Tíminn - 18.06.1940, Page 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLX GDÐMTJNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTOEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKTJRINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Llndargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OO AUOLÝSINOASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Llndargötu 1 D.
Síml 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA hJ.
Símar 3848 og 3720.
24. árg.
Reykjavík, þriðjudaginn 18. júní 1940
Frá vígslu Háskólabyggíngarinnar
63. blað
Líður að styrjaldarlokum?
Frakkar örvænta um vörnina
og hafa beðíð Þjóðverja fríðar
Frá héraðs-
skólunum
Héraðsskólana 1 landinu
sækja nú vetur hvern yfir
500 nemendur, piltar og
stúlkur. Er dvalarkostnað-
urinn, sem leiðir af sex
mánaða skólavist, um eða
innan við 400 krónur fyrir
pilta, en 320—350 krónur
fyrir stúlkur. Jafnframt eru
í héraðsskólunum á ári
hverju haldin námskeið, er
fólk sækir hundruðum sam-
an, bæði æskumenn og börn.
Að Laugarvatni voru síðastlið-
inn vetur um 170 nemendur og
eru þá meðtaldir nemendur í-
þróttaskólans, er að þessu sinni
eru 6. Nam dvalarkostnaður
pilta um 380 krónum allan vet-
urinn, en stúlkna 325 krónum.
Kostaði dagfæði kr. 1.57 fyrir
pilta, en kr. 1.25 fyrir stúlkur,
en kennslugjald og húsaleiga er
100 krónur fyrir hvern nem-
anda. Skólinn starfar frá 1.
október til marzloka.
Ýms námskeið hafa verið í
vor að Laugarvatni eftir að
skólatíma lauk, svo sem venja er
til. Seint í aprílmánuði hófst
húsmæðranámskeið, er stóð yfir
i sex vikur. Sóttu það 24 stúlkur.
Greiðir hver stúlka 150 krónur
fyrir kennslu, fæði og húsnæði
allan tímann. Námskeiði þessu
veitti forstöðu ungfrú Ingibjörg
Jónsdóttir frá ísafirði, og ann-
aðist kennsluna. Garðyrkju-
námskeið var haldið um svipað
leyti við handleiðslu RagnarsÁs-
geirssonar ráðunauts og með
styrk frá Búnaðarfélagi íslands,
þannig, að nemendur þurfa ekki
að greiða með sér. Nemendur
voru að þessu sinni 12.
Sund- og leikfiminámskeið
fyrir börn hafa einnig verið
haldin í vor, svo sem undanfarin
ár. Kennarar úr Hafnarfirði
voru eina viku með 50—60 börn.
Leigðu þeir húsnæði fyrir sig og
börnin, en konur kennaranna
matreiddu og önnuðust hús-
haldið. Er þetta í annað skipti,
sem Hafnarfj arðarskóli heldur
námskeið að Laugarvatni.
Kennari úr Grindavík dvaldi í
10 daga að Laugarvatni með 16
börn og litlu síðar komu nær 60
börn úr Útskálaprestakalli.
Börn þessi nutu öll kennslu í
sundi og leikfimi og annast
nemendur íþróttaskólans hana
undir handleiðslu skólastjóra
(Framh. á 4. síðu)
Vígsla hinnar nýju háskólabyggingar fór fram með mikilli viðhöfn í gœr,
á afmœlisáegi Jóns Sigurðssonar forseta. Eins og kunnugt er, hefir bygging
þessi verið í smíðum í fjógur ár og hefir til hennar verið varið fé því, er
happdrœtti háskólans hefir af sér gefið. Alls hefir byggingin kostað 1600 þús-
und krónur, enda er hún með miklum glœsibrag. Einkum er heillandi fögur
hin mikla forhöll byggingarinnar með lwolfþaki, skreyttu íslenzkum stein-
tegundum, kapellan og hátíðasalurinn. Uppdrœtti að byggingunni gerði
Guðjón Samúelsson prófessor.
Meginþáttur háskólavígslunnar fór fram í liátíðasalnum og hófst klukkan
liálf þrjú í gœr. Var þá sunginn fyrsti þáttur hátiðaljóða eftir Jakob Jóh.
Smára. Rœður fluttu þar dr. Alexander Jóhannesson rektor, Hermann Jónasson
forsœtisráðherra og Sigurður Nordal prófessor, er skýrði frá því, að heim-
spekideildin hefði kjörið Guðjón Samúelsson prófessor doktor philosophie
honoris causa í virðingarskyni og þakklcetis fyrir starf hans í háskólans þágu.
