Tíminn - 30.01.1941, Síða 3

12. blað
TtMKVN, fimmtuclaginn 30. jamiar 1941
47
Viðskipta- og gjaldeyrísmálín 1940
við tekið afar miklum breyting-
um á árinu.
Um áramótin 1939—40 voru
skuldir þeirra við útlönd um 14,5
millj. kr. fyrir utan föst lán, þar
með taldar skuldir á „clearing“
reikningum
Nú um áramótin námu inni-
eignir bankanna hins vegar um
54 milj. kr. að frádregnum
skuldum þeirra sjálfra, og að
frádregnum þeim hluta af am-
eríska viðskiptaláninu, sem not-
aður hefir verið.
Hafa orðið enn meiri breyt-
ingar á afstöðu bankanna út á
við en verzlunarjöfnuðurinn gef-
ur tilefni til og stafar það auð-
vitað af þvi að talsvert mikið
fjármagn hefir verið flutt inn
í landið til þess að greiða kostn-
að brezka setuliðsins.
Innlög í bankana voru talin
samtals 76,6 milj, króna í nóv-
emberlok 1939, en í nóvemberlok
nú ca. 128,5 milj. kr. Innlagt fé
hefir vaxið á árinu um 52 milj.
króna.
Útlán bankanna námu um 105
milj. kr. í nóvemberlok 1939, en
um 111 kilj. kr. í nóvemberlok
1940, og hafa því aukizt um 6
miljónir króna á sama tíma sem
innlögin hafa aukizt um 52 milj.
eins og áður er sagt.
Þannig hafa bankarnir gert
sér far um að auka sem allra
minnst útlánin þrátt fyrir hina
gífurlegu aukningu á lausu
fjármagni í bönkunum. Er þetta
gert í samráði við ríkisstjórn-
ina og með það fyrir augum
að auka ekki á þá hættu, sem
nú er á óeðlilegri verðhækkun
og óeðlilegri útþenslu í land-
inu, sem óefað veldur mjög
miklum erfiðleikum, þegar
verðlag fer aftur fallandi.
Það liggur í augum uppi, að
bankarnir hljóta að verða fyrir
miklu vaxtatapi vegna þessarar
útlánsstefnu, þar sem þeir
hljóta að eiga miklar inneignir
erlendis, sem lítinn arð gefa.
Hafa þeir því gripið til þess
ráðs að lækka vexti af inn-
stæðufé. Hefir það þó verið
framkvæmt þannig, að lækkun
vaxtanna ætti að verða síðar
tilfinnanleg fyrir eldri spari-
fjáreigendur en hina, sem nú
leggja fyrir stórar fjárhæðir.
Hafa innlánsvextir á spari-
sjóðsreikningum verið lækk-
aðir á árinu 1940 í tveimur á-
föngum, úr 4% niður í 3%. Á
hlaupareikningum hafa vext-
irnir verið lækkaðir mun meira
og ýmsar hömlur settar á það
hversu mikið fé menn geta lagt
inn í sparisjóðsreikninga.
Útlánsvextir Landsbankans
hafa hins vegar haldizt ó-
breyttir á árinu, en útlánsvext-
ir Útvegsbankans lækkað um
11/2 %, enda voru þeir áður 1%
hærri en útlánsvextir Lands-
bankans.
Seðlaumferð hefir aukizt mjög
mikið á árinu, eða úr 13,56
milj. kr. í árslok 1939 og upp í
25,31 milj. kr. í árslok 1940.
Stafar þessi aukna seðlaútgáfa
af ýmsum ástæðum. Má nefna
aukna peninganotkun vegna
dvalar brezka setuliðsins hér á
landi og þá verðhækkun, launa-
hækkanir og auknu viðskipta-
veltu yfirleitt, sem orðið hefir
á árinu, og gerð hefir verið að
umtalsefni hér að framan.
Gcngi krónuniiar
og pundsins.
Gildi íslenzkrar krónu hefir
haldizt óbreytt á árinu, miðað
við gull, og hefir hver króna
jafngilt 33.90 gullaurum. Hins
vegar hefir oröið nokkur breyt-
ing á skráningu sterlingspunds
hér, miðað við sterlingspund. —
Ég hefi orðið þess var, að nokk-
ur misskilningur hefir átt sér
stað í því sambandi og þykir
mér því rétt, að víkja að þessu
atriði nokkru nánar. Menn hafa
jafnvel fleygt því sín á milli,
að í júlímánuði síðastliðnum
hafi íslenzka krónan verið
felld í verði enn á ný, en það
er mesti misskilningur, sem bezt
sézt af því, að gullgildi krón-
unnar hefir verið hið sama
allt árið og einnig verðgildi
hennar, miðað við dollar.
