Tíminn - 29.08.1941, Blaðsíða 2

346
TÍMIM, föstndagiim 29. ágiíst 1941
87. hlað
^ímirm
Föstudaginn 29, ágúst
Aðgerðaleysí
íhaldsráðherranna
Forráðamenn Sjálfstæðis-
flokksins vilja ekkert gera í
dýrtíðarmálinu. Þeir láta blöð
sín glamra um nauðsyn dýr-
tiðarráðstafana til þess að friða
þá óánægðu. En alltaf, þegar til
framkvæmda kemur, halda þeir
að sér höndum. Flestir þeirra
græða líka á tá og fingri. Með-
an það varir eru þeir ánægðir
og sjá ekki þörf neinna breyt-
inga. Slíkt er einkenni allra í-
haldsmanna og íhaldsflokka.
Þess vegna fylgja þeir nú i dýr-
tíðarmálinu sömu stefnunni og
í verkamannabústaðamálinu
forðum daga, þegar Magnús
Jónsson sagði, að húsnæðis-
málið myndi leysast bezt, ef
ekkert væri gert.
Öll afskipti Sjálfstæðisflokks-
forsprakkanna af dýrtíðarmál-
inu sanna þetta. Ráðherrar
flokksins þæfðu dýrtíðarmálið
í ríkisstjórninni mestan hluta
vetrar. Eftir að viðskiptamála-
ráðherra hafði lagt frv. sitt
fyrir þingflokkana var Sjálf-
stæðisflokkurinn alltaf að biðja
um nýjan og nýjan frest, m. a.
hvitasunnufrestinn fræga. —
Þess vegna varð seinasta þing
lengsta þingið i allri þingsög-
unni. Tilgangurinn var auðsjá-
anlega að eyða málinu. Þetta
tókst þó ekki, vegna ákveðinnar
afstöðu Framsóknarflokksins.
Hins vegar tókst að spilla frv.
stórum í meðferð þingsins og
draga úr gildi þess. Jafnframt
var þokað á nýjar vígstöðvar.
í stað þess að tefja málið í
þinginu, var ákveðið að tefja
það í ríkisstjórninni. Þetta var
mjög auðvelt, þar sem allar
byrj unarframkvæmdir heyrðu
undir ráðherra Sjálfstæðis-
flokksins. Þessu hefir líka ver-
ið dyggilega framfylgt. Ráð-
herrar Sjálfstæðisflokksins
hafa enn ekkert gert, þrátt
fyrir ítrekuð tilmæli meðráð-
herra sinna.
Framsóknarmenn verða að
játa, að á þá hefir verið leikið
og að þeir hafa verið sviknir
með þessari tilhögun málanna.
Þeir voru óánægðir með dýr-
tíðarlögin, en vildu þó ekki láta
slíkt valda friðslitum, þar sem
þeir treystu því eindregið, að
lögin yrðu framkvæmd. Þeir
treystu því, að samstarfið væri
þó alltaf byggt á það miklum
heilindum, að ráðherrar Sjálf-
stæðisflokksins myndu ekki
nota launráð til að hindra
framkvæmdirnar. En slík virð-
ist ætla að verða raunin. Það
er til að læra af í framtíðinni.
Morgunblaðið finnur að þessi
framkoma ráðherra Sjálfstæð-
isflokksins mælist ekki vel fyr-
ir hjá almenningi. Blaðið reynir
því að túlka málið þannig, að
allir ráðherrarnir séu jafn sek-
ir.
Mbl. hefir gengið svo langt í
þessu, að það hefir falsað um-
mæli forsætisráðherra. Eftir að
það var orðið uppvíst, hefði
Mbl. átt að hafa sómatilfinn-
ingu til að þegja um málið. En
í þess stað bætir það við nýjum
vaðli, jafn ósönnum og ómerki-
legum og hinum fyrri.
Þó tekst því það verr síðast-
liðinn miðvikudag, að það gerir
sig tvísaga og sannar jafn-
framt það, sem það ætlar að af-
sanna.
