Tíminn - 30.01.1941, Side 4

48
TÍMIVN, fimmtndaginn 30. janúar 1941
Víðskípta- og gjaldeyrísmálín 1940
(Framh. af 3. slðu)
verzlun og heimildina til tak-
mörkunar á innflutningi til
landsins. Þegar á ný fer að halla
undan fæti veltur á mjög miklu
um framtíðarafkomu þjóðar-
innar hvort menn hafa fram-
sýni til þess að byrja nægilega
snemma að draga úr innflutn-
ingnum með óbeinum og bein-
um ráðstöfunum, og eins og
þróunin er nú hjá okkur í kaup-
gjaldsmálum, má búast við að
fljótar kunni að byrja að halla
undan fæti í þgssum málum en
nokkurn órar fyrir nú í dag.
í síðustu styrjöld og eftir j
stríðið átti lánsfjárútþensla
bankanna vafalaust mikinn
þátt í því, hve hrunið eftir
styrjöldina var mikið. Það var
þá erlendur einkabanki, sem
hafði forystu í útláriástarfsem-
inni og rak hana sjálfsagt
meira með stundarhagsmuni
sína fyrir augum en hagsmuni
þjóðarinnar. Nú er allt öðru
máli að gegna um bankastarf-
semi í landinu og skilyrðin öll
betri til þess að útlánastarf-
semin verði rekin með hag
heildarinnar fyrir augum.
Þegar líkt stendur á og nú,
kann svo að fara, að eigi fari
ætíð saman hagsmunir þeirrar
s'tofnunar, sem fé tekur til á-
vöxtunar og það, sem réttast
mundi talið að gera frá al-
mennu sjónarmiði. En þar sem
svo stendur á, verða hagsmunir
stofnunarinnar að víkja og það
verður heldur að gera ráðstaf-
anir til þess að bæta bönkunum
tjón, er þeir verða fyrir vegna
ónotáðs fjármagns, að því leyti,
sem þeir eigi gætu borið slíkt
sjálfir, heldur en að vaxtatap
freisti til óeðlilegra útlána.
Eins og nú er háttað skatta-
og tollalöggjöf ríkisins, ætti
ekki að vera hætta á að sagan
frá síðasta stríði um tekjuhalla-
rekstur ríkissjóðs endurtaki
sig, og að kvíða þurfi óheppi-
legum áhrifum á viðskiptajöfn-
uðinn úr þeirri átt. Auk þess
mundi sérstakur stríðsgróða-
skattur, ef lögleiddur yrði,
vinna mjög gegn óeðlilegri
verðhækkun innan lands. Á
sama hátt mun skuldagreiðsla
ríkisins erlendis og innanlands-
lántökur í því sambandi verka
í sömu átt.
Gjaldeyrir lagðnr á
blðreikninga.
Þá hefir nú fyrir tveimur dög-
um síðan verið gerð ráðstöfun,
sem ætlað er að hafa áhrif ein-
mitt í þessa sömu átt og ég hlýt
að minnast með nokkrum orð-
um.
Undanfarna mánuði hefir
verið miklu meira framboð á
erlendum gjaldeyri en eftir-
spurn, eins og inneignir bank-
anna í erlendum gjaldeyri sýna.
í samræmi við gildandi gjald-
eyrislöggjöf og til þess að halda
gengi krónunnar eins og geng-
islögin gera ráð fyrir og koma í
veg fyrir ringulreið i gengis- og
gjaldeyrismálum, hafa bank-
arnir keypt allan gjaldeyri
undanfarið, sem fram hefir
verið boðinn.
Hefir gjaldeyrinn- verið
greiddur jafnóðum í íslenzkum
peningum og þannig.hefir auk-
izt þeningaveltan innan lands
nokkuð jöfnum höndum og
innieignir erlendis. — Hefir
þetta þegar til lengdar lætur
óheppileg áhrif á verðlag í
landinu, bæði á vörum og öðr-
um verðmætum.
Ýmsir örðugleikar eru hins
vegar á því að taka á þessu
máli og þá ekki sízt þeir, að
útflytjendurnir, sem gjaldeyr-
inn eiga, hafa margir hverjir
brýna þörf fyrir að selja hann
þegar í stað, til þess að geta
haldið áfram atvinnurekstri
sínum og þeir útflytjendur, sem
grætt hafa, hafa margir hverj-
ir sem óðast verið að borga upp
gamlar skuldir undanfarna
mánuði og bæta efnahag sinn
eftir langvarandi kreppu.