Fyrstu mánuði styrj aldarinn-
ar var tvenns konar gengi á
sterlingspundi. Annars vegar
hið opinbera gengi, sem ákveð-
ið var í London, og samkvæmt
því jafngilti sterlingspund 4.03
dollurum. Hins vegar hafði
sterlingspundið sitt gengi á
svokölluðum „frjálsum mark-
aði“, sem var mjög mismun-
andi, en ætíð lægra en hið op-
inbera gengi. Aðeins sáralítill
hluti af gjaldeyrisviðskiptum
Breta fór fram á hinum frjálsa
markaði.
Á meðan engir samningar
yoru um það með hvaða gengi
íslendingar fengju sterlings-
pundum sínum breytt í dollara,
skráði Landsbankinn sterlings-
pundin hér samkvæmt genginu
á frjálsum markaði — miðað
við dollar. — Þá var gengis-
skráningu íslenzku krónunnar
hins vegar þannig háttað, að
hún var, samkvæmt gengislög-
unum, miðuð við Bandaríkja-
dollar, en ekki sterlingspund,
þar sem sterlingspundið hafði
á fyrstu mánuðum stríðsins
fallið lengra niður á frjálsum
markaði en ákveðið var að
fylgja því.
í júnímánuði tókust samn-
ingar um það við brezku stjórn-
ina, eins og ég gat um áður, að
íslendingar fengju keypta doll-
ara til greiðslu nauðsynja.
Jafnframt var um það samið,
að 4.03 $ fást fyrir hvert sterl-
ingspund, það er að segja, í við-
skiptum þessum skyldum við
njóta hins opinbera gengis.
Um leið var ákveðið að skrá
hér gengi sterlingspundsins í
samræmi við þetta hlutfall á
milli þess og dollars, enda var
það í samræmi við ákvæði
gengislaganna.
í þessum málum hafði því
skapazt bráðabirgðaástand
fyrstu mánuði stríðsins, sem
lauk þegar samkomulag náðist
um að íslendingar skyldu njóta
hins opinbera gengis í dollara-
viðskiptum sínum við Breta.
Verðlagseftirlit.
Eftirlit með verðlagi á er-
lendri vöru hefir verið fram-
kvæmt með svipuðu móti 1940
og áður. Ákvæði um hámarks-
álagningu hafa gilt um vefnað-
arvöru, — og heildsölu- og smá-
söluálagning hefir ennfremur
verið ákveðin á nokkrum öðruin
vörutegundum, sem ekki er á-
stæða til að telja hér upp. Þá
hefir verðlagsnefnd haft meiri
og minni íhlutun um verðlag á
mörgum aðfluttum nauðsynja-
vörutegundum, t. d. kolum, ol-
íu, benzíni o. s. frv., og á mjög
mörgum innlendum iðnaðar-
vörum framleiddum úr erlend-
um hráefnum. Flest innlend
iðnfyrirtæki hafa hagað verð-
lagi sínu að meira eða minna
leyti í samráði við verðlags-
nefnd.
Samkvæmt heimildum þeim,
sem nú eru í lögum, hefir
nefndin aðeins möguleika til
þess að hafa afskipti af verzl-
unarálagningu og verðfram-
færslu iðnfyrirtækj a innan
lands, en hefir hins vegar ekki
heimild til þess að skipta sér
af flutningsgjöldum á vörum
til landsins, en eins og kunnugt
er, eru flutningsgjöldin nú orð-
in miklu veigameiri liður í
verðlaginu en á venjulegum
tímum og engu minni liður i
verði margra nauðsynja en all-
ur innan lands dreifingarkostn-
aðurinn, að meðtalinni álagn-
ingu kaupmanna eða kaupfé-
laga.
Viðskfptanefndin.
Þá er sérstök ástæða til þess
að geta um það, að á s. 1. ári
hefir sérstök nefnd haft með
höndum fyrirgreiðslu margs-
konar viðskipta við Breta. Hef-
ir henni einnig verið falið að
annast samninga um viðskipta-
mál íslendinga og Breta fyrir
hönd ríkisstj órnarinnar, og er
nefnd sú kölluð viðskiptanefnd.
