Tíminn - 20.02.1940, Blaðsíða 3

20. blað
TÍMEViV, ItrigjmlaginM 20. febr. 1940
79
m
B Æ K U R
Dvöl
Pyrir nokkru síðan kom 3.
hefti 7. árg. út og hefir þess
ekki verið getið hér í blaðinu
áður. En fyrir bókamenn í
landinu eru jafnan nokkur tíð-
indi þegar hvert hefti af þessu
sérstæða tímariti kemur fyrir
almenningssjónir. í því hefti
eru nokkrar smásögur heims-
þekktra höfunda, svo sem W. W.
Jacobs, Maupassant, O’Henry,
Coppree o. fl. Karl Strand ritar
athyglisverða grein um aukið
samband við Vesturheim, Þör-
oddur frá Sandi verðlaunarit-
gerð um sveitastúlkuna, Bald-
ur Bjarnason um norska for-
ustumanninn Martin Tranmæl.
Kvæði eru eftir Guðmund Böð-
varsson, KáraTryggvason, Helgu
Halldórsdóttur, Richard Bech og
Guðmund Inga. Og útvarpser-
indi Bjarna Ásgeirssonar um
tækifærisvísur. Ritdómar o. fl.
læsilegt er í heftinu.
4. hefti 7. árg. er nýiega komið
út. Það byrjar á frumsaminni
sögu úr Reykj avíkurlífinu eftir
Kolbein frá Strönd. Fékk hún
verðlaun þau, er Dvöl hét í fyrra
fyrir bezta frumsamda sögu, er
henni bærist. Dómnefndina
höfðu skipað Sigurður Nordal
prófesgor og læknanemarnir
Þórarinn Guðnason og Karl
Strand. Kváðu þeir allir hafa
verið sammála um, að þessi saga
væri bezt samin af þeim fjölda
sagna, er Dvöl bárust.
Að vanda flytur þetta hefti
allmargar þýddar smásögur
eftir víðkunna höfunda, svo sem
Oscar Wilde, Thomas Hardy,
Albert Engström o. fl. Kvæði
eru þarna eftir Gullberg, (en
íslenzkað af Magnúsi Ásgeirs-
syni), Guðmund Inga, Huldu,
Sverri Áskelsson og „Amatör“.
Greinar ýmislegs efnis eru eftir
Sigurjón frá Þorgeirsstöðum,
Leif Haraldsson, Guðm. Davíðs-
son, sr. Pál Þorleifsson, Selmu
Lagerlöf og Hlöðve Sigurðsson.
Bókafregnir eftir nokkra höf-
unda og loks taka menn ekki
sízt eftir tækifærisvísunum, sem
birtast þarna. 3. hefti Dvalar,
þar sem birtist útvarpserindi
Bjarna Ásgeirssonar, frá í vetur,
ásamt mörgum tækifærisvísum,
kvað ganga bæ frá bæ víða í
sveitunum, einkum vegna lausa-
vísnanna. Sannar þetta, sem vit-
að var, að margir hafa ennþá á-
nægju af vel kveðnum stökum.
Það er margra manna mál, að
Dvöl sé nú bezta og vinsælasta
tímaritið, sem út kemur hér á
landi og víst er um það, að ekki
minnka vinsældir hennar við
þetta hefti, sem er bæði fjöl-
breytt og skemmtilegt.
A N N Á L L
Dánardægm*.
Magnús Gíslasin bóndi á
Saurum i Miðfirði, lézt snemma
á yfirstandandi vetri. Var hann
nálægt sjötugsaldri og hafði
búið á Saurum alla sína búskap-
artíð. Kona hans, Ingibjörg
Guðmundsdóttir, er á lífi, og
heldur áfram búskap með að-
stoð tveggja uppkominna barna
þeirra hjóna.
Nýlega er látinn Páll Theó-
dórs, bóndi á Sveðjustöðum í
Miðfirði, á sextugsaldri. Hann
var bróðir Péturs Theodórs,
kaupfélagsstjóra á Blönduósi og
þeirra systkina, sonur hjónanna
Theodórs Ólafssonar, fyrrum
verzlunarstjóra á Borðeyri og
Arndísar Guðmundsdóttur. Páll
heitinn var kvæntur Ástu Al-
bertsdóttur, sem lifir mann sinn.
Börn þeirra eru fimm, öll innan
fermingaraldurs.
