Tíminn - 07.12.1940, Page 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
Simi 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
24. árg.
Reykjaík, laagardagiim 7. des. 1940
122. blað
Undirbúningur vetrar-
vertíðarinnar hafinn
Margir hinna stærri vélbáta í sunnlenzku
verstöðvunam hafa verið búnir botnvörpu
Tíðindamaður Tímans
hefir kynnt sér útgerðar-
horfur í verstöðvunum suð-
vestanlands. í haust hafa
gæftir verið ákaflega slæm-
ar og afli lítill, einkum nú
upp á síðkastið, þótt ávallt
hafi verið róið, þegar veður
var til sjósóknar, vegna þess
hagstæða verðlags, sem er á
þeim fiski, er aflast.
í Vestmannaeyjum hefir ekki
gefið á sjó í marga daga, þar til
í gær. Hefir verið óvenjulegt
gæftaleysi í haust, stormar og
brim. Seinast þegar farið var til
fiskjar fékkst lítill afli, og hefir
svo tíðast verið í haust.
Menn eru þegar farnir að búa
sig undir vetrarvertíðina. Er
hugur í ýmsum útgerðarmönn-
um að reyna veiðar með botn-
vörpu og munu hinir stærri
bátar í Eyjum búnir þeim veiði-
tækjum í vetur.
Gert er ráð fyrir, að vetrar-
aflinn verði allur seldur jafn-
óðum í skip þau, sem í förum
verða milli landa með nýjan
fisk.
Stjórn olíusamlagsins í Eyj-
um er um þessar mundir í
Reykjavík og mun vera að
vinna að útvegun á olíu handa
fiskiflotanum á vetrarvertíð-
inni. Hins vegar munu vera til
töluverðar birgðir veiðarfæra.
Netagerðin framleiðir nóg af
netum til þorskveiðanna. Drag-
nætur eru einnig brugðnar í
Eyjum.
í Keflavík og öðrum verstöðv-
um á Suðurnesjum hefir ekki
verið farið á sjó seinustu dag-
ana .Afli hefir verið þar tregur
að undanförnu, en samt nokk-
ur fiskreytingur. Menn vonast
eftir, að fiskibrögð á miðum
Suðurnesjamanna fari senn að
glæðast.
í Keflavík verða fullt svo
margir bátar í vetur og verið
hefir undanfarnar vertíðir.
Hafa verið keyptir í þorpið
nokkrir gamlir bátar í sumar og
Skólapíltur hvcrfur
Síðastliðinn mánudagsmorgun
hvarf skólapiltur frá Laugar-
vatni, Einar Stefánsson að nafni,
ættaður frá Rauðafelli undir
Eyjafjöllum. Hefir hann eigi
komið fram síðan. Er talið, að
hann hafi ætlað til Reykjavíkur.
Bjarni Bjarnason skólastjóri
skýrði Tímanum svo frá í morg-
un:
— 1. desember var að venju
haldin fjölmenn samkoma að
Laugarvatni. Stóð hún alla
mánudagsnóttina. Sóttu hana
um 600 manns. Vín sást þar ekki
á neinum manni, utan 2 eða 3
piltum, og munu 2 kunningjar
þeirra í hópi aðkomumanna hafa
haft það meðferðis úr Reykja-
vík. Var strax farið með piltana
burt af samkomunni, er þess
varð vart að þeir voru ölvaðir.
Voru þeir háttaðir ofan í rúm.
Um klukkan 6 á mánudagsmorg-
uninn fór ég með Einar Stefáns-
son upp í herbergi sitt og bað
hann að hátta; hann var þá
nokkuð kenndur. Ég vék mér
frá, en kom aftur eftir rúmar
fimm mínútur. Var hann þá
horfinn og var mér tjáð, að hann
hefði haft þau ummæli, að hann
ætlaði að fara til Reykjavíkur.
