Tíminn Sunnudagsblað - 02.06.1973, Blaðsíða 8

Um Kálfatjarnarkirkju á Vatns
leysuströnd og presta þar
A Vatnsleysuströndinni nær mitt á
milli Vatnsleysu og þorpsins Voga
stendur Kálfatjarnarkirkja. Hún var
reist árið 1893 af merkisbóndanum
Guðmundi Guðmundssyni i Landakoti.
Er til greinagóð lýsing á vigslu kirkj-
unnar. Mun hér á eftir verða rætt
nokkuð um klerka þá er setið hafa
Kálfatjörn og þar stuðzt við bók Árna
Öla fræðimanns: Strönd og Vogar, er
út kom hjá Menningarsjóði, áriö 1961.
Arni fær sinar heimildir aftur á móti i
Prestaævum Sighvats Gr. Borg-
firðings, sem varðveittar eru i Lands-
bókasafni. Lýsingin á vigslu
kirkjunnar er fengin úr Isafold 17. júni
1893.
I fyrstu munu hafa verið þrjár
kirkjur á Vatnsleysuströnd, hálf-
kirkjur i Kviguvogum (Vogum, þar er
nú þorp) og Vatnsleysu, en aðalkirkja
á Kálfatjörn. Háifkirkjur voru
aflagöar um siðaskipti, en máldaga
þeirra má enn finna.
Sú sögn er til, að upphaflega hafi
aðalkirkjan staðið á Bakka, er þá stóð
fram við sjóinn. En fyrir þær sakir, að
sjór braut þá mjöp land þar, var
kirkjan flutt að Kál atjöx,
A Kálfatjörn (sem til .orna hét
Galmatjörn, sbr, sama nafn i Hrafna
hreppi á jörð, sem nú er nefnd
Kalmannstjörn) var Péturskirkja i
kaþólskri tið. (Sjá Isl. fornbréfasafn
VII. bindi). Þar segir,að kirkjan eigi
heimaland allt og jarðirnar Bakka og
Flekkuvik. Þá átti kirkjan talsverð
rekaitök. Vilkinsmáldagi segir, að
Kálfatjarnarkirkja hafi átt 7 kýr,
21 á, griðung þreveí -an og 3 hndr. i
metfé.
Torfkirkja var á Kálfatjörn allt
fram til 1824, en þá var reist þar ný
kirkja með torfveggjum og timbur-
þaki. Munu sóknarmenn hafa unnið
það til, að gefa timburþak á kirkjuna.
svo þeir losnuðu við torfristu og
flutning á torfi á þakið. En ekki
reyndist þakið gott, þvi að innan
skamms fór það að hripleka, og feygði
innviði kirkjunnar að sunnanverðu.
Arið 1844 var svo reist þar timbur-
kirkja. Niu árum siðar átti hún
rúmlega 173 rikisdali i sjóði, og 1853
var sá sjóður orðinn 292 rdl. Þegar
440
kirkjan var búin að standa i 20 ár þótti
hún svo léleg orðin, að hún var ofan
tekin og ný kirkja reist, á árunum 1863-
64.
Sr. Stefán Thorarensen var þá
prestur i sókninni og lét hann sér mjög
annt um að kirkjan væri sem vönd
uðust að allri smið. Útvegaði hann 800
dala lán til byggingarinnar úr spitala-
sjóði Kaldaðarnesspitala til 20 ára
með 7 og 1/2% vöxtum. En þessi
kirkja varð ekki nema 30 ára gömul,
en hún var rifin og ný reist, var það
1893. Var það timburkirkja, ein sú
stærsta i sveit á Islandi, enda sóknar-
menn um þetta leyti um 900 talsins og
allmargir aðkomumenn um vetrar-
vertiðir.