Einyrkjabúskapurínn
(Framh. af 2. slðu)
Loks vil ég bera fram eftir-
farandi liði, til athugunar þeim,
er hafa þessi mál með höndum:
1) Kaupgjald í landinu mið-
ist sem mest við afkomu fram-
leiðslunnar. Útreikningar og
ákvarðanir um þau efni færu
fram með aðstoð Hagstofunnar
og búreikningaskrifstofu ríkis-
ins og samkvæmt reglum, er
ráðuneytið lætur gera.
2) Húsaleigu sé, með opinberu
eftirliti, stillt svo í hóf, sem auð-
ið er.
3. Fátækrastyrkur sé sem mest
veittur í nauðsynjavörum, er
styrkþega vanhagar um. Ríkið
sér um innkaup á þeim vörum.
En sveitastj órnir og bæjastjórn-
ir úthluta þeim, eftir reglum,
sem settar eru með lögum eða
reglugerð.
4) Þessar vcrur séu undan-
þegnar tolli og innanlandsálagn-
ingu. Geymsla þeirra og úthlut-
un sé aðallega á kostnað bæja-
og sveitasjóða.
5) Styrkþega ber að endur-
greiða styrkinn, ef hagur hans
batnar svo, að honum sé það
fært.
Kr. Guðlaugsson.
Hreínar léreStstuskur
kaupir
Prentsmiðjan Edda,
Lindargötu 1 D«
stöðum. Siðar bóndi að Landa-
mótsseli og Þóroddsstað. Dáinn
1933.
6. Grímur Friðriksson, Hriflu,
hálfbróðir Jónasar Jónssonar
alþm. Síðar bóndi að Rauðá. Dá-
inn 1938.
V.
Fél. „Gaman og alvara“ varð
fljótt vinsælt'og mikilvirkt. Það
var öllu framar æskumannafé-
lag, og þegar ungmennafélag
reis hér upp síðar, tók það nafn
þess og stefnu. Gamanið var sett
fyrr í nafnið, og ekki látið sitja
á hakanum fyrir alvörunni. Á
hverjum vetri hélt félagið að
minnsta kosti einn stóran
skemmtifund, þar sem flestir
sveitarmenn, eldri og yngri,
vöktu saman mánalifanda
skammdegisnótt við gleði og
fagnað.
Þar var sungið og stundum
kveðin kvæði og snjallar stök-
ur. Þar voru sýndar þjóðlegar í-
þróttir, svo sem glímur, stökk og
reiptog. Margar stuttar ræður
voru haldnar. Þó var dansinn
aðalskemmtunin en sj aldan
dansað lengi í senn, heldur öðr-
um skemmtunum skotið inn á
milli. Suma veturna voru sýndir
sjónleikir.
Auk þessara stóru skemmti-
funda, þar sem allir voru vel-
komnir, hélt félagið árlega
marga umræðufundi fyrir með-
limi sína. Þar æfðust menn vel
í því að setja fram skoðanir sín-
ar og halda íundarsköp. Um-
ræðuefnin voru æði mörg, og
mátti heita að félagið léti sér
ekkert óviðkomandi, sem sveit-
ina varðaði. En einkennilegt
fyrir þetta félag eru hinar miklu
framkvæmdir. Fundarmálin
voru vanalega afgreidd með á-
lyktunum, sem síðar voru fram-
kvæmdar með festu og dugnaði.
Skulu hér taldar nokkrar verk-
legar framkvæmdir.
1. Sparisjóðsstofnunin var
fyrsta framkvæmdin, og mun
hans ýtarlega getið síðar.
2. Á fyrsta ári bundust félags-
menn samtökum um að efla
fjárrækt og bæta heyásetning.
Ákvæði voru sett um vissar lág-
marksheybirgðir handa hverri
búfjártegund, mismunandi fyrir
ýmsa bæi. Kosnir voru menn,
sem fóru um þrisvar á vetri,
skoðuðu hey og vógu allt
sauðfé á heimilum félagsmanna.
Vigtarskýrslur þessar og ásetn-
ingsskýrslur eru geymdar 1
gjörðabók félagsins. Er mjög
merkilegt að félagsmenn tóku
upp þær starfsaðferðir, sem fóð-
urbirgðafélögin notuðu löngu
síðar. Enginn vafi er á því, að
þessi starfsemi hleypti kappi í
menn um kynbætur og bættan
viðgerning.
3. Félagsmenn héldu margs-
konar skýrslur, vísi til búreikn-
inga. Helzt má nefna „gjafa-
töflur“, skrár yfir fóðureyðslu
handa hverri tegund búpenings,
„vinnutöflur“, einkum við hey-
skap, sem sýndu hve mikið af
heyi fékkst á hvert dagsverk.Af-
urða-„töflur“, einkum um mjólk
kúa og ásauða, voru einnig
færðar.
