá hana sem fyrir-
mynd. Gamla konan varð síður en svo
fegin. Hún sagði Jane í fyrradag, að
hún hefði alltaf lifað „óaðfinnanlega“
sjálf, og það væri leiðinlegt, að nágrann-
arnir þyrftu að líta niður á hana fyrir
það, að Poppy hefði sett blett á fjöl-
skylduna.“ Colin brosti tvíeggjuðu brosl
um leið og hann hélt áfram: „Þetta er
enn eitt dæmi um óréttlæti lífsins.“
Elizabet þagði um stund, af því að hún
skyldi ástæðu Colins fyrir þessari síðustu
athugasemd. Svo sagði hún með hægð:
„Ég veit hvað þú átt við, Colin. En á-
vallt eru til raunabætur...
„Raunabætur-------þó, þó!“
„Já, mér er alvara,“ hélt Elizabet á-
fram. „Það er til dæmis mikil raunabót
fyrir þig, hvað þú hefir mikið yndi af
hljómlist og ert fær á því sviði.“
„Alveg óhemju mikil,“ svaraði hann
biturt. „Þegar allt annað, — hið eina,
sem verulegu máli skiptir, er manni
meinað.“
Elizabet leit undrandi á hann:
„Hið eina?“
Colin kinkaði kolli.
„Já. Sumir menn eru frjálsir að því að
biðja um það sem þeir óska eftir. Það er
ég ekki.“
„Biðja um hvað?“ spurði Elizabet
undrandi. Hún átti aldrei gott með að
skilja Colin, þegar hann var í þessu
skapi.
Colin stóð upp og tók að ganga um
gólf óþreyjufullur.
„Biðja einhverja konu að bera með
Leikfélafj lleykjjavikur
DAUÐINN NÝTUR
LÍFSINS
Sýning á morgun kl. 3 y2.
LÆKKAÐ VERÐ.
„Fjalla-Eyvíndur”
Sýning annað kvöld kl. 8.
Aðgöngumiðar að báðum sýn-
ingunum verða seldir frá kl. 4
til 7 i dag og eftir kl. 1 á morg-
un. —
Ath. Vegna hinnar miklu að-
sóknar að báðum þessum leik-
ritum verður ekki svarað i síma
fyrsta klukkutímann eftir að
salan hefst.
verðlaunamaður sé neitt miðl-
ungsmenni. Allir vita, að hann
er afburðamaður. Nafn hans
flýgur út um heiminn og veitir
honum frægð og auð og ný skil-
yrði til starfa.
Ég vil stinga upp á þvi, að við
íslendingar komum okkur upp
„Nobelsverðlaunum" í smáum
stíl. Nú er úthlutað á hverju ári
t .d. 80 þús. kr. til nál. 69 manna,
og hver þeirra fær sinn skammt
ár eftir ár eins og bókhaldari á
skrifstofu. Ég sting upp á að
verja þeim 80 þúsundum til að
verðlauna 2—3 menn ár hvert,
og að enginn fái þessa viður-
kenningu nema einu sinni. Setj-
um svo að íslenzku „Nóbels-
verðlaunin" væru 25 þúsund
krónur. Þá væri hægt að veita
ein bókmenntaverðlaun ár hvert,
ein listaverðlaun og ein verð-
laun fyrir vísindaafrek (t. d. í
íslenzkri náttúrufræði eða á
sviði atvinnulífsins), og kostn-
aður jrrði þó heldur minni en nú.
Það má vel vera.að ástæða þætti
til að færa þetta eitthvað á milli
og hafa e. t. v. bókmenntaverð-
launin fleiri fyrst í stað, t. d. tvö
sum árin, en úthluta þá ekki
alltaf hinum. Einstaka ár gæti
svo farið, að engum verðlaunum
yrði úthlutað. En þetta er i
stuttu máli hin nýja leið. Og nú
geta menn farið að bollaleggja
með sjálfum sér, hverjir myndu
fá íslenzku „Nóbelsverðlaunin"
á þessu ári eða því næsta og
hverjir myndu hafa fengið þau
á síðustu árum eða öldinni sem
leið.
