Alþýðublaðið - 11.01.1950, Blaðsíða 5

Miðvikutlagur 11. janúar 1950.
ÁL^YmJRf Af>f»
KOSNINGARNAR í Noregi
komu pólitískum spámönnum
alveg eins mikið á óvart og
forsetakjörið 1 Bandaríkjun-
tim fyrir rúmu ári. Sænsk og
dönsk blöð gerðu fastlega ráð
íyrir því, að borgaralegt ráðu-
peyti mundi leysa ríkisstjórn
Einars Gerhardsen af hólmi, en
jþvert á móti jókst meirihluti
Alþýðuflokksins í stórþinginu
úr 76 fulltrúum í 85 og at-
kvæðamagn flokksins úr 609
285 við kosningarnar 1945 upp
í 897.692 í haust, enda var
jþessi kosningasigur hinn glæsi
legasti, sem flokkurinn hefur
nokkurn tíma unnið.
Andstæðingar jafnaðar-
toanna, einkum íhaldsmenn,
hafa reynt að gera lítið úr
þessum sigri flokksins. Fjórum
dögum eftir kosningar létu
blöð þeirra svo um mælt, að
Alþýðuflokkurinn hefði að vísu
45,8 af hverju hundraði kjós-
enda, en andstæðingar hans
þó 49,4. En þeim sást yfir
harla mikils vert atriði: Al-
þýðuflókkurinn er traust póli-
tísk heild og veit hvað hann
Vill, en andstæðingar hans á
íhinn bóginn tvístraðir í marga
flokka. í Noregi er engin
flokkasamsteypa á borð við
flokk Ohlins, sem er höfuðvígi
andstöðunnar gegn jafnaðar-
stefnunni í Svíþjóð og við því
búinn að hafa á hendi forustu
hlutverk í hverri breiðfylkingu
gegn jafnaðarmönnum í fram-
iíðinni.
Norski íhaldsflokkurinn við-
urkennir, að ríkisafskipti séu
snn nauðsynleg á sumum syið-
(um, en berst þó yfirleitt fyrir
afnámi hafta og minnkandi eft
Irliti. Kristilegi þjóðflokkurinn
bauð fram í miklu fleiri kjör-
dæmum en áður og, átti því
þátt í því að tvístra kjósenda-
fylgi borgaraflokkanna meira
en orðið var. í þeim flokki eru
rnestmegnis guðrækilega hugs-
andi menn og ýmsir sértrúar-
flokkar, — einkum í Vestur-
Noregi — hafa svipuðu hlut-
verki að gegna gagnvart hon-
um og verkalýðssamtökin
gagnvart Alþýðuflokknum. Á-
hrif þeirra skyldu ekki virt
að vettugi. Vort land, sem er
greinilega kristilegt blað, hef-
ur mikla útbreiðslu, þótt það
flytji hvorki kvikmyndafrétt-
ir né auglýsingar, þar eð slíkt
efni sé of ómerkilegt. En þeg-
ar það nýlega stóð fyrir ai-
tnennum mótmælum gegn því,
að tekið væri að framleiða
getnaðarverjur handa norska
hernámsliðinu í Þýzkaiandi,
pituðu 500.000 nöfn sín undir
.mótmælin, þótt íbúar Noregs
séu ekki fleiri en 3 milljónir.
Vinstri flokkurinn eða frjáls
lyndi flokkurinn telur sér mjög
til gildis, hversu gamall hann
er og rótgróinn með þjóðinni,
rótgrónari en jafnvel íhaldið.
Hann er eins kristilegur og
kristilegi flokkurinn, en hlynnt
ari félagslegum framförum.
Hann hefur átt frumkvæðið að
ýmsum þjóðíélagslegum nýj-
ungum, enda geta norskir
stjórnmálafiokkar ekki þrifizt
án þess að hafa félagslega um-
þótastefnu, og hann stóð að
flestum ríkisstjórnum þjóðar-
innar, unz jafnaðarmenn tóku
við.