Tveir piltar höfðu farið á eftir,
en annar þeirrgi sneri skjótt við,
til að láta mig vita, hvernig
komið væri. Hinn elti Einar
lengur, en hvarf þó til baka. Ég
tók bifreið, er stóð á hlaðinu, og
(Framh. á 4. síöu)
haust. Að venju verða bátar frá
Seyðisfirði og fleiri aðkomu-
bátár gerðir þaðan út. Hin nýja
bryggja, sem hefir verið í smíð-
um í haust og á að verða full-
gerð áður en vertíðin hefst,
skapar aðstöðu til að auká
nokkuð útgerðina frá Keflavík.
í Njarðvíkum og Sandgerði
verða aðkomubátar að venju
í vetur.
Allmargir bátaeigendur ' í
Keflavík hafa orðið sér úti um
botnvörpur. Reyndu sumir þessi
nýju veiðitæki í haust, en fengu
afar lítinn afla. Bezt öfluðu
dragnótabátarnir, meðan um
dragnótaveiðar var að ræða.
Á Akranesi hafa slæmar gæft-
ir einnig hamlað fiskisókn, en
auk þess hefir afli verið fjarska-
lega tregur, einkum nú siðari
hluta haustsins. Var reytings-
afli í septembermánuði og fyrri
hluta októbermánaðar, en er á
leið haustið, fór fiskibrögðum
sihrakandi. Fiskimenn vænta
þess þó, að fiskur fari bráðlega
að ganga í flóann og aflabrögð
glæðist úr því kemur fram í
miðjan desembermánuð.
Margir bátar fengu botn-
vörpur í haust, en fiskuðu ekk-
ert í þær, er þær voru reyndar.
Var litið um fisk um það leyti
og öfluðu togarar ekki heldur
á þeim veiðislóðum, er bátarn-
ir voru á. Um sama leyti fengu
dragnótabátar reytingsafla. Er
það ráðagerð manna, að eiga
botnvörpurnar og grípa til
þeirra í vetur, ef beitulaust
kynni að verða eða álitlegt þætti
að nota þær af öðrum sökum.
Fremur lítið var veitt af
Faxaflóasíld í haust. Var held-
ur lítið um sild, auk þess sem
það dró úr síidveiðunujm, a|ð
verðlag var hátt á fiski, en síld
ekki í geipiverði. Kusu því
margir að sinna heldur öðrum
veiðiskap en síldveiðum. Þó var
talsvert veitt af síld fyrri hluta
nóvembermánaðar. Jafnframt
veiddist þá mikið af stórum
(Framh. á 4. síðu)
Grískur hermaður í hátíðabúningi.
Nýir sígrar Grikkja
Fráför Badogllo
Hinni sigursælu sókn Grikkja
heldur enn áfram. í Aþenu hef-
ir opinberlega verið tilkynnt, að
Grikkir hafi þegar tekið hafn-
arborgina San Quaranta og í ó-
staðfestum fregnum segir, að
grískar hersveitir hafi snemma
í gær farið inn í Argyrocastro.
Víst er það, að ítalir eru búnir
að flytja herlið sitt þaðan.
Grikkir hafa ekki tekið mjög
marga fanga seinustu dagana
og bendir það til þess, að ítalir
hafi hörfað undan með ráðnum
hug.
Hergögn þau, sem Grikkir
hafa þegar tekið herfangi, eru
talin margra millj. sterlings-
punda virði. ítalir hafa þó eyði-
lagt mikið af skotfærabirgðum,
sem þeir gátu ekki komið undan.
Það vekur geysimikla athygli,
að Badoglio yfirhershöfðingi ít-
ala hefir beðist lausnar. Gerði
hann það fyrir viku síðan, þótt
ekki hafi það verið tilkynnt
fyrr. í stað hans hefir Caballero
hershöfðingi verið skipaður yf-
irhershöfðingi.
'(Framh. á 4. síðu)
Eínbeitní Svísslendinga
Þeir voru um langt skeiö taldir hraustustu
hermenn Evrópu og myndu reynast pað enn,
ei peir pyritu aö verja irelsi sitt.
I þýzkum og ítölskum blöð-
um er iðulega deilt hart á sviss-
nesku blöðin fyrir fréttaflutn-
ing þeirra, þau sögð undir á-
hrifum Breta o. s. frv. Iðulega
er látið í veðri vaka ,að öxul-
ríkin geti ekki til langframa
þolað slíka fréttastarfsemi
bótalaust.