í upphafi greinarinnar segir:
„Rökin, sem Tíminn færir
fyrir þessari fullyrðingu eru
þau, að það sé á valdi eins ein-
staks ráðherra að hindra fram-
kvæmdir dýrtíðarlaganna. Auð-
vitað er þetta fjarri bllum
sanni“.
En síðar segir blaðið og feit-
letrar þau ummæli sín:
„Ekki er unnt að framkvæma
dýrtíðarlögin á annan veg en
þann, að ríkisstjórnin taki
sameiginlega ákvörðun um,
hvernig haga skuli fram-
kvæmdinni innan þess ramma,
sem lögin setja“.
Það liggur í augum uppi, að
þessar tvær fullyrðingar geta
ekki staðizt. Ef einhver ráð-
Hundruð kvenna í Revkjavík hata
of náin afskipti af setnliðinu
Hörmulegar lýsingfar rannsóknarlögreglunnar.
Eins og skýrt var frá í sein-
asta blaði, skipaði dómsmála-
ráðherra fyrir nokkru nefnd
til að athuga ýms siðferðis-
leg vandamál, sem skapast
hafa vegna dvalar erlends
hers í landinu. í nefndina
voru tilnefndir: Séra Sigur-
björn Einarsson, formaður,
Benedikt Tómasson læknir og
Broddi Jóhannesson uppeldis-
fræðingur. Nefndin hefir unn-
ið að rannsóknum þessara
mála og sent blöðunum
greinargerð um einn þátt
þeirra. Síðar mun nefndin
skila sérstökum tillögum um
lausn þessara mála. Greinar-
gerð nefndarinnar fer hér á
eftir og er inngangur henn-
ar lítillega styttur:
Hinn 29. júlí þ. á. skipaði
dómsmálaráðuneytið þriggja
manna nefnd, „til þess að rann-
saka siðferðileg vandamál, sem
upp hafa komið í sambandi við
sambúð hins erlenda setuliðs
og landsmanna í því skyni, að
tilraun verði gerð til þess að
finna einhverja lausn þeirra.“
Nefndin tók þegar til starfa
og lagði til grundvallar fyrir
niðurstöðum sínum rannsóknir
lögreglunnar í Reykjavik, bæði
hinnar almennu og rannsóknar-
lögreglunnar. Hefir lögreglan
nú skrásett nöfn yfir 500
kvenna, sem hún telur, að hafi
mjög náin afskipti af setulið-
inu.
Konur þessar eru á aldrinum
12—61 árs og skiptast þannig
eftir aldri:
12 ára 2 32 ára 3
13 — 14 33 —5
14 —r 25 34 —3
stöfun kemst ekki í fram-
kvæmd, nema ríkisstjórnin
taki sameiginlega ákvörðun um
hana, er það augljóst, að einn
ráðherra getur hindrað hana,
því að ef hann er andvígur
henni, getur ákvörðunin ekki
orðið sameiginleg.
Þetta gildir þó enn frekar, ef
framkvæmd þessarar ráðstöf-
unar heyrir undir þennan sama
ráðherra. Hinir ráðherrarnir
hafa ekkert vald til að þvinga
hann til að gera það, sem hann
ekki vill, og geta heldur ekki
gripið inn á starfssvið hans.
Eftir slíka játningu ætti Mbl.
ekki að staglast lengur á því,
að einstakir ráðherrar geti ekki
hindrað framkvæmdir í dýrtíð-
armálinu.
Þær heimildir, sem ríkis-
stjórninni eru veittar í dýrtíð-
arlögum, skiptast þannig á
milli ráðuneytanna:
Viðskiptamálaráðuneytið: Eft-
irlit með verði erlendra vara.
Þetta hefir þegar verið fram-
kvæmt.
Féfiagsmálaráðuneytið: Eft-
irlit með húsaleigu. Þetta hefir
einnig verið framkvæmt.
Samgöngumálaráðuneytið:
Lækkun flutningsgjalda. Hefir
ekki verið framkvæmt.
Fjármálaráðuneytið: Lækkun
tolla á kornvörum og sykri,
útflutningsgjald, 10% tekju-
og eignarskattsviðauki, framlag
úr ríkissjóði. Ekkert af þessu
hefir verið framkvæmt, nema
innheimta tekju- og eignar-
skattsviðaukans.