Stuðningsmenn frjáislynda
iblaðsins „Dagbladet“ fylgja
hagfræðikenningum Tha-
gaards, höfundar hinna svo
nefndu Thagaardslaga, sem
hefur ýmislegt Verðlagseftirlit
á hendi, og er, að því er sumir
regja, ærið einráður. Ýmsir
Crjálslyndir menn utan vé-
banda flokksins berjast með
enn meiri ofsa gegn Thagaard
en gegh Erik Brofoss, sem
ctjórnar allri efnahagslegri
nkipulagningu fyrir jafnaðar-
mannastjórnina.
Bændaflokkurinn, síðastur
l'orgaraflokkanna, er til orð-
tnn vegna sarneiginlegra hags-
muna flokksmanna sinna, en
forustumenn hans eru sumir
nfturhaldsamir en aðrir fram-
farasinnaðir.
Margir telja sigur jafnaðar-
manna í kosningunum í haust
vera fyrst og fremst persónu-
legan sigur tveggja manna •—
Einars Geiiiardsen forsætis-
ráðherra og Halvards Lange
utanríkismálaráðherra. En
báðir hafa þeir borið á móti
þessu í viðtali við mig.
Utanríkismálaráðherrann
beitti sér fyrir því, að Noreg-
ur tæki þátt í Marshalláætl-
uninni og Atlantshafsbanda-
laginu, en þá stefnu hans gerðu
kommúnistar að slíku ágrein-
ingsmáli, að hún var lögð und-
ir úrskurð þjóðarinnar, og yf-
irgnæfandi meiri.hluti þjóðar-
innar galt henni jákvæði sitt
við kjörborðið I haust.
Það. var skoðun Lange, að
Norðurlönd gætu miðlað mál-
um milli vesturveldanna og
Sovét-Rússlands, en eftir
valdarán kommúnista í Tékkó-
slóvakíu, gaf hann upp alla
von um það, og síðan hefur
Noregur hallazt meira og
meira á sveif með vesturveld-
unum. Samvinna Norðmanna
við Bretland og Bandaríkin er
traust og náin, en þó méiri við
Bretland sökum þess, að þeim
stendur stuggur af vérðbólg-
unni í Bandaríkjunum, þótt
þeir kunni að meta Marshall-
hjálpina.
Hefðbundið hlutleysi norsku
þjóðarinnar átti nógu miklu
fylgi að fagna meðal jafnaðaf-
manna, til að andstöðu gegn
þátttöku Noregs í Atlantshafs-
bandalaginu varð vart innan
þingflokksins, en ekki var hún
samt meiri en svo, að aðeins
2 greiddu atkvæði gegn þátt-
töku. Norðmenn eru friðsöm
! þjóð, en muna þó gerla inn-
I rás Þjóðverja 9. apríl 1940, og
j taka landvarnarskyldur sínar
I með alvöru. • Heimavarnar-
1 liðið, sem skipulagt er eftir
1 svissneskri fyrirmynd, er að
öllu leyti miðað við það, að
vei.ta innrásarher viðnám.
Jens Hauge, hinn ungi land-
varnarmálaráðherra, sem kunn
ur varð fyrir störf sín í and-
Gtöðuhreyfingunni á stríðsár-
j unum, hefur gengið ríkt eftir
því á fundum Atlantshafs-
bandalagsins, að fá nægileg
t hergögn til þess að land hans
geti aukið og bætt her sinn.
Sáralítils ágreinings gætir
innan Alþýðuflokksins. Aðeins
fáeinum harðsnúnurfi sósíal-
istum þykir þjóðnýtingar-
stefna stjórnarinnar vera of
hægfara, en eru þó stórum
færri að tiltölu, en þeir, sem
brezka stjórnin á í höggi við
innan síns flokks.
Það er fyrst og fremst Einar
Gerhardsen að þakka, hversu
Alþýðuflokkurinn norski er
nú heilsteyptur, svo klofinn,
sem hann var hér fyrr á árum,
sama manni og stjórnaði neð-
anjarðarstarfinu á stríosárun-
um, unz hpnum var varpað í
fangabúðir. Hann er alger-
lega sjálfmenntaður maður, en
heíur aflað sér geysivíðtækrar
EFTIRFARANDI GREIN um stjórn jafnaSarmanna í
Noregi eftir stríðiS er eftir Alfred Joachim Fischer, frétta-
ritara ameríska jafnaðarmannablaSsins ,.The New Leader“
í New York, og birtist hún fyrir nokkru í því blaSi.
