Tíminn - 01.05.1941, Síða 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
; FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKN ARFLOKKURINN.
RITSTJÖRN ARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Ltndargðtu 9A.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9A.
Síml 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA hS.
Símar 3948 og 3720.
25. ár.
Reykjavík, flmmtudagiim 1. maí 1941
48. blað
Bæja-og sveítafél. heimilt að
fyrírskípa þegnskylduvmnu
Innheímta skatts af
vaxtaíé verð- og
skuldabréfa
Frv. frá meírihluta fjár-
hagsuefndar neðri
deildar
Meiri hluti fjárhagsnefndar
neðri deildar flytur frv. um inn-
heimtu tekju- og eignarskatts
af vaxtafé. Samkvæmt frv.
skulu vaxtagreiðendur halda
eftir 25% af hinni skattskyldu
vaxtahæð, og nefnist það
vaxtaskattur. Ef skattframtöl
sýna, að skattgreiðandi greiðir
meira i vaxtaskatt en honum
hefir verið gert að greiða í
tekju- og eignarskatt, skal sá
mismunur endurgreiddur.
Skattinnheimta þessi nær til
allra opinberra verðbréfa,
skuldabréfa, 'víxla og annarra
fjárkrafa, sem eru tryggðar
með veði 1 fasteign. Hins vegar
nær hún ekki til innstæðufjár
í bönkum.
Frumvarp þessa efnis hefir
legið fyrir undanförnum þing-
um en ekki náð samþykki. Er
það þó kunnara en frá þurfi að
segja, að miklar vaxtatekjur
hafa komizt undan skatt-
greiðslu eins og þessum málum
hefir verið og er enn háttað.
í greinargerð frv. segir m. a.:
„Verðbréfaeignir hafa aukizt
mjög að undanförnu, og vextir
af þeim eru nú allmiklu hærri
en af innstæðum í spari-
sjóðsreikningum. Er því sér-
stök ástæða til að gera ráðstaf-
anir til tryggingar því, að
skattar verði greiddir af verð-
bréfaeignum og tekjum þeim,
eigi síður en af öðrum fjár-
munum skattskyldra aðila. Hér
er að engu leyti um nýja skatt-
greiðslu að ræða, heldur aðeins
ráðstafanir til að ná lögákveðn-
um skatti af eignum og tekjum,
sem undan hafa sloppið, án
þess að það bitni í auknum
skattgreiðslum á þeim, sem
telja þær fram og án þess að
rýra þá leynd, sem yfir þessum
eignum hvílir.‘-
Frumvarp um þegnskylduvínnu
Landbúnaðarnefnd neðri
deildar flytur frumvarp um
heimild fyrir kaupstaði og
hreppsfélög til að koma á
þegnskylduvinnu.
Þar sem hér er um mál að
ræða, sem mikið hefir verið
rætt undanfarið, þykir rétt að
birta það í heilu lagi. Fer það
hér á eftir:
Heimilt er bæjarstjórnum og
hreppsnefndum, með samþykki
atvinnumálaráðherra, að stofna
til þegnskylduvinnu eftir þeim
reglum, sem felast í lögum þess-
um.
í kaupstöðum ákveður bæjar-
stjórn um þegnskylduvinnu.
í hreppsfélögum skal taka á-
kvörðun um þegnskylduvinnu á
almennum hreppsfundi.
Til funda í bsejarstjórnum
og hreppsfunda um þegn-
skylduvinnu skal boða með
hálfs mánaðar fyrirvara, og
þarf % hluta atkvæða til sam-
þykktar.
Fundarsamþykkt um þegn-
skylduvinnu öðlast gildi, þegar
ráðherra staðfestir hana.
Þegnskylduvinna nær til allra
heimilisfastra, vinnufærra karl-
manna á aldrinum 16—25 ára,
eftir því sem ákveðið er í reglu-
gerð. Enginn er þó þegnskyldur
lengur en þrjú ár samtals.
Þegnskylduvinna má vara allt
að hálfum mánuði fyrir hvern
einstakling árlega, og eigi leng-
ur samtals en 6 vikur.
