Tíminn - 21.01.1941, Qupperneq 3

8. folað
jirigjadaginii 21. jamiar 1941
31
Osannindi í úlvarpinu
Jóhannes Áskelsson, jarö-
fræöingur, flutti fyrirlestur í
útvarpiS siSastliSiS fimmtu-
dagskvöld um kalksandinn á
VestfjörSum og möguleika á
notkun hans. Vegna þess, aS
frásögn hans var stórkostlega
villandi í mörgum atriSum, tel
ég skylt aS leiSrétta hana. Jó-
hannes vill láta líta svo út, aS
þaS hafi veriS fyrir hans frum-
kvæSi, aS gerS. var áætlun um
íslenzka framleiSslu sements,
sem unniS væri m. a. úr kalk-
sandi af VestfjörSum sem aSal-
hráefni. Hann telur sig hafa,
eftir fund meS þeim dr. Nielsen
og N. Monberg, komiS því til
leiSar, aS ríkisstjórnin fengi
danskt firma til þess aS gera
áætlun um sementsverksmiSju
á íslandi o. s. frv.
Sannleikurinn í þessu máli
er sá, aS J. Á. hafSi aS vísu ver-
iS vestur á PatreksfirSi sumar-
iö 1933 og flutt eitthvaS af sýn-
ishornum af kalksandi meS sér
til Reykjavíkur. Þáverandi
kaupfélagsstjóri á PatreksfirSi,
hr. Ólafur Þórarinsson, hafSi
áhuga á því aá reynt væri aS
nota sandinn og hafSi ver-
iS talaS um ýmsa möguleika
í því sambandi. SumariS 1934
dvaldi ég nokkra daga á Pat-
reksfirSi og ræddi þá oft um
sandinn viS Ólaf Þórarinsson.
SkoSaSi ég þá m. a. sandsvæS-
iS í SauSlauksdal. SíSar um
sumariS átti ég tal um þetta
mál viS Hermann Jónasson for-
sætisráSherra, og ákvaS hann
aS láta fara fram efnagrein-
ingu á sandinum og var þaS
gert, bæSi af efnarannsóknar-
stofu ríkisins og einnig hjá
Geologisk Undersögelse í Kaup-
mannahöfn. Jóhannes Áskels-
son mun hafa'átt einhvern þátt
í því aS koma sýnishornunum
þangaS til rannsóknar, og eins
munu hafa veriS notuS til
rannsóknarinnar bæSi þau sýn-
ishorn, er hann hafSi tekiS meS
sér aS vestan sumariS áSur, auk
nýrra sýnishorna, er fengin
voru aS vestan þá um haustiS.
BæSi íslenzka og danska efna-
greiningin sýndu, aS sandur
þessi hafSi inni aS halda allt
aS 90% af kolsúru kalki. ÞaS
þótti þá þegar líklegt aS nota
mætti sandinn til sementsgerS-
ar og sennilega einnig í saltpét-
ursframleiSslu. RáSa Jóhannes-
ar mun lítt hafa veriS leitaS
um þessi mál, heldur miklu
fremur manna eins og Pálma
Hannessonar rektors. HaustiS
1934 fór ég til Danmerkur og
SvíþjóSar, og hafSi þá umboS
frá forsætisráSherra til þess aS
leitast fyrir um möguleika á
því, aS fá gerSa áætlun um
sementsgerS og áburSarverk-
smiSju og ennfremur aS at-
huga hverjir möguleikar kynnu
aS vera á þvi, aS slíkur rekstur
gæti boriS sig fjárhagslega hér
á landi. Þegar ég kom til Kaup-
mannahafnar, sneri ég mér
samkvæmt ráSi Pálma Hann-
essonar til hins þekkta nátt-
úrufræSings, Niels Nielsen, sem
reyndist hinn ötulasti í því aS
greiSa fyrir þessu máli. Hann
kom mér m. a. í samband viS
Niels Monberg framkvæmda-
stjóra í Kaupmannahöfn, en
Monberg sýndi strax mikinn á-
huga á þessu máli og lagSi end-
urgjaldslaust mikla vinnu í þaS
aS hrinda því áleiSis. M. a. fékk
hann firma, þar sem bróSir
hans, Axel Monberg, er í stj órn,
til þess aS gera ókeypis bráSa-
birgSaáætlun um ýmislegt viS-
víkjandi sementsgerð á íslandi,
og til þess að búa til sýnishorn
af sementi úr íslenzkum hrá-
efnum. Þetta firma var hið
heimskunna danska firma, F. L.
