Tíminn - 25.02.1962, Blaðsíða 2

ÞÚSUNDUM GYDINGA
Ð FÍFLDIRFSKU OG FREKJU
Hvers vegna hvarf Raoul
Wallenberg, er hann dauSur
— og hvernig dó hann? Þess-
ar spurningar eru enn þá
óleystar í hinni mestu gátu
stríðsins og á árunum eftir
stríð. Sagan um Raoul Wall-
enberg er frásögn af stór-
brotnum manni, sem á svo ó-
eigingjarnan hátt tók þátt í
baráttunni gegnum hinum
óvægnu ofsækjendum Gyð-
inga í Ungverjalandi, bjarg-
aði mörg hundruð þúsundum
mannslífa og svo á síðustu
dögum stríðsins, þegar Rúss-
arnir höfðu frelsað höfuð-
borg Ungverjalands, hvarf \
sporlaust í heimsókn til f
hinna rússnesku aðalstöðva.
Wallenberg er aðeins einstakl-
ingur — örlög hans eru aðeins
örlög eins einasta manns í hin-
uim isg'óðandi imálmkatli síðari
heimsstyrj aldarinnar. Samt sem
áður mun hann um alla eilífð
vera mörgum tákn rússneskrar
rujddamennsku og rúasneskrar
fyrirlitningar á öillum einstakl-
ingum, hugsunum þeirra og sið-
ferðilegum rétti.
17. janúar 1945 Steig Wall-
enherg inn í rússneska einka-
bifreið á vegum hersinS, og áð-
ur en hann kvadidi sænska sendi
herrann í Búdapest, sagði' hann:
— Þeir hafa haft stöðuga gát
á mér síðan 13. janúar, og nú
á ég að fara til Debrecen til
þess að hitta Malinovsky hers-
höfðingja. Eg er ekki alveg viss
um, hvort ég ferðast sem gest-
ur eða fangi!
Þetta er það síðasta sem Sví-
ar vita um Wallenberg. Hann
kom aldrei til baka, og í 12 ár
brutu menn stöðugt heilann um
örlög hans. En dag einn árið
1957 tilkynnti utanrikisráðu-
neyti Sovétríkjanna sænskum
yfirvöldum, að Wallenberg hefði
dáið sumarið 1947 í Ljubljanka-
fangelsinu í Moskvu. Samkvæmt
uþplýsingum' Rússa átti Wallen-
berg að hafa dáið úr hjartaslagi,
og hafði lík hans verið brennt,
án þess að krufning færi fram.
Fram á þennan d.ag hafa
sænsku yfirvöldin aldrei viljað
fullkomlega sætta sig við þessa
yfirlýsingu bg hafa stöðugt kraf
izt frekari skýringa, en Rússar
hafa hliðrað sér hjá því. Svíar
hafa t. d. aldrei fengið vitneskju
um það, hjvers vegna Rússar
námu Wallenberg á brott.
Á þeim 12 árum, sem liðu frá
hvarfi Wallenbergs og þar til
Rússar tiilkynntu dauða hans,
barst stöðugur straumux tilkynn
inga til Sænskra yfirvalda frá
austurrískum og ítölskum stríðs
föngum, sem annaðhvort höfðu
heyrt eitthvað um hann eða ver
ið í beinu samibandi við hann í
hinu illræmda NKVD-fangelsi í
Moskvu.
Samtímis héldu Rússar fast
við þá staðhæfingu, að rúss-
neska utanrikisráðuneytinu væri
algjörlega ókunnugt um Wall-
enberg-málið.
En jafnvel eftir þéssa yfirlýs-
ingu Rússa um örlög Wallen-
berg, hafa komið fram ný vitni
í málinu, m. a. síðast í fyrra,
þegar frásögn barst um það, að
hann hefði dáið árið 1950 í
fangabúðum í Arkangelsk. Það
var sænskur maður, sem full-
yrti, að hann hefði hitt Wallen-
berg í eigin persónu í þessum
fangabúðum og jafnvel verið til
staðar, þegar hann dó. Wallen-
berg átti að hafa sagt honum,
að hann væri dæmdur til tutt-
ugu ára þrælkunarvinnu. Með-
limur í þýzka sendiráðinu í
Moskvu hefur fullyrt, að hann
hafi haft samband við Wallen-
berg vegna fjármála hans, þeg-
ar hann var í Ljublanka-fangels
inu árið 1948.
En dó Wallenberg árið 1947,
eins og Rússar fullyrða, eða dó
hann ekki fyrr en árið 1950?