Nú hefir hreppsfélag eða
kaupstaður gert samþykkt um
þegnskylduvinnu og ráðherra
staðfest samþykktina, og skal
þá skipuð þegnskylduvinnu-
nefnd.
í hreppsfélögum kýs hrepps-
nefnd einn mann í þegnskyldu-
vinnunefnd, skólanefnd annan,
en ráðherra skipar formann.
Þegnskylduvinnunefnd skal
gera frumvarp til reglugerðar
um tilhögun og framkvæmd
þegnskylduvinnunnar, sem ráð-
herra staðfestir. Nefndin úr-
skurðar og um það, hverjir
skuli inna af hendi þegnskyldu-
vinnu á hverju ári. Undanþág-
ur eða frestir skulu veittir, ef
um veikindi eða aðrar gildar á-
stæður er að ræða. Þegnskyldu-
vinnuneínd ræður kennara og
verkstjóra -við þegnskyldu-
vinnu.
í þegnskylduvinnu má vinna
að hverju því verkefni, sem til
framfara horfir eða almenn-
ingsheilla, svo sem hvers konar
jarðrækt, vegagerð, skógrækt,
sundlauga- og leikvallagerð,
skólahúsbyggingum o. fl.
Þegnskylduvinnunefnd ákveð-
ur verkefnin og hefir umsjón
með framkvæmdum í samráði
við þær stjórnardeildir, sem
ráðherra felur yfirumsjónina.
Þegnskylduvinnunefnd skal
árlega gera áætlun um kostn-
að af framkvæmd þegnskyldu-
vinnu. Skal áætlunin lögð fyrir
hreppsnefnd éða bæjarstjórn til
staðfestingar og síðan send
ráðherra.
Ríkissjóður greiðir hálfan
kostnað af þegnskylduvinnu
samkvæmt áætlun af því fé,
sem árlega er veitt á fjárlögum
í þeim tilgangi, en hreppssjóður
eða bæjarsjóður hálfan kostn-
að og þann kostnað er verða
kann umfram áætlun.
í kaupstöðum skipar ráðherra
formann þegnskylduvinnu
nefndar, en bæjarstjórn kýs
aðra nefndarmenn.
Heimilt er, með samþykki
ráðherra, að fela skólanefndum
störf þegnskylduvinnunefnda.
Nú er útlit fyrir, að fjárveit-
ing hrökkvi ekki fyrir eftir-
spurn eftir þegnskylduvinnu-
(Frámh. á 4. siðu.)
Orustan um Atlantshatið
HöSðu Þjóðverjar um 600 kaSbáta í byrjun
marzmánaðar ?
í ræðu þeirri, sem Churchill
forsætisráðherra flutti síðast-
liðinn sunnudag, gaf hann full-
komlega til kynna, að orustan
um Atlantshafið skipti nú
mestu í styrjöldinni og úrslit
hennar væru likleg til að ráða
úrslitum styrjaldarinnar.
í þessu sambandi er fróðlegt
að athuga upplýsingar, sem ný-
lega birtust í ameríska blaðinu
„The Christian Science Moni-
tor.“
Þar er því haldið fram, að
Þjóðverjar hafi haft um 600
kafbáta til umráða í byrjun
marzmánaðar, en í styrjaldar-
byrjun höfðu þeir milli 60—70
kafbáta.
Á seinasta ári hafi komizt
stórkostlegur skriður á kafbáta-
smíði Þjóðverja. Bæði hafa
þeir hafið smíði kafbáta á
skipasmiðastöðvum í her-
numdu löndunum og smíða nú
minni kafbáta en áður. Flestir
kafbátarnir, sem þeir smíða nú,
eru frá 250—330 smál. Þessi
stærð kafbáta þarf ekki nema
um tuttugu og þriggja manna
áhöfn og er það mun minni á-
höfn en venjulegast var áður.
Hefir það mikið að segja, því að
það tekur langan tíma að æfa
kafbátaáhafnir og aðstaðan til
þess er á ýmsan hátt erfið.