Var þá sungin annar þáttur hátíðaljóðanna.
Þessu nœst fluttu fulltrúar erlendra ríkja ávörp á latínu. Loks flutti
rektor háskólans, Alexander Jóhannesson, rœðu á latínu.
En kapella háskólans hlaut vígslu á sunnudaginn, að viðstöddum mörgum
kennimönnum, forráðamönnum háskólans, forsœtisráðherra og fleirum. Er
myndin, sem birtist í blaðinu í dag, frá kapelluvigslunni. Fyrir altari stendur
biskup íslands, herra Sigurgeir Sigurðsson, en til vinstri handar honum
Magnús Jónsson prófessor og Ásmundur Guðmundsson prófessor. Vinstra
megin við altarishomið stendur fyrverandi biskup Jón Helgason.
Síðdegis í gœr var háskólábyggingin öllum álmenningi til sýnis. Komu
Reykvíkingar þúsundum saman að skoða þessa glœsilegu byggingu og var
lengst af svo mikill mannfjöldi þarna suður frá, að allir gangar og salir voru
troðfullir af fólki og stundum stór fólksþyrping fyrir dyrum úti. Þar syðra
voru stúdentar til leiðbeiningar fólkinu, sem kom til að skoða salarkynnin.
Hér verður ekki rakin saga háskólabyggingarinnar eða aðdraganda hennar,
né lýst þýðingu slíks menntaseturs fyrir þjóðlífið. Formaður Framsóknar-
flokksins, Jónas Jónsson, sem sjálfur á meginþátt í því að byggingin hefir
verið reist, skrifar um þessar mundir neðanmálsgreinar í Tímann, þar sem
í senn er lýst baráttunni fyrir þessu málefni og átökum þeim, sem um það
hafa orðið, og gerð grein fyrir hugsjónum, sem vákað hafa fyrir hinuvi beztu
mönnum í sámbandi við háskólann.
Síðan á föstudagsmorgun, að
Parísarborg féll í hendur þýzk-
urn hersveitum, hafa miklir og
örlagaríkir atburðir gerzt í
Frakklandi, bæði á vígvöllunum,
þar sem franski herinn hefir
goldið gífurlegt afhroð af völd-
um hins þýzka, og í viðræðusöl-
um stj órnmálamannanna og
valdamannanna, þar sem fjallað
hefir verið um örlög og sögu
Frakklands og ef til vill Vestur-
álfu allrar.
Hina fjóra síðustu daga hafa
Þjóðverjar ávallt verið í sókn.
Fyrstu dægrin eftir hernám Par-
ísarborgar voru hernaðartil-
kynningarnar að vísu lítt sögu-
legar, enda var París einskonar
áfangi í hinni ógurlegu sókn
Þjóðverja suður eftir Frakklandi.
En nú upp úr helginni harðnaði
sóknin enn og hafa Frakkar eigi
staðizt við, enda fer það saman,
að Þj óðverj ar tefla fram ógrynni
liðs, sem hefir gnægð hergagna
og farartækja og haldið óstjórn-
legri sigurvímu.
Hafa þýzkar hersveitir brotizt
nær þvert í gegn um Frakkland
alla leið austur til svissnesku
landamærin og slitið öllu sam-
bandi milli Maginotvarnarvirkj -
anna og þess hers, sem þar var,
og meginhers Frakka, sem hörf-
að hefir undan. í hinni grimmi-
legu sókn hinna síðustu daga
hafa Þjóðverjar tekið hverja
borgina á fætur annarri með
örstuttu millibili, meðal annars
Verdun í Norður-Frakklandi,
sem mjög var barizt um á heims-
styrjaldarárunum, St. Dizier 60
km. sunnar, Langres 85 km. þar
suður af, Dijon röskum 60 km.
þar fyrir sunnan, alls rösklega
260 km. suður af Sedan, þar sem
þýzki herinn brauzt fyrst inn í
Frakkland. En frá Dijon suður
til Miðjarðarhafs við ósa Rhone,
er um 420 km.
Jafnhliða þessu hafa Þjóð-
verjar gert hatramlegar árásir
á sjálf Maginot-varnarvirkin og
rofið víggirðingar Frakka á
mörgum stöðum, meðal annars
sunnan við Saarbrúcken, og náð
sínar hendur ýmsum virkjum og
tekið fanga og vopnabirgðir.