Það má telja víst, að öxul-
ríkin hafi reynt að fá þvi fram-
gengt við svissnesk stjórnar-
völd, að fréttaflutningur blað-
anna yrði háður takmörkunum.
En slíkum óskum hefir enn ekki
verið sinnt. Blöðin halda áfram
eins og ekkert hafi ískorizt, að
segja rétt og hlutlaust frá við-
ureign stórveldanna, hvort sem
einu eða fleirum þeirra líkar
betur eða ver.
Þessi hugdirfð hinnar fá-
mennu svissneskju þjóðar, sem
er umkringd járnklæddum
herjum einræðisríkjanna á alla
vegu, hefir vakið verðskuldaða
aðdáun hins frjálsa heims. Er-
lendir ferðamenn gista nú ekki
hinar fögru svissnesku fjalla-
byggðir, en þeim mun fleiri
menn í öðrum löndum hugsa
með virðingu um „litla frelsis-
blettinn á meginlandi Evrópu“
eins og Sviss er nú oft kallað og
til þjóðarinnar þar, sem ekki
virðist hræðast hótanir og ekki
hefir látið hina miklu sigurför
einræðisstefnanna blinda sér
sýn á gildi frelsisins.
Svisslendingar eru ekki nema
rúmar 4 milj. og land þeirra er
ekki nema 15 þús. fermílur,
mildð af því eru fjöll og vötn.
Iðnaður og landbúnaður eru
helztu 'atvinnuvegirnir. Iðnað-
urinn er aðallega rekinn sem
smáiðja og mun hvergi í iðn-
aðarlandi vera tiltölulega jafn-
margir sjálfstæðir atvinnurek-
endur. Silkivörur og úr frá Sviss
eru fræg um allan heim. Ann-
ars er Sviss fátækt land. Öll
hráefnin til iðnaðarins er inn-
flutt og þriðjungurinn af
neyzluvörunum. Styrjöldin veld-
ur þjóðinni því miklum erfið-
leikum. Ferðamennirnir, sem
A. KROSSGÖTTJM
Hættusvæðið við Vestfirði. — Hraðfrystihús Patreksfjarðar. — Ný bryggja í
Keflavík. — Tvær niðursuðuverksmiðjur á Akranesi. —Námsflokkar áBlöndu-
---- ósi. — Flugferðir. — Svifflugfélagið. -
í síðastliðnum mánuði tilkynnti
enska herstjórnin, að hafið út af Vest-
fjörðum, norðan Skaga við Dýrafjörð
og vestan Geirólfsgnúps á Ströndum,
væri hættusvæði. Kom þessi ákvörðun
herstjórnarinnar afar hart við fiski-
menn á Vestfjörðum og svifti þá mögu-
leikum til lífsbjargar á vetrarvertíð-
inni, auk þess. sem togaraflotinn sækir
jafnan á þessar slóðir til fiskiveiða að
vetrinum. Samkvæmt tilkynningu, sem
send var út í fyrra kvöld frá loft-
skeytastöðvunum á Siafcufirði og ísa-
firði, hefir hinni fyrri ákvörðun verið
breytt og hættusvæðið verið minnkað,
þannig að austurtakmörk þess eru færð
vestur um hálft lengdarstig. Verður þá
nokkur hluti Hornbanka og Stranda-
grunns utan hættusvæðisins. Verður
landsmönnum því kleift að nytja að
nokkru þýðingarmiklar fiskislóðir. Á
það er einnnig að líta, að þessi breyt-
ing er hagkvæm vegna sjóferða á þess-
um slóðum.
t t t
Hraðfrystihús Patreksfjarðar h. f.
hefur nýlega fest kaup á verzlunarlóð-
inni Geirseyrareign við Patreksfjörð,
þó með þeim skilmálum, að kaupin
ganga til baka, ef Patreksfjarðarhrepp-
ur vill ganga inn í kaupin, þar sem
hann átti forgangsrétt “að eigninni.