Nú hefir eigi að síður verið
ráðizt í að ákveða, að nokkur
hluti af gjaldeyri þeim, sem
bönkunum berst, en afhending-
arskylda er á gjaldeyri enn sem
fyrr, skuli ekki keyptur þegar
í stað, heldur lagður í lokaða
biðreikninga og geymdur þann-
ig fyrir reikning og áhættu eig-
enda gjaldeyrins. — Er þetta
fremur kleift nú en áður vegna
þess, hve afkoma þeirra aðila,
er ákvæði þessi snerta væntan-
lega mest, hefir verið góð und-
anfarið og að þeir hafa nú
fengið svigrúm til þess að koma
málum sínum í gott horf.
Sérstakri nefnd verður falið
að meta, hve mikill hluti gjald-
eyrisins skuli keyptur þegar í
stað og hve mikið bundið á bið-
reikningunum. — Að sjálfsögðu
hafa starfsreglur hennar ekki
enn verið mótaðar, en rétt er
að upplýsa það, að framkvæmd
öll verður að byggjast á því, að
keyptur sé þegar í stað sá hluti
gjaldeyrisins, sem samsvari
framleiðslukostnaði, a. m. k. að
eigi verði það nema gróði, sem
lagður verður á hina lokuðu
biðreikninga.
Kjarni málsins er því í raun.
réttri sá, að frestað verður að
flytja inn í landið ágóða þann,
sem lagður verður á biðreikn-
inga.
Ráðgert er í lögunum, að með
reglugerð verði ákveðið, hvernig
heimilt verði að ráðstafa þess-
um gjaldeyri síðar og þá eink-
um hvenær að því komi, að
hægt sé að selja hann bönkun-
um. Er unnið að því að undir-
búa slíka reglugerð, en í því
sambandi er margt, sem að-
gæzlu þarf við, er óhjákvæmi-
lega tekur nokkurn tíma að
ráða fram úr.
VerðlagiíS — kaup-
gjaldið.
Maesta viðskipla-
krcppa.
Áreiðanlega er enginn í nein-
um vafa um, að sú skylda hvílir
nú fyrst og fremst á þjóðinni
að miða ráðstafanir sínar við
þá viðskiptakreppu, sem fram-
undan er fyrr eða síðar, og þá
fyrst og fremst að gera allt, sem
unnt er á þessum tíma, til þess
að grynna öldudalinn, sem leið-
in liggur um, áður en varir.
Hitt er svo vafamál, hvort
menn bera nú gæfu til þess að
finna hin réttu úrræði og þó
jafnvel engu síður hvort menn
hafa þrek, til þess að fram-
kvæma það, sem rétt dæmdist
að gera ,ef svo kynni nú að
fara, að þær ráðstafanir ættu
ekki augnabliksvinsældum að
fagna.
Það dregur væntanlega eng-
inn í efa, að frestum á heim-
flutningi gjaldeyris, gætileg út-
lánastefna bankanna, góð fjár-
hagsafkoma ríkissjóðs, stríðs-
gróðaskattur og beinir skattar
yfirleitt, skuldagreiðslur er-
lendis og innanlandslántökur,
verkar allt eindregið í þá átt,
að draga úr viðskiptaörðugleik-
um þeim, sem í vændum eru og
dregur úr þeim hættum fyrir
framtíðina, sem stóraukin pen-
ingavelta hefir í för með sér.
Þó er langt frá því útilokað,
að fleiri ráðstafanir sé unnt að
gera, sem miði í sömu átt.
Hitt er aftur á móti augljóst,
að þótt allar þessar ráðstafan-
ir séu gerðar og fleiri, sem hafa
svipuð áhrif, þá ná þær ekki að
koma í veg fyrir afleiðingar
síhækkandi framleiðslukostnað-
ar innan lands, sem stafar af
hækkuðu kaupgjaldi og hækk-
uðu innanlandsverðlagi.
Það er auðséð fyrirfram, að
þegar verðlag tekur að breyt-
ast á ný, þá lækkar verðlag á
framleiðsluvörum miklu örar en
framleiðslukostnaður innan
lands, og svo framarlega, sem
verðfallsþróunin verður ör, þá
er næsta líklegt að af þessu
stafi stórfelld rekstrartöp hjá
atvinnuvegunum, a. m. k. um
nokkurt skeið, eða á meðan
framleiðslukostnaðurinn er að
laga sig eftir verðlaginu. Hefir
reynsla manna hér á landi ver-
ið sú, að á því geti orðið nokkur
bið og gæti svo enn orðið, þar
sem allt kaupgjald í landinu
svo að segja hækkar í fullu
hlutfalli við hækkun fram-
færsluvísitölu, og eg tala nú
elcki um, ef framhald á að -verða
af því, að grunnkaupgjald verði
hækkað á meðan verðbólgan er.