Menn vita það ekki — og marg-
spyrja enn þann dag í dag: —
Er hann yfinleitt nokkuð dauð-
ur?
Fyrir Wallenberg hófst sá
hluti lífs hans, sem leiddi til
Þau hafa ástæðu til að vera ánægð á svipinn, mæðginin á myndinni hér að ofan, því að heimilisfaðirinn er
væntanlegur heim til Svíþjóðar í iok þersa mánaðar. — Nafn frúarinnar er Ingrld L.awson, og hún er eiglnkona
ma|or Dlck Lawson, sem fór aieinn og óvopnaður til Kongolo í Katanga til að flyt|a þaðan nokkra trúboða.
hvarfs hans, í lok stríðsins.
Hann tilheyrði hinni þekktu,
sænsfcu Wallenberg-fjöfskyldu
og óx upp öem heimsborgari og
„wonderboy“, sem átti auðvelt
með allt, sem hann tók sér fyr-
ir hendur, og allt lék í höndun-
um á honum. Hann átti mjög
auðvelt með að læra tungumál
og talaði jöfnum höndum rúss-
nesku, frönsku, spönsku, þýzku
ensku og ítölsku.
Á stríðsárunum stofnaði hann
mið-evrópskt verzlunarfélag með
ungverskum verzlunarmanni og
komst þá í margvísleg sambönd
við Ungverja. Árið 1944 snéru
Sænskir stjórnmálamenn sér til
hans og báðu hann að fara til
Ungverjalands til aðstoðar við
sænska sendiherrann þar. Hann
fétok sænskt diplomataskírteini,
og hlutverk hans var að hjálpa
Gyðingunu|n, sem voru hund-
eltir af Þjóðverjum. Fjármagn
til þess starfs kom frá amer-
ísku flóttamannanefndinni.
Þegar Wallenberg kom til
Búdapest í júlí 1944, höfðu ver
ið sendir 500.000 Gyðingar frá
Ungverjalandi til gasklefanna
og fangabúðanna í Þýzkalandi.
Hinn nýi sænski sendiráðsritari
hafði þegar sýnt, að hann var
harður og duglegur verzlunar-
maður og skipulagningamaður.
Nú kom einnig í Ijós, að hann
var hetja — allan þann tíma,
sem Wallenberg starfaði í Ung
verjalandi, kom hann fram eins
og hetja, og það var ástæðan
til þess, að 180.000 Gyðingar í
Búdapest og 70.000 annars stað
ar í landinu, voru enn á I'ífi, þeg
ar stríðinu lauto.
Þegar hann kom til Búdapest
hafði sendiráðinu varla tekizt
að forða meira en þúsund manns
frá dauða. Wallenberg fékk því
ráðið, að heilum bæjarhluta í
Búdapest var breytt í Gyðinga-
hverfi og íbúum þess voru út-
hlutuð sænsk skilríki með stimpl
um og skjaldanmerkjum, svo að
hinir yfirvaldstrúuðu Þjóðverjar
depluðu augunum og fengu ekk
ert að gert. Hann útvegaði veiku
og illa höldnu fólki mat og lyf
og dei'löi út bráðabirgðavega-
bréfum á báðar hendur. Það
munaði etoki mifclu, að þriðji
hluti Búdapest væri orðinn
„sænskur", þegar starf hans
náði hámarki. Nazistarnir höt-
uðu bæði og óttuðust þennan
áhugasama og hörtouduglega
Svía, sem skammaði þá eins og
hunda, ef honum sýndist svo.
En þeir voru einnig vissir um,
að starf Wallenbergs nyti allr-
ar blessunar Svía — og árið
1944 vildi Þýzkaland ekki fyrir
nokkra muni eiga í útistöðum
við Svíþjóð. Wallenberg var
meðhöndlaður eins og úldið
egg, og hann hafði vit á því að
notfæra sér aðstöðu sína. Að-
eins einu sinni varð Wallenberg
að beygja sig fyrir sínum hættu-
legasta mótstöðumanni, sérfræð
ingi þýzka sendiráðsins í Gyð-
ingavandamálunum, dr. Grell
Læknir að nafni Kendes var
tekinn höndum og vegabréf
hans gert upptækt — það var
sænskt, og Wallenberg fullyrti,
að það væri ósvitoið, en fölsun-
in reyndist svo augljós, að Wall
enberg neyddist til að viður-
kenna það. Dr Kendes varð að
fara í fangabúðir. Eu í staðinn
bjargaði Wallenberger tíu þús-
undum Gyðinga með hjálp gif-
urlegs fjármagns og takmarka-
lausri frekju og ósvífni og fífl-
dirfsku. Nokkrum sinnum var
reynt að myrða hann, en það
tókst aldrei, og þegar bifreið
hans var gerð upptæk, fékk
Wallenberg sér hjól og ók alls
ósmeykur á því um allar götur.