Ennfremur er svo ríkisstjórn-
inni heimilt að nota það fé, sem
fæst til dýrtíðarráðstafana, til
að lækka útsöluverð innlendra
eða útlendra vara. Slíkar ráð-
stafanir myndu sennilega heyra
undir viðskiptamála- og land-
búnaðarráðuneytin. En slíkar
ráðstafanir koma vitanlega ekki
til greina fyrr en einhvers fjár
hefir verið aflað. Þess vegna
verður ekkert gert í þeim efnum
fyrr en fjármálaráðherra hefir
útvegað féð.
Mbl. spyr, vegna hvers ráð-
herrar Framsóknarflokksins hafi
ekki lækkað útsöluverð landbún-
aðarvaranna. Það er af því, að
fj ármálaráðherra hefir enn ekki
notað heimildir dýrtíðarlaganna
um fjáröflun, svo að enn er ekk-
ert fé handbært til slíkrar ráð-
stöfunar.
Eins og bezt má sjá af fram-
angreindu, er það algerlega á á-
byrgð Sjálfstæðisflokksins, að
enn hefir ekkert verið gert í dýr
tiðarmálinu. Það þýðir ekki
fyrir blöð flokksins að reyna að
leyna því. Þeir menn, sem láta
gróðahyggju augnabliksins ráða
meiru en afkomu þjóðfélagsins í
framtíðinni, munu finna það
síðar, að þjóðin þykist eiga þeim
litlar þakkir að gjalda.
Þ. Þ.
15 — 32 35 — 5
16 — 37 36 — 3
17 — 42 37 — 4
18 — 30 38 — 6
19 — 24 39 — 5
20 — 37 40 — 3
21 árs 19 41 árs 6
22 ára 24 42 ára 4
23 — 22 43 — 1
24 — 11 45 — 3
25 — 14 46 — 2
26 — 11 48 — 2
27 — 10 49 — 2
28 — 9 50 — 1
29 — 9 53 — 1
30 — 16 61 árs 1
31 árs 8
Alls eru 1 hér taldar 456 P* O P 1
ur. Um aldur afgangsins er ekki
vitað nákvæmlega.
Af þeim meira en 150 konum,
sem lögreglan telur á mjög lágu
siðferðisstigi, eru:
12—15 ára incl. 13
16—17 — — 18
18—20 — — 30
Á vegum þessara kvenna eru,
svo að vitað er, 255 börn, en
full ástæða er að ætla, að tala
þeirra sé allmiklu hærri. Mæður
eru 129. Af þessum tölum verð-
ur ljóst, hvílíkur fjöldi barna
elst upp við óhæf kjör, og þarf
engum getum að því að leiða,
hverskonar þegnar þau munu
reynast.
Af konum þessum eru nokkr-
ar algerlega heimilislausar.
Það sem hlýtur að vekja lang
mesta athygli við lestur þess-
arar skýrslu, er hinn mikli fjöldi
stúlkubarna. Hæztur er aldurs-
flokkurinn 15—17 ára, og
stúlkubörn frá 12—14 ára eru
fleiri en konur frá 24—26 ára.
Nú verður það auðvitað ekki
fullyrt, að af þessum tölum megi
draga þær beinu ályktanir, að
hlutföllin milli aldursflokka séu
þessi í heild sinni, þótt svona
háar tölur bendi óneitanlega í
þá átt.
Að áliti lögreglustjór-
ans í Reykjavík eru þessar 500
konur aðeins lítill hluti þeirra
kvenna, sem líkt mun ástatt
um. Telur hann, að lögregl-
an hafi ekki haft tækifæri
til þess af safna heimildum
um meira en á að gizka 20%
allra reykvískra kvenna, sem'
umgangast setuliðið meira og
minna. En þótt ekkert verði um
þetta fullyrt, getur hver sem er
sannfært sig um, að fjöldinn
muni verá gífurlegur. Til dæm-
is eru öll gistihús bæjarins, þar
sem dans fer fram, yfirfull af
setuliðsmönnum og íslenzku
kvenfólki, og mun því þannig
farið, að minnsta kosti um
helgar, að íslenzkir karlmenn
fá þar naumast aðgang (sbr.
meðal annars ummæli Morg-
unblaðsins um Hótel Borg).