4. Félagið hélt út rituðu
sveitarblaði, sem gekk um alla
sveitina. Stundum var félagið i
samhandi við. lestrarfélagið
með sveitarblaðið. .
5. Félagið réo til sín búfræð-
ing sum vorin, sem fór um með
vinnuflokk og vann að jarðabót-
um hjá bændum.
6.,Rétt fyrir aldamótin ákváðu
félagsmenn að stofna kynbóta-
bú. Þetta er ein af þeim fáu
fundarályktunum, sem eigi voru
framkvæmdar.. Kynbótaféð var
að vísu tiltekið, beztu ærnar úr
hverju búi, en félagsmenn höfðu
féð heima að búum sínum.
.7. Árið 1894 var á félagsfundi
stofnað hlutafélag, sem keypti
prjónavél. Vél þessi er ein hin
fyrsta, sem kom hésr um slóðir
og lengi eina prjónavélin í
sveitinni. Voru prjónuð á hana
ógrynnin öll. Vélin er ennþá
nothæf.
8. Félagið styrkti á ýmsan hátt
ýms önnur félög í sveitinni, og
ræddu félagsmenn um það á
fundum sínum, hvernig efla
mætti t. d. lesfélagið, búnaðar-
félagið og kaupfélagið.
9. Félagið ræddi á fundum
sínum bæði almenn sveitarmál
og landsmál og oftast þar til
þeir gátu orðið sammála og
unnið að málinu sem einn mað-
ur. Eitt af þeim sveitarmálum,
sem þeir beittu sér fyrir og náði
framgangi, var stofnun korn-
forðabúrs.
Annars má segja að verkefn-
in væru æði sundurleit. Eitt sinn
fékk smábóndi einn, sem ekk-i
var í félaginu, ekki úttekið hjá
kaupmanni vegna smáskuldar.
Á einum félagsfundi var skotiö
saman og skuldin greidd.
10. Eitt á stefnuskrá félags-
ins var það, að félagsmenn
skyldu bæta byggingar. Á flest-
um bæjum félagsmanna var
byggt fyrir aldamótin, víðast
timburhús, sem flest eru enn við
líði, meir en fjötutiu ára gömul.
Það var venja, að nágrannar
unnu hver hjá öðrum við bygg-
ingar, þó gegn lágu kaupi. Ann-
ars komst sú venja á á fyrstu
árum „Gamans og alvöru“, að
menn styrktu þau heimili með
vinnu, sem urðu fyrir veikind-
um og ætíð án endurgjalds. Ég
man t. d., að unnið var alveg
endurgjaldslaust á stóru túni á
heimili, þar sem allt fólkið lá í
taugaveiki (vorið 1894). Allt frá
1890 og fram að sumrinu í sum-
ar hefir það verið venja, að ungt
fólk hefir skotið saman vinnu
og heyjað fyrir þá einyrkja, sem
verið hafa frá verkum um slátt-
inn.
Það er lj óst af framansögðu,
að félagið „Gaman og alvara“,
sem stofnað var 1889, var sér-
stætt og á undan sínum tíma.
Samheldni var ágæt, ekki aðeins
meðal félagsmanna, heldur
hafði félagið róttæk áhrif á allt
sveitarlífið. Mest eru mér þó
í barnsminni hinir stóru
„skemmtifundir" félagsins. Þá
tæmdust bæirnir, börnin voru
tekin með vegna þess, að enginn
fullorðinn vildi vera heima.
Þessir fundir urðu okkur börn-
unum stærsti viðburður ársins.
En mest og bezt man ég eftir
síðasta „stóra fundinum“, 1898.
Þá sá ég sjónleik í fyrsta sinni.
En þessum fundi fylgdi dimmur
skuggi. Einn félagsmanna og
fundarmanna, sem verið hafði
einn meðal hinna glöðu,
drukknaði skammt frá heimili
sínu kvöldið eftir. Þetta varð til
þess, að félagið boðaði ekki til
skemmtifunda næstu vetur. En
þegar dofnaði yfir „gamninu“,
dró einnig þrótt úr alvörunni og
félagið sofnaði.
VI.
Þess er áður getið, að Sigurð-
ur í Yztafelli hóf unglinga-
kennslu þjóðhátíðarárið, en sú
kennsla féll niður um aldamót-
in.