Þegar hann rakst á Gyðing, lét
hann hann þegar í stað hafa
bráðabirgðavegabréf með stimpl
um sænska sendiráðsins, og Þjóð
verjarnir urðn að láta þá í friði.
(Framhald á 11. síðu).
Borgarnes tsl fyrirmynd
ar en fuiifrúar SjáSf-
sfæiísfS. ekki?
Samkvæmt frásögn Morgun-
blaðsins hefur Samband ungra
Sjálfstæðismanna ákveðið að
halda námskeið um sveitar-
stjómarmál fyrir ungt fólk í
flokki sínum í Borgamesi um
næstu helgi. Það hefur vakið
athygli í þessu sambandi, að
Sjálfstæðisflokkurinn skuli
velja Borgarnes, sem sýnishorn,
þegar flokkurinn vill sýna
ungu fólki í flokknum fyrir-
mynd um góða sveitarsijórn.
Hitt vekur einnig athygli, að
enginn fulltrúa Sjálfstæðis-
flokksins I hreppsnefnd Borgar
ness skuli vera að dómi stjóm-
ar SUS hæfur ti Ileiðbeininga
á þessari ráðktefnu. — Sveitar-
stjóri í Borgarnesi er Halldór
E. Sigurðsson, alþm.
Ekki gpeitf útsvar
i ferÍM ár
Jón Árnason, oddviti Sjálf-
stæðismanna á Akranesi og
þingmaður Vesturiands, hefur
ekki greitt útsvör til bæjar-
sjóðs Akraness í 3 ár. Fyrir-
tæki Jóns hafa engin útsvör
verið látin greiða eftir að Sjálf
stæðisflokkurinn og Alþýðu-
flokkurinn tóku höndum saman
um stjóm bæjárins. Á bæjar-
stjórnarfundi aðfaranótt föstu-
dags, felldi Akraness-meirihlut-
inn tillögu um það, að inn-
heimtan á útsvörum skyldi ná
jafnt yfir alla gjaldendur í bæn
um. — Þegar Hálfdán Sveins-
son varð bæjarstjóri, Iét hann
aflýsa lögtaksgerð í fyrirtæki
Jóns Ámasonar, án þess að
nokkur greiðsla væri innt af
höndum. — Það er ekki að
furða þott menn, sem þannig
notfæra sér völdin, telji ekki
eftir sér að beita hvaða bola-
brögðum sem er til að ýta and-
stæðingum til hliðar. Þama
helgar tilgangurinn meðalið.
Fréffamaf
Mbl. hefur orðið illa við á-
bendingar Tímans um það, að
það er eklti fyrr en nú, eftir
nokkurra missera viðreisnarþró
un, að það er talið fréttnæmt,
að menn standi í skilum með
afborganir á skuldum , sínum.
Það hefur til þessa ekki þótt
stórfréttir í útvarp 0g blöð,
t'j þegar greiddir eru víxlar. _____
| Meiri fréttir eru, þegar maður,
& sem á svo miklar eignir, að
hann í almannarómi gcngur
undir „afninu „hinn ríki“ grcið
ir ekki skuldir sínar, en Iætur
þær falla á ríkissjóð, sem innir
greiðsluna af hendi, en gerir
ekkert til að ganga eftir greiðsl
unni. Það þykir einnig frétt-
næmt, þegar Jón Árnason á
Akranesi boi'gar ekki útsvör
fyrirtækja sinna í þrjú ár sam-
fleytt og bæjarstjórnin á Akra-
nesi gerir ekkert til þess að
ganga á eftir greiðslunni, bæj-
arstjórin beinlínis stöðvar lög-
taksgerð. — Þegar að því kem-
ur. að Jón Árnason greiðir út-
svör sín, kann það að íeljast
frétt, þar sem svona er í pott-
inn búið, en alls ekki hefði
hann greítt skuld sína á gjald
daga. — Þetta eru svona smá-
ábendingar til Mbl. í sambandi
við frétíaflutning, því að blað-
ið telur það stórfréttir, þegar
greitt er af erlendum lánum á
gjalddögum og telur það sönn
un um hina hagstæðú „viðreisn
arþróun" — Annars hlýtui
Gunnár Thoroddsen að vera
farinn að velta því fyrir sér, að
_ (Framhald á 11. siðu)
T IM I N N , sunnudaginn 25. febrúar 1962