Smidth & Co., sem byggt hefir
sementsverksmiðjur að heita
má um allan heim. Það kom í
ljós, að unnt var að framleiða
sement úr íslenzkum efnum, þ.
e. kalksandi, leir og hverakísil.
Sumurin 1935 og 1936 voru
nokkrar jarðfræðirannsóknir
þessu viðvíkjandi látnar fara
fram hér á íslandi. Voru þær
gerðar með ráði Pálma Hann-
essonar rektors og vann J. Á.
þær ýmist sjálfstætt eða með
öðrum. íslenzka ríkisstjórnin
ákvað svo að gera skyldi fulln-
aðaráætlun um sementsgerð á
íslandi og var hún fyrir tilstilli
N. Monbergs framkvæmd af
firmanu F. L. Smidth & Co.
sumarið 1936. Að svo miklu
leyti, sem ríkisstjórnin hafði
ekki beint samband við danska
firmað, var ég þar milligöngu-
maður, en mér vitanlega kom
J. Á. þar hvergi nærri, enda átti
hann ekki frumkvæði um neitt
það í þessu máli, sem að frarn-
kvæmdum laut. Árangurinn af
þessu starfi varð sá, að haust-
ið 1936 lá fyrir fullnaðar-áætl-
un um sementsgerð á íslandi.
Hafði danskur verkfræðingur
frá firmanu verið hér nálega
allt sumarið 1936 og hann og
aðrir sérfræðingar danska
firmans höfðu síðan unnið að
áætluninni, og hygg ég að hún
hafi verið mjög vandlega gerð.
Samkvæmt þessari áætlun átti
að reisa sementsverksmiðju í
Geldinganesi við Reykjavík og
vinna 25 þús. smál. af sementi
á ári a. m. k. Til þeirrar vinnslu
var talið að þyrfti um 50 þús.
smál. af kalksandi og sin 3—4
þús. smál. af hvoru, leir og
hverakísil. Sandinn var áætlað
að flytja vestan af Patreksfirði
(en þar taldi danski verkfræð-
ingurinn auðveldast að taka
hann) í sérstöku skipi, sem
skyldi soga hann í sig með
sanddælum. Verksmiðjan og
skipið átti samtals að kosta með
öllu um 41/2 miljón króna, en
sement unnið í þessari verk-
smiðju hefði þá orðið örlítið
dýrara en markaðsverð var þá,
og mun það, auk þess að nokk-
uð mikið þótti í ráðizt, hafa
verið orsökin til þess, að ekki
var þá þegar horfið að því ráði
að reisa sementsverksmiðju hér
á landi, þótt fé muni þá hafa
verið fáanlegt til þeirra fram-
kvæmda. Ég tel það töluvert
mikla óheppni, að sements-
verksmiðjan var ekki reist þá.
Hún hefði verið tilbúin fyrir
stríð og hefði orðið oss að ó-
metanlegu gagni nú á þessum
tímum. En um það tjáir ekki að
sakast, en gott væri að minn-
ast þess jafnskjótt og um hæg-
ist og möguleikar verða aftur á
því að reisa slíka verksmiðju
með hæfilegum stofnkostnaði.
