Tíminn - 15.08.1963, Blaðsíða 9

Kaupstaðafeið lá um svarta
sanda og straumþung vötn
Vio crurn stödd austur í Ör-
æíasveit, þar sem höfuðskepn-
urnar löngum hafa látið gamm-
inn geysa. Nú er þessi sér-
kennilega sveit undir fótum Ör-
æfajökuls þoku hulin svo lítt
sézi' til fjalla og jökla. En þok-
an bindur ekki jökulelfurnar,
sem æða til haft, með ógnandi
straumþunga. Niður þessara
miklu fallvatna berst til, okkar
gegnum þokuna og minnir á
það stnð, sem íbúar Öræfanna
í áraþúsund hafa háð við' höfuð-
skepnumar. Það er orðið langt
stríð, við ójafnar aðstæður.
Höfuðskepnurnar með sínar
brynvörðu herdeildir, jökla,
sanda, straumþung fljót og
öskugos, sem lögðu blæju dauð-
ans yfir gróður jarðar. Öllu
þessu stefndu þær gegn fátæku
og hrjáðu mannfólki, sem þrátt
fyrir ailt hélt þó velli. Að vísu
tókst Öræfajökli einu sinni að
eyða sveitina. Það var árið 1362
í því mikE* öskugosi, sem hann
þá lét frá sér fara. En hann
hrósaði ekki lengi sigri, Öræf-
ingar kornu aftur og settust á
ný að á sömu stöðvum, og hafa
þeir aldrei látið undan síga.
Barátta fólksins í Öræfasveit-
inni var hörð. í kaupstað og úr
þurfti að tefla upp á líf og
dauða við mörg og óblíð vatns-
föll. Sigurvinningarnir féllu á
báða bóga. Glíman við náttúru-
öflin mótaði skapgerð íbúanna.
Það vann enginn sigur á æð-
andi jökulfljóti með því að vaða
út í það beint af augum og
noca stór orð. Slíkt dugði lítt.
Seigla og hyggni var það sem
bezt dugði, og máske það sé
ekki svo lítið þeim skapgerðar-
eiginleikum að þakka, að enn
er byggð í Öræfum.
Þokubakkinn er orðinn æ
dimmari, og það er farið að
rigna. Utan frá ströndinni berst
draugaiegt veðurhljóð, og fær-
ist í aukana. í slíku veðurfari
er einmitt ákaflega notalegt að
setjast ínn í hlýja og vistlega
stofuna ; Hofsnesi Þangað ha’fði
líka förinni verið heitið til
skrafs við Bjarna bónda Sig-
urðsson. ágætan fróðleiksmann.
Það skemmir ekki andrúms-
loftið að Páll alþingismaður á
Hnappavöllum hefur slegist
með í förina. Þeir vita margan
fróðieik Bjami og Páll, og því
ekki lesandi góður, að við' fá-
um að taka þátt í spjallinu?
HáJfan mánuð í kaupstað
— Hvert sóttu Öræfingar
verzlun hér fyrr á öldum?
— Þeir sóttu hana á Djúpa-
vog, svarar Bjarni, og svo á
Eyrarbakka. Hins vegar gat
hitzt svo á, að þeir heyrðu af
betra tllarverði t. d. á Eskifirði,
eða í Reykjavík, og þá fóru þeir
þangað. En Djúpivogur mun þó
hafa verið aðal verzlunarstaður
Öræfir.ga til ársins 1861.
Vamiin var sá að Öræfingar
héldu allir saman í þau ferða-
lög. Venian var sú að innbæing-
ar fóru fyrstir af stað, og biðu
þá hinna á Kvíamýrum milli
Hnappavalla og Kvískerja.
— Þurftu þá ekki Öræfingar
tíðum að hýsa skipsbrotsmenn?
— Það var nú algild regla
að þeir gerðu það, segir Bjarni.
— En var ekki oft vont að
koma þeim frá sér?
— Já, svarar Páll, frá 1905
til 1912 voru þeir alltaf flutt-
ir til Reykjavíkur, en eftir það
var farið að flytja þá til Horna-
fjarðar i veg fyrir skip.
— Bryddi ekki þarna á mörgu
þjcðerni?