Af tölum þeim, sem fram
koma í þessari skýrslu, verður
auðvitað ekki ljóst á hvaða sið-
ferðisstigi þær konur eru, sem
umgangast setuliðið að stað-
aldri. Það má ganga að því vísu,
að í mörgum tilfellum telji
stúlkurnar sig trúlofaðar setu-
liðsmönnum og hafi aðeins af-
skipti af einum. Þó að í því fel-
ist í flestum tilfellum lítið ör-
yggi fyrir framtíð stúlknanna,
geta slík sambönd verið jafn
skiljanleg og átt jafn mikinn
rétt á sér og samskonar sam-
bönd íslenzkra kvenna og ís-
lenzkra karla.
Þá kemur hinsvegar skýrt í
ljós, bæði af yfirheyrslum rann-
sóknarlögreglu og frásögnum
almennrar lögreglu af því, sem
hún verður sjónarvottur að á
eftirlitsferðum, að fjöldi kvenna
lifir á furðulega lágu siðferðis-
stigi. Skulu hér tilfærðir (að
fengnu leyfi dómsmálaráðu-
neytisins) útdráttur úr tveim-
ur skýrslum rannsóknarlögregl-
unnar. Orðalagi er vikið við,
nöfnum hallið leyndum og all-
mikið fellt úr frásögninni.
I. Útdráttur úr skýrslu rann-
sóknarlögreglunnar í Reykja-
vík, þar sem mætta er 15 ára
stúlka.
Mætta segir, að fundum sín-
um og fyrsta hermannsins, sem
mök hafði við hana, hafi borið
saman á þann hátt, að er hún
var á leið heim til sín kl. 22,
hitti hún hermann, er tók hana
tali, og fór með henni upp í
herbergi það, er hún bjó í.
Kveðst hún hafa látið að vilja
hermannsins, er vildi greiða
henni 30 krónur, en hún sagð-
ist ekki hafa viljað taka við
peningum, ekki fundizt það þess
vert. Eftir þetta var mætta alt-
af öðru hvoru með enskum her-
mönnum og leyfði þeim að hafa
mök við sig, síðast í gærkvöldi
á gistihúsinu X.......Mætta
hefir aldrei tekið peninga af
af þeim hermönnum, sem hún
hefir haft mök við, en veit um
tvær stúlkur, sem hún þekkir,
og oft eru á X og tekið hafa við
peningum......Mætta segir, að
hér um kvöldið hafi hún verið
með stúlkunni Y. og tveimur
hermönnum á X. Fór hún út
úr herberginu, en leit inn aft-
ur, og var þá Y. klæðlaus og
annar hermaðurinn hálf klæð-
laus ,en hinn lá í öðru rúminu
klæddur...... (Síðar). Þegar
mætta hafði verið með her-
Norðuríör
ríkísstjórahjónanna
Hinn 16. þessa mánaðar fóru
ríkisstjórahjónin í heimsókn til
Akureyrar. Pétur Eggerz, rík-
isstjóraritari, skýrði tíðinda-
manni blaðsins frá norðurför-
inni á þessa leið:
— Ríkisstjóri og frú hans
komu til Akureyrar kl. 6 eftir
hádegi sunnudaginn 17. ágúst.
Var haldið að Menntaskólan-
um, en þar bjuggu ríkisstjóra-
hjónin á meðan þau dvöldu á
Akureyri.
Á mánudaginn milli kl. 11—
12, fór ríkisstjóri í opinbera
hejmsókn til bæjarfógeta,
bæjarstjóra og vígslubiskups og
var ritari hans í för með hon-
um. En síðar um daginn, milli
kl. 3 og 5, veitti ríkisstjóri
helztu opinberum starfsmönn-
um bæjarins og sýslunefnd
Eyj af j arðarsýslu móttöku í
Menntaskólanum.
Á þriðjudaginn tók ríkisstjóri
á móti blaðamönnum og frétta-
ritara útvarpsins á Akureyri og
hélt ræðu við það tækifæri.