Hefir nefnd þessi samið um
vörusölu í umboði framleið-
enda og ýmsra annarra, ann-
ast skipaleigur í umboði út-
flytjenda og innflytjenda, greitt
fyrir útvegun vara fyrir inn-
flytjendur og í stuttu máli sagt,
fjallað um flest mál, sem úr-
lausnar hafa krafizt í viðskipt-
um íslendinga og Breta.
Iunflutiiingshöml-
urnar.
Eins og ég hefi frá skýrt, þá
hefir gjaldeyrisástandið . gjör-
breytzt frá þvi sem verið hefir
undanfarin ár. Ef allt hefði nú
verið með felldu um viðskipta-
málin og ekkert sérstakt tillit að
taka í sambandi við ófriðinn,
þá hefði höftunum af innflutn-
ingnum verið smátt og smátt
létt af á síðastliðnu ári og meg-
inhluti hans eða kannske öllu
heldur allur innflutningur hefði
hefði þá nú þegar verið orðinn
frjáls.
Hins vegar eru ástæður allar
nú svo sérstakar, að í stað þess
að gera innflutninginn óháð-
an eftirliti, hafa verið numdir
úr gildi frílistar þeir, sem búið
var að gefa út og má nú engar
vörur flytja inn nema með
leyfi gjaldeyris- og innflutn-
ingsnefndar.
Hefir verið frá því skýrt, að
þessi ráðstöfun er gerð sam-
kvæmt skilyrði frá Breta hálfu
í sambandi við samninga um
gj aldeyrismálin og sérstaklega
í sambandi við samninga um
yfirfærslur frá Bretlandi til
greiðslu á innflutningsvörum
þeim, sem keyptar eru gegn
greiðslu í frjálsum gjaldeyri,
enda hafa Bretar 1 því sam-
bandi tekið að sér að láta fal-
ar nauðsynjar til landsins eða
frjálsan gjaldeyri tifl greiðslu
þeirra nauðsynja, sem ekki eru
fáanlegar í Bretlandi.
Er þó ekki gert ráð fyrir að
þetta afnám „frílistans" þurfi
að hafa í för með sér breyt-
ingu á innflutningnum frá
Bretlandi frá því sem áður var;
verða leyfi útgefin ótakmarkað
að svo stöddu fyrir þeim frí-
listavörum, sem fáanlegar eru
í Bretlandi. Þrátt fyrir það er
áriðandi að landsmenn panti
ekki vörur án leyfis gjaldeyris-
og innflutningsnefndar.
Hins vegar gegnir öðru máli
um þær vörur, sem kaupa þarf
utan Bretlands. Verður það
komið undir samningum við
Breta, hversu mikið af inneign-
um íslendinga í Bretlandi fæst
yfirfært til vörukaupa í öðrum
löndum en Bretlandi. Er það
afar áríðandi, að menn geri
ekki ráðstafanir til innkaupa i
þessum löndum nema fyrir
liggi skýlaust innflutnings- og
gj aldeyrisleyfi.
Enginn hefir hið minnsta
hugboð um, hvað framtíðin ber
í skauti sínu. Allt er í hinni
fullkomnustu óvissu.
Þrátt fyrir það verðum við að
sjálfsögðu að reyna að gera
þær ráðstafanir, sem við höfum
vit og getu til, til þess að not-
færa okkur sem bezt þá breyt-
ingu til bóta, sem nú er orðin
í bili á högum okkar, og búa í
haginn fyrir framtiðina.
Framtíðln og reynslan
frá 1914-1918.
Þegar reynt er að skygnast
fram á veginn og tilraunir
gerðar til þess að átta sig á
þeim verkefnum, sem framund-
an eru, væri freistandi að draga
fram nokkur atriði úr reynslu
þjóðarinnar í síðustu styrjöld
og á árunum eftir stríðið. —
Það er sú eina reynsla, er við
eigum, sem að haldi kynni að
koma við lausn þeirra verk-
efna, sem nú krefjast úrlausn-
ar. Hér er hins vegar ekki tími
til þess að gera þvi efni veru-
leg skil, enda hefir talsvert
verið um það ritað síðastliðið
ár.
A IV IV A L L
Dánardægur.