Sunnan við París hafa Þjóð-
verjar einnig farið sigurför.
Hafa þeir rutt sér þar leið yfir
Signu og eru komnir til Fon-
taineblau.
Loks hafa harðvítugir bardag-
ar átt sér stað vestan við París,
sunnan við Signuósa, þar sem
Þjóðverjar eiga við óþreyttar
hersveitir frá Englandi, ásamt
frönsku liði. Þar hefir sóknin
verið Þjóðverjum örðugust.
Afleiðingar þessara gífurlegu
hrakfara franska hersins hefir
orðið sú, að Reynaud, forsætis-
ráðherra Frakka, baðst lausnar
í fyrrinótt fyrir sig og ráðuneyti
sitt. Hafði Frakklandsstjórn
borizt fyrir tveim dögum svar
Roosevelts Bandaríkjaforseta
við hjálparbeiðni Reynauds,
þess efnis, að Bandaríkin vildu
láta Bandamönnum í té öll
hergögn, sem unnt væri að láta
af hendi, en það stæði ekki í
valdi ríkisstj órnarinnar heldur
þjóðþingsins, að ákveða hvort
herlið skyldi sent til Frakklands.
Þegar Reynaud hafði lagt nið-
ur völd, myndaði Petain mar-
skálkur undir eins nýja stjórn,
sem skipuð er æðstu yfirmönn-
um hersins, Weygand yfirhers-
höfðingja og Darlan flotafor-
ingja, meðal annars. Enginn
hinna þekktu stjórnmála-
manna Frakka, Bonnet, Fian-
din, Leon Blum, Laval né Rey-
naud, eiga sæti í henni.
Fyrsta ákvörðun hinnar nýju
ríkisstjórnar var að snúa sér til
valdhafa Þýzkalands, leita fyrir
sér um friðarkosti. í gær
morgun ávarpaði Petain mar
(Framh. á 4. síðu)
A. KROSSaÖTTJM
Úr Öræfum.
- Grassprettan norðanlands. — Garnaveikin. -
Laugarvatni. — Ný gerð miðstöðvareldavéla.
Skólabúið að
Páll Þorsteinsson kennari á Hnappa-
völlum í Öræfum ritar Tímanum: —
Síðastliðinn vetur var afar snjóléttur
hér. Á útmánuðum gerði langvarandi
þurrkatíð og kulda og hélzt svo fram
um sumarmál. í fyrstu sumarviku brá
til hlýinda og vætutíðar, svo að jörð
tók að gróa. Er grasvöxtur í fullu með-
allagi. Þrátt fyrir snjóléttan vetur var
nær öllu búfé gefið fóður sem endra-
nær, enda er landrými litið og á flest-
um bæjum sveitarinnar lítið treyst á
vetrarbeit. Svo sem kimnugt er, hefir
vélbáturinn Skaftfellingur verið not-
aður til flutninga við suðurströndina,
og meðal annars til Öræfa, um meira
en tvo tugi ára. Kom hann hingað að
minnsta kosti tvisvar á sumri hverju,
og stundum til að sækja sláturafurðir
á haustin, En síðastliðinn vetur var
Skaftfellingur seldur. í stað Skaftfell-
ings kom nú flutningaskipið Hermóður
með farm hingað 14. maímánaðar. Var
vörunum skipað upp samdægurs, og
heppnaðist vel. Hélt skipið síðan til
Hornafjarðar.
t t t
Kristján Karlsson skólastjóri að
Hólum í Hjaltadal hefir tjáð Tímanum
að útlit um grassprettu sé sæmilegt
þar nyrðra, þrátt fyrir kuldatíð lengi
framan af. Mun svo og vera víðast
annars staðar norðan lands. í fyrra
var um þetta leyti byrjað að slá tún
allvíða í Eyjafirði, að minnsta kosti í
Öngulsstaða- og Hrafnagilshreppum,
og ef til vill víðar.
t t r
Eins og kunnugt er, hefir garna-
veiki verið í sauðfé bænda á allmörg-
um bæjum í grennd við Hóla í Hjalta-
dal. Er það þó einkum á bæjum í
Hjaltadal, sem hennar hefir gætt.
