Tíminn - 28.11.1940, Page 1

< RITSTJÓRI:
| ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
( FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
\ JÓNÁS JÓNSSON.
j ÚTGEFANDI:
FR AMSÓKN ARFLOKKURINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
Sími 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
24. árg.
Reykjavík, fimmtudagiiui 28. nóv. 1940
118. blað
Kostnaður við barnaíræðsl-
una helmingi meirí en 1930
Pétur Halldórsson borgar-
stjórt andaðist á Landakots-
spítala 1 fyrradag. Hafði hann
lengi verið vanheill.
Pétur var 53 ára gamall. Hann
var eigandi bókaverzlunar Sig-
fúsar Eymundssonar. Árið 1932
var hann kosinn þingmaður
Reykjavíkur og 1935 varð hann
borgarstj óri í Reykjavík. Gegndi
hann báðum þessum störfum til
dauðadags.
Jóhann Möller tekur sæti
hans á þinginu. Bjarni Bene-
diktsson hefir undanfarið
gegnt borgarstj óraembættinu í
forföllum Péturs, og má telja
líklegt, að hann haldi áfram því
starfi.
Skólaárið 1938 1939
voru oær 16 pús. börn
skólaskyld, 455 voru
í heimavístar-skólum,
2345 nutu farkennslu
og 1415 voru utan skóla
Tíminn hefir fengið hjá
skrifstofu fræðslumálastjóra
ýmsar fróðlegar upplýsingar
um barnafræðsluna sein-
ustu árin, eða frá 1930—39.
Fara nokkrar af þessum upp-
lýsingum hér á eftir.
Kostnaður við barnafræðsl-
una hefir farið stórum vaxandi
á þessu tímabili. Árlegur kostn-
aður bæjar- og hreppssjóða við
barnafræðsluna hefir orðið á
þessu tímabili sem hér segir:
1930-
193J-
1932-
1933-
1934-
-1931
-1932
-1933
-1934
-1935
Garnaveíkí mj ög út-
breidd á Sléttu
í haust hefir komið í ljós, að
garnaveiki í sauðfé er mjög út-
breidd á Melrakkasléttu, eink-
um norðan til. Halldór Pálsson
sauðfjárræktarráðunautur er
staddur nyrðra um þessar
mundir og var í morgun i Leir-
höfn. Átti tíðindamaður Tímans
símtal við hann um þessi mál.
Halldór skýrði svo frá:
Norðan til á Sléttu er garna-
veikin orðin ákaflega útbreidd,
og er 40—45 af hundraði sauð-
fénaðarins sýkt á þeim bæjum,
þar sem mest eru brögð að
henni. Enn sem komið er hefir
fé þó ekki drepizt úr veikinni.
Ekki vita menn, hversu lengi
hún hefir verið að búa um sig
í fé á þessum slóðum, né á
hvern hátt hún hefir borizt
þangað, þótt tæplega sé hægt
að hugsa sér, að hún hafi ann-
an veg komið en með fé úr
Vopnafirði, vestur yfir Jökuisá.
Á morgun halda bændur, sem
við þennan vágest eiga að búa
í fé sínu eöa eiga hans von,
fund á Kópaskeri til að ræða
vandamál sín.
Ofbeldisverk I
Riimeníu
Rúmenskir járnvarðaliðsmenn
brutust í gær inn í fangelsi, þar
sem geymdir voru um 60 póli-
tískir fangar, m. a. margir fyr-
verandi hershöfðingj ar og einn
fyrv. forsætisráðherra. Voru
allir þessir menn myrtir. Anton-
escu forsætisráðherra hefir lýst
andúð sinni á glæpnum. Meðal
rúmensku þjóðarinnar hefir at-
burður þessi vakið mikla reiði,
einkum innan hersins. Hafa
flestir yfirmenn í hernum sagt
af sér i mótmælaskyni. Búizt er
við að þessi atburður hafi þær
afleiðingar, að gerðar verði víð-
tækar breytingar á ríkisstjórn-
inni.
