Hugur - 01.01.2002, Blaðsíða 60

Hugur
Stefán Snævarr
fella meiðinn þann arna. En áður en ég hefst handa við skógarhögg vil
ég bæta við rollu mína um hug- og afstæðishyggju að einhvers konar al-
menn efahyggja um túlkanir er röklega möguleg. Með „almennri efa-
hyggju“ á ég við efahyggju sem ekki verður auðflokkuð í hug- eða afstæð-
ishyggju en lætur sér nægja að efast um að til séu hlutlægar túlkanir.
Fylgjendur þeirrar stefnu gætu sagt að sönnunarbyrðin hvíldi á and-
skotum efahyggjunnar og hyggst ég nú axla þá byrði. Ég ætla ekki að
verja hlutlægnishyggju í anda skólameistarans heldur boða fagnaðarer-
indi fallveltishyggju. Við getum þrátt fyrir allt greint hafrana frá sauð-
unum, skilið milli góðra og slæmra túlkana með altækum hætti þótt
túlkanir okkar hljóti ævinlega að vera brigðular.
Áður en lengra er haldið væri gott að hyggja nokkuð að þeim forsend-
um sem ég geng út frá í þessari grein. Ég skilgreini „bókmenntatúlkun“
sem „kenningu um inntak skáldverks eða a.m.k. einhverra mikilsverða
hlið þess“. Þessar kenningar eru gjarnan eins konar tilraunir til að af-
kóða dulkóða, ráða dulrúnir. Ég gef mér þá forsendu að túlkun sé nauð-
synleg leið til skilnings á bókmenntaverki en læt hjá líða að svara þeirri
spurningu hvort hugtökin túlkun og skilningur séu samofin. Ennfremur
geng ég út frá þeirri forsendu að T sé túlkun á bókmenntaverki þá og því
aðeins að T sé meira en einber lýsing á verkinu eða túlkun á orðanna
hljóðan.6 Vissulega er lítið spunnið í túlkanir á Hávamálum nema túl-
kendur viti hvernig túlka ber orðið „snotr“ í textanum. En slík túlkun
gæti fullt eins verið liður í „fílólógískri“ túlkun, hún þarf ekki að vera
þáttur í bókmenntatúlkun. Að öðru leyti geri ég ráð fyrir að túlkanir geti
verið margháttaðar, „í húsi fóður míns eru margar vistarverur“. Engin
lög kveða á um að túlkanir hljóti að vera hreinestetískar eða geti verið
að einhverju leyti siðferðilegar eða pólitískar (þess vegna er skilgreining
mín á túlkun svona víð). Við túlkum Hrafnkötlu ef við segjum sál henn-
ar vera „skömm er óhófs æfi“ og prjónum við þá staðhæfingu. Að kalla
Hamlet „fyrsta nútímamanninn“ er liður í túlkun á stykkinu og sama
gildir um þá staðhæfingu að háaloftið í Villiönd Ibsens sé „tákn fyrir
undirvitundina“. Slíkar staðhæfingar verður að rökstyðja með einhveij-
um hætti, gjarnan með því að vísa til meintra eiginda textans, oft í formi
beinna tilvitnana.7
Þá skulum við líta á það sem koma skal í greininni. Ég tek undirdeild-
6 Að lýsa verki getur falist í því að rekja söguþráð skáldsögu eða leikrits. Við mun-
um sjá síðar að ekki er hægt að draga skarpa markalínu milli lýsingar og túlk-
unar.
7 Takið eftir að ég útiloka ekki að rökstyðja megi túlkun með tilvísun til ætlana
höfundar eða til bókmenntasögunnar enda boða ég fjölhyggju um túlkanir og þar
af leiðandi fjölhyggju um rökstuðning við túlkanir.
58