Þetta er verzlunarlóð sú, þar sem Pétur
A Ólafsson rak verzlun sína. Kaup-
verðið er 20 þúsund krónur. Ætlun fé-
lagsins er að reisa þarna hraðfrystihús
í vetur. Að hlutafélaginu standa Pat-
reksf j arðarhreppur, Vestur-Barða-
strandasýsla, Tálknaf j arðarhreppur,
nokkur kaupfélög, margir smáútvegs-
menn og verkamenn á Patreksfirði.
/ t r
í Keflavík er í smíðum alllöng
bryggja, sem áætlað er að kosta muni
um 50 þúsund krónur. Er það hrepps-
félagið, sem hefir forgöngu um verkið,
en nýtur að sjálfsögðu ríkisstyrks, svo
sem venja er til um slíkt mannvirki.
Svo er til ætlazt, að þessi nýja bryggja
verði fullger í vertíðarbyrjun. Við
hana eiga þrír. vélbátar að geta lent í
einu, þegar háflæði er. Skapar þetta
mamivirki aðstöðu til aukinnar bátaút-
gerðar í Keflavík. Þessi nýja bryggja
er á Vatnsnesi svoköllluðu, sunnan við
hafnargarðinn.
r r t
Það mun vera í ráði, að stofnsetja
og hefja rekstur tveggja niðursuðu-
verksmiðja á Akranesi innan skamms.
Eigandi annarar þessara niðursuðu-
verksmiðja er Haraldur Böðvarsson út-
gerðarmaður, en hinni er komið á lagg-
innar á vegum Ólafs Bjömssonar kaup-
manns. Báðum þessum verksmiðjum
mun einkum ætlað að sjóða niður og
vinna úr sjávarafurðum ýmiskonar.
Mun verksmiðja Ólafs Björnssonar
geta tekið til starfa áður en langt um
líður, en verksmiðja Haraldar verður
semiilega nokki-u síðbúnari.
1 t 1
Námsflokkar hafa starfað á Blöndu-
ósi undanfarið undir stjórn Ágústs Sig-
urðssonar cand. mag. Þátttakendur
hafa verið um þrjátíu. Kennarar hafa
verið Steingrímur Davíðsson, Páll
Kolka, Sólveig Benediktsdóttir for-
stöðukona Kvennaskólans og Pétur Þ.
Einarsson, sem verið hefir formaður
og umsjónarmaður námsflokkanna.
Hreppsnefndin á Blönduósi hefir styrkt
námsflokkana með ókeypis húsnæði,
ljósi og hita og nokkurri þóknun til
kennaranna. Áhugi hefir verið mjög
almennur í þorpinu fyrir námsflokk-
unum og er athugandi fyrir kauptúna-
búa víðar, hvort ekki er vel varið tím-
anum um miðjan veturinn til slíks
náms.
t t t
íslenzku flugvélarnar tvær, Haförn-
inn og Örninn, flugu alls um 19000
kílómetra í nóvembermánuði, en alls
voru þær 96 klukkustundir á lofti.
Norðurlandsferðir voru alls famar 15,
4 ferðir austur á land, tvívegis til Vest-
urlandsins og ein hringferð. — Hring-
ferðir þessar voru farnar samdægurs
og tók flugið alls 7 klukkustundir og 10
mínútur.
t r t
Svifflugfélag íslands heldur áfram
störfum þrátt fyrir það, að starfskilyrði
þess eru mjög örðug, meðal annars
hefir vinnusalur þess verið af því tek-
inn. Flugskýlinu á Sandskeiðinu, sem
um hríð var í höndum hersins, var síð-
ar skilað félaginu, og hefir siðan verið
að því unnið að æfa pilta í svifflugi,
eftir því sem veðúr hefir leyft.
eru ein helzta tekjulind lands-
ins á friðartímum, hafa nú líka
öðrum hnöppum að hneppa en
að vera í ferðalögum. Þrátt fyr-
ir alla örðugleika af völdum
stríðsins, ver þjóðin nú miklu
meira fé til hernaðarþarfa en
nokkru sinni fyrr.