1935— 1936
1936— 1937
1937— 1938
1938— 1939
634.298,29
645.233,43
806.708,47
819.094,97
931.585,49
981.635,13
1.131.517,83
1.265.253,61
1.323.043,90
til barna-
Framlög ríkisins
fræðslunni eru ekki talin með
í framangreindum tölum. Sam-
kvæmt landsreikningnum hafa
þau verið, að frádregnum bygg-
ingarkostnaði til heimavistar-
skóla, sem hér segir:
1930 ............. 498 þús. kr.
1931 ........... 536 — —
1932 ........... 476 — —
1933 ........... 471 — —
1934 ........... 511 — —
1935 ........... 544 — —
1936 ........... 594 — —
1937 ........... 686 — —
1938 ........... 731 — —
1939 ........... 757 — —
Sést á framangreindu yfir-
liti, að kostnaður við barna-
fræðsluna hefir næstum tvö-
faldazt á þessu tímabili. Hefir
kostnaðurinn farið hækkandi
öll árin, en stórstígust verður
(Framh. á 4. siðu)
Aðalfundur Sölusam
bands ísl. fískiram-
leíðenda
Tillasa Jóns Árnasoii-
ar msi greiðsln á verði
fyrir labra og prcssn-
fisk.
Eins og frá var skýrt í síðasta
blaði hófst aðalfundur S. í. F.
hér i bænum síðastl. mánudag,
og var honum lokið í gærkveldi.
Eitt af þeim málum, sem var
til meðferðar á fundinum, var
verðjöfnun á fiski af fram-
leiðslu ársins 1939, en það mál
hefir valdið nokkrum deilum
innan sölusambandsins. Tildrög
málsins voru þau, að meirihluti
stjórnar S. í. F. ákvað, á fund-
um 13. febrúar og 17. april þ. á„
að halda eftir af andvirði la-
bradorfiskjar og pressufiskjar
frá 1939, rúml. 670 þús. kr„ og
skyldi þessu fé varið til verð-
uppbótar á aðrar fisktegundir,
sem S. í. F. hafði tekið til sölu.
Samband ísl. samvinnufélaga,
sem er þátttakandi í S. í. F„ og
nokkrir aðrir félagsmenn þess,
mótmæltu þessari ráðstöfun
sölusambandsstjórnarinnar, og
töldu hana ekki hafa stoð i lög-
um sambandsins og venjum
Á næstsíðasta aðalfundi S. í.
F„ sem haldinn var um miðjan
febr. s. 1„ var kosim 5 manna
nefnd til að gera tillögur um
þetta mál. Nefndin klofnaði í
þrent. Tveir af framkvæmda-
stjórum S. í. F„ Thor Thors og
Kristján Einarsson, báru þá
fram svohljóðandi tillögu:
„Þar sem nefnd sú, er aðal-
fundur S. í. F. hefir "kosið til að
athuga mál þetta og koma
fram með tillögur í því hefir
þriklofnað’ og mjög mikið ber
á milli um tillögur nefndarhlut-
anna, samþykkir fundurinn að
vísa málinu til væntanlegrar
stjórnar S.Í.F., til frekari at-
hugunar og afgreiðslu, ag því
leyti, sem verðbætur til bráða-
birgða snertir, en þar sem fulln-
aðarákvörðun um mál þetta
raunverulega heyrir undir
næsta aðalfund, bíði endanleg
afgreiðsla málsins til þess fund-
(Framh. á 4. síðu)
»■ __ ÉT
Orðugleikar Boris konungs A víðavangí
Seinustu dagana mun enginn
þjóðhöfðingi eða valdamikill
stjórnmálamaður hafa haft jafn
erfiða aðstöðu og Boris Bulgar-
iukonungur.
Það má segja, að öll helztu
stórveldi Evrópu, Þýzkaland,
Bretland og Rússland hafi
keppzt um fylgi Bulgara undan-
farið. Þjóðverjar hafa haft sig
mest í frammi og hefir Hitler
meðal annars fengið Boris kon-
ung til að koma á fund sinn
Rússar hafa sent aðalskrifstofu-
stjórann í utanríkismálaráðu-
neytinu til að ræða við Boris og
bera honum vinarorð þeirra.
