Morgunblaðið - 29.10.1919, Blaðsíða 2

MORGtTNBLAÐIÖ
ð
HOBOUNBLAÐIÐ
Kitatjóri: Vilh. Finien.
Bitstjóm og afgreiðsla í Lækjargötu 2.
Sími 500. — Prentsmiðjuaími 48.
Kemur út alla daga vikunnar, að
mánudögum undanteknum.
Ritstjómarskrifstofan opin:
Virka daga kl. 10—12.
Helgidaga kl. 1—3.
Afgreiðslan opin:
Virka daga kl. 8—5.
Helgidaga kl. 8—12.
Auglýsingum sé skilað annaðhvort
á afgreiðsluna eða í ísafoldarprent-
smiðju fyrir kl. 5 daginn fyrir útkomu
þess blaðs, sem þær eiga að birtast í.
Auglýsingar, sem koma fyrir kl. 12, fá
að öllum jfanaði betri stað í blaðinu
(á lesmálssíðum), en þær sem síðar
koma.
Auglýsingaverð: Á fremstu síðu kr.
2.00 hver cm. dálksbreiddar; á öðmm
síðum kr. l.OÓ om.
Verð blaðsins er kr. 1.50 á mánuði.
Frambjóðendur
á ísafjrði.
Mbl. flutti 23. þ. m. grein, sem
vera átti svar við grein í blaðinu 21.
s. m. um frambjóðendur á Isafirði.
Af því að vera kann, að lesendur
blaðsins undrist það að ritsmíðþessi
frá 23. þ. m. fékk rúm, skal það tek-
ið fram, að beðið var einungis fyrir
stutta athugasemd, en er til kom
var þetta allmikil langloka og f jarri
öllum sanni að efni. En Mbl. vildi
þó sýna það frjálslyndi að birta
hana, þótt hún hins vegar hlyti að
lengja umræðurnar um framboð á
ísafirði. En upphaflega var það
attlun blaðsins að geta einungis
stuttlega um írainboð þar sem ann-
arsstaðar, og var það gert í grein-
inni 21. þ. m.
Af því grein „Sjómanns“ hlaut
birtingu, verður líka að leiðrétta
hana, því það hefir aldrei verið
a-tlun Mbl. að breiða út heimsku
og ósannindi. Verður nú ekki lijá
því komist að segja ýms sannindi
um Magnús Torfason, sem annars
myndi hafa verið um þagað hér svo
fjai'ri honum sjálfum, en sá sannl.
getur tæplega orðið honum að með-
mælum til þingmensku. Má vera a?
hann kunni því „Sjómanni“ litlai
þakkir og að honum komi í liug liið
fornkveðna: að ilt er að eiga þra-1
fyrir einkavin.
Tæplega get eg trúað því.
að greinin sé frá sjómanni. Og
eigi svo að skiljast, að um ísfirskai
sjómann sé að ræða, er það enn
meiri fjarstæða, því sjómönnum í
ísafirði þykir nær því án undan-
tekninga bæði tjón og minkun a<
þingsetu M. T. Er það því hin
mesta fólska að ætla sér að blekkja
menn í þessum efnum, og óverð
skulduð árás á svo ágæta stétt sen'
sjómaunastéttin er.
Fimm eru þau atriði í greininni,
frá 21. þ. m. er „Sjómaéur mótmæl-
ir. Skulu þau öll rökstudd.
Fyrst er það: að þingið hafi sýnt
lítilsvirðingu þeim málum er M. T.
hefir borið þar fram.
„Sjómaður“ hefir hér mislesið er
hann segir að í greininni standi það
að hverju því máli, er M. T. hefir
borið fram á þingi, hafi verið
„hafnað“. íslendingar, sem orðnir
eru altalandi, vita það, að eigi er
það sama að hafna einum hlut og að
sýna honum lítilsvirðingu. En að
ummælin séu sönn skal stutt með
dæmum.
