Tíminn - 02.08.1940, Qupperneq 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FR AMSÓKN ARFLOKKURINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR :
EDDUHÚSI, Llndargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
QG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
Simi 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA hJ.
Símar 3948 og 3720.
24. árg.
Reykjavík, föstudgainn 2. ágúst 1940
76. blatS
Stærsti soliisamningiirfiiii,
sem íslendingar hafa gert

; _.. .... .. ......... ...
Mynd þessi er af málverki, sem Frey-
mó'öur Jóhannsson gerði af Sigurði
Sigurðssyni búnaðarmálastjóra, að til-
hlutun menntamálaráðs. Á öðrum stað
í þessu tölublaði birtist grein eftir Jón-
as Jónsson um Sigurð heitinn.
Verð sauðljárafurða
irá síðastlíðnu ári
Tíminn hefir leitað fyrir sér
og fengið upplýsingar um hið
endanlega verð, sem kaupfélög
landsins hafa greitt bændum
fyrir ull og gærur, sem inn voru
lagðar síðastliðið ár. Hins vegar
hafa lokaákvarðanir um verð-
jöfnun á kjöti eigi verið teknar
ennþá.
Verð það, sem kaupfélögin
hafa greitt fyrir ullina, er
nokkuð mismunandi eftir því,
hvar er á landinu. Veldur því
misjafn tilkostnaður hjá félög-
unum og gæðamunur á ullinni,
þótt fyrsta flokks vara sé. Yfir-
leitt hafa bændur fengið 4 krón-
ur og upp í 4,40 fyrir hvert kíló-
gramm fyrsta flokks ullar, og
mjög víða hefir verðið verið í
kring um 4,20.
Gæruverðið er einnig ofurlít-
ið breytilegt. En langvíðast hafa
kaupfélögin greitt bændum 3,20
fyrir hvert kílógramm og er þá
með reiknuð uppbót sú, sem
fékkst á áætlunarverð, þegar
sala hafði farið fram.
Sláturfélag Suðurlands greiddi
einnig sínum meðlimum og við-
skiptamönnum 3,20 fyrir kíló-
gramm af gærum.
Um kjötverðið er enn nokkuð
á reiki, eins og áður er sagt, þar
eð eigi hefir enn verið ákvarð-
að, hversu fara skuli með verð-
jöfnunargjaldið, sem greitt var
áf kjöti, er selt var á innlendum
markaði.
Verð það, sem Sláturfélag
Suðurlands hefir greitt fyrir
fyrsta flokks dilkakjöt, nemur
1.14 fyrir hvert kílógramm.
Ríkisstjórnin ákveður einkasölu á
allri saltsíid
Það er nú fullráðið, að ein-
hvern næstu daga verður
gengið frá samningi um sölu
á 25 þús. smál. af síldarolíu
og 25 þús. smál. af síldar-
mjöli tii Bretlands. Verður
það langstærsti sölusamn-
ingurinn, sem enn hefir ver-
ið gerður af íslendingum.
Samkvæmt upplýsingum við-
skiptamálaráðherra verður þessi
samningur undirritaður mjög
bráðlega. Samningsaðilar eru
sildarverksmiðjurnar annars-
vegar og breka stjórnin hins-
vegar. íslenzka samninganefnd-
in mun ganga frá samningum
fyrir hönd síldarverksmiðjanna.
Hafa þessir samningar tekizt
fyrir forgöngu hennar og ríkis-
stjórnarinnar.
Um verðið er ekki hægt að
segja að svo stöddu, þar sem
þetta er einn þátturinn í heild-
arsamningum við Breta.
Til samanburðar fer hér á
eftir yfirlit um heildarútflutn-
ing síldarmjöls og síldarolíu
undanfarin ár (talin í þús.
smál.):
Síldarolía Síldarmjöl
1936 . .. . . . 15.2 . .. .. . 12.4
1937 . .. . . . 21.4 . . . . . . 25.8
1938 ... . . . 21.5 . .. . . . 17.9
1939 ... .. . 17.4 . . . .. . 18.6
Það er því talsvert meira en
meðalútflutningur undanfar-
inna ára, er tekizt hefir að
selja til Bretlands samkvæmt
framangreindum samningi. En
vegna þess hve veiðin hefir
verið mikil, mun framleiðslan á
síldarmjöli og síldarolíu bráð-
lega vera orðin eins mikil og
búið er að selja.