Loks hefir brezki utanríkis-
málaráðherrann sent búlgörsku
stjórninni ávarp, þar sem Bul-
görum er heitið öllu fögru, ef
þeir ganga ekki í lið með and-
stæðingum Breta.
Ástæðan til alls þessa er sú,
að Bulgarar hafa nú raunveru-
lega örlög Balkansskagans í
höndum sér. Ef þeir gengju í
lið með Þjóðverjum og lofuðu
þýzkum her að fara um Bulg-
ariu til Grikklands og Tyrk-
lands gæti svo farið, að Þjóð-
verjar næðu öllum Balkanskag-
anum undir vald sitt. Bretum
stendur vitanlega af þessu mik-
ill stuggur og það er ljóst orð-
ið, að Rússum myndi ekki síð-
ur falla þetta illa, þrátt fyrir
hina marglofuðu vináttu við
Þýzkaland. Það sézt á því, að
þeir sendu sérstakan mann á
fund Borisar konungs, og þó
kannske öllu betur á afstöðu
kommúnista í Bulgariu, en
þeir eru þar talsvert fjölmenn-
ir. Bulgarskir kommúnistar
berjast mjög harðlega gegn
bandalagi við Þýzkaland.
Boris Bulgariukonungur hefir
staðizt allar þessar atrenn-
ur, sem gerðar hafa verið til að
vinna fylgi hans, og heldur enn
fast við hina yfirlýstu hlut-
leysistefnu. En það verður eigi
sagt, hversu lengi honum tekst
það. Þjóðverjar auka stöðugt
her sinn í Rúmeniu og ráða auk
þess yfir rúmenska hernum. Það
getur farið svo, að Boris verði
að beygja sig fyrir vopnavaldi,
ef hann vill ekki gera það með
góðu.
.A KROSSGÖTUM
Kornyrkjan í Klauf. — Flugvél smíðuð í Reykjavík. — Rekstur berklavarna-
stöðvar Líknar. — Heilsuverndarstöðvar og berklavarnir.
Að Klauf í Eyjafirði, þar sem Kaup-
félag Eyfirðinga rekur tilraunabú sitt,
fengust í haust 50 tunnur byggs. Hafrar
náðu hins vegar ekki þroska. Kartöflu-
uppskeran varð um 90 tunnur, eða sem
næst sexföld. Nokkuð hefir þegar verið
spurt eftir sáðkorni frá Klauf, svo að
ekki munu eyfirzkir bændur ætla að
láta hugfallast í kornræktarmálunum,
þótt tíðin í sumar væri óhagstæð til
kornyrkju. Mörgum mun líka þykja
þetta sumar hafa verið prófsteinninn
á kornræktina og lokasönnun þess, að
hér megi stunda byggrækt í svo til
hvaða árferði sem er. í sumar var elztu
ökrunum í Klauf breytt í tún og sáð
í þá smárablöndu. Gáfu 12 dagsláttur
af sér 160 hestburði heys.
t t t
Tveir íslenzkir hagleiksmenn hafa
unnið að smíði flugvélar að undan-
förnu, þeir Bjöm Ólsen og Gunnar
Jónsson. Er nú smíði þessarar flugvélar
lokið. Hefir hún verið reynd og skírð
TF-Ögn. Flugvél þessi getur farið 130
kílómetra á klukkustund. í henni geta
verið tveir menn. Stýrisútbúnaður er
tvöfaldur, og mú því nota hana sem
kennsluflugvél.
r r t
Berklavarnarstöð Líknar hefir nú
flutt 1 ný húsakynni. Sigurður Sigurðs-
son berklayfirlæknlr sýndi tfðinda-
manni Tímans hinn nýja aðsetursstað,
sem er í Kirkjustræti 12. Skýrði hann
svo frá rekstri stöðvarinnar síðastliðíð
ár: — Stöðin tók fyrst til starfa 1921, en
var aukin að tækjum árið 1936. Árið
1939 voru þar gerðar 9642 læknisrann-
sóknir á alls 5423 manns. Skyggningar
voru alls gerðar 8437 Og 885 sinnum
teknar „röntgen“-myndir. 1879 loft-
brjóstaðgerðir voru gerðar á 114 sjúk-
lingum. 115 sjúklingum var útveguð
sjúkrahúss- eða heilsuhælisvist og 15
sjúklingum ráðlagðar ljóslækningar.