Fyrsta mál, er M. T. bar fram
fyrir kaupstaðinn, var um lán til
rafveitu. Mál þetta var ekki felt
með atkvæðum, heldur „gleymdist“
— að sögn þingmannsins — að taka
það á dagskrá í Nd., en M. T. áttaði
sig ekki á því þá í svipinn, að það
væri skilyrði fyrir samþykt málsins
að það kæmist þó á dagskrá.
M. T. vildi láta sameina ísafjarð-
öri»upstað og Eyrarhrepp og bar
rök að því, er haldið var fram í
fyrri greininni.
S. K.
JLÍTOTI At
í>£
ItðtdLIiL JE»i
Xí-*.,yrtt kA*
8» " *
Ísiendinguí I fangsisi irsta
Mánaðar betrunarhússvinna fyrir að koma of seint á skipsfjöi.
það fram á þingi. Sagði hann þar
að sameiningin hefði í hreppnum
verið „samþykt ineð jöfnuin at-
kvæðum“ ! Var þetta mjög að skopi
haft. Láum vér ekki þingmönnum
þótt þeir brosi að slíku. Málið var
auðvitað felt.
M. T. hefir tvisvar borið fram
hafnarlög fyrir ísafjörð og hafa
þau jafn oft verið feld. Á síðasta
þingi greiddi ekki einn einasti þing-
maður í Nd. atkvæði með málinu, og
meira að segja var ekki svo mikið
við haft að ræða málið. Framsögu-
maður mætti ekki einu sinni á fundi
• petta eru að eins dæmi, en annars
getur sá bezt um þetta atriði dæmt,
sem heyrt hefir orðaskifti þing-
manna, en það hefir sá gert er þetta
ritar.
Annað atriði sem „sjðmaður“
mótmælir er það : að striki sé slegið
yfir aðalkröfur kaupstaðarins.
llverjar eru þær aðalkröfur, sem
kaupstaðurinn hefir fengið fram-
gengt í þingtíð M. T.? pær eru auð-
vitað engar og þessvegna gat ekki
„Sjómaður“ tilfært þær. Hér að of-
an eru einmitt nefnd tvö þessara
mála sem sé rafveitan og hafnar-
gjörðin, og má kalla striki yfir sleg-
ið, er mál þessi eru feld. En hér að
auki hafa Isfirðingar óskað að fá
gagnfræðaskóla og sjómannaskóla.
Er eigi kunnugt að M. T. Iiafi
hrundið málum þessum neitt áleiðis
pá vill „Sjómaður mótmæla því
að M. T. hafi staðið gegn sjálfstæð-
is:málinu. Hvar hefir þessi maður
verið, ineðan þingið liafði sam-
bandsmálið til meðferðar, er hann
veit ekki að M. T. barðist gegn því
með oddi og eggju — barðist gegn
því að ísland yrði sjálfstætt ríki—?
Eigi er það furða þótt ýmsir fljóti
inn á þing, ef margir koma slíkir
að kjörborði sem „Sjómaður“
þessi.
J>á mótmælir „Sjómaður“ sam-
bandi M. T. við „Tímann“ en veit
auðvitað í þessu sem öðru, ekkert
bvað hann er að segja. Ilefir sýni-
lega ekki hugmynd um það, hvað
M. T. hefir sagt og gert á þingi og
veit því ekkert um það að þessi þm.
hefir verið að viðra sig upp við
„Tímanii" bæði á þingi og utan
þings. Og því síður er þess að
vænta að „Sjómaður“ viti um það,
sem menn úr „Tíma“-flokknum
hafa látið í veðri vaka, að þeir ættu
kost á M. T. fyrir ráðherra.
Loks skal leiðrétt sú rangfærsla
er „Sjómaður“ segir að átt sé við
síra Sig Stefánsson o. fl. þar sen.
talað er um illa skipað þingsæti
Mblaðsgreininni 21. þ. m. Ilver læ:
maður getur séð að þar er átt við
M. T. einan. Emla myndi fáum ti!
hugar koma að bera Sig. Stef. eð;
aðra nýta þm. saman við M. T.