Þar sem ekki er um sölu að
ræða á þessum vörum annars-
staðar en í Bretlandi meðan
styrjöldin stendur, mun verða
haldið áfram samningaumleit-
unum um meiri sölu þangað. Er
enn vitanlega alveg óvíst hvern-
ig það tekst.
Ríkisstjórnin hefir ákveðið
einkasölu á allri saltsíld, en
undanfarið hefir aðeins verið
einkasala á matjessíld og létt
verkaðri Faxasíld.
Byggist þessi ákvörðun á því,
að ríkisstjórnin hefir ákveðið að
tryggja síldarsaltendum greiðslu
á 40 þús. tn. saltsíldar og nem-
ur ábyrgðarupphæðin 42 kr. á
hverja tn. Taldi stjórnin sér
ekki fært að takast þessa á-
byrgð á hendur, nema einka-
sala væri á síldinni.
Ef ríkisstjórnin hefði ekki
gripið til þessara ráðstafana
myndi hafa orðið sáralítil síld-
arsöltun, því enn er ekki tryggð
sala á meiru en 25 þús. tn., sem
eiga að fara til Bandaríkjanna.
Hefði það valdið stórtjóni fyrir
eigendur reknetabáta og land-
verkafólk. Veiðileyfin til sölt-
unar verða eingöngu bundin við
reknetabáta.
Enn er alveg óvíst með sölu
þeirrar saltsíldar, sem ríkið hef-
ir ábyrgzt greiðslu á. Er haldið
áfram að leitast fyrir um sölu-
möguleika í Ameríku og einnig
er fylgzt með möguleikum fyrir
sölu síldar til Svíþjóðar, Finn-
lands og Rússlands.
Flokkshátíðin vlð
Þjórsárbrú.
Héraðshátíð Framsókn-
armanna á Suðurlandi
verður haldin að Þjórsár-
túni á sunnudaginn kem-
ur eins og áður hefir verið
tilkynnt.
Samkoma þessi verður
áreiðanlega fjölsótt úr
báðum sýslum, Rangár-
vallasýslu og Árnessýslu,
ef veður verður viðunandi.
Mynd þessi er af Guðlaugi Jónssyni, afgreiðslumanni hjá Kaupfélagi Skaft-
fellinga, og börnum hans, fimmtán að tölu. Myndin var tekin á siðastliðnu
vori, er ein dóttir Guðlaugs var fermd. — Guðlaugur er œttaður frá Kerl-
ingardal í Mýrdal, en hefir að segja má átt allan sinn búskap heimili i
Vík, reyndar að mestu sem þurrabúðarmaður, en síðari árin hefir hann
starfað sem fastur afgreiðslumaður hjá Kaupfélagi Skaftfellinga í Vik. —
Konu sína, Guðlaugu Jakobsdóttur frá Fagraddl, 'missti hann fyrir fáum
árum, en þá var að vísu allmargt af hinum stóra barnahóp nokkurn veg-
inn uppkomið, en þó nokkur í óinegð. Sumt bama þeirra elst upp annars
staðar, en öll voru þau heima hjá föður sínum við þetta tœkifœri. Má þetta
þykja óvenju myndarlegur barnahópur, en foreldrarnir hafa einnig verið hin
atorkusömustu og œðruðust livergi, þótt oft vœri erfitt. Nýtur Guðlaugur
Jónsson góðra vinsælda meðal allra, er til hans þekkja.
Verður engín götulýsmgf
í Reykjavík í vetur?
Engar ákvarðanír hafa enn verið teknar
Það hefir verið til athug-
unar undanfarið, að hafa
enga götulýsingu í Reykja-
vík í vetur. Hefir herstjórn
Breta hér ráðlagt eindregið
til þess að höfð yrði alger
myrkvun.