í þessu sambandi er vert að
minnast á það, að sumarið
1935 réði ríkisstjórnin, fyrir
mína milligöngu, mjög þekktan,
danskan verkfræðing til þess að
gera áætlun um framleiðslu
köfnunarefnisáburðar, þar sem
fyrnefndur kalksandur yrði
notaður. Þessi áætlun var gerð
sumarið 1935 og var tilbúin þá
um haustið. Sýndi sig, að það
hefði borgað sig þá, að fram-
leiða allan okkar köfnunar-
efnisáburð innanlands, enda
þótt framleiðsla til útflutn-
ings kæmi ekki til mála vegna
mismunar á flutningsgjöld-
um. Lán mundi einnig hafa
fengizt þá til þessara fram-
kvæmda, en Þjóðverjar munu
hafa lagt áherzlu á, að ekki
yrði byrjað á þeim fram-
kvæmdum fyrst um sinn, vegna
sölu þeirra á áburði hingað til
landsins, og mun það m. a. hafa
verið orsökin til þess, að eigi
þótti gerlegt, að hverfa að því
ráði, að reisa áburðarverk-
smiðju þá. Sú hreyfing, sem
komst á þetta mál, varð þó til
þess, að áburðarhringurinn,
sem seldi hingað til lands fyrir
stríð, lækkaði verð sitt allveru-
lega, a. m. k. í bili, þannig, að
sá kostnaður, sem orðið hafði
af því að gera áætlunina um
verksmiðjuna, fékkst margfald-
lega borgaður. Áætlunin um á-
burðarverksmiðjuna er prentuð
upp í skýrslu atvinnumála-
nefndar (,,Rauðku“), enda þótt
sú nefnd kæmi aldrei neitt ná-
lægt því máli. Ríkisstjórnin
hefir áætlunina um sements-
verksmiðjuna í höndum og væri
mjög fróðiegt, að sú áætlun
yrði birt, svo það sæist, hvernig
þessu máli var í raun og veru
varið.
En viðvíkjandi fyrirlestri Jó-
hannesar Áskelssonar er það að
segja, að mjög æskilegt væri, að
Hitt átaldi ég, að húsnæðið var
fært bæði til tekna og gjalda
hjá bóndanum, en aðeins til
útgjalda hjá hinum. Þegar St.
J. telur saman tekjur bóndans,
fær hann þar upp yfir 6000 kr.
með því að telja húsnæðið sem
tekjur að upphæð kr. 1560.00,
og er það alveg jafnmikið og
húsaleiga kaupstaðarmannsins.
Þetta er alls ekki rangt, ef
bóndinn á húsið sjálfur. En i
samanburðinum á þá að setja
launamanninn á sama bekk og
bæta húsnæðimi, kr. 1560.00,
við launin hans. Þá verða heild-
artekjur hans kr. 7960.00. Húsa-
leigan er ekki talin á sama hátt
hjá báðum í fyrri grein St. J.,
þó að hann segi það. Bóndinn
er talinn húseigapdi, svo að
húsaleigan, sem hann greiðir,
rennur í vasa hans sjálfs. Þess
vegna áætlar St. J. honum lít-
ils háttar kostnað til viðhalds
húsanna. En launamaðurinn á
ekkert hús, svo að húsaleigan
hans fer til annarra. Þessi mis-
munur er ranglátur í saman-
burðinum, því að hann hækk-
ar tekjur bóndans án þess að
launamanninum sé gerð til-
svarandi hækkun. Þetta veit
ég, að St. J. sér við nánari at-
hugun.
Eg er á sama máli og St. J.
um það, að „orðið tekjur er
óákveðið hugtak“, og þó að tal-
að sé um svona margar krónur
þá og þá, er ekki alltaf mikið
á því að byggja. Þá verður að
tala um annað áþreifanlegra
og stöðugra. Það mætti miða
við og bera saman húsakynnin
og húsgögnin. Hvernig ætli að
standi á þvi, að margir bæir
hér í sveit eru virtir á 1000—
2000 kr. til brunabóta og ennþá
lægra í fasteignamati. Bruna-
bótamat á þó að vera miðað við
það, að menn fái a. m. k. efnið
greitt, ef húsið brennur. Sann-
leikurinn er sá, að húsin eru
svona lítil og léleg. Þá held ég
að húsgögnin á bæjunum hérna
þættu ekki merkileg í meðal-
ibúð í Reykjavík. Þetta stafar
ekki af því, að sveitafólkið vilji
ekki eiga góð hús og vönduð
húsgögn eins og aðrir. Það hef-
ir ekki haft ráð á að veita sér
þessi gæði.