Þegar hér væri komið myndi
eigi aðeins fara að þrengjast
fyrir dyrum framleiðenda, held-
ur myndi afleiðingin verða ó-
hagstæður verzlunarjöfnuður
og eyðsla gj aldeyrisinneigna á
meðan þær væru til og síðan
gjaldeyrisvandræði, ef ekki
væri búið að grípa í taumana,
áður en svo væri komið.
Eftir því sem verðlag og
kaupgjald kemst hærra, eftir
því er þessi hætta meiri, sem
hér hefir verið drepið á.
Fátt er því þýðingarmeira en
ráðstafanir, sem gætu komið að
gagni, til þess að draga úr dýr-
tíðinni og þar með úr hækkun
kaupgjalds i landinu.
222
Róbert C. Oliver:
Æfintýri blaðamannsins
223
sitt og styrkja það enn meir en áður.
Hann vildi fullkomna eina af þeim að-
ferðum, sem höfðu gert hann það sem
hann var.
Cabera kom til hans, beygði sig nið-
ur að honum og hvíslaði:
— Er ekki rétt að fara að láta stúlk-
urnar vita hver hin raunverulega
meining er með þessu ferðalagi? spurði
hann, og hlakkaði til alls þess gaura-
gangs og skelfingar, sem mundi verða
þegar sanrileikurinn kæmi ljós.
— Eg ætla að nota aðra aðferð að
þessu sinni, svaraði Grabenhorst, og
það varð Cabera að láta sér nægja.
Grabenhorst þarfnaðist manns, sem
nálgaðist hann sjálfan hvað slægð og
dirfsku snerti. Mann, sem gat verið
hans hægri hönd í einu og öllu. Graben-
horst vissi, að þetta voru veikleikamerki,
en það varð svo að vera. Annað hvort
var þessi Hollman skæður óvinur eða
mikil og máttug stoð í framtíðinni.
Annað hvort. En hanh varð að komast
að því rétta. Hann varð að reyna hann.
Allt það fólk, sem hann hafði í þjón-
ustu sinni, var nokkrum þrepum neðan
við hann, bæði hvað gáfur og kænsku
snerti.
Hollman var efnilegur; það var hann
viss um. En nú ætlaði hann sér að
kryfja hann til mergjar. Þess vegna var
hann svo stuttur í spuna við Cabera,
og sagði við Bob:
— Eg vil tala við yður í næði. Kom-
ið með mér. Bob fylgdist með honum og
bjóst við öllu því versta. .Þeir gengu út
á þilfarið. Loftið var hreint og tært, og
stjörnuskarinn ljómaði i lofti. Tungl-
ið var að hverfa út við sjóndeildar-
hringinn. Grabenhorst gekk upp á
stj órnpallinn, þar sem einhver dökk
vera stóð hreyfingarlaus við stýrið.
Þeir, Grabenhorst og Bob, settust á
afvikinn stað.
Það varð þögn um stund. Þá sneri
Grabenhorst sér að Bob.
— Einhvernveginn finnst mér, að þér
séuð eins og állinn, sem enginn getur
náð handfestu á. Hafið þér nokkurn
tíma reynt að veiða ál með berum hönd-
unum? Þér eruð háll eins og áll. En
sleppum því. Þér skuluð fá leyfi til að
smjúga og sprikla. Eg er vanur að
mynda mér rétta skoðun á þeim mönn-
um, sem ég á annað borð skipti mér af.
En ég vil kynnast yður. En satt að segja,
þá skil ég yður ekki ennþá. Annað
hvort eruð þér svikari, sem ég skal
steikja lifandi í blýdeiglunum í Túnis
— eða þér eruð einmitt maðurinn, sem
mig vantar.
Það kann að vera, að enginn þekki
Bob Hollman nema hann sjálfur — en
Eftir því, sem dýrtíðin og
kaupgjaldið hækkar minna,
eftir því ætti að mega búast við
minna reksturstapi hjá fram-
leiðendum þegar verðfallið
kemur og vægari áföllum fyrir
þjóðina í heild.
Verður það eitt af verkefnum
Alþingis, sem brátt kemur
saman, að finna og framkvæma
færustu leiðir í þessum málum.