— Nei, svarar Bjarni, þetta
voru aðallega Skotar og svo
þýzkir og franskir. Langmest
frá þessum þjóðum.
— Þeir hafa engir setzt að
hér í sveitinni?
— Ekki fara neinar sagnir af
— Þeim hefur þótt betra að
hafa samflot?
— Já, þeir gerðu það í tvenn-
um tilgangi, bæði til að hjálpast
að, ef eitthvas bæri upp á, og
svo líka til að ná betri verzlun-
arkjörum geta sagt við kaup-
manrinn: „Ja, annað hvort
þetta allt eða ekkert“.
— Þetta munu annars hafa
verið 6 dagleið'ir, segir Páll, 6
dagleiðir með klyfjahesta hvora
leið. En hún var lengri leið'in
tii Eyrarbakka, og líka sjaldn-
ar farin.
— Er. þó kom það oft fyrir
að þeir fóru þangað, bætir
Bjarni við.
— Já, en svo var það rétt
eftir 1860, að verzlun kom á
Papaós, og þá styttist verzlun-
arleiðm um 2 dagleiðir hvora
leið, verður Páli að orði.
— Og þá hafa Öræfingar ekki
þurft að fara lengra.
— Ja, lengra og lengra ekki,
svaTar Bjarni. Það var nú undir
ýmsu komið hversu langt þeir
fóru. Mér dettur einmitt í hug
ein saga sem ef til vill væri vert
að segja í þessu sambandi. —
Það var eitt sinn á síðustu öld
að Öræfingar voru á leið í kaup
stað. Þegar þeir voru komnir
austur í Fjarðareyjar kom þeim
tii hugar að rétt mundi að
senda mann á undan til Papa-
óss, og láta hann forvitnast úm
prísana Varð það úr að Bjarni
bóndi Pálsson á Hnappavöllum
réðist til fararinnar.
Kaupmaður tók Bjama á
Hnappavöllum vel og veitti hon
um góðgjörðir. Hins vegar mun
Bjarni litt hafa þótt koma til
verölagíins. Því var það, að
þegar þeir kvöddust, Bjarni og
kaupmaður, varð Bjarna að
orði — „Þetta voru nú alltof
niiklar góðgjörðir, því ekkert
veit ég hvar ég lendj með lagð-
inn.“
Niðuistað'an varð líka sú, að
Öræfingar lentu með lagðinn
tii Djúpavogs í þetta skiptið,
þar sem þeir höfð'u hlerað að
verðiag mundi hagkvæmara.
— Svo má geta þess, segir
Páll, af rétt fyrir aldamótin
kom verzlun á Hornafjörð, og
þá styttist leið'in enn.
— Þetta hafa þó verið löng
og erfið ferðalög, eftir sem áð-
ur?
— Já, þau voru erfið, svarar
Bjarni. Jökulsá á Breiðamerk-
ursandi var oft æð'j erfiður
þröskuldur. Stundum svo erfið
‘áð fara þurfti á Jökul.
— Þdð hefur geymst hér í
munnmælum saga, sem líklega
styðst þ" við sannsögulega við
burði, verður Páli að orði.
Þessi saga, hún segir frá því að
eitt sinn hafi lestarmenn verið
9 tíma ínn á Jökli. Þeir voru
svo lengi að finna færa slóð.
Jökullinn var svo sprunginn.
— En þetta þótti alveg sér-
stakt. Var alls ekki almennt.
— Urðu aldrei mannskaðar
í þessum ferðum?
— Jú, það kom nú fybir,
svaiar Bjami.
— Sjaldan þó, bætir Páll við.
— Það voru til sagnir —
munnmæli um að 19 væru farn
ir í JÖkulsá. Jafnmargir væru
farnir í Ingólfshöfða. Þeir eru
þa víst orðnir 20 í hvoru núna,
því 1 hefur hrapað' í Höfðanum,
og annar farið í Jökulsá, síð-
an ég var strákur og talan 19
heyrðist nefnd, verður Bjarna
aö orði
Byggingarlagig mótaðiist af
rekaviðnum
— Var ekki erfitt með alla
þungafiutninga hingað í sveit-
ina, — byggingarvið, og þess
háttar, hér áður?