Þess er skylt að geta, að lög-
in um styrk til endurbygginga
á sveitabæjum hafa hjálpað
nokkrum, sem einna verst voru
settir. En þau þörfu lög eiga
þó miklu meiri verkefni óleyst.
St. J. kallar nú sjómennina
launamenn. Það getur verið
rétt, en hér um slóðir dettur
engum manni sjómaður í hug,
þegar sagt er launamaður. Þeg-
ar ég talaði um launamann í
fyrri grein minni, átti ég því
alls ekki við sjómennina.
Eg get tekið undir margt, sem
St. J. segir í svari sínu, eins og
t. d. þegar hann talar um á-
hyggjur kaupstaðakvenna
vegna barna sinna. En það eru
fleiri hættur til en vélknúin
farartæki. Mér hefir fundizt,
að mágkona mín úr Hafnar-
firði væri ekki alveg áhyggju-
laus, þó að hún væri komin
með unghörnin sín í sumardvöl
til Vestfjarða. Henni fannst
þörf að líta eftir því, að þau
færu sér ekki að voða við ár og
læki í grennd við bæina. Hér
eru líka til þeir lækir, sem
hefðu fækkað okkur systkinun-
um, ef aðgæzla annarra hefði
ekki verið nóg.
Það eru mörg svona atriði,
sem ég vildi gjarna ræða við
St. J., ef fundum okkar bæri
saman. En hér ætla ég aðeins
að minnast á eitt enn, þar sem
mér finnst, að St. J. hafi snúið
út úr orðum mínum. Eg hefi
aldrei lagt til, að „fólkið flytti
fyrst úr sveitinni í kaupstað-
inn, og svo aftur í sveitirnar.“
Eg vil vinna af alefli á móti þvi,
að fólkið flytji úr sveitunum,
þó ekki með neinu skrumi né
tilbúnum tölum, heldur með
því að segja sannleikann um
unað og gildi sveitalífsins og
ala fólkið upp til sparneytni og
drengilegra starfa. Hitt sagði
ég, að landbúnaðurinn myndi
þykja eftirsóknarverður, þegar
skrifstofuþjónar og aðrir launa-
menn slepptu stöðum sínum og
yrðu bændur. Það væri hin
kröftugasta auglýsing.
Ekki má St. J. skilja orð mín
um þessi efni svo, að ég ætlist
til þess að hann gerjzt bóndi.
Eg veit ekkert um hneigð hans
eða hæfileika í þeim efnum. En
ég hygg, að hann sé duglegur
og samvizkusamur skrifstofu-
stjóri og sé því á réttum stað.
ÞaÖ er nauösynlegt að fólki
sé bent á, hversu góðan arö
megi fá af landbúnaði, þar sem
aðstaða öil er ákjósanleg. En
menn verða að varast að draga
af því þær ályktanir, að þændur
almennt búi við slíkar ástæður.
(Framh. á 4. síðu.)