Slíkir kafbátar flytja yfirleitt
ekki meira en þrjú tundur-
skeyti af meðalstærð.
Eldri kafbátar Þjóðverja voru
aðallega frá 500—740 smál.,
höfðu frá 35—40 manna áhöfn
og fluttu um sex tundurskeyti
af meðalstærð.
Þegar styrjöldin hófst var
talið, að ekki gæti nema þriðj-
ungur þýzku kafbátanna gert
árásir í einu á skipaleiðum
Breta. Hinir væru ýmist á leið
til árása, á heimleið eða að taka
birgðir. Sökum hernáms Frakk-
lands, Hollands, Belgíu, Dan-
merkur og Noregs hefir þetta
nú breytzt þannig, að helm-
ingur þýzka kafbátaflotans
getur gert árás í einu. Þjóðverj-
ar hafa fengið kafbátahafnir í
þessum löndum og þurfa því
langtum skemmra að fara. Af
Heilbrígdísmál
í Færeyjum ,
Frásögn ÚlSars Þórð-
arsonar læknis
Úlfar Þórðarson augnlæknir
hefir skýrt Tímanum frá ýmsu
um læknaskipun og fyrirkomu-
lag heilbrigðismála í Færeyjum.
Meðal annars sagðist honum
svo frá:
— Mér virtist skipun heil-
brigðismála í Færeyjum vera
mjög til fyrirmyndar, einkum
að því er tekur til sjúkratrygg-
inga. Hver einasti Færeyingur
er í sjúkrasamlagi. Alls eru
samlögin 37. Gefur því að skilja,
að mörg þeirra eru fámenn,
enda er skrifstofukostnaður
víða að kalla enginn, og oft eru
hreppstjórarnir jafnframt
sjúkrasamlagsformenn. Enda
þótt iðgjöldin nemi aðeins
fjórða hluta þess, er hér tíðk-
ast, borga sjúkrasamlögin jafn-
vel tannviðgerðir og fyrstu gler-
augun, er fólk þarf að fá.
Ellistyrkjum er einnig mjög
heppilega fyrir komið. Öll skip-
an tryggingarmálanna er mjög
einföld.
Færeyjum er skipt í fjögur
(Framh. á 4. sUSu.)
A. KROSSGÖTUM
Mótmæli við erlend ríki. — Siglingar lcaupskipa geta hafizt á ný. — Vestur-
íslendingi sýnt mikið traust. — Flugvél hlekkist á. — Vortíðin. — Þýzk flug-
vél skotin niður. _
Utanríkismálaráðherra tilkynnti á
þingfundi i gær, að mótmæll íslenzku
ríkisstjórnarinnar gegn árásum á ís-
lenzk skip og þeim tiltektum Þjóðverja,
að lýsa ísland í hafnbann, hefðu verið
lögð fram í utanríkismálaráðuneytinu
í Berlín. Kom sendiherra Svía í Ber-
lín — en Svíar gæta hagsmuna íslands
í Þýzlalandi — mótmælunum á fram-
færi. Beinast þau í fyrsta lagi að á-
rásum þeim, er gerðar hafa verið á
íslenzk skip, meðal annars línuveiða-
skipið Fróða, sem statt var utan þess
svæðls, er þá hafði verið lýst hafn-
bannssvæði af Þjóðverjum, togarann
Reykjaborg, togarann Arinbjörn hersi
og togarann Skutul. í öðru lagi er mót
mælt hafnbannsyfirlýsingunni og þeim
niðrandi ummælum, að ísland sé dönsk
eyja. Jafnframt skýrði utanrikismála-
ráðherrann frá þvi, að sendiherra
Breta hér hefðu verið afhent mótmæli
rikisstjórnarinnar gegn handtöku Ein-
ars Olgeirssonar, Sigfúsar Sigurhjart-
arsonar og Sigurðar Guðmundssonar,
og brottflutningi þeirra af íslandi og
banni við útgáfu íslenzks dagblaðs.
t t t
Nú hafa samningar tekizt um sigl-
ingar kaupskipa og geta þær því haf-
izt aftur. Voru þeir undirritaðir af full-
tnium farmanna og skipaeigenda 1
fyrradag. í samningum þessum er
kveðið á um öryggisútbúnað skipanna,
meðnl annars að því er snertir björg-
unarfleka og björgunarbáta og útbúnað
á stjórnpalli. Séu björgunarbátamir
útbúnir loftskeytasenditækjum. í skip-
inu sjálfu eiga að vera tvær loftskeyta-
stöðvar eða taltæki og tveir loftskeyta-
menn vera á hverju skipi, ef kostur er.