735 hrákarannsóknir voru gerðar og
séð um sótthreinsun á heimilum allra
smitandi berklasjúklinga, er til stöðvar-
innar leituðu. Af þeim, sem í stöðina
komu, var 1884 vísað þangað af lækn-
um, meðal þeirra voru 128, sem höfðu
virka berklaveiki, en 39 smitandi
berklaveiki í lungum. Við eftirlit stöðv-
arinnar bjuggu 1458 manns og fannst
virk berklaveilji hjá 113 þeirra, en smit-
andi berklaveiki i lungum hjá 40. 2008
komu til hópskoðana og voru skyggndir.
Voru það einkum kennarar, skólabörn,
togarasjómenn, bakarar og starfsfólk
brauðbúða, mjólkurbúða, mjólkur-
vinnslustöðva og veitingahúsa, rakarar,
bókbindarar og prentarar. 16 fmidust
með virka berklaveiki og 7 með smit-
andi lungnaberkla.
t t t
Fyrsta heilsuverndarstöðin, er hér
var stofnuð, var stöð Líknar í Reykja-
vík. Síðar hefir fleiri stöðvum verið
komið upp í helztu kaupstöðunum,
Vestmannaeyjum, Seyðisfirði, Akureyri,
Siglufirði og ísafirði. Árið 1939 voru
alls tæplega 8000 manns „röntgen"
myndaðir á þessum stöðvum, að
Reykjavíkurstöðinni meðtalinni. En
auk þess voru gerðar berklarannsóknir
í 20 læknishéruðum, þar sem heilsu-
varndarstöðvar eru ekki i-eknar, og alls
,röntgen“-rannsakað þar um 3000
manns. Hefir berklayfirlæknirinn
ferða-„röntgen“-tækjum yfir að ráða,
sem hann hefir ferðazt með um land-
ið. Einnig voru gerð víðtæk berklapróf
í flestum læknishéruðum landsins. í
sumum sveitahéruðum landsins hafa
95—97 af hundraði af öllum íbúunum
verið rannsakaðir. Er fyrirhugað að
hefja slíka heildarrannsókn á íbúum
Reykjavíkur, á svipaðan hátt og gert
hefir verið úti á iandi. í lok síðasta árs
var ráðinn læknir til að sinna berkla-
vörnum. Enn sem komið er, starfar
hann þó aðeins að hálfu leyti við
berklavarnimar, en að hálfu leyti við
manneldisrannsóknir ríkisins. Hefir
hann unnið að berklavörnum í ýmsum
héruðum landsins, ásamt berklayfir-
lækni. Það hefir komið í ljós, að berkla-
dauði hefir farið mjög minnkandi síð-
ustu ár. Árið 1938, hið síðasta sem heil-
brigðisskýrslur eru komnar um, dóu
færri úr berklum heldur en nokkru
sinni áður síðan 1911, að fyrst var farið
að safna skýrslvun um berkladauðann.
Árum saman hafa berklarnir verið tíð-
asta dánarmeinið, en síðustu árin hafa
þeir verið annað eða þriðja dánarmein-
ið. En árið 1938 voru fimm sjúkdómar
tíðari dánarmein en berklamir. Árið
1930 dóu 232 úr berklum, en aðeins 106
(Framh. á 4. siðu)
Boris Búlgaríukonungur.
Það er að vísu á ýmsan hátt
freistandi fyrir Búlgariu, að
ganga i lið með Þjóðverjum.