Síðastliðið haust og fram eftir vetri
gætti hennar nokkuð, en síðari hluta
vetrar og í vor hefir hennar eigi orðið
vart. Lítil von er þó til þess, að hún sé
kulnuð út og þykir hitt trúlegra, að
hún leynist, þótt hvergi hafi á henni
borið síðustu mánuðina.
t t t
í skólabúinu á Laugarvatni eru nú
20 kýr, 14 kvígur í uppeldi og margt
ungviði og um 100 sauðfjár. En vegna
mæðiveikinnar gengur treglega að
fjölga fénu. Allmikil ræktun er einnig
á skólajörðinni. í vor var sáð kartöfl-
um í tvær dagsláttur lands. í fyrra
komu 200 tminur af kartöflum upp úr
þeim reit. Korni, byggi og höfrum, var
sáð í einn hektara lands og höfrum
til grænfóðurs í annað eins. í vor var
lokið smíði og umbúnaði gróðurhúss,
sem er um 200 fermetrar að stærð. Er
húsið mjög vandað og fallegt og í því
ræktaðir tómatar einvörðungu. Pálmi
Einarsson mældi í ár fyrir flóðgörðum
og áveitu og er þegar búið að hlaða
um 800 metra langa flóðgarða og grafa
um 800 metra langa áveituskurði og
uppþurrkunarskurði. Allt skólp og þess
háttar frá skólanum, er leitt í áveit-
una. Með áveitufyrirtæki þessu breyt-
ast margir hektarar þjóttumýra í á-
veituland. Allur rekstur búsins er á
ábyrgð skólastofnunarinnar.
t t r
í síðastliðinni viku var ný gerð mið.
stöðvareldavéla blaðamönnum til sýnis
1 húsakynnum Búnaðarbankans. Hefir
Jóhann Fr. Kristjánsson bygginga-
meistari látið smíða eldavél þessa.
Eldavél þessi er í senn ætluð til eld-
unar og miðstöðvarupphitunar. Vatns
kassi lykur um mikinn hluta eldstóar-
innar. Jafnframt er reykurinn frá eld-
inum notaður til að hita vatnshylki á
leið sinni frá eldstó til reykháfs. Gert
er ráð fyrir að hita megi upp 6—7 her.
bergi með þessari eldavél og tilheyr-
andi útbúnaði. Eldavélin er að mestu
leyti úr smíðajárni, en vatnskassinn
við eldstóna úr stáli, blönduðu kopar.
Samkvæmt tilraunum, er gerðar hafa
verið, er eldavélin 4 mínútur að hita
2 lítra vatns í suðumark. Eldavél þessi
er talin nær þriðjungi sparneytnari en
aðrar eldavélar svipaðrar stærðar. —
Hún kosta 550—750 krónur.
Aðalfundur
Kvennabaudsins
í Vesfur-Húna-
vatnssýslu
Viðreisn ullariðjunnar
eitt megín viðfangsefni
Kvennabandið í Vestur-Húna-
vatnssýslu hélt aðalfund sinn á
Illugastöðum á Vatnsnesi
júnímánaðar. Þó að Vatnsnes sé
afskekkt og illa í hérað sett til
opinberra fundarhalda, kom í
ljós, að konur fýsti að koma
þangað og létu ekki á sig fá þó
staðurinn væri ekki á hinum
fjölförnustu leiðum. Sóttu fund-
inn nær 60 konur.
Síðastliðið vor tók Kvenna'
bandið að sér að gangast fyrir
auknum ullariðnaði í héraðinu.
Var markmið þess, að efla svo
ullariðnað heimilanna, að þau,
auk þess að fullnægja eigin
þörfum, hefðu prjónles og tó-
vöru til sölu.
Síðastliðinn vetur var allvíða
unnið talsvert af allskonar þel-
bandi, sokkum og peysum til
sölu. Seldist ullarvarningur þessi
allur við svo góðu verði, að
sæmilegur hagnaður var að fyrir
þær konur, sem tóskapnum
sinntu. Það kom glögglega fram
á fundinum, að áhugi kvenna á
slíkri heimaiðju hafði stórum
aukizt og margar hafa í hyggju
að gefa sig að slíkum vinnu-
brögðum í framtíðinni, eftir því
sem föng eru frekast til, sökum
annarra heimilisanna.
Nokkrar konur höfðu tekið
með sér á fundinn ýmsa haglega
gerða muni, sem þær höfðu unn-
ið til sölu eða heimilisnotkunar.