Hverjum skipverja skal ætlað björg-
unarvesti. Engir skulu búa framskipa,
þegar siglt er um hættusvæðin. í hin-
um nýja samningi eru og ákvæði, er
varða kaup farmannanna. Á hver skip-
verji að fá greidda áhættuþóknun frá
því að skipið leggur úr höfn, þar til
kemur til hafnar í öðru landi. Nemi á-
iiættuþóknun 60 krónum á dag til yfir-
manna, en 40 krónum til háseta. Fá
allir yfirmenn jafnmikla áhættuþókn-
un og allir hásetar jafnmikla.
t t t
í Lögbergi er skýrt frá því, að Joseph
T. Thorson, sem á sæti á þingi Kan-
ada, hafi nýlega verið skipaður for-
maður þingnefndar, er hefir það hlut-
verk með höndum að kynna sér öll út-
gjöld í sambandi við stríðssóknina og
gefa bendingar um það, hvar koma
mætti við frekari sparnaðarráðstöf-
unum. Segir blaðið að það sé nokkurn
veginn einmælt, að þetta sé lang-
ábyrgðarmesta nefndin, sem þlngið
hafi skipað síðan stríðið hófst. Nefnd-
in er skipuð 24 þingmönnum. Ensku
blöðin í Winnipeg láta mjög .vel af
vali Thorson og telur t. d. Tribune að
hann hafi verið sjálfkjörlnn í for-
mannssætlð. Thorson er fyrsti íslend-
ingurinn, sem heflr verið kjörinn á
þing Kanada.
t t t
Laust eftir hádegi í fyrradag hlekkt-
ist TF-Örn, landflugvélinni íslenzku á,
er hún var að hefja sig til flugs af
flugvellinum í Skerjafirði. Logn var,
en völlurinn ósléttur og gljúpur, svo að
flugvélinni tókst ekki að hefja sig
nægjanlega vel á loft. Rakst hún á
gafl á hermannaskála og byltist til
jarðar, og sneru þá hjólin upp í loftið.
Beygluðust vængir flugvélarinnar og
brotnuðu. Spaðinn brotnaði og, en
gafl hermannaskálans hrundi. Þegar
{jessi atburður skeði, var einn farþegi
í flugvélinni, kona, er var að fara
norður, auk flugmannsins, Sigurðar
Jónssonar. Sakaði hvorugt þeirra.
Flugvélin er mjög löskuð, svo sem áður
er greint, og óvíst með öllu, hvort hægt
er að gera við hana.
t t t
Garðvinna er nú þegar hafin, enda
hefir vortíð verið ágæt að þessu sinni.
Munu þeir, sem fyrstir eru til athafna
senn fara að setja niður kartöflur í
garða sína. Tekið er að slá lit á tún,
og vonandi ekki langt þangað til út-
hagi fer að lifna í hinum hlýviðra-
samari héruðum, ef veðurlag helzt
svipað og verið hefir upp á siðkastið.
r t t
Brezkur togait, sem kom hingað ný-
lega, skaut niður stóra þýzka sprengju-
flugvél um 120 sjómílur suðaustur af
Vestmannaeyjum. Flugvélin hafði flog-
ið lágt yfir skipið og skotið á það af
vélbyssum. Skipstjórinn særðist i þess-
ari viðureign.
sömu ástæðum hefir þeim ein-
mitt orðið kleift að nota minni
tegund af kafbátum.