Hús norska stórþingsins í Oslo.
þekkingar og á. fjölbreytt á-
hugamál. Aldrei gleymir hann
því, að hann var einu sinni
vegagerðarmaður; og það var
Konum líkt að flytja úr ráð-
herrabústaðnum og setjast að
í þægilegri einkaíbúð í verka-
mannabústöðum borgarinnar.
Gerhardsen nýtur nærri því
sömu virðingar og trausts
meðal pólitískra andstæðinga
sinna og eigin flokksmanna,
vegna þess að hann er heiðar-
iegur andstæðingur og alltaf
reiðubúinn. til að athuga gaurn-
gæfilega og ræða með vakandi
athygli hverja gagnlega til-
lögu andstæðinga sinna.
Stundum er í háði talað um
„konunglega norska Alþýðu-
flokkinn11, vegna mikillar vin-
áttu Gerhardsen og Hákonar
konungs. En það er ekki nema
eðlilegt, að stríðandi konung-
ur og þjóðhollur foringi and-
stöðuhreyfingar . þurfi margt
að ræðast við og séu vel til
vina.
Marxistískra hugsjóna gæt-
ir ekki eins mikið í umræð-
um innan flokksins og á árun-
um fyrir 1930; vegna barátt-
unnar við nazismann og at-
vinnuleysisins fengu umræður
innan flökksins raunhæfari
blæ, og Gerhardsen hefur sjálf
ur sannað, að brauð og næg
atvinna er mikilvægari en
deilur um marxismann.
Þar fyrir skyldi enginn
halda, að andi byltingarinnar
cé með öllu h'örfinn. Hitt er
sönnu nær, að hann ríki nú
frernur á öðru sviði: Brofoss
hefur komið samfelldu skipu-
lagi á efnahagsmál þjóðfirinnar
og með verðlagseftirliti, skatta
lagfæringum til að jafna tekj-
ur og öðrum svipuðum ráðstöf-
unum hefur verið komið á
hljóðri byltingu, og stéttamis-
munurinn næstum því þurrk-
aður út, þótt hann væri satt
j að segja, ekki mjög mikill fyr-
I ^r'
| Þetta hefur aftur orsakað at-
hyglisverðar breytingar á þjóð
félaginu. Smábændur og fiski-
menn, sem notið hafa ríkis-
framlaga, bættra framleiðslu-
aðferða og samvinnuskipulágs-
j ins, hafa komið smátt og'smátt
í Alþýðuflokkinn. Þörf Vestur-
Evrópu fyrir framieiðsluvör-
u.r og, Viðleitni stjórhafihnar
til að bæta verðlagið flýtti
mjög fyrir þessari þróun; og
svo er nú komið, að Alþýðu-
flokkurinn er orðinn flokkur
smábænda og fiskimanna, án
þess að hafa misst iðnverká-
fólkið. Félagsmannatala verka
iýðsfélaganna hækkaði frá ár-
inu 1939 úr 300.Ó00 upp í 460
000, og talið er, að helmingur-
inn muni vera flokksbundinn
í Alþýðuflokknum, en áætluð
tala kjósenda úr verkamanna-
stétt er 350.000. Áhrif komm-
únista fara sífellt minnkandi.
Borgarbúar eiga við ýmsa
erfiðleika að etja. Stöðugur
1 ctraumur fólks til borganna
' eykur á húsnæðisvandræðin.
Stundum vantar í Osló kjöt,
r.em er nákvæmlega skammtað,
rinnig nýjan fisk, grænmeti og
ávexti. Neyzla hefur verið
minnkuð eins og kostur er á, ef
um er að ræða innflutning eða
útflutning, sem miklu varðar
fvrir almennings hag. Vefnað-
arvöruskammturinn er ein föt
og ein skyrta á ári fyrir hvern
karlmann, og næstum því öll
matvæli eru skömmtuð. Opin-
I berar skýrslur herma, að
neyzla á nokkrum fæðutegund
J um hafi á tímabilinu frá 1938
| til 1948 minnkað eins og hér
' segir: Flesk niður í 61%, sykur
66%, kjöt 68%, kaffi 70%.
Neyzla á kartöflum, mjólk og
smjöri.hefur vaxið dálítið.