Gísli Bjarnason bóndi að
Uppsölum í Suðursveit andað-
ist að heimili sínu 5. des. f. á„
tæpra 69 ára að aldri. Hann
var fæddur 22. janúar 1872 að
Uppsölum, sonur hjónanna þar,
Bjarna Gíslasonar og Þóru
Jónsdóttur. Var Þóra háöldruð
orðin, er hún lézt, aðsópsmikil
fríðleikskona — og var lang-
ömmubróðir hennar sá merki
maður, Jón Eiríksson konfer-
enzráð. Bjarni bóndi drukkn-
aði að vorlagi 1887 og þá á
beztá skeiði; hvolfdi bát undir
honum og félögum hans 3, og
fundust lík þessarra manna
þriggja, en síðar um sumarið
rak lík Bjarna, að því er þekkt
varð, á Meðallandsfjörum í
Vestur-Skaftafellssýslu og var
jarðsungið að Langholtskirkju
af séra Brandi Tómassyni í Ás-
um, er áður hafði þjónað Ein-
holtssókn á Mýrum, og Bjarni
þá oft sótt kirkju hjá honum.
Er svo sagt, að Bjarni hafi ósk-
að sér þess, að séra Brandur
yrði til þess að mæla yfir mold-
um sínum. Bræður Gísla eru
Jón bóndi á Uppsölum og
Gunnar skósmiður á Seyðisfirði.
Árið 1904 kvæntist Gísli Ing-
unni Jónsdóttur frá Smyrla-
björgum, ágætri konu, er lifir
mann sinn, ásamt 4 börnum
þeirra, en 2 dóu í æsku. Þau,
sem lifa, eru: Sigurborg, gift
Jóhanni bónda Björnssyni að
Brunnum; Bjarni bóndi að
Uppsölum, kvæntur Þóru Sig-
fúsdóttur, Jón bóndi sama
stað og Þóra, gift Bjarna Jóns-
syni að Smyrlabjörgum.
Síðastliðið sumar fór Gísli til
Reykjavíkur, vegna sjóndepru,
og hafði þá kennt kvilla nokk-
urs í höfði, er svo ágerðist og
að lokum varð banamein hans.
Hann var jarðsunginn að
Kálfafellsstað 15. des. f. á. við
mikla hluttekningu sveitunga
sinna, því að hann var hverjum
manni vinsælli, enda orðlagður
greiðamaður, góðgjarn og merk-
ur í öllu dagfari sínu. í vina-
hóp var Gísli glaður og ljúfur í
lund, en alvörumaður undir
niðri og stilltur vel. Hann var,
í fám orðum sagt, grandvar
gæðamaður.
Kunnugur.
Til auglýsenda!
Tímlnn ei gefinn út i
flelri eintökum en nokk-
urt annað blað & Islandi.
Glldi almennra auglýs-
lnga er i hiutfalli við
þann fjölda manna er les
þær. Tíminn er öruggasta
boðleiðin til flestra neyt-
endanna 1 landinu. —
Þeir, sem vilja kynna vör-
ur sinar sem flestum
auglýsa þær þessvegna i
Timanum
ttbreiðið Tímaun!
224
Tilkynning
frá Útflutningsnefnd
um lágmarkskaupverð á ísvörðum fiski til
útflutnings.
Fyrst um sinn, þar til öðru vísi verður ákveðið, er það skil-
yrði sett fyrir útflutningsleyfi á ísfiski, sem keyptur er til út-
flutnings, að kaupverð hans sé ekki lægra en hér segir:
Þorskur .... 37 aur. pr. kg.
Ýsa ..... 45 - - -
Framangreint lágmarkskaupverð nær bæði til fiskkaupa í
íslenzk og útlend skip.
Reykjavík, 27. janúar 1941.
PERLA
M e s t og b e z t
fyrir krónuna
með því að nota
— þvottaduftið —
---PERLA — —
Reykjavík. Sími 1249. Símnefni: Sláturfélag.
Reykhús. — Frystihús.
Niðursuðuvcrksmiðja. — Bjúgnagerð.
Framleiðir og selur 1 heildsölu og smásölu: Niður-
soðið kjöt og fiskmeti, fjölbreytt úrval. Bjúgu og alls-
konar áskurð á brauð, mest og bezt úrval á landinu.
Hangikjöt, ávallt nýreykt, viðurkennt fyrir gæði.
Frosið kjöt allskonar, fryst og geymt í vélfrystihúsi, eftir
fyllstu nútímakröfum.
Verðskrár sendar eftir óskum, og pantanir afgreiddar
um allt land.
Egg frá Eggjasölusamlagi Reykjavíkur.
Rreinar
léreftstuskur
kaupir
Prentsmiðjan Edda
Lindargötu 1D.