Sökum hins aukna fjölda,
geta kafbátarnir nú gert sam-
einaðir árás margir i senn og
því unnið stórum kauþskipa-
lestum hið mesta tjón. Árásum
haga þeir þannig, að þeir gera
yfirleitt aldrei árás á sama stað,
nema einu sinni og er þvi aldrei
að vita, hvar þá er að hitta.
Flugvélarnar veita kafbátun-
um mikla aðstoð við að finna
skip og skipalestir, auk þess,
sem þeir vinna oft verulegt tjón
með árásum sínum. Einkum eru
langferðaflugvélarnar hættu-
legar, því að þær ráðast á skip-
in áður en þau geta orðið að-
njótandi verndar enska flug-
hersins.
Þjóðverjar hafa einnig und-
ahfarið notað herskip sin til
árása á kaupskip á Atlantshafi,
m. a. Scharnhorst og Gneisenau.
Slíkt gerðu þeir ekki í seinustu
heimsstyrjöld, nema allra fyrstu
mánuðina. En þeim er þetta
hættuminna nú, því að nú er
til fleiri staða að flýja en þá,
sökum hernumdu landanna.
Þessi hernaður Þjóðverja hefir
unnið brezka kaupskipaflotan-
um talsvert tjón.
Það er talið fullvíst, að Þjóð-
verjar hafi fengið umráð yfir
ítalska kafbátaflotanum, en
hann munu þeir nota á Mið-
jarðarhafi. a. m. k. fyrst um
sinn.
Það, sem hér hefir verið
nefnt, gefur greinilega til
kynna, að aðstaða Þjóðverja, til
sjóhernaðar er nú stórum betri
en i seinustu styrjöld. Hafnir
hernumdu landanna stytta
stórlega árásarferðir kafbáta
og herskipa og gera Bretum
örðugra að hindra ferðir þeirra.
Flugvélanna gætti heldur ekki
neitt að ráði í sjóhernaði sein-
ustu styrjaldar.
Hins vegar hefir aðstaða Breta
seinustu mánuðina verið stór-
um lakari en í seinustu heims-
styrjöld. Þá höfðu þeir franska
flotann til aðstoðar og viðskipti
við mörg lönd Evrópu og þurftu
því styttra að sækja ýmsar
nauðsynjar. Það vegur að visu
á móti, því síðarnefnda, að
Bretar hafa fengið til umráða
kaupskipaflota hernumdu land-
anna, — nú seinast gríska kaup-
skipaflotann, sem er mjög stór.
Flugherinn veitir einnig her
skipum mikilvæga aðstoð við
eftirlit á siglingaleiðunum.
Þótt skipatjón Breta hafi ver
ið verulegt undanfarna mánuði
hefir það orðið minna en vænta
hefði mátt af hinni breyttu að-
stöðu frá því í seinustu heims
styrjöld. Sýnir það vel, hinn
mikla styrk brezka flotans. Það
gefur jafnframt til kynna, að
Bretar hafa gildar ástæður til
að vænta sér góðs árangurs
Atlantshafsorustunni, ef þeir fá
verulega aðstoð frá flota og
flugher Bandaríkjanna.
Aðrar fréttír.
Stark flotaforingi, yfirmaður
Bandarlkjaflotans, hefir til-
kynnt, að bandaríski flotinn
héldi nú uppi gæzlu allt að
3000 kilómetra frá ströndum
Bandaríkjanna og næði þetta
svæði frá hinum nýju flota
stöðvum í Grænlandi og langt
til suðurs. Roosevelt forseti
hefir nýlega sagt að Bandarík-
in myndi ekki skirrast við, ef
þau teldu þess þörf, að halda
uppi gæzlu á þeim svæðum
sem Þjóðverjar hefðu lýst ó
friðarsvæði. Mörg þýzku blöð
in láta nú ófriðlega í garð
Bandaríkjanna.
Brottflutningi brezka alríkis
hersins frá Grikklandi heldur
(Frauih. á 4. siSu.)
Á víðavangi
FURÐULEG ÁRÁS.
