Sjómannablaðið Víkingur - 01.08.1950, Blaðsíða 61

Fyrstu sagnir um Kolbeinsey er að finna í
Landnámu (útgáfu 1843, bls. 26). Þar er hennar
minnzt í sambandi við siglingaleiðir, en vega-
lengdir þar eru allfjarri sanni. Er þar sagt, að
„dægursigling er til óbyggða í Grænlandi úr
Kolbeinsey norður". Skulu hér orðrétt tekin um-
mæli Hauksbókar, bls. 4. „Enn frá Langanesi
á norðanverðu íslandi er ekki dægra haf til
Svalbarða norður í hafsbotn, en dægur sigling
er til óbyggða á Grænlandi úr Kolbeinsey norð-
ur“.
1 Svarfdælu er getið um uppruna eyjarnafns-
ins.5) Kolbeinn Sigmundsson0) landnámsmaður
átti í deilum við Una Unason og beið lægri hlut
í þeim viðskiptum, sökum þess, að fylgdarmenn
hans snerust í lið með Una. Varð Kolbeinn svo
reiður, að hann stökk á skip og sigldi í haf,
braut skip sitt við klett þann, er liggur í út-
norður frá Grímsey og týndist þar; er eyjan
síðan við hann kennd og kölluð Kolbeinsey.
En hvernig geta menn vitað, að Kolbeinn
hafi brotið skip sitt á þessum stað? Kolbeinsey
er svo langt norður í hafi, og fjarri siglinga-
leiðum, að í þá daga hefur lítil umferð verið
þar um slóðir. En annað mál er það, og ekki
með öllu ósennilegt, að Kolbeinn hafi á eyjuna
komizt með föruneyti sínu og hafi í byrjun far-
arinnar ætlað að setjast þar að, en skipið hafi
brotnað við flúðirnar og skipshöfnin hafi dáið
á eyjunni, sökum þrenginga. Hafi svo verið,
gátu vegsummerki fundizt löngu síðar, því að
trúanlegt er, að eyjan hafi verið stærri um sig,
en nú er, svo að sjóar hafi ekki gengið yfir hana.
Heyrzt hafa æfagamlar sagnir, er herma, að
fundizt hafi fyrir löngu mannabein og fleiri
merki þess, að menn hafi þar dvalizt, en þær
sagnir eru sundurleitar frá sannsögulegu sjón-
armiði.
Líða svo margar aldir, að hljótt er um Kol-
beinsey. Mun lítið á hana minnst í sögum og
sögnum, þar til árið 1580, að Guðbrandur Þor-
láksson biskup á Hólum (1571—1627) gerir út
leiðangur til að leita að Kolbeinsey og rannsaka
hana í fræðilegum tilgangi. Mun þetta vera hin
fyrsta landfræðislega rannsóknarför, er var
farin til eyjarinnar, og á ýmsan hátt merkileg.
Guðbrandur biskup hafi mikinn áhuga á að
færðast um ísland og höfin í kringum það. Mun
hann oft hafa leitað upplýsinga erlendis frá sæ-
förum og ferðamönnum um ferðir þeirra. Til
dæmis er það í frásögur fært, að danskur maður,
5) Svarfdæla, útgáfa 18S3, bls. 64.
6) Kolbeinn var sonur Sigmundar á Vestfold. Hann
fór til Islands og nam land á milli Grjótár og Deildar-
ár, Kolbeinsdal og Hjaltadal. (Landnáma).
að nafni Graah, hafi skírt mjótt annes með há-
um höfða á austurströnd Grænlands, „Cap Guð-
brand“, til heiðurs við Guðbrand biskup.7)
Einnig gerði hann jarðfræðilegan uppdrátt af
höfðanum, sem er í „Meddelelser om Grönland",
bls. 245.
Til þess að leita Kolbeinseyjar og rannsaka
hana, ef hún fyndist, fékk Guðbrandur biskup
þá Hvannadalabræður: Bjarna, Jón og Einar
Tómassyni. Bjarni var formaður fararinnar, þá
28 ára, en Jón og Einar ekki tvítugir, samt
voru þeir orðlagðir hreystimenn og sjógarpar.
Þótti þetta dirfskuferð. Hafði biskup boðið þeim
bræðrum fé mikið, að því er Jón prestur Einars-
son segir, sá er orti hinn landskunna brag um
för þeirra bræðra til eyjarinnar. Samt munu
engir hafa verið fúsir til farar með þeim bræðr-
umum í landaleit þessa. Til ferðarinnar völdu
þeir áttæring, hið bezta skip, en ekki fundu þeir
eyjuna í þessari ferð, því að stórgarður kom;
hrepptu þeir hið versta veður, náðu landi í
Hraunum í Fljótum, og höfðu þeir verið í þeirri
ferð tvo sólarhringa.
En er veðrinu slotaði og birti til, lögðu þeir
af stað aftur. Hrepptu suðaustan vind, en dimm-
viðri. Eftir að þeir höfðu siglt í tvö dægur, sótti
þá svefn; bundu þeir seglið og lögðust fyrir,
tveir af þeim, en Einar vakti. Litlu eftir létti
til og sá Einar þá eitthvað hvítt, og hélt hann,
að þar færi hafskip undir fullum seglum, sem
raunar var hæsta bjargið á Kolbeinsey, alhvítt
af bjargfugli. Vakti þá Einar bræður sína og
réru viku sjávar8) upp í eyjarvarið. (Réru þeir
bræður jafnan viku sjávar á eyktinni.9) Komu
þeir að skeri, sem er við eyjuna, og sópuðu
þar saman fuglinum, svo var hann spakur.
Lögðu svo að aðaleyjunni og köstuðu stjóra aft-
ur af skipinu, en gleymdu að festa hann nógu
vel á meðan þeir gengu um eyjuna, en fyrir
brimsúginn bar skipið frá eyjunni, því stjór-
ann tók á loft, er dýpkaði. Urðu þeir að horfa
á þetta og urðu sorgfullir af ástandi sínu, þar
sem ekkert var fyrirsjáanlegt nema dauðinn.
Reyndi Bjarni að synda tvisvar sinnum, en
heppnaðist ekki að ná skipinu, en það rak alltaf
lengra og lengra frá, með mat þeirra og drykk
og fatnað. VaríT þeim það þá eitt til úrræðis, að
þeir lögðust á bæn. Breyttist þá veður skyndi-
lega, kom fyrst logn, en síðar hægur útnorðan
vindur, og fór skipið að reka til baka að eyjunni.
7) Höfða þennan nefna Grænendingar „Tornarsik"
og liggur hann á 65° 14' n.br. og er 480 metra á hæð
(„Meddelelser om Grönland“, IX. hefti, bls. 202).
8) Vika sjávar er hér um bil jöfn danskri mílu.
9) Eykt = 3 klukkustundir.
V I K I N □ U R
197