För ,, Óðins “ tíl
Eyja
í tilefni af þeim umræðum,
sem orðið hafa út af ferð varð-
bátsins Óðins til Vestmanna-
eyja 10. þ. m., án þess að hann
flytti póst, vil ég leyfa mér að
biðja Tímann um rúm fyrir eft-
irfarandi:
í 5. tbl. Timans, 14. þ. m„ eru
tilfærð ummæli forstjóra
skipaútgerðar ríkisins á þessa
leið: „Um póstinn er það að
segja, að það eru fullkomin ó-
sannindi, að póststofan hér hafi
hringt til mín og spurt um
ferðina eða beðið fyrir póst með
varðbátnum. Enginn póstmað-
ur spurði mig eins eða annars
í því sambandi.“
í viðbót við greinina í Tím-
anum segir ritstjórinn svo;
„Samkvæmt viðtali, sem Tím-
inn hefir átt við Svein Björns-
son póstfulltrúa, hringdi hann
til Pálma snemma í vikunni,
eða áður en ferðin var ákveðin,
og svo aftur á föstudagskvöld,
eftir að skipið var farið.“
Eg hefi orðið þess var, að
þessi umsögn blaðsins er of ó-
fullkomin til þess að lesendum
hafi orðið full ljóst, að póst-
stofan hafi ekkert vanrækt, og
vil því gefa nánari skýringu.
Hinn 6. eða 7. þ. m. hringdi
Sveinn Björnsson, fulltrúi minn,
sem hefir það hlutverk m. a. að
fylgjast með skipaferðum, til
skrifstofu Skipaútgerðar ríkis-
ins, að undangengnu símtali
við póstafgreiðslumanninn í
V estmannaeyj um, og spurðist
fyrir um skipsferð til Vm. Skrif-
stofan gat engar upplýsingiar
gefið. — Síðar sama dag náði
fulltrúinn tali af Pálma Lofts-
syni og skýrði honum frá við-
talinu við Vm., en forstjórinn
taldi sig ekki vita um neina
ferð á næstunni. — Næstu daga
var orðrómur á kreiki um
væntanlega ferð frá skipaút-
gerðinni og var þá enn hringt
frá póststofunni til skrifstofu
skipaútgerðarinnar og spurzt
fyrir, en engar upplýsingar var
þar að fá.
Nú er það svo, að samkvæmt
póstlögunum hvílir sú skylda á
herðum útgerðarmanna, skip-
stj óra og af greiðslumanna
skipa að tilkynna pósthúsum
um ferðir þeirra. Pósthúsin
ættu því ekki að þurfa að
ganga eftir slíkum tilkynning-
um og er það Ijóst, að pósfestof-
an hefir raunverulega gert
(Framh. á 4. siðu.)
villurnar i frásögn hans yrðu
leiðréttar í útvarpinu. Tel ég
rétt, að útvarpsráð krefjist þess
að fá fyrirlesturinn hjá honum,
og að það léti síðan birta leið-
réttingar á villunum, eftir að
það við rannsókn málsins hefir
komizt að því rétta. Það er með
öllu óviðunandi, að mönnum
haldist það uppi að fara með
slíkar villandi og jafnvel alveg
rangar frásagnir í ríkisútvarp-
inu.
Sigurður Jónasson.
Sundhöll Reykjavíknr
verður lokuð dagana 20.—26. þessa mánaðar, vegna hrein-
gerningar.
NB. Þeir, sem eiga mánaðarkort eða eru á sundnámskeið-
um, fá það bætt upp, er þeir missa úr við lokunina.
Munið hína ágætu
Sjafnar blautsápu
í V2 kg. pökknm.
Sápuverksmiðjan SjöSn.
Heildsöluhfrgðir hjá:
SAMBANDl ÍSL. SAMVINNUFÉLAGA.
Enskt mnnntóbak
Smásöluverð má eigi vera hærra en hér segir:
WILLS’ L. S. TWIST í 1 lbs. blikkdósum (grænum) 16 stykkja,
dósin á kr. 20.40. Stk á kr. 1.30.
WILLS’ X TWIST I 1 lbs. blikkdósum (rauðum) 16 stykkja,
dósin á kr. 20.40. Stk á kr. 1.30.
Utan Reykjavíkur «g Hafnarfjarðar má
verðið vera 3 % hærra vegna f lutnings-
kostnaðar.
Tóbakseinkasala ríkísíns.
Húðir og skinn.