En jafnvel þótt Alþingi tak-
izt tiltölulega vel að leysa þetta
mál, að svo miklu leyti, sem
það stendur í þess valdi, þá
skulum við ekki eitt augnablik
trúa, að eftirköst þess, sem
er að gerast, verði með öllu um-
flúin. Það er væntanlega hægt
að gera margt nú til þess að
draga úr væntanlegum töpum
framleiðendanna og viðskipta-
kreppu þeirri, sem af þeim leið-
ir, en fyrir þau verður varla
girt eins og þróunin er.
Verum vel á verði.
Vafalaust fer fjárhagsaf-
koma þjóðarinnar í náinni
framtíð að verulegu leyti eftir
því, hvað gert verður einmitt
nú, á meðan margt virðist ganga
vel, til þess að draga úr erfið-
leikunum, sem á eftir koma.
Jafnframt skulum við þó gera
okkur það ljóst, að einnig verð-
ur mikið undir því komið, að
kreppuráðstafanirnar sjálfar
verði þegar þar að kemur gerð-
ar nógu fljótt og það einmitt
áður en kreppan er komin í al-
gleyming.
Það mun ekkert einsdæmi
vera í viðskipta- og fjármála-
sögu okkar, að eigi hafa verið
gerðar ráðstafanir til þess að
vinna gegn erfiðleikunum fyr
en þeir hafa verið komnir í al-
gleyming og sjóðir mjög á þrot-
um.
Á þetta er ekki drepið í
ásökunarskyni, heldur til þess
að benda á þá staðreynd, að
menn eiga undantekningarlítið
erfitt með, þegar sæmilega
gengur, að sætta sig við þá
hugsun, að erfiðleikar séu fram-
undan og hafa tilhneigingu til
þess að draga á langinn al-
mennar kreppuráðstafanir
þangað til dráttur er ekki leng-
ur mögulegur vegna beinna
greiðsluerfiðleika og er þá ætíð
stórum erfiðara við að fást en
verið hefði, ef í tima hefði ver-
ið við brugðizt.
Mönnum hættir jafnan við,
þegar byrjar að halla undan
fæti, að treysta þvi í lengstu
lög, að viðskiptaaðstaðan muni
breytast á ný til bóta af sjálfu
sér og að menn geti þannig
komizt hjá að raska ró þjöðar-
innar með margskonar hvim-
leiðum ráðstöfunum.
Það mun hins vegar liggja
ýmsum í augum uppi, að mafg-
ar af þeim ráðstöfunum, sem
tíðast eru gerðar til þess að
vinna gegn áhrifum viðskipta-
kreppu, eru þannig, að áhrifa
þéirra getur ekki gætt til neinn-
ar hlítar fyr en talsvert langur
tími er liðinn frá því að byrj-
að var að beita þeim.
Þetta gildir jafnt um beinar
irinflutningshömlur og aðrar ó-
beinni leiðir, sem notaðar eru
til þess að vinna gegn gjaldeyr-
isörðugleikum, svo sem sam-
drátt útlána, launalækkanir,
niðurskurð á fjárlögum o. fl.
slíkar ráðstafanir.
Að vísu geta slíkar ráðstafan-
ir áorkað jafn miklu í sjálfu
sér, þótt þær séu seint gerðar
og yfirfærsluörðugleikar séu t.
d. þegar orðnir, þegar til þeirra
er gripið, en jafnframt liggur í
augum uppi, að eftir þvi, sem
ráðstafanirnar eru dregnar
meira á langinn, þarf þjóðin að
leggja meira að sér til þess að
komast yfir erfiðleikana og
stundum getur slíkur dráttur
beinlínis orðið undirrót lang-
varandi gjaldeyriserfiðleika,
þótt ráðstafanir geri það gagn,
sem til er hægt að ætlast.
Einmitt nú, þegar gjaldeyris-
aðstaðan hefir gerbretyzt, má
búast við því, að athygli manna
dragist talsvert frá þeirri hlið
þessara mála, sem nú heíir ver-
ið á drepið og að öðrum hliðum
málsins óskyldum, sem úrlausn-
ar krefjast í bili.
Eg tel alveg sérstaka ástæðu
til þess, einmitt nú þegar, að
tryggja.okkur svo vel, sem frek-
ast er kostur, gegn því, að næsta
viðskiptakreppa komi okkur á
óvart og mæti okkur óundir-
búnum. Við höfum nú mögu-
leika til þess að koma okkur
r--------gamla Bíó--------
Editii Cavell
(Nurse Edith Cavell).