Sveitarmenn undu því illa, að
unglingar ættu engan fræðslu-
kost heima fyrir. Árið 1905 var
Ljósavatnsskólinn stofnaður.
Aðalforgöngumennirnir voru
fjórir gamlir félagar „Gaman
og alvöru“, þeir Kristján Sig-
urðsson á Halldórsstöðum, Guð-
laugur Ásmundsson í Fremsta-
felli og Sigurður í Yztafelli,
auk fyrsta kennara, séra Sig-
tryggs Guðlaugssonar. Skóli
þessi var frumlegt fyrirbrigði
í fræðslumálum. Fyrirkomulagiö
var um flest likt og síðar varð
í héraðsskólunum. Fyrstu þrir
skólastjórarnir voru þeir séra
Sigtryggur Guðlaugsson, síðar
skólastjóri á Núpi, Jónas Jóns-
son frá Hriflu og Guðmundur
Ólafsson, síðar kennari og
skólastjóri að Laugarvatni. Allir
þessir menn urðu síðar merki-
legir frömuðir héraðsskólanna.
Ljósavatnsskólinn stóð fram að
stríðsárum. Hann var fyrsta
báran í því ölduróti, sem hratt á
stað héraðsskólanum á Laug-
um, en frá Þingeyingum barst
héraðsskólahreyfingin um allt
land.
VII.
Nú voru stofnendur félagsins
„Gaman og alvara" orðnir mið-
aldra bændur, en ný æska vaxin
upp. Það var fjöldi ungra manna
og kvenna svo að segja á hverj-
um bæ. Þetta unga fólk hafði
mikla heimatryggð og ílutti
lítið brott. Ljósavatnsskólinn
var miðstöð þess, þótt nokkrir
færu á búnaðarskóla og gagn-
fræðaskóla og kæmu aftur með
nýjan blæ.
Þetta fólk hlaut að stofna sitt
ungmennafélag. Og ungmenna-
félagið „Gaman og alvara“ var
endurvakið, nokkrum dögum
áður en ungmennafélag Akur-
eyrar var stofnað. Hinir gömlu
félagar „Gamans og alvöru“
gengu flestir í nýja félagið. En
þeir höfðu fullt frjálslyndi og
víðsýni til þess að láta æskuna
mestu ráða, og skipa allar trún-
aðarstöður.
Aðalstofnandi og fyrsti for-
maður hins endurborna félags
var Jónas Jónsson frá Hriflu.
Með hans hendi er gerðabók fé-
lagsins fyrsta árið. Hann samdi
fyrsta lagafrumvarpið. En fljót-
lega hvarf hann brott til meira
náms og annara starfa.
Félagið var í fyrstu alveg af
heímarótum runnið. En hin nýju
ungmennafélög, sem risu upp
víðsvegar, mótuðu það í sinni
mynd. Nýja félagið varð aldrei
eins hluttækt og hið gamla. En
það starfar enn með fullum
þrótt. Fyrir frumkvæði frá þessu
félagi var „Samband þing-
eyskra ungmennafélaga“ stofn-
að 1915 og „Gaman og alvara“
hefir jafnan verið eitt af þrótt-
mestu sambandsfélögunum.
Þess má geta, að Laugaskóli j
hefir jafnan verið betur sóttur
af félagssvæði „Gamans og al-
vöru“ en úr nokkurri annarri
sveit og félagið hefir jafnan lát-
ið sér mjög annt um skólann.
Annars hefir félagið starfað á
líkan hátt og fjöldi annarra
ungmennafélaga í landi.
VII.
Þess er áður getiö, aö fyrsta
verk félagsins „Gamans og al-
vöru“, 1889, var að stofna
„sparisjóð Kinnunga. Hinn 1.
nóv. það ár lagði Friðgeir Krist-
jánsson, síðast bóndi á Þór-
oddsstað, fram 250 krónur, er
hann hafði safnað meðal félags-
manna og var meginhluti þess
frá fyrstu stofnendum. Á þeim
fundi var kosin fyrsta stjórn
sjóðsins og samdi hún fyrsta
lagafrumvarpið. í stjórninni
voru þá Friðgeir Kristjánsson,
Geirfinnur Trausti Friðfinnsson
og Sigurður Sigurðsson, síðar
hreppstjóri að Halldórsstöðum
og Landamóti. Varð Geirfinnur
fyrsti formaður sjóðsins, en Sig-
urður bókari. Hefir hann gegnt
(Framh. á 4. síðu.)
JORÐ TIL SOLU.
Jörðin Fellsaxlarkot í Skilmannahreppi fæst til kaups og á-
búffar í næstkomandi fardögum.