Nú má kannske segja, að það
sé eftir að ráða fram úr því,
hverjir eiga að veita verðlaunin.
En ég er ekki hræddur um, að
það yrði erfitt. Tryggingin felst
í aðferðinni. Það er hægt að
veita lítt verðugum manni 400
kr. eða kannske 1000 kr. verð-
laun, jafnvel ár eftir ár, án þess
að verulegur þjóðarbrestur
verði, en menn skirrast við að
veita 25 þúsund króna verðlaun
hverjum sem vera skal. Þar er
ekki ráðrúm fyrir miðlun og
hrossakaup í smáum stíl heldur
rétt eða rangt í stórmáli fyrir
opnum tjöldum. Hitt væri auð-
vitað hugsanlegt, að dragast
kynni að veita einhverjum hæfi-
leikamanni vegna stundarat-
vika. En þau myndu áreiðanlega
koma fyrr eða síðar, og það
skiptir aðalatriði, enda ætti yf-
irleitt ekki að veita þau mönn-
um á mjög ungum aldri. Ég verð
líka að segja, að meir finnst mér
það vera við hæfi skálda og lista-
manna að þiggja þetta stór-
mannlega viðurkenning frá þjóð
sinni einu sinni á æfinni, svo
sem eins og lítið æfintýri, heldur
en að njóta hlunninda með því
sniði, sem nú er.
Upphæðirnar, sem hér eru til-
greindar, eru aúðvitað aðeins
nefndar sem skýringardæmi. En
tillöguna afhendi ég hér með
öllum þeim, sem um þessi mál
hugsa. Má vera, að öðrum komi
í hug annað fyrirkomulag nýtt
og betra, og bæri því að fagna,
ef svo væri. Þetta kemur auð-
vitað ekki í veg fyrir, að menn-
ingarsjóður geti keypt myndir
handa safni ríkisins, gefið út
góðar bækur eða borið kostnað
af ferðalögum til náttúrufræði-
rannsókna. Til þess ver hann
sínu fé eins og áður og því má
ekki blanda saman við ríkis-
framlag það til „skálda, rithöf-
unda, vísindamanna og lista-
manna", sem talað hefir verið
um hér að framan.
En hvað eiga verðlaunin að
heita? Ég myndi leggja til, að
þau yrðu nefnd Jóns Sigurðs-
sonar verfflaunin og, að þéim
yrði úthlutað 17. júní ár hvert.
P.t. Vífilsstöðum 7. feþr. 1940
Gfsli Guðmundsson
QAMl.A bÍ6-°—
Veiðameim
í Norðurhöfum
(Spawn of the North).
Stórfengleg amerisk kvik-
mynd, er gerist meðal lax-
veiðimanna í hinu fagra
og hrikalega Alaska.
Aðalhlutverkin leika:
HENRI FONDA,
DOROTHY LAMOUR
og
GEORGE RAFT.
'NÝJA BÍÓ-
Pygmalíon
Hið dásamlega leikrit eftir
enska stórskáldið Bernard
Shaw, sem ensk stórmynd,
hefir tekizt svo vel, að hún
er talin merkisviðburður í
sögu kvikmyndalistarinn-
ar. —
Aðalhlutv. leika:
LESLIE HOWARD
og
WENDY HILLER.
6óð kanp - AtTÍnna
Veitingahús á bezta stað í Borgarnesi fæst keypt. í því eru
sjö herberki auk anddyris, eldhúss, geymsluskúrs og kjallara. Eitt
herbergjanna er veitingasalur, þar sem 60—80 manns rúmast i
einu við veitingaborð og annað er sölubúð. Tækifæriskaup, m. a.
fyrir þá, sem vilja skapa sér sjálfstæða atvinnu. Eignaskipti geta
komið til greina. Samið við
VIGFÚS GUÐMUNDSSON, simi 3948, Reykjavík.
verffur aff Hótel Borg þriffjudagskvöldið 13. febr. Hefst meff borff-
haldi kl. hálf átta. — Ræffuhöld, söngur og dans.
Skoraff er á Skagfirffinga og aðra vini Skagafjarðar að fjöl-
menna á mótiff.