Amerfsk stórmynd um
ensku hjúkrunarkonuna,
er dæmd var til dauða í
Brússel í okt. 1915 — at-
burður, sem vakti heims-
athygli.
Aðalhlutv. leika:
ANNA NEAGLE,
GEORGE SANDERS,
EDNA MAY OLIVER og
MAY ROBSON.
Börn yngri en 12 ára fá
ekki aðgang.
Sýnd kl. 7 og 9.
12. blað
t—---—-^NÝJA BÍÓ-
Kaibátur
»29“
(U.Boat 29)
Amerísk kvikmynd frá
COLUMBIAFILM.
Aðalhlutv. leika:
CONRAD VEIDT og
VALERIA HOBSON.
Börn fá ekki aðgang.
Sýnd kl. 7 og 9.
Fasteígnaskattar.
•GJALDÐAGI fasteignaskatts til bæjarsjóðs
Reykjavíkur árið 1941 (HÚSASKATTS,
LÓÐARSKATTS, VATNSSKATTS, svo og
LÓÐARLEIGU) var 2. JANÚAR.
Eigendur og umsjónarmenn fasteigna í bæn-
um, sem hafa ekki fengið senda gjaldseðla, eru
beðnir að gera skrifstofu borgarstjóra aðvart.
B o r gar r itarin u
Eitirtaldar vörur
höfnm við venjnlega til sölu:
Frosið kindakjöt af
dilkiiiu — saiiðum — ám.
IVýtt og frosið uautakjöt,
Svínakjöt,
Úrvals saltkjöt,
Ágætt hangikjöt,
Smjör,
Ostar,
Smjörllki,
Mör,
TÓIg,
Svið,
Lifur,
Egg,
llarðfisk,
Fjallagrös.
Samband ísl samvinnuíélaga.
Verðnp þjóðreldið
endurreist?
Sérprentuð grein eftir Jónas Jónsson verður seld á götun-
um næstu daga. Meðal annars er þar rætt um væntanlegan
ríkisstjóra.
Allir, sem áhuga hafa fyrir lausn Sjálfstæðismálsins, þurfa
að lesa þessa grein.
Einnig fæst hún keypt á afgr. Tímans og í bókabúðum.
upp gjaldeyrisvarasjóðum og
gætum, ef við vildum, búið
þannig um hnútana, að þessi
mál yrðu að gerast upp af á-
byrgum aðilum, áður en sjóðir
þessir væru eyddir. Jafnframt
væri hægt að gera ráðstafanir
til þess að fullkomnari og ítar-
legri upplýsingar lægju fyrir
þessum aðilum um allt, sem
snerti þessi mál, en venja hefir
verið hér, þegar góðærishugur
hefir verið i mönnum.
Væri með slíkum ráðstöfun-
um, ef til vill hægt að minnka
líkurnar fyrir því, að þjóðinni
verði nú stungið þannig svefn-
þorn, að hún vakni ekki fyr en
um seinan, þegar viðhorfið
breytist á ný, sem getur orðið
fyr en nokkur gerir ráð fyrir og
sjálfsagt með meiri hraða, þeg-
ar þar að kemur, en okkur ór-
ar nú fyrir.________________
Afgreiðslu Tímans
vantar 2., 3., 4. og 7. tbl. þ. á.
Útsölumenn, sem eiga þessi blöð
óseld, sendi þau afgr. Tímans
sem fyrst.
Bæjarútgerðin
(Framh. af 1. siðu.)
Á ráðherrafundi í gær var
framangreint tilboð bæjarráðs
tekið til afgreiðslu og var á-
kveðið að leigja bænum skipið
fyrir það tilboð, sem bæjarráð
hafði gert, þótt það sé ekki
nema nokkur hluti þeirrar leigu,
sem ríkið hefir áður tekið fyr-
ir skipið. Jafnframt var ákveð-
ið að bjóða bænum að ganga
inn í þau fiskkaup, sem Skipa-
útgerðin hafði hafið, eins og áð-
ur segir, meðan verið var að
bíða eftir endanlegri afgreiðslu
þessa máls.
Þar sem ríkisstjórnin hefir
fallizt á tilboð bæjarráðs, má
fastlega vænta þess, að bæjar-
stjórnarfundurinn, sem hald-
inn verður í dag, ákveði að
bærinn taki Þór á leigu. En það
er ljóst, eins og rakið hefir ver-
ið hér að framan, að drátturinn
í þessu máli er sök bæjarstjórn-
arinnar, þar sem hún óskar
fyrst eftir því 22. þ. m. að fá
skipið til leigu.