Mátti þar líta vefnað, prjón-
les og hekl, allt úr íslenzkri ull.
Var þetta allt í senn til skemmt-
unar, fróðleiks og uppörvunar.
Síðastliðið ár réðu kvenna-
samtökin í Vestur-Húnavatns-
sýslu hjúkrunarkonu til að ann-
(Framh. á 4. siðu)
Á víðavangi
LANDNÁMIÐ.
Fáar þjóðir eiga hlutfallslega
jafn stórt land og við. Upphaf-
lega voru það heldur ekki marg-
ir menn, sem skiptu á milli sín
hinu svokallaða byggilega land-
rými. Að þessari upphaflegu
skiptingu hefir verið búið fram
til þessa í sveitunum, að miklu
leyti. Sumar jarðir hér eru að
landrými eins og hálfar og heil-
ar sveitir í þéttbýlum löndum.
Hefir þetta að sjálfsögðu mótað
búskaparlagið. Búfjárhjarð-
irnar skiptu lengst af sjálfar
með sér landsnytjum. Til
skamms tíma var túnið jafnvel
ógirt. Og nú eru hinar landmiklu
jarðir orðnar erfiðari en áður,
siðan vinnukrafturinn hækkaði
í verði og fólki fækkaði í sveit-
unum.
GIRÐINGAR.
Plógurinn, kerran, sláttuvélin,
saumavélin, skilvindan og fleiri
áþekk tæki hafa bætt upp fólks-
fækkunina. En eitt mikilvirk-
asta og gagnlegasta úrræðið til
viðbótar til þess að bjargast fá-
liðaður við landbúnað, eru girð-
ingarnar. Túngirðing, engja-
girðing en ekki sízt fullkomn-
ar hagagirðingar, þar sem mál-
nytufénaði og öðrum búfénaði
væri úthlutað afmörkuðu landi
og við hæfi. Með þessu móti
mundu aukast afurðir af búfén-
aði, vinna sparast og landgæði
nýtast miklu betur en þar sem
hinn ,villti‘ búfénaður getur ætt
eins og logi yfir akur. Allur fén-
aður gæti að skaðlausu gengið
betur að mat sínum en tíðkast
hefir, þar sem lönd öll eru lítt
varin.
TORFGARÐAR.
Varanlegustu girðingar eru vel
gerðir torfgarðar eða grjótgarð-
ar. En gripheldir verða þeir með
því að bæta ofan á þá hæfilega
mörgum gaddavírsstrengjum. í
mýrlendi kemur skurður við
slíka garða að tvöföldu gagni,
eykur á vörnina og orkar til
landþurrkunar. Meðan stríðið
stendur og allt aðkeypt efni til
húsabóta og girðinga er í óeðli-
lega háu verði, ættu bændur,
sem þess ættu kost, að taka til
íhugunar, hvort ekki væri
hagkvæmast að snúast við
girðingaframkvæmdum með
garðhleðslum og skurðagerð
eftir því sem til hagar. En allar
slikar framkvæmdir miða að því
að þoka áfram því landnámi,
sem framkvæma þarf á hverri
jörð. Haganlegar girðingar gjöra
allt í.senn, að spara vinnu við
búfénað, draga úr vanhöldum,
auka slægjurnar, drýgja beit-
ina — í einu orði gera fleiri
skepnum og fleira fólki líft á
landinu!
Sandstemnmn
í Hólabyrdu
Kristján Karlsson
skólastj. œtlar ad
reisa úr honum
byggingar
Svo sem margir vita, er Hóla-
kirkja í Hjaltadal byggð úr rauð-
steini úr Hólabyrðu.Er það sand-
steinn, laus í sér, svo að tálga
má með hníf eða saga með sög,
og léttur, svo að hann hefir eigi
nema hálfa þyngd móts við
steina úr blágrýti, sömu stærðar.
Kristján Karlsson, skólastjóri
bændaskólans að Hólum, hefir
mikinn hug að nýta sandstein-
inn í Hólabyrðu til bygginga.
Hefir hann athugað vandlega
um aðstöðuna til þess og látið
losa allmikið af grjóti og hyggst
að flytja heim á sleðum þegar
vetrar. Eru sandsteinslögin all-
viða sprungin og hefir grjótið
verið losað með þeim hætti, að
(Framh. á 4. siðu)