Affgöngumiðar í Flóru, Sölutuminum og hjá Eymundsen.
Stjórnln.
Eínar Benediktsson
(Framh. af 3. siðu)
Féð, sem greiðist í þvílík hluta-
félög, eyðist í stofnkostnað, eða
tilraunir sem misheppnast. '
Svo er frá sagt í Egils sögu, að
eitt sinn er Egill hafði bjargað
dönskum manni úr áþján í þeim
löndum, sem nú eru kölluð
Eystrasaltsríki, tók hann mann-
inn með sér til Danmerkur og
hafði af honum sem kunnugum
manni spurnir um það, hvar
væru féföng stór í landinu, þvi
þangað vildi víkingurinn snúa
hernaði sinum. Einar Benedikts-
son varð fyrir sitt leyti að hafa
auga á því, er hann var að leit-
ast eftir aðstöðu til að fá fé í
fyrirtæki sín, hvar væri ekki að-
eins stór féföng heldur einnig
vilji til að leggja fjármuni í ný
gróðafyrirtæki í lítt þekktu
landi.
Einar Benediktsson stofnaði
og tók þótt í mörgum hlutafé-
lögum um dagana. Hann átti
sjálfur meginþátt í að afla þeim
fjár. Hann var ótrúlega fundvís
á það hvar hreyfanlegt fjár-
magn var fyrir. Menn, sem
fylgdust nokkuð með fjárafla-
starfsemi hans vissu að ríkir
menn úr mörgum stéttum
keyptu hlutabréf í fyrirtækj-
um, sem hann mælti með. Þar
voru vísindamenn, allskonar fé-
sýslumenn, aðmírálar, herfor-
ingjar og lávarðar.
Hvaðan kom íslenzku þjóð-
skáldi máttur til að hreyfa á
þann hátt hjól fjármálanna í
framandi löndum? Eingöngu yf-
irburðir hans. Maðurinn var
hinn gervilegasti og höfðing-
legasti í allri framgöngu, stór-
gáfaður, fjölmenntaður, fynd-
inn, gagnrýninn og markviss.
Enginn íslendingur stóð honum
framar í þeirri gestrisni og
kurteisi, sem bræðir hugi manna.
Enginn var kaldari og sárbeitt-
ari í svörum og framkomu þeg-
ar það átti við. í veizlum með
tilhaldsmönnum snerust hugir
gestanna um hann. Menn urðu
að horfa á og hlusta á þennan
yfirburðamann, sem sýndist
vita allt og geta allt. Sú saga er
sögð um Einar Benediktsson, að
eitt sinn þurfti hann að ná
skyndilega fundi forstjóra í
heimskunnu fyrirtæki í London.
Sá maður segir, að hann sinni
ekki erindum nema frá mönn-
um, sem hafi kynningarbréf.
Einar Benediktsson svarar á
augabragði: Sumir menn þurfa
kynningarbréf, en aðrir þurfa
þess ekki. Forstjórinn varð hrif-
inn af svarinu og manninum, og
veitti honum viðtalið strax og
góð málalok. Öðru sinni var
Einar Benediktsson á ferð með
íslenzkum verkfræðingi með
járnbraut frá Oslo til Kaup-
Ss. Bergenhus
fer í dag kl. 6 síðdegis til ísa-
fjarffar, Siglufjarffar og Akur-
eyrar. Þaffan sömu leiff til baka.
Skipaafgreiðsla
Jes Zimsen
Tryggvagötu. — Sími 3025.
91
Goðafoss
tt
fer á mánudagskvöld 12 febrúar
vestur og norffur og hingaff
aftur.
1
Viðskipta-
kvittanir
ber
að
leggja
Iwn
fyrir
15.
febrúar.
^ökaupíélaqiá
mannahafnar. í lestinni hittu
þeir enskan ferðamann, sem
kom úr langferð með konu og
fleiri vandamönnum. Einar
Benediktsson brá á tal við Eng-
lendinginn og heillaði hann svo
með skáldlegu fjöri og andríki,
að ferðamaðurinn gleymdi um
langa stund að sinna konu sinni
og vapdafólki þeirra.
Frh. J. J. .