í viðtali, sem lögreglustjóri
átti við blöðin síðastliðinn
þriðjudag, gerði hann ákveðið
Sumarslátrunmbyrj-
ar ínnan skamms
Lömbin virðast í
smærra lagi
í Reykjavík mun slátrun
dilka sennilega hefjast í lok
næstu viku. Freðkjöt er nú allt
uppselt. Hins vegar er enn á
boðstólum ofurlítið af salt-
kjöti. Einnig hefir verið til nóg
af nýju og góðu nautakjöti og
kálfakjöti til-að fullnægja dag-
legri neyzluþörf bæjarbúa, hvað
nýtt kjöt snertir.
Á Akureyri mun vera lítils-
háttar byrjað að slátra, og ann-
ars staðar á landinu hefst slátr-
(Framh. á 4. síðu)
A.
Fyrsta jarðborun eftir gufu. — Ráðstafanir til að tryggja gæði síldarafurð-
anna. — Bókaútgáfa Menningarsjóðs. — Flugskýlið við Skerjafjörð brennur.
Fyrir skömmu síðan er lokið við hina
fyrstu borun eftir heitri gufu, sem gerð
hefir verið hérlendis. Var hún unnin
að Fagrahvammi í Ölfusi og hafði lengi
verið ráðgerð af þeim feðgum, Sigurði
heitnum búnaðarmálastjóra og Ingimar
syni hans. En hingað til hefir vantað
bor til framkvæmdanna. Nú lánaði
náttúrurannsóknanefnd ríkisins jarð-
bor sinn til verksins, og sá fram-
kvæmdastjóri hennar, Steinþór Sig-
urðsson magister, um borunina. Borað
var austast og neðst í hverasvæði í
Hveragerði, á bökkum Varmár, í gegn
um 73 feta þykka klöpp, síðan
kísillög og leirlög. Tók borholan brátt að
gjósa og gaus með því skemmra millibili,
sem dýpra var grafið. Loks myndaðist
samfelldur gufustrókur, sem stendur æ
upp úr holunni. Alls var borað 105 feta
djúp hola. í haust mun fyrirhugað að
halda þessum borunum áfram. Gísli
Halldórsson verkfræðingur gerði mæl-
ingar á gufuþrýstingnum og munu þær
hinar fyrstu, sem hér hafa verið gerðar.
Yfirþrýstingur í holunni var þegar
holunni var lokað, samsvarandi 10
metra vatnshæð eða með öðrum orðum
1 kg. á hvern fersentimetra. Þegar
opnað var fyrir holuna lækkaði þrýst-
ingurinn og það því meir sem meir var
opnað. Gufumagnið jókst hins vegar
eftir því sem meir var opnað. Við 7%
metra vatnshæðarþrýsting var gufu-
magnið þannig um 17 rúmmetrar á
klt., en við 5 metra 43 rúmmetrar. Við
2,5 m. var gufuframleiðslan 80 rúm-
metrar og loks við mjög lítinn yfir-
þrýsting 158 rúmmetrar á klt., Gufu-
magnið er þannig breytilegt frá 10—100
kg. á klt. eftir því hve óskað' er eftir
háum gufuþrýstingi. Þar sem gufan
streymir út úr pípunni fullopinni er
hraðinn um 22 metra á sekúndu. Árið
1933 mældi Gísli 28,4 m. gufuhraða á
sekúndu i gufuhverniun í Innstadal í
Hengli. Var gufuafkast hans þá ein
smálest á klt. — en jókst síðar upp í 5
smálestir. — Borholan er 4 sentimetrar
í þvermál og kostnaðurinn við borun-
ina vart yfir 500 krónur. Gísli Hall-
dórsson hefir látið svo um mælt við
Timann, að vonandi verði þess ekki
langt að bíða, að fyrsta jarðgufuraf-
stöðin geti tekið til starfa hér á landi,
þótt ekki væri nema til lýsingar og
hitunar á einhverju sveitaheimili. í
Ítalíu hafa verið boraðar 150—600 m.
djúpar og 40—50 cm. víðar holur, sem
úr fást 200 smálestir af gufu á klst.
Vegna þess, að svo mikill landburður
hefir verið af síld, að skipin hafa orðið
að liggja í höfn dögum saman áður en
þau geta fengið afgreiðslu og síldin því
verið farin að skemmast er hún kom
til vinnslu, hefir verið gripið til sér-
stakra ráðstafana. Hefir síldveiðiskip-
unum verið bannað að halda til veiða
að nýju fyrr en fjórum sólarhringum
eftir að þau voru tæmd. Liggja skipin
því nú tóm, þar til um hægist, í stað
þess að áður biðu þau með fullfermi
síidar. Með þessum ráðstöfunum vinnst
það, að sildin kemur nýrri til bræðslu.