Tyrkir, Grikkir og Jugoslavar
hafa lengi verið helztu fjand-
menn þeirra. Búlgarar hafa
orðið að búa við tyrkneska á-
þján í margar aldir. Það var
ekki fyr en á síðara hluta 19.
aldar, sem þeim tókst að brjót-
ast undan valdi þeirra. Nokkru
fyrir heimsstyrjöldina risu
Búlgarar, Grikkir og Serbar í
sameiningu gegn Tyrkjum og
báru sigur úr býtum. En sigur-
vegararnir urðu ósamþykkir,
bæði Grikkir og Serbar snérust
á móti Búlgörum og tóku af
þeim allstórar landspildur. í
heimsstyrjöldinni fylgdu Búlg-
arar Þjóðverjum og létu Grikk-
ir, Júgóslavar og Rúmenar kné
fylgja kviði, þegar friður var
saminn. Tóku allar þessar þjóð-
ir landshluta af Búlgörum, létu
þá greiða miklar skaðabætur og
afvopnast. Einkum féll Búlgör-
um illa að missa það land, sem
Grikkir og Júgoslavar tóku. Það
bætti líka á þessa óánægju, að
Búlgarar voru í stórum stíl
hraktir úr þessum landshlutum
og varð búlgarska stjórnin að
fá hjálp Þjóðabandalagsins til
að koma þessu fólki fyrir í
Búlgaríu.
Boris konungur tók við völd-
um 1918, þegar faðir hans varð
að leggja niður konungdóm,
sökum ósigursins í heimsstyrj-
öldinni. Hann var þá 24 ára
gamall. Boris hefir reynzt mjög
nýtur og hygginn stjórnandi og
er mjög vinsæll. Hann hefir
verið talinn 'mikilhæfasti kon
ungurinn í Evrópu seinustu
tuttugu árin. Hann hefir innan-
lands reynt að græða hin mörgu
sár, sem ósigur í tveimur styrj-
öldum hafði valdið. í utanríkis-
málum hefir hann reynt að
kappkosta góða sambúð við ná-
grannaríkin. Hefir honum ték-
izt að ná góðri sambúð við Rúm-
ena og Tyrki, en sambúðin við
Grikki og Júgoslava hefir gengið
ver.
Þótt Boris konungur kunni að
hafa hug á að endurheimta
búlgörsk héruð, sem nú lúta
Grikkjum eða Júgóslövum, mun
honum ljóst, að þau séu of dýru
verði keypt, ef hann verður að
veita Þjóðverjum sömu yfirráð
í Búlgaríu og þeir hafa nú í
Rúmeníu. Honum mun þvi finn-
ast hlutleysisstefnan hyggileg-
(Framh. á 4. síðu)
Aðrar fréttlr.
Grikkir halda áfram sókn
sinni á öllum vígstöðvunum.
Þær §ækja frá Koritza í tvær
áttir, í norðvestur um Pogradec
til Elbasan, sem er í miðju landi
og er ein helzta hernaðarstöð
ítala í Albaníu, og í vestur til
strandarinnar. Mótspyrna er
ekki mikil á þessum stöðvum.
Aðalorusturnar eru háðar á
suðurvígstöðvunum um aðal-
bækistöð ítala þar, Argyro-
Kastro. Hafa Grikkir sent lið
frá Korfu og sett það á land á
bak við Argyro-Kastro og sækja
því þangað frá tveim hliðum.
(Framh. á 4. siSu)
SPARNAÐUR.
Árni frá Múla er byrjaður að
skrifa í ísafold greinaflokk, sem
hann nefnir „Pistla“. í einum
„pistlinum“ í seinasta ísafold-
arblaðinu lofar hann Sjálfstæð-
isflokkinn mjög fyrir sparnað.