Klukkan fimm var haldið að
Laugalandsskóla í boði sýslu-
nefndar Eyjafjarðarsýslu. Þar
afhenti skólastýran, Dagbjört
Jónsdóttir, ríkisstjórafrúnni
fagran blómvönd. Frá Lauga-
landsskóla var haldið að Klauf.
En þar hefir Kaupfélag Eyfirð-
inga tilraunastöð. Var stöðin
skoðuð og síðan haldið til Akur-
eyrar.
Á miðvikudaginn fóru ríkis-
stjórahjónin að Laxárfossum í
boði bæjarstjórnar Akureyrar.
Var dvalið um hríð við fossana
og mannvirkin skoðuð. Á heim-
leiðinni var stanzað um stund
í Vaglaskógi, en síðan haldið til
Akureyrar.
Áður en ríkisstjóri lagði af
stað til Reykjavíkur á fimmtu-
dagsmorgun, skoðaði hann
mj ólkurvinnslustöð Kauþfélags
Eyfirðinga, en Jakob Frímanns-
son kaupfélagsstjóri sýndi
stöðina. Fyrirhugað var að
skoðaðar yrðu verksmiðjur S. í.
S. og K. E. A., en til þess vannzt
ekki tími. Ríkisstjórahjónin
héldu til Reykjavíkur á fimmtu-
daginn og fylgdi móttökunefnd
Akureyrarbæjar þeim að Þverá
í Öxnadal. Þar afhenti bæjar-
stjórafrúin ríkisstjórafrúnni
blómvönd að skilnaði.
Ferðin til Reykjavíkur gekk
greiðlega. Lengst af ferðarinn-
ar var sólarlaust og fremur kalt,
nema daginn, sem farið var að
Laxárfossum, en þá var sól-
skin og hið dásamlegasta veður.
manninum, kom Y. inn til
hennar og spurði, hvað hún
hefði fengið fyrir, en mætta
(Framli. á 4. síðu)
Jóhannes Helgason:
Landbúnaðurínn í Bretlandi
Mr. Lloyd George sagði í
þingræðu í byrjun ársins 1940:
„Þegar Ameríku er sleppt voru
úrslit síðustu styrjaldar ákveð-
in af matvælaskorti. — Þýzka-
land hrundi,. vegna fæðuskorts.
Vér lifðum af aðallega fyrir
tilverknað matvælaframleiðslu-
áætlunarinnar, sem breytti
3.250.000 ekrum*) graslendis í
ræktað land. — ,Hver einasti
landskiki ætti að skrásetjast og
ganga í her vorn. Vér segj-
umst vera að berjast fyrir
frelsi. Og það gerum vér og því
á hver einasta reka moldar að
vera hervædd í baráttunni“.
í þessum ummælum er
tvinnaður saman tvöfaldur
sannleikur. í fyrsta lagi reynzla
síðustu styrjaldar, að því er
snertir þýðingu matvæla í ó-
friði og í öðru lagi er þar að
finna stefnuna, sem byggðar
eru á athafnir brezku stjórn-
arvaldanna og þjóðarinnar til
aukningar matvælaframleiðsl-
unnar í landinu.
í langvinnri styrjöld eru
vopn og matvæli óaðskiljanlegir
hlutir— ef annaðhvort vantar,
missir hitt gildi. Hin mikla
pílagrímsferð í skaut náttúr-
unnar í Bretlandi getur haft
samskonar áhrif í þessu stríði
og hinu síðasta.
*) Ekra er = 0,405 ha.
Bretland flutti inn í stríðs-
byrjun um % hluta matvæla,
sem neytt var í landinu, 80%
af mjölvöru (flour), 90% af
feitmeti, yfir 50% af kjöti, 98%
af lauk o. s. frv. Ennfremur
flutti það inn geysimikið af
fóðurvörum eða um helming
neyzlunnar. En af því er ljóst,
hve mikið innlend landbúnað-
arframleiðsla var háð innflutt-
um fóðurvörum. Af þessu má og
draga þá ályktun, að ef Þjóð-
verjar næðu valdi yfir hafinu,
sem nú er mest barizt um,
myndu^þeir geta svelt Breta til
uppgjáfar, með því að stöðva
matvælaflutningana til lands-
ins.