Fyrir nokkru síðan var byrjað að
senda út um land þrjár fyrstu bækur
hins stóra útgáfufyrirtækis Menningar-
sjóðs- og Þjóðvinafélagsins. Um miðja
næstu viku verða þessar bækur bornar
til áskrifenda 1 Reykjavík. Bækur þess-
ar eru Sultur eftir Knut Hamsun,
Viktoría drottning eftir Lytton Stracky
og Markmið og leiðir eftir Aldous
Huxley. Síðar er von á fjórum bókum.
Hefir útkoma bókanna nokkuð dregizt
vegna vandkvæða á pappírsútvegun til
þessa umfangsmikla fyrirtækis. Upp-
lag bókanna er á 13. þúsund og þvi hið
langstærsta, sem dæmi eru um á ís--
laodi. Umboðsmenn útgáfufyrirtækisins
eru um 150, og hafa þeir langflestir
starfað í þágu þess, án launa eða
þóknunar. Má gleggst á þessu marka
hinar miklu vinsældir, sem þessi út-
gáfustarfsemi hefir unnið sér. Það ber
einnig ljós merki, hversu mikil þörf
hefir verið fyrir þessa starfsemi.
t t t
Flugskýlið við Shellvíkina brann til
kaldra kola í dag. Slökkviliðið var kvatt
á vettvang um ellefuleytið. Var skýlið
þá mjög brunnið, svo að eigi varð að-
gert. Nýja flugvélin íslenzka var inni,
en henni tókst að bjarga. Hins vegar
brann ýmislegt dót, er tilheyrði ensku
setuliði, sem þarna hafði bækistöð.
ráð fyrir, að engin götulýsing
yrði hér eftir 15. ágúst og hús-
eigendur létu birgja glugga svo
vel, að engin birta sæist út.
Þetta er þó ekki endanlega
afráðið enn, en lögreglustjóri
hefir talið réttara, að gera fólki
viðvart um, að til þessa ráðs
kynni að verða gripið.
Ástæðan fyrir slíkum ráðstöf
unum er ótti við loftárás.
Myrkvun bæja erlendis þykir þó
nú orðið ekki veita teljandi ör-
yggi, en þar eru flugmenn hins-
vegar kunnugri leiðum en hér.
Að fróðra manna dómi er mjög
lítil hætta á loftárás hér um
hávetur og gæti því verið at-
hugandi, að láta myrkvunina
aðeins ná yfir haustið og síðari
hluta vetrar, ef hún þá verður
nokkur.
Gegn því öryggi, sem myrkv-
un kann að veita og teljast
verður mjög vafasamt, koma
ýmsir ókostir. Það getur stefnt
ró og reglu í bænum í mikla
tvísýnu, nema lögreglan verði
þeim mun meira aukin, og það
hefir talsverðan kostnað í för
með sér fyrir þá, sem ekki eiga
fullnægjandi gluggatjöld.
Endanlegar ákvarðanir í
þessu máli fara vitanlega eftir
því hvort fróðustu menn
telja það öryggi, sem myrkvun
kann að veita, svo þýðingar-
mikið, að það réttlæti hana.
Verði færð nægileg rök fyrir því
munu menn áreiðanlega sætta
sig við þau óþægindi, er af
henni munu leiða. Sé þetta ör-
yggi hinsvegar lítið eða ekkert,
á myrkvunin vitanlega engan
rétt á sér. Þessvegna ætti það
að vera fyrsta atriðið í þessu
máli, 'að hlutaðeigandi aðilar
skýrðu það fyrir almenningi og
gerðu ekki neinar stórfelldár
ráðstafanir, án fullkomins rök-
stuðnings.
Ef til myrkvunar kemur þarf
vitanlega að athuga það sér-
staklega, hverjir eigi að bera
kostnaðinn, sem af henni leiðir.
Ankiii löggæzla.
í viðtali því, sem lögreglu-
stjóri átti við blöðin síðastliðinn
(Framh. á 4. siðuj
A víðavangi
SYKURSKAMMTURINN.