T\ Afgreiðslan kaupir 1.
1 f Ufll hefti 1. árg., 18. h. 2.
áxg., og 1.—6. h. 4. árg.
Þeir, sem kynnu að eiga eitthvað af
þessum Dvalarheftum afgangs eru
beðnir að láta afgreiðsluna hafa þau
sem fyrst.
Róbert C. Oliver: . Æjintýri blaðamannsins
221
Það er engum vafa undirorp-
ið, að það sem þá fór verst með
afkomu þjóðarinnar, fyrir utan
óviðráðanleg atvik, þ. e. a. s., ef
menn telja launa- og kaup-
gjaldshækkanir og þar af leið-
andi verðbólgu til óViðráðan-
legra atvika, var hin gengdar-
lausa lánsfjárútþensla bank-
anna og hallarekstur ríkissjóðs,
er þá átti sér stað og svo hitt,
að engar verulegar beinar ráð-
stafanir voru gerðar til þess að
draga úr innflutningi til lands-
ins þegar fór að halla undan
fæti.
Eins og ég gat um áðan, þá
myndu tvímælalaust hafa verið
gerðar ráðstafanir, til þess að
gera innflutningsverzlunina
frjálsari og óháðari en áður, ef
ekki hefðu alveg nýjar ástæður
komið til sögunnar, sem gerðu
það óframkvæmanlegt. — Þótt
engar slíkar nýjar ástæður
hefðu hins vegar komið til sög-
unnar og innflutningsverzlun-
in væri nú orðin frjáls að mestu
eða öllu leyti, er ekki þar með
sagt að skynsamlegt hefði verið
að afnema lögin um gjaldeyris-
(Framh. á 4. síðu.)
ef til vill viljið þér með lifnaðarhátt-
um yðar, vinna yður inn tífalt, jafn-
vel hundrað sinnum meira en yður var
borgað fyrir að sitja og skrifa um
morð, þjófnaði og afbrot, sem aðrir
höfðu framið. Ég er engu að leyna. Ég
viðurkenni hvers konar atvinna það
er, sem ég stunda. En takið þér eftir,
ungi maður. Hver sem þekkir mig, hef-
ir ekki um annað að velja en vinnu í
minni þjónustu, og hann verður að
vera þögull eins og gröfin.
Mitt sálfræðilega skynbragð á mönn-
um bregst mér ekki. Það hefir skapað
auðæfi mín.
Ég get notað yður — og ég býð yður
starf, sem aðeins krefst takmarka-
lausrar hlýðni og samvizkuleysis.
Nú getið þér gengið í mína þjónustu.
Og það gerið þér, því að þér eigið ekki
annars úrkost. En þér getið valið af
tveim ástæðum. Annað hvort til þess
að svíkja „Keðjuna“ á hentugu augna-
bliki, eða þá til þess að vinna í alvöru
með okkur. Við tölum ekki meira um
þetta Hollman — ég hefi þegar sagt
meira en ég er vanur. Þér munuð
varla nokkru sinni heyra mig tala svo
mörg orð í einu. En það sem ég segi
yður nú, skuluð þér muna til hinztu
stundar.
Hvenær sem þér reynið að svíkja
.— Þér eruð dóttir Sir Reginalds,
muldraði hann/ '
Hún þagði.
Grabenhorst hugsaði með sjálfum
sér: Hann varð Sir--------en ég-------
— Hvað vilduð þér mér? spurði Lucy.
Það var eins og Grabenhorst vaknaði
af draumi. Augun urðu enn dekkri og
ægilegri.
— Það var ekkert — annars — við
tölumst við síðar — nú komum við
niður í salinn.
XVII.
Þegar Cabera og Bob fóru út frá for-
ingjanum, gengu þeir beina leið nið-
ur í salinn. Bob til mikils hugarléttis
komu þau Grabenhorst og Lucy rétt á
eftir.
Nú var orðið áliðið nætur og ungu
stúlkurnar voru orðnar þreyttar, eftir
erfiði dagsins og glaðværðina um
kvöldið. Flestar óskuðu nú að „Myra“
færi nú að komá að landi, til þess að
þær gætu gengið til hvílu.
Enn hafði enginn sagt þeim, hvað
þetta boð í raun og veru var fyrir þær.
Grabenhorst gekk beina leið til Bobs
og settist við hliðina á honum. Hvor-
ugur yrti á hinn. Grabenhorst var að
hugsa.
Hann hafði í huga að stækka net