„Sjómaður11 Jieldur því fram, a?
M. T. hafi slaðið í ístaðinu fyrii
kjósendnr sína livað tollinál snert
ir. — pað er í fyrsta lagi sjald
gæft, að meim geri öðrum rangt
án þess að hafa af því hagsmun
sjálfir. Jafnvel M. T. mun eigi svo.
illa farið, að liann hafi þá ánægji
af að gera öorum ilt. En hins veg-
ar hefir hann þótt svo lyktnæmur
á hagsmuni, að honum var ekld
minna ætlandi en það/ að sjá á
hvern hátt hann helzt gat komið sér
í mjúkinn hjá kjósendum sínum.
En tæplega mun það þó hafa verið
gert til hagsbóta fyrir ísfirzka
lorgara, að vílja þrefalda vörutoll-
inn, en fyrir því barðist þó M. T.
af ódæma kappi á síðasta þingi,
þótt það félli eins og annað flest,
er hann hefir fylgt fram.
J>au ummæli „Sjómanns“ að það
skuli ósagt látið, að hve miklu leyti
Jón A. Jónsson eigi lof það, er
hann hlaut í fyrri greininni, hafa
auðvitað enga þýðingu, því kjós-
endur á ísafirði vita það, að þar
var fæst talið af því, er þeim manni
má til hróss segja. En ummælin
sýna þó það, að annað tveggja veit
,.Sjómaður“ ekkert um frambjóð-
andann, eða hann vill ekki hera
téttu máli vitni, nema livort
tveggja sé.
Skal nú ekki orðlengja þetta ineir.
Mun mörgum þykja hér of mikið
haft við ('kki merkilegra skrif en
grein „Sjómanns" er, en grein þessi
er einnig rituð til þess að fœra full
Hingað kom með íslandi í fyrra-
dag, íslenzkur sjómaður, John Jo-
sephsson (Jón Jósefsson) sem segir
eftirfarandi sögu um dvöl sína með
Bretum. Ilanu var ráðinn á norskt
gufuskip, er Santa Cruz uefnist, og
kom til Grimsiby 20. ág. með skip-
inu frá Spáni. Jón gekk á land til
að kaupa sér eitthvað, en svo bar
vi'ð að hann enhverra hluta vegna
kom of seint á skipsfjöl. Skipið var
farið hálfri stundu áður en hann
kom niður á hafnarbakkann.
Lögreglumaður htti Jón þar og
tók hann með sér 'á lögreglustöðina.
Var hann síðan dreginn fyrir dóm-
stól, sem dæmd hann í eins mánað-
ar betrunarhússvinnu fyrir að hafa
orðið eftir í landi í leyfisleysi. Nú
var fanginn fluttur til Hull til þess
að afplána hegninguna og sat hann
,í steininum* í 30 daga, önnum kaf-
inn við að sauma póstpoka allan
daginn.
Að þeim tíma liðnum var Jón
aftur fluttur til Grimsby og honum
tlkynt skriflega að yfirvöldin hefðu
ákveðið að hann skyldi rækur úr
lendi og fluttur til Island á kostn-
að brezku stjórnarinnar. En til þess
að eigi kæinist 'hann undah þeirri
ákvörðun yfi'rvaldanna, ákváðu
pað, sem bakar landi voru einna !
raestra vandræða nú og hefir gert
undanfarið, er kolaleysið. Mókolin
hér á landi eru of léleg til brenslu
í gufuvélum og of lítið af þeim. til
þess, að það svaraði kostnaði að
brjóta þau til heimilisnota. I 47.
tölubl. „ísafoldar“ 1918 ritaði eg'
grein um grænlenzk kol og leyfi eg
mér að vísa til liennar. Eg álít sem
sé, að einasta leiðin út úr kolaneyð-|(
inni sé og verði að I.slendingar sæki
sjálfir kol til Grænlands og brjóti
þau þar.
pegar strandferðaskipið „Godt-
háb“ kom hingað fékk eg hjá kynd-
aranum 9 sýnishorn af grænlensk-
um koluin, því grænlensk kol eru
eingöngu notuð á skipum við Gnrn-
land svo og á skipum, sein sigla frá
Grænlandi til Khafnar. Sýnisliorn
þessi tók kyndarinn af handahófi
úr örlitlum byng í vélarúminu við
daufa birtu frá ósandi steinolíutíru.
pað var búið að láta ensk kol í kola-
rúmið, þessvegna voru sýnishornin
ekki tekin þáðan.