Því er haldið fram, að móð-
urmálið sé bezta frelsistrygg-
ing þjóðanna. Reynslan virðist
fullkomlega staðfesta þá skoð-
un, en SvisslendingaT sýna þó
í þeim efnum, að engin regla er
án undantekninga. Þeir eiga
ekkert sérstakt móðurmál. Um
70% af þeim tala þýzku, rúm
20% frönsku, en um 10% itölsku
eða skyldar mállýzkur.
Ástæðan til þessa er sú, að
upphaflega byggði Sviss keltn-
eskur þjóðflokkur, Helvetíarn-
ir svokölluðu. Landið laut þá
Rómverjum, og Helvetíarnir
urðu fyrir miklum menningar-
áhrifum þaðan. Á fyrstu öldun-
um eftir Krist lagði germansk-
ur kynflokkur, Alamannar, und-
ir sig norðausturhluta landsins
og tóku sér þar bólfestu. Þeir
töluðu þýzka tungu. Annar ger-
anskur þjóðflokkur, Burgundar,
settust að í vesturhluta lands-
ins, blandaðist Helvetíum og
j tók upp mál þeirra að mestu.
! Þar er nú töluð franska. í suð-
|urhluta landsins bjuggu Helvet-
íar nokkurn veginn óáreittir og
hin rómösnku áhrif héldust þar
áfram.
• Sviss laut um skeið Frökk-
um, en um- aldamótin 1000
komst landið undir Þýzkalands-
keisara. Smáfylki, kantón-
urnar, voru þá byrjuð að
myndast. Byggðust þær fljót-
lega á einskonar lýðræðisfyrir-
komulagi. Hið mikla þýzka ríki
var þá ekki jafn vel skipulagt og
nú, og stjórnendur furstadæm-
anna reyndu iðulega að óhlýðn-
ast Þýzkalandskeisara. Nokkru
eftir aldamótin 1300 lentu þrjár
svissneskar kantónur, Uri,
Schwys og Unterwalden í deil-
um við Habsborgarættina, sem
þá var komin til valda í þýzka
keisaradæminu. Hlauzt styrj-
öld af deilum þessum og veitti
Svisslendingum betur. Þessar
þrjár kantónur mynduðu síðan
einskonar bandalag og er það
upphaf hins svissneska ríkis. Á
næstu áratugum áttu Sviss-
lendingar í stöðugum styrjöld
um, því að ýmsir vildu brjóta
þá undir sig, en þeim veitti
stöðugt betur, og herfrægð
þeirra barst um alla Evrópu.
Svissneskir hermenn voru alls-
staðar eftirsóttir og erlendir
þjóðhöfðingjar kepptust .m.a.við
að fá þá fyrir lífverði. Einkum
sóttust Frakkar mikið eftir
þeim. Var vinátta jafnan mikil
milli Frakka og Svisslendinga,
(Framh. á 4. síðu)
Aðrar fréttlr.
Jess Jones, formaður nefndar-
innar, sem stjórnar utanríkis-
lánastarfsemi Bandaríkjanna
hefir látið svo ummælt, að það
væri „góð áhætta“ að lána
Bretum. Samkvæmt hinum svo
nefndu Johnsonlögum mega
Bandaríkin ekki lána þjóðum
sem eiga vangoldnar fyrri
stríðsskuldir sínar. Jones hefir
verið spurður um, hvoft þessi
lög yrðu numin úr gildi og
svaraði hann: Ekki strax. Mor
genthau, fjármálaráðherra
Bandaríkj anna, hefir einnig
sagt, að áhættulaust væri að
lána Bretlandi. Brezka stjórn
in hefir sent sérstakan erind
reka til Bandaríkjanna til að
athuga lánsmöguleikana þar
Heitir sá Frederich Philipps.
. Popoff, utanríkismálaráðherra
Búlgara, flutti ræðu á þriðju
A víðavangi
SJÁLFSTÆÐISMÁLIÐ.