Ef bændur nota ekki til eigin þarfa allar HÚÐIR
og SKINN, sem falla til á heimilum þeirra, ættu þeir
að biðja KAUPFÉLAG sitt að koma þessum vörum
í verð. — SAMBAND ÍSL. SAMVINNUFÉLAGA selur
NAUTGRIPAHÚÐIR, HROSSHÚÐIR KÁLFSKINN,
LAMBSKINN og SELSKINN til útlanda OG KAUPIR
ÞESSAR VÖRUR TIL SÚTUNAR. — NAUTGRIPA-
HÚÐIR, HROSSHÚÐIR og KÁLFSKINN er bezt að
salta, en gera verður það strax að lokinni slátrun.
Fláningu verður að vanda sem bezt og þvo óhreinindi
og blóð af skinnunum, bæði úr holdrosa og hári, áður
en saltað er. Góð og hreinleg meðferð, á þessum vörum
sem öðrum, borgar sig. —
108 Robert C. Oliver:
dimmt af reyk, og stúlkurnar skemmtu
sér mjög vel. Þær höfðu sýnilega eng-
an grun um þau örlög, sem biðu þeirra.
Cabera horfði kringum sig — Graben-
horst var farinn. Lucy stóð hjá dyr-
unum og horfði sorgblöndnum augum
á þessar grunlausu, glöðu kynsystur
hennar, sem svo auðveldlega höfðu
verið ginntar. Hversu margar ungar
stúlkur höfðu ekki á undan þeim orðið
að lúta þessum hræðilegu örlögum.
Gat það verið, að faðir hennar hafi
verið þátttakandi í þessu? Nei — —
nei — — hún gat ekki trúað því--------
en Hollmann hafði þó áhtiö — — en
var nokkuð hægt að treysta á Bob
Hollman?
XVI,
Þegar gleðskapurinn var að ná há-
marki sínu, dró Grabenhorst stórt gull-
úr upp úr vasa sínum og leit á það. Síð-
an gekk hann burt og inn í einkaíbúð
sína.
Hún var mjög ríkmannleg og mikið
í hana borið. Listofin teppi, dýrindis
húsgögn, skrautlegir lampar og munir
úr gulli og fílabeini blöstu við augum
mahns, er inn kom. Grabenhorst sett-
ist og opnaði stórt og vandað útvarp,
sem stóð á gólfinu. Hann gleymdi því
aldrei, að fylgjast með öllum helztu
fréttum utan úr heiminum.
Æfint'ýri blaðamannsins 105
Cabera nam staðar. Svo ég segi yður
helberan sannleikann, ungfrú, þá er-
um við nú á leið til annarrar heims-
álfu, sem liggur hinum megin við Mið-
jarðarhafið. Þegar þangað er komið,
verðið þér afhentar feitum manni, sem
er, eins og flestir feitir menn, ákaf-
lega góður í sér — það er að segja,
þegar honum er ekki sýndur mótþrói.
Ef það er gert, verður hann reiður.
Það er sagt, að hann eigi písk úr fló£-
hestaleðri, og noti hann eins og lista-
maður — en aðeins við þær, sem eru
óhlýðnar. Hinar, sem haga sér vel og
skynsamlega og hrósa blíðu hans og
góðsemi, fá dýr klæði, góðan mat — og
þær kalla hann „Papa“. Og svo er eitt,
sem þær verða að þola honum.
Við erum ekki að íþyngja okkur með
að halda fast við trúarbrögð eða þjóð-
venjur — aftur á móti gera Múhameðs-
trúarmenn það. Þessi maður — hann
heitir Mustapha — er mjög þjóðlegur
í vissum efnum. Hann er múhameðs-
trúar og eins og þér vitið, er leyft þar
að eiga fleiri en eina konu. Sem sagt,
múhameöstrúarmenn líta allt öðrum
augum á tilverurétt konunnar en við. —
Lucy hörfaði óttaslegin upp að veggn-
um.
— Leyfið þér yður að tilkynna mér,
alveg umbúðalaust, að það eigi að selja