Þessar skýrslur hafa verið
notaðar til þess að óírægja
norska Alþýðuflokkinn, bæði í
Svíþjóð og Ðanmörku. En sann
leikurinn er sá, að lífskjör
norskra verkamanna, .srná-
bænda og fiskimanna hafa
aldrei verið betri en þau eru
nú. Almuganum stendur á
sama um skömmtunina vegna
þess að hann hefur ráð á því að
borða eins mikið og áður.
Atvinnuleysi er ekki íil,
heldur skortur á vinnuafli, og
vandinn er ekki að útvega
mönnum vinnu, heldur ao aúka
afköstin.
Norræn samvinna er mikil,
bæði í menningarmálum- og
iðnaðarmálum, og hefur engan
hnekki beðið við það, að Sví-
þjóð kaus að vera hluíJaus í
hinum alþjóðlegu átökum. En
afstaða Noregs til tollabanda-
lags er gætin því að lágir toll-
ar eru á flesíum þeim vöruteg- .
undum, sem Norðmenn flytja
til Danmerkur og Svíþjóðar, en
háir á vörutegundunum, sem
þeir kaupa af þeim.
Norðmenn eru mjög fýsandi
norrænnar samvinnu í iðnað-
armálum. Mundi hún auðveida
mjög viðreisn landsins, sem á
að vera lokið árið 1952, en þá á
að afnema skömmtun á mat-
vælum og slaka smátt og smátt
á ýmiss konar eftirliti. Mars-
hallhjálpin kom í góðar þarfir
á hinu erfiða ári 1947 og hefur
mikið bætt.
Menn þurfa að hafa það hug-
fast, ef skoða á afrek Norð-
manna í réttu ljósi, að ’strið.ið
kostaði þá tvær billjónir doil-
ara, eða um það bil fimmta
part af þjóðarauði þeirra.
Helmingnum af kaupskipafloía
þeirra, sem áður aflaði gjald-
eyris, er svaraði þriðjungi ai
innflutningnum, var sökkt.
Finnmörku lögðu Þjóðverjar
'að heita mátti alveg í auðn á
undanhaldinu og járniðjuver
höfðu flest verið rifin niður.
Endurbygging flotans var
hið fyrsta,' sem gera s.kykli
samkvæmt viðreisnaráætlun-
inni, og árið 1948 var hann orð-
inn 90% á við það, sem hann
var fyrir stríð og nú er hann
orðinn jafnstór og þá. En
kaupskipaflotinn hefur ekld
J ennþá getað jafnað hállann á
' utanríkisviðskiptunum, vegna
tiltölulega lítillar hækkunar á
farmgjöldum.
Meira en hálfur Norður-
Noregur hefur verið byggður
upp að nýju, og má það ærið
| gott heita, þegar gætt er þeirra
I örðugleika, sem landslag og
ijarlægðir valda. Þegnskapur-
j inn, sem almenningur sýnir, er
■ frábær. Þrátt fyrir húsnæðis-
J vandræðin dettur engum í hug
að kvarta, þótt mikilvæg iðju-
' og raforkuver séu látin ganga
fvrir íbúðarhúsabyggingum, og
j allsendis öfu'gt við það, sem. er
í Þýzkalandi, eru búðir, hótel
Álþýðublaðið
vantar unglinga til blaðburðar í þessi hverfi;
Njálsgötu,
Freyjugötu.
/ðublaðið. - Sími 49ÖÖ.
og annað, sem síður telzt til
bráðnauðsynlegra hluta, látið
sitja á hakanum. Vegna skorts
á efni og vinnuafli er ekki enn
sem komið er búið að byggia
nema 60—80% þeirra húsa,
sem áætlað var, en fátækra-
hverfi eru óþekkt í Noregi. Ný-
tízku íbúðarhús eru reist fyrir
verkamenn og byggingabank-
inn lánar sveitarfélögum, sam-
vinnufélögum og almennum
samtökum fé til byggingaíram-
kvæmda ekki síður en einstak-
lingum.
Framkvæmd húsnæðisáætl-
unarinnar hlýtur að ganga íit
yfir útflutning á iðnaðarvör-
um, þar eð timbur, aluminium
Framh. af 7. síðu.