Sýnisliorn þcssi lét eg atvinnu-
málaskrifstofunni í té, en hún fól
Efnarannsóknarstoíu íslands að
rannsaka þau. Fara hér á el'tir út-
komur rannsóknanna með athuga-
semdum efnarannsóknarnefndar-
innar;
þau ennfremur að hann skyldi
„geyma“ í gæzluvarðhaldi unz
hentug ferð félli til íslands, en það
urðu alls 32 dagar.
Me'ðan Jón var í gæzluvarðhald-
inu var honum eigi fært aimað til
matar en bolli af te og tvær sneið-
ar af hveitibrauði þrisvar á dag.
Kvartaði liann undan þessu við
fangelsislæknirinn,sem eigi svaraði
öðru til en því, hvort hann byggist
við að geta lifað eins og í höll „á
þt'ssum stað“ — og við það sat.
Jón Jósefsson hefir á'ður dvalið
um 10 ára skeið í Bretlandi og mæl-
ir vel á enska tungu. M. a. hefir
hann verið eitt ár lögreglumaður
í Glasgow og Aberdeen. F’yrir rúm-
um tveiin árum réðist Jón á flutn-
ingaskip frönsku stjórnarinnar,
sem hér var, og sigldi síðan um
hríð á brezkum skipum méðan enn
var barist og kafbátarnir herjuðu
En til þess inun ekkert tillit hafa
verið tekið er dómur hans var kveð-
inn upp fyrir hina miklu sök að
ver'ða óvart strandaglópur í Grims-
by. En að það hafi verið óvart er
vafalaust, því öll hans föt og tölu-
vert af peningum varð eftir um
borð í „Santa Cruz“.
„llannsóknastofa landsins.
Iteykjavík 27. október 1919.
Rannsókn á grænlenzkum kolum,
gerð að tilhlutun stjórnarráðs Is-
lands eft.ir tilmælum Jóns Dúasonar.
Sýnishornin voru 9 að tölu og
reyndust eins og sjá má af neðan-
skráðum tölum:
No. 1 Raki ............ .5,(10%
Aska í þurrumkolmn 11,24%
No. 2 Itaki ............. 5,55%
Aska í þurrumkolum 10,96%
No. 3 Raki ............. 4,90%
Aska í þurrumkolum 12,32%
No. 4 líaki ............. 6,14%
Aslca í þurrumkolum 11,75%
No. 5 Raki ............. 5,84%
Aska í þurrumkolum 10,60%
No. 6 Raki ............. 6,73%
Aska í þurrumkolum 13,12%
No. 7 Raki ............. 5,40%
Aska í þurrumkolum 12,35%
Notagildi í hitaein. 5374
No. 8 Raki ............. 4,00%
Aska í þiirrumkolum 6,55%
Notagildi í hitaein. 5980
No.N 9 Raki ............ 14,25%
Aska í þurruinkolum 18,30%
Notagildi í hitaein. 3815
Sökum þess að kolasýnishornin
voru flest mjög svipuð, bæði livað
útlit og brexmanleik soerti, var að
-Á-
-------
Lausn á kolavandræðunum
Grœnlenzk lcolanáma.
eins kannað liitagildi 3ja sýnishorna
og voru valin til þess 2 þau sýnis-
horu, sem voru ólíkust að gæðum
eftir öskumagninu að dæma. Auk
þess 1 sýnishorn sem reyndist í með-
allagi. Kolin brenna fremur ört ef
þau hafa nægilegt loftaðstreyini og
eru ekki daunill, enda er örlítið um
brcnnistein í þeim. Fyrst í stað
brenna kolin með löngum loga en
hann slöknaði brátt og úr því
brenna þau logalítið og reyklítið.