Þótt Þjóðverjar hafi ekki náð
yfirráðum á hafinu, hafa þeir
höggvið stórt skarð í kaup-
skipaflota Breta, eða sökkt um
4.6 milj. smálesta fram til 30.
júní s. 1. — Þetta er þó ekki
meiri missir en sem Bretum
hefir til þessa bætzt með skipa-
stóli hlutlausra þjóða og banda-
manna. Sú hætta vofir þó yfir,
að Þjóðverjar haldi áfram að
valda tjóni, sem Bretar geta
ekki bætt sér upp með skipum
annars staðar frá.
Fram til þessa hefir dregið
mjög úr innflutningi matvæla
og fóðurvara til Bretlands.
Meginástæðan er ekki minni
farkostur en fyrir stríð, heldur
hitt, að nú verður stór hluti
þeirra skipa, sem áður fluttu
matvæli, að flytja vopn. Enn-
fremur dregur hið seinvirka
fyrirkomulag skipalestanna úr
flutningaafköstum hvers skips.
Innflutningur sumra vara
hefir alveg stöðvazt, eins og t.
d. ávaxta. Af ávaxtaneyzlu
landsins eru um 15% fram-
leidd í landinu sjálfu. Innflutn-
ingur lauks hefir einnig stöðv-
azt. Áður voru framleidd 2%
af neyzlunni í landinu, en
framleiðslan hefir nú aukizt í
25%. — Það er talið, að kjöt-
neyzlan í landinu sé nú aðeins
25% af því, sem hún er á frið-
artímum.
Fóðúrvöruiskorturinn hefir
gert nokkuð vart við sig. Á
fyrstu sex mánuðum stríðsins
fækkaði, af fóðurskorti, svínum
um 50 þús., kindum um 500 þús.
og alifuglum um 1 milj.
Tii þess að komast hjá mat-
vælaskorti og vega upp á móti
minnkandi innflutningi, varð
að auka matvælaframleiðsluna
í landinu sjálfu. í því sambandi
beindust augu allra að aukinni
ræktun og aukinni landbúnað-
arstarfsemi.
landbúnaðarins ekki glæsilegt.
Hann hafði stöðugt dregizt meir
og meir saman síðan styrjöld-
inni 1914—18 lauk. Þrátt fyrir
31/4 millj. ekru ræktunarátakið
í því stríði, var ræktað land í
byrjun þessa stríðs 2% millj.
ekrum minna en 1914. Þannig
hafa um 100 þús. ekrur lands
farið úr ræktun að meðaltali á
ári. Auk þess telur Lloyd George
að milljónir ekra hafi tapað
frjómagni af vanhirðu.
í júlí 1940 hafði landbúnaður-
inn misst vinnuafl, sem svaraði
um 300 þús. manns, síðan frá
síðasta stríði, og auk þess 70 þús.
frá sept. 1939. Hins vegar var
minni vélavinna áður. T. d. voru
sárafáar dráttarvélar til 1914,
en í júní 1939 voru þær taldar
53 þús, Á þessu tímabili höfðu
bændurnir gleymt hvernig átti
að plægja (segir L.G.), því að
þeir fengu mest af fóðurvöru
utanlands frá.
í stríðsbyrjun var talið að um
370 þús. bændur væru í Bret-
landi og um 600 þús. landbún-
aðarverkamenn. Það er ekki
stór hluti 45 miljóna þjóðar.
Fram til 1931 var landbúnað-
arinn að mestu rekinn án íhlut-
unar stjórnarvaldanna. En í
þrengingum kreppunnar, sem þá
gekk yfir, byrjaði brezka stjórn-
in að veita honum verulegan
stuðning með fjárframlögum.
T. d. kostaði sykurrófuræktin og
nautgriparæktin ríkissjóðinn 10
millj. sterlingspunda á ári fyrir
stríðið.
Aðgerðir brezku stjórnarinnar
í matvælamálunum hafa grund-
vallazt á skoðun L. G., að hægt
Þegar stríðið hófst, var ástand
*
Enskar stúlkur viö heyvinnu. Margar borgarstúlkur vinna nú sveitavinnu
og hafa reynzt furðu vel.