Eins og auglýst er á öðrum
stað í blaðinu hefir viðskipta-
málaráðuneytið ákveðið að
veita nýjan aukaskammt af
sykri, sem ætlaður er til sultu-
og saftgerðar. Nemur þessi
aukaskammtur 2 y2 kg. á mann
og hafa þá verið veitt 4y2 kg.
á mann í þessu skyni eða sem
svarar 22 kg. á fimm manna
fjölskyldu. Verður það að telj-
ast nægjanlegt, þar sem gera
má lika ráð fyrir, að flestir hafi
sparað sykurinn, sem úthlutað-
ur er beint til neyzlu, og eigi
þannig nokkra viðbót til saft-
og sultugerðar. Er neyzlu-
skammturinn það ríflegur, að
slíkur sparnaður ætti að vera
næsta auðveldur, ef menn vildu
nokkuð á sig leggja. Það er held-
ur engu tapað frá heilsufræði-
legu sjónarmiði, þótt menn
legðu á sig slíkan sparnað, og
sykrinum áreiðanlega margfalt
betur varið með því að nota
hann til saft- og sultugerðar en
til venjulegrar neyzlu.
SKORTUR
SJÁLFSAFNEITUNAR.
í sambandi við sykurskömmt-
unina hafa birzt hin furðuleg-
ustu skrif í blöðum íhalds-
manna. Það hefir jafnvel verið
lagt til að afnema skömmtun-
ina. Það eru vitanlega alltaf til
einhverjir, sem eiga erfitt með
að sýna sjálfsafneitun, hversu
smávægileg sem hún er. Trú
lýðskruminu og kjósendadekr-
inu reyna blöð íhaldsmanna að
koma sér í mjúkinn við þetta
fólk með þvi að taka undir óá-
nægjunöldur þess um skömmt-
unina! Þau vita þó vel, að syk-
urskammturinn sparar nokkur
hundruð þús. kr. í erlendum
gjaldeyri og þar sem sykurinn
er aðallega keyptur í Ameríku
hefir þessi upphæð mikið að
segja. Það er erfitt að fá nægan
frjálsan gjaldeyi'i til að full-
nægj a Ameríkuviðskiptunum
og ef þessari fjárhæð yrði varið
til sykurkaupa þar myndi það
draga úr öðrum nauðsynlegri
innflutningi þaðan. Það væri
því vissulega þjóðhollara af í-
haldsblöðunum að reyna að
leiða hinu óánægða fólki fyrir
sjónir nauðsyn þessa sparnað-
ar og benda því m. a. á, hversu
lítilfjörleg þessi sjálfsafneitun
er í samanburði við það, sem
fólk í mörgum öðrum löndum
verður að spara við sig af miklu
nauðsynlegri vörum. Það veit
enginn nema við þurfum einn-
ig að gera slikt innan tíðar og
er því bezt að vera undir allt
búinn. Geta nú ekki íhaldsblöð-
in einu sinni lagt lýðskrumið á
hilluna og reynt að skírskota til
skynseminnar i stað þess að
reyna að gera sér mat úr á-
stæðulausri og óréttmætri óá-
nægju?
AFENGIÐ.
í sambandi við sykurmálið
hefir verið reynt að verja kröf-
una um afnám skömmtunar-’
innar með því, að leyfður sé
innflutningur áfengis og á-
fengisneyzlan vinni þó meira
tjón en sykurneyzlan. Þetta er
að vissu leyti laukrétt. Áfeng-
isneyzlan er þjóðarskömm, ekki
aðeins á þessum tímum heldur
alltaf. Það á með öllum ráðum
að herða baráttuna fyrir út-
rýmingu áfengisnautnarinnar
og það á ekki að horfa í það,
þótt það kosti róttækar ráð-
stafanir. En áfengissalan —
meðan hún helzt — á ekki að
verða til þess að menn fylgi
reglunni, að ein vitleysan eigi
að bjóða annari heim. Þess-
vegna á ekki áfengisinnflutn-
ingurinn að vera til að ýta
undir sykurinnflutninginn eða
annan óþarfan innflutning. Við
eigum að halda því, sem rétt er,
og reyna að bæta við það.