— Það bjargaði, að fjörur
fylgdu hverri jörð og mikið var
um rekavið, verður Páli til
svars. Byggingarlagið var líka
miðað við að hægt væri að
hagnýta hann, enda var nærri
ómögulegt að flytja timbur
þcssa erfiðu leið.
— Svo voru nú skipsströnd,
segir Bjarni, og Öræfingar
nutu nú góðs af því, að þar
sökk ekki allt í sand.
— Mannstu eftir mörgum
strcndum, Bjami?
— Já, ég man eftir allmörg-
um ströndum.
— Fylgdi þeim mikið mann-
tjón?
— Nei, mikið var það nú
eKki. En nokkram sinnum kom
það nú fyrir, því að menn áttu
það til að kasta sér í sjóinn of
fljótt, áður en skipið kom upp
í sandinn
— Þetta var þá í vetrarrosa,
bætir Páll við, og þýddi ekkert
að ætla sér að synda gegnum
brimið. Hér alls staðar sand-
strör.d, og því engin hætta á að
skipin brotni á klettum. Því var
bara bezt að bíða, þar til skip-
ið Stóð á þurru landi, og fjarað
var frá því.
— Hefur ekkj sandurinn
hérna stundum verið kallaður
Kirkjugarður skipanna?
— Já, svarar Bjarni, það er
ails ekkert ofsagt, þótt sand-
ströndin í Skaftafellssýslum sé
kölluð því nafni. Þó alls ekki
síður hér vestur í Meðallandi.
Það er oft fagurt aS Ifta yfir Öræfasveit og ýms sérkennl ber fyrir
augu. Hér er eltt þelrra — TRÖLLIÐ.
M ■
k - , * '? , . A. -jfn tiVHf i v> ■ • • -V *r ...
Það var ekki óvenjulegt hér
áður, a? hýsa þyrfti skipbrots-
merni
því að éskilafénaður hafi orð-
iö’ hér eftir, verður Bjarna
að svari, nema þegar Indía-
farið strandaði árið 1667, þá er
talað um að skaftfellsk stúlka
hafi eignast barn.
Strandmenn viltust á sandinum
— Hvað er þér minnisstæð-
ast af ströndum, Bjarni?
— Mér er það minnisstæðast,
þcgar Friedrich Albert fórst 19.
feörúar 1903. Á skipinu voru
12 menn. Þeir lögðú út á sanda
og voru þar að hrekjast til og
frá í 11 daga. Þeim varð reikað
vestur með, fram hjá Hvalslíki
og aiia leið vestur á Bruna-
sand. Og þar var það fyrst, sem
þeir rákust á mannabyggðir,
þegar þeir urðu á vegi bóndans
á Orrustustöðum á Brunasandi
þann 31. janúar. Þá var hafin
allsberjar leit. Af þessum 12
lifðu 9 hrakningana af, en ein
hverjir munu og hafa orðið
alveg örkumla.
Óþarfa áhyggjur gamla manns-
ins
Nú, svo er mér nú minnis-
stætt annað strand, og ekki eins
átakanlegt, en það er Áróru-
strandið. Það var einmitt sama
árlð og tekið var fyrir innflutn
ing áfengra drykkja til lands-
ins. Uin þessar mundir var hér
í Svínafelli aldraður merkis-
bóndi, sem verið hafði nokkuð
vínbneygðúr. Undir það síðasta
hafðl bann stærstar áhyggjur
út af því, að nú gætu menn
ekki gert sér glaðan dag, er
sér yrfti samfagnað vegna inn-
rciðar í sætari og betri heim.
Nú, fólk fjölmennti til jarðar-
faranunar, og hún fór með öllu
skikkar.lega fram. En síðar
lieyrðj ég sagt frá því, ag fað-
ir minn og fleiri hefðu verið
að revna hesta sína á heimleið
frá erfisdrykkjunni, og var
haldið að þeir hefðu verið
svona góðglaðir og hýrir, svo
að síðustu áhyggjur gamla
mannsins hefðu verið ástæðu-
lausar.
Framhald é 13. sfSu.
T f M I N N, fimmtudaginn 15. ágúst 1963. —
I
9