í Morgunblaðinu birtist í
gær furðuleg skammargrein
frá nokkrum kaupsýslumönn-
um um Sigurstein Magnússon
framkvæmdastjóra í Leith. Er
hann borinn þeim sökum, að
hann muni misnota aðstöðu
sína sem ræðismaður íslands i
Leith, sökum þess, að hann sé
samvinnumaður. Með svipuðum
rétti mætti halda því fram, að
Thor Thors og Pétur Bene-
diktsson myndu misnota að-
stöðu sína gegn kaupfélögun-
um, vegna þess.að þeir væru'
ekki samvinnumenn. Sigur-
steinn Magnússon nýtur verð-
skuldaðs álits allra, sem hann
pekkja, fyrir dugnað og sam-
vizkusemi og er þetta hnútu-
kast kaupmannanna hið ómak-
legasta, sem hugsast getur.
Sjálfstæðisfíokknum er hollt að
vita það strax, að Framsókn-
armenn munu aldrei fallast á
iá reglu, að ræðismenn verði
eingöngu valdir úr hópi kaup-
sýslumanna, en að gengið verði
frarohjá samvinnumönnum. En
vitanlega munum við velja ís-
lendinga til að vera ræðismenn
okkar, þar sem það er hægt, og
verður þá aðallega að ræða um
kaupsýslumenn eða fulltrúa
verzlunarsamtaka.
VEGAVINNAN í SUMAR.
Tveir þingmenn í neðri leild,
Gísli Guðmundsson og Bergur
Jónsson, flytja þingsályktun
um að skora á ríkisstjórnina, að
haga svo vegavinnu í sumar að
unnið verði aðallega fyrir og
eftir slátt. Segir svo í greinar-
gerðinni: Það kemur sér yíir-
leitt illa í sveitum landsins, að
unnið sé að vegagerð um há-
sláttinn. Sérstaklega á þetta þó
við um vegarspotta í byggðum,
iar sem héraðsmenn vinna að
vegagerðinni. Nú í sumar verð-
ur þess þó ríkari þörf en nokkru
sinni áður að gefa gaum að
jessu atriði, því að fyrirsjáan-
legt er, að búskapur allur verð-
ur í hættu vegna fólksfæðar.
Er nú ýmislegt um það rætt, að
gera þurfi ráðstafanir til úr-
bóta, og sýnist það þá hendi
næst að taka þar til, sem ríkis-
stjórnin þegar hefir vald á. Er
áríðandi, að vegavinnan hefjist
alls staðar jafnskjótt sem klaki
er úr jörðu að mestu, og sé svo
gengið út frá, að henni verði
haldið áfram fram eftir hausti,
svo lengi sem tíð leyfir. Til þess
að losna við vegavinnuna um
sláttinn þyrfti e. t. v. fleiri
verkstjóra en áður, eða þá að
sami verkstjóri færi milli nokk-
urra vinnuflokka, en flokkstjór-
ar önnuðust daglega verkstjórn,
og má það áreiðanlega vel tak-
ast, því að víða í sveitum eru
menn nú vanir orðnir þessum
störfum.
AÐKOMUBÖRN Á SVEITA-
HEIMILUM OG MJÖL-
SKAMMTURINN.
í bréfi, sem Tímanum hefir
borizt frá Baldri Jónssyni á
Lundarbrelcku í Bárðardal, er
bent á, að eðlilegt virtist að
hagstofan eða önnur hlutlaus
stofnun væri látin meta, hvað
væri hæfilegt gjald með barni,
sem . tekið væri til dvalar á
sveitaheimili yfir sumartímann.
Eins og áður hefir verið vikið
að hér I blaðinu, er reynt að fá
sveitaheimili til að taka börn
til sumardvalar fyrir oflágt
gjald. Það er því alveg sjálfsagt,
að ríkisstjórnin láti finna eins-
konar mælikvarða í þessum
efnum, sem hægt er að fara
eftir. — í sama bréfi er vikið
að því, að ekki sé rétt að tak-
marka mjölskammtinn til
sveitafólks yfir sumartímann,
eins og fyrirhugað hefir verið,
því að þá sé brýnust þörf fyrir
að hafa hann sem mestan. Er
þessari ábendingu hér með vís-
að til réttra hlutaðeigenda.