Sjálfstæðisflokkurinn hefir nú
farið með stjórn á fjármálum
ríkisins hátt á annað ár. Vill
Árni ekki sanna fullyrðingar
sínar með því að benda á sparn-
aðinn, sem Sjálfstæðisflokkur-
inn hefir látið framkvæma eða
viljað framkvæma á ríkisrekstr-
inum á þessu tímabili eða getur
hann ekki sannað sparnaðar-
hjal sitt með neinum slíkum
dæmum? Vill Árni ekki enn-
fremur birta nokkurt yfirlit um
launagreiðslur og starfsmanna-
hald hjá Fisksölusamlaginu,
Eimskipafélaginu og Reykja-
víkurbæ, — svo nefndar séu
nokkrar stofnanir, sem alltaf
hefir verið stjórnað af Sjálf-
stæðismönnum, — og sýna með
því, hversu sparnaðurinn sé í
góðu lagi, þar sem Sjálfstæðis-
menn stjórna? Þetta myndi á-
reiðanlega styrkja trúna á
sparnaðarvilja Sjálfstæðis-
flokksins hjá þ$im Sjálfstæðis-
mönnum, sem eru farnir að bila
í henni siðan Jakob Möller varð
fjármálaráðherra, En meðal
annara orða: Upplýstist það
ekki á Fisksölusamlagsfundin-
um á dögunum, að Árni hefði
um langt skeið tekið gild laun
hjá því fyrir starf, sem hann
hefði ekki unnið? Það skyldi þó
ekki vera í samræmi við sparn-
aðarvilja Sjálfstæðisflokksins,
að flokkurinn léti mann, sem
lifir af því að taka laun fyrir
starf, er hann ekki vinnur, gala
hæst um sparnað og óhóflegar
launagreiðslur?
„GÓÐÆRI“.
Árni frá-Múla segir ennfrem-
ur i þessum ,,pistlum“, að Fram-
sóknarmenn telji sig geta
stjórnað landinu, án stuðnings
Sjálfstæðisflokksins, þegar ár-
ferði sé gott, en annars ekki.
Blaðið Vísir lýsir „góðæri“ und-
anfarinna ára, þegar Fram-
sóknarmenn stjórnuðu landinu,
án allrar aðstoðar Sjálfstæðis-
flokksins, á þessa leið í forystu-
grein (leiðara) 20. þ. m.: „Mun
óhætt að fullyrffa, aff fáar effa
engar menningarþjóðir hafi lif-
aff á undanförnum árum við
ömurlegri kjör en við, sem fyrst
og fremst stafaffi annars vegar
af margvíslegum markaðsbresti
og hins vegar af of lágu afurða-
verði,þar sem markaður fékkst“.
Þetta eitt er nægjanlegt svar við
framangreindu fleipri Árna. En
því má bæta við, að auk þess-
ara miklu ytri erfiðleika, sem
lýst er í Vísisgreininni, gerði
Sj álfstæðisflokkurinn allt, sem
hann gat á þessu tímabili, til að
torvelda hinar nauðsynlegustu
og sjálfsögðustu stjórnarfram-
kvæmdir. Þrátt fyrir allt þetta
var viðskiptajöfnuður ríkisins
betri á verstu markaðsárunum
en á góðu árunum þar á undan,
afkoma ríkisins hagstæðari og
verklegar framkvæmdir í þágu
atvinnuveganna aldrei meiri en
þá. Hins vegar vita allir, að
hefði verið fylgt þeirri stefnu
Sjálfstæðisflokksins, að lækka
skatta og hafa innflutninginn
ótakmarkaðan, myndi hafa orð-
ið fullkomið hrun á þessum ár-
um. Ef Árni væri verulega hygg-
inn, myndi hann ekkert gera
síður en að gefa tilefni til sam-
anburðar á því, hvernig Fram-
sóknarflokkurinn hefir stjórnað
og hvernig Sjálfstæðisflokkur-
inn myndi hafa stjórnað á und-
anförnum kreppuárum.
„ÚRRÆÐIN“.
í ,,pistlum“ ísafoldar er mjög
hampað þeirri fullyrðingu, sem
hefir verið algeng í Vísi, að
Framsóknarflokkurinn hafi
gengist fyrir myndun þjóð-
(Framh. á 4. síSu)
A