Hugur - 01.01.2002, Blaðsíða 113

Vísindastríöin, sannleikurinn og Rorty
Hugur
aðferðum raunvísinda oft og tíðum ákaflega vafasamur. í bókinni Fas-
hionable Nonsense rekja höfundarnir Alan Sokal og Jean Bricmont fjöl-
mörg dæmi um hvernig sumir af þekktari heimspekingum og bók-
menntafræðingum Frakka rökræða ákveðnar kenningar raunvísinda af
innlifun og setja þær í sálfræðilegt, félagslegt eða kynjafræðilegt sam-
hengi án þess að fram komi lágmarksskilningur á merkingu eða hlut-
verki þeirra í raunvísindum. Nokkur dæmi eru tekin úr verkum Jacques
Lacan og Juliu Kristevu sem bæði hafa beint greiningaraðferðum sínum
að raunvísindakenningum. Sokal og Bricmont sýna hinsvegar fram á að
greining þeirra er algjörlega óháð raunvísindalegum skilningi á þessum
kenningum, en með því afhjúpa þeir í raun þessa mikils metnu fræði-
menn sem fúskara eða loddara. Það er erfitt að taka staðhæfingar þeirra
um kenningar og lögmál eðlisfræðinnar alvarlega eftir að hafa lesið af-
greiðslu þeirra félaga. Svo vel virðast þeir sýna fram á að tilgangurinn
sé tæplega annar eða meiri en að hafa áhrif á lesandann, það er mælsku-
brögð.5
I hugvísindum hefur á síðustu áratugum þróast orðræða sem á lítið
sameiginlegt með orðræðu raunvísinda og sem felur í sér endurmat og
efasemdir um mörg grundvallarhugtök heimspeki og vísinda svo sem
hlutlægni og sannleika. Vísindasaga og vísindagagnrýni hefur beinst að
því að taka vísindin af stalli, færa rök fyrir því að niðurstöður vísinda
séu ekki hafnar yfir niðurstöður yfirvegunar af öðru tagi, innan annarra
greina. Þessi afhelgunarstefna hefur vakið upp mikla andstöðu úr her-
búðum raunvísinda, ekki síst sú afstæðishyggja sem talin er felast í
henni. Grein Sokals og bók þeirra Bricmonts má skilja sem andspyrnu
vísindamanna við afstæðishyggju samtímans. Sem slík er hún mögnuð
tilraun til að „afhjúpa“ afstæðishyggju sem loddaraskap. En hún er líka
dapurlegur vitnisburður um nokkuð frumstæðan skilning Sokals sjálfs á
þeim vandamálum sem nútíma hugvísindi glíma við.6
2
Vísindi og fræði, tilraunavísindi og bókleg fræði, náttúruvísindi-mann-
vísindi, raunvísindi-hugvísindi: Það er erfitt að festa sig við eina lýsingu
frekar en aðra, en hvað sem því líður þá höfum við hér tvær menningar-
heildir, andstæðar hvor annarri í mikilvægum atriðum. Flest verður til
að auka þetta bil frekar en að brúa það. Vísindagagnrýni samtímans er
5 Alan Sokal og Jean Bricmont, 1998 Fashionable Nonsense bls. 18-37, 38-49.
6 Alan Sokal og Jean Bricmont, 1998, sjá t.d. bls. 100-101.
111
L