Skal nú vikið að vigslu hinnar nýju
kirkju og er frásögnin orðrétt tekin úr
ísafóld vigsluárið:
„Vigsla Kálfatjarnarkirkju fór fram
næstliðinn sunnudag, 11. þ.m. (þ.e.
júni), eins og getið var um i blaði
þessu fyrir skemmstu, að til stæði. —
Biskupinn framkvæmdi vigsluna
(biskup var þá Hallgrimur Sveinsson),
en honum til aðstoðar voru tveir prest-
vigöir menn, sóknarpresturinn sira
Árni Þorsteinsson og prestaskóla-
kennarisira Þórhallur Bjarnason. Það
stóð til, að fleiri vigðir menn yrðu þar
viðstaddir, til að gjöra athöfnina þeim
mun hátiðlegri, en það fórst fyrir
sökum þess, að þessir menn voru
bundnir embættisstörfum heima i
sóknum sinum, er eigi máttu dragast.
Vigsludaginn var veður gott og að
mestu þurrt, þótt vætusamt væri
dagana fyrir og á eftir,enda fjöl-
menntu sóknarmenn mjög til kirkj-
unnar þann dag, svo að hin nýbyggða
kirkja, sem er allrúmgott hús, var svo
full sem framast mátti verða, og urðu
þó fáeinir að vera úti, sem eigi komust
inn. Nokkrir utansóknarmenn voru
þar viðstaddir. Fólkið var talið út úr
kirkjunni og reyndist nálega 530
manns.
Vigslan fór fram þvi nær alveg með
sömu tiíhögun og lýst er i Isafold
XVII., 102 (20. desbr. 1890), þar sem
skýrt er frá vigslu Eyrarbakkakirkju.
Daginn fyrir var hringt eina stund,
eins og á undan hátiðum. Þegar sam-
hringt var vigsludaginn, gekk
biskupinn, prestarnir, sóknarnefndin
og nokkrir menn aðrir i skrúðgöngu úr
ibúðarhúsi prestsins út i kirkjuna, og
báru biblíu, kaleik með patinu, hand-
bók og sálmabók, sem allt var sett á
altarið. Kirkjan var skrýdd ljósum
sem á hátiöum. Þegar fólkið haföi
skipað sér i öll sæti og á hvern blett,
þar sem staðið varð, hófst guðs-
þjónustan með þvi, að einn af sóknar-
nefndarmönnum las inngangsbænina
við kirkjuvigslu, þá var sunginn
kirkjuvigslusámur, þá hélt biskupinn
bigsluræðu frá altarinu og hafði fyrir
texta 102. sálm. Dav. 16.722. vers. Að
henni endaðri las hann og siðan prest-
arnir upp nokkrar valdar ritningar-
greinar, þvi næst framkvæmdi hann
sjálfa vigsluna, lýsti blessun yfir
húsinu og öllum hinum kirkjulegu
athöfnum, er þar yrðu hafðar um
hönd, með nokkrum sérstökum orðum
um hverja þeirra fyrir sig. Loks
afhenti hann kirkjuna presti og söfnuði
og lyktaði með Faðir vor. Þá var
sunginn sálmur og i honum gekk
biskup til sætis i kórnum, en sóknar-
presturinn fór fyrir altari og tónaði
pistil og guðspjall, svo sem vant er, sté
siðan i stólinn og hélt predikun út af
guðspjallinu. Eftir prédikun fór fram
söngur og tón, eins og venja er til. Stóð
Öll guðsþjónustan yfir i 2 1/4 stund, fór
hún vel og hátiðlega fram að öllu leyti.
Söngnum stýrði organleikari
kirkjunnar og lék á harmonium
kirkjunnar. Kirkjan var prýdd
grænum lyngsveigum og blómum eftir
endilöngum ganginum beggja vegna
og umhverfis i kórnum, og hafði
sóknarnefndin staðið fyrir þvi.
Kirkjan sjálf er um 16 álnir að lengd
og 11 álnir á breidd, allhá, og með
tveim gluggaröðum á hvorri hlið, fyrir
framan hana er forkirkja með háum
og fögrum turni upp af ferstrendum
neðan frá grunni og nokkuð upp fyrir
mæni kirkjunnar, upp úr bunguvöxnu
þaki hennar gengur þá m jórri turn átt-
strendur allhár og með ýmsu skrauti,
enda er hann i toppmynduðu þaki, en
stöng upp úr með stórri kúlu á og efst
veðurvita. 011 hæð turnsins frá jörðu
mun vera fullar 24—25 álnir. Austur úr
Sunnudagsblaö Timans