Mikil breyting er nú komin á
sjálfstæðismálið. Félög ungra
Framsóknar- og Sjálfstæðis-
manna hafa á aðalfundum sín-
um lýst yfir fylgi við þá stefnu,
að ísland taki alla stjórn lands-
ins í sínar hendur. Á flokksþngi
sínu lýsti Alþýðuflokkurinn yfir,
að hann vildi beita sér fyrir lýð-
veldi. Jón Kjartansson ritstjóri
Morgunblaðsins hefir haldið því
fram, að samningurinn milli ís-
lands og Danmerkur væri fyrir
rás viðburðanna fallinn úr gildi
og yrði þjóð og þing að taka af-
leiðingum þeirrar staðreyndar.
Á Akranesi hefir að tilhlutan
Péturs Ottesen verið samþykkt
tillaga um, að halda þjóðfund
í sumar, til að ráðstafa hinu
æðsta valdi í landinu. Þá hefir
mjög fjölmennur bændafundur
á Eiðum eindregið stutt lýðveld-
isstefnuna og skorað á þjóðina
að standa fast saman um laush
málsins. Þá hefir Tíminn fyrir
hönd Framsóknarflokksins
fylgt svipaðri stefnu um endan-
lega frelsistöku landsmanna.
VERND MÓÐURMÁLSINS.
Mikill skriður er nú kominn á
það mál. Útvarpið lætur glögga
málfræðinga halda dómsdag yf-
ir lélegum þýðendum. Auk þess
hefir útvarpið sérstaka nefnd til
að undirbúa reglur um glöggan
og góðan framburð. Eru í nefnd
þessari Björn Guðfinnsson
málfræðingur, Jakob Kristins-
son fræðslumálastjóri og Jón
Eyþórsson veðurfræðingur. —
Björn Guðfinnsson hefir ritað
skörulega grein í Andvara um
málspillinguna og er vonazt
eftir, að hann riti árlega í það
tímarit um sama efni. Á Akur-
eyri hefur Sigurður skólameist-
ari harða baráttu i móðurmáls-
kennslu í menntaskólanum á
móti hrognamáli því, sem berst
út um landið í sumum nýrri
bókum. Þá hefir ríkisstjórn-
in heitið Birni Guðfinnssyni og
fræðslumálastjóra stuðningi til
að gefa út tímarit um verndun
móðurmálsins og byrjar það
væntanlega að koma út eftir
áramótin. Það mun fara saman,
að móðurmálið sé í hættu, en
jafnframt því eru meir stunduð
bjargráð heldur en verið hefir.
ÁFENGISSKÖMMTUNIN.
Segja má, að hún gangi bæði
vel og illa. Með skömmtuninni
hefir tekizt að hindra það, að
brezku hermennirnir fengju
Svartadauða sér til óbóta. ■
Sömuleiðis hefir hin mann-
skemmandi áfengissala í leigu-
bílum Reykjavíkur að mestu
horfið. Hins vegar kemur í Ijós,
að eldur áfengisþorstans lifir
enn góðu lífi. Níu þúsund
manns hafa tekið áfengisbæk-
ur í Reykjavík. Vínsalan í áfeng-
isbúðinni er gífurleg. Stundum
yfir 20 þúsund krónur á dag.
Áfengisbækurnar eru seldar og
leigðar og er það mikill at-
vinnuvegur fyrir skapgerðar-
laust og táplítið fólk. Leynisál-
ar fylgja viðvaningum í áfeng-
isbúðina og benda þeim á hvaða
víntegundir þeir eigi að kaupa.
Fátækar stúlkur kaupa oft dýr^
ar og sjaldgæfar víntegundir
fyrir leynisalana og fá þóknun
fyrir ómakið. Skömmtunin er
nauðsynleg í bili, en ekki fram-
tíðarlausn.
daginn, þar sem hann lýsti yfir
því, að Búlgaría mundi reyna
að gæta hlutleysis áfram og að
hafa góða sambúð við Tyrki og
Júgóslava.
Bretar og Tyrkir hafa gert
með sér nýjan viðskiptasátt-
mála, sem stóreykur verzlun
milli landanna. Áður voru Þjóð-
verjar helztu viðskiptaþjóð
Tyrkja, en nú eru Bretar komn-
ít langt fram úr þeim. Hafa
(Framh. á 4. siðu)