Tún jarffarinnar gefur af sér um 150 hestburffi árlega, nokkr-
ar útheyisslægjur. Góff ræktunarskilyrffi. Lax- og silungsveiffi.
Samgönguskilyrði ágæt.
Semja ber viff undirritaffan, sem gefur allar nánari upp-
lýsingar.
Stóra-Lambhaga 11. febrúar 1940.
Signrðnr Signrðsson.
Húðir og skinn.
Ef bændur nota ekki til eigin þarfa allar HÚÐIR
og SKINN, sem falla til á heimilum þeirra, ættu þeir
að biðja KAUPFÉLAG sitt aff koma þessum vörum
í verff. — SAMBAND ÍSL. SAMVINNUFÉLAGA selur
NAUTGRIPAHÚÐIR, HROSSHÚÐIR, KÁLFSKINN,
LAMBSKINN og SELSKINN til útlanda OG KAUPIR
ÞESSAR VÖRUR TIL SÚTUNAR. — NAUTGRIPA-
HÚÐIR, HROSSHÚÐIR og KÁLFSKINN er bezt aff
salta, en gera verffur það strax aff lokinni slátrun.
Fláningu verffur aff vanda sem bezt og þvo óhreinindi
og blóff af skinnunum, bæffi úr holdrosa og hári, áffur
en saltað er. Góff og hremleg meðferff, á þessum vörum
sem öffrum, borgar sig. —
152 Margaret Pedler:
hverjum sem hafa vill. Ég á afar hægt
með að geta mér til um tilfinningar
hennar. Ég veit sjálfur hvað það er að
vera ekki neitt, — já, í raun og veru
minna en ekki neitt,“ — bætti hann
við með skyndilegri ákefð, — „og verða
svo eitthvað aftur. Það hefir sitt sér-
staka aðdrátarafl, manni finnst að mað-
ur hafi knésett örlögin og maður er dá-
lítið hreykinn af því.“
„En ég get ekki skilið hvernig þér
hafið getað verið — verið ekki neitt,“
sagði Elzabet.
„Sennilega ekki. En það var samt sem
áður sú tíð að ég var ekki neitt.“ Mait-
land talaði dálí.tið hranalega og Eliza-
bet þagði. Hún kunni hálf ílla við sig.
Henni fannst hann iðrast þess að hafa
sagt svona mikið og herbúast gegn því
að hún reyndi að hnýsast í það, sem
hann hafði látið ósagt. Blóðið hljóp
fram í kinnar henni við þessa hugsun
og henni leið enn ver. Maitland hóf
máls aftur á nýju umræðuefni, eins og
hann hefði getið sér til um vanlíðan
hennar og vildi koma henni til sjálfrar
sín aftur:
„Ég geri ráð fyrir að þér farið að
stunda veiðarnar undir eins og öklinn
er orðinn góður? Ég hefi heyrt sagt, að
þær eigi að hefjast formleg eftir hálfan
mánuð. Þér ríðið, er það ekki?“
Laun þess liðna 149
niður af þreytu en að trufla mig. Einu
sinni kom það fyrir að ég mundi ekki
eftir hvíldartímanum fyr en hún hné
niður á snúningsborðið í yfirliði.“
„Snúningsborð? Hvað er það?“
„Það er kringlótt, snúanlegt borð, sem
maður kemur fyrirmyndinni fyrir á. Það
er öðruvísi með myndhöggvarann en
málarann í þessu tilliti. Myndhöggvar-
inn verður að geta séð fyrirmynd sína
frá öllum hliðum.“
„Poppy hlýtur að vera afar undirgef-
in, annað hvort við yður eða listina.“
Maitland hló.
„Hún er ákaflega undirgefin við mig,
ekki ósvipað og gerist með hunda. Ég
dró hana einu sinni upp úr skítnum;
gæti maður sagt,“ hélt hann áfram til
skýringar. „Hún hafði verið fyrirmynd
fyrir hvern sem var, og jafnframt ým-
islegt annað, og hún var orðin dauð-
leið á lífinu, þegar ég fann hana.“
„Hvar funduð þér hana?“
„Á Waterloo-brúnni, hún var í þann
veginn að fremja sjálfsmorð".
„Óh.“ Elizabet gat ekki varizt þvi að
hana hryllti við þessu. Maitland leit á
hana.
„Yður finnst þetta hryllilegt?"
„Nei, en, en mér finnst sjálfsmorð
alltaf — alltaf hálf heigulslegt.