Askan er mikið léttari í sér en venju
leg steinkolaaska. Yfirleitt virðast
kolin ágætis eldsneyti og eru áreið-
anlega eins góð og skozk kol.
Eftir þessum 9 sýnishornum að
dæma virðast grænlenzku kolin vera
mitt á milli ágætis brúnkola og
steinkola, bæði hvað útlit og gæði
snertir.
F. h. Kannsóknarstofunnar.
Gísli Guðmundsson‘ ‘.
Kol þessi eru úr námunni í
„Kaersua.rsuk“ við „Umanakfjörð“
og þannig frá öðrum stað, en kola-
sýnishornin sem byrt var yfirlit
yfir í „ísafold“ og tekin voru úr
ystu rönd laganna og því tiltölulega
gljúp og vatnsmikil, <'ii með sára-
litlu öskuinnihaldi. Utkoma þessara
9 sýnishorna hjá efnarannsóknar-
stofunni kom vel heim við frásögn
II. B. Krenchels skrifstofustjóra,
sem liefir fengið að sjá „analyse“
á þeim, um að „gæði kolanna sé
hér um bil eins og venjulegra New-
castle kola með hitagildi, sem nem-
ur c. 6400 hitaeiningum og með
mjög lítilli öskumyndun (í annari
lieimild er öskuinnihaldið talið 3%)
því þessar 6400 hitaeiningar munu
vera brúttó. Kolalagið í „Kaersuar-
suk‘ ‘ er 2 metrar á þykt með tveim-
ur 15 cm. láréttum leirrákum.
Brotið er við hafnleysu svo flytja
verður kolin á skipsfjöl í skinnbát-
um. í námunni eru lieldur ekki not-
aðar neinar vélar, heldur einungis
handverkfæri. í og við námu þessa
unnu áður 4 Danir og 6 Skrælingj-
ar tíma úr árinu.Engin skynsasmleg
ástu'ða kvað vera fyrir því að brjóta
kol á þesum stað nema sú, að Skræl-
ingjar tóku þar kol áður og enga
rannsókn þurfti til að lialda því á-
fram, því víða liggja kolin út að sjó
við sjálfgerðar hafnir og eru sýst
þynnri né lakari en þarna. Flutt
á hafnir á Grænlandi kváðu þessi
kol vera seld á 2 krónur tunnan!
Eins og kunnugt er er Grænland
mjög mikið kolaland, svo Svalbarð
kemst ekki í hálfkvist við það og í
sambandi við kolin er víða járn í
auðleystum samböndum auk liins
hreina járns, sem víða hefir fundist.
Nú er Danir byrjaðir að vinna
aðra námu, sunnar á meginlandinu
í orðaustur af Bjarney. Kolin þar
cru sögð mun betri en í gömlu nám-
unni og aðstaða öll lia'gri. Náman er
við sjálfgerða liöfn, skipið getur
lagst alveg upp að fjallinu. Eini
ljóðurinn á þessari gjöf Njarðar
er sagður að vera sá, að námu-
íminnmn er ekki við lestaropið,
heldur allinikið liærra upp í fjall-
i'iii, svo hleypa verður kolunum nið-
ur a loftbraut, þannig að þungi kol-
anna er notaður til þess að flytja
kolin ofan og kolaílátið upp og inn
i námuna. I þessari námu einni er
gert ráð fyrir að vera muni um 200
milj. tonna af kolum!
Nú spyr eg: Ilvað ætlar stjórn
og þing að gera í þessu máli? Til-
raunir stjórnarinnar til að brjóta
kol hér á landi voru vitanlega af
góðum toga spunnar, þótt liægt
hefði verið að sjá árangurinn af
því starfi fyrirfram. Sýnishorn
þau, sem sem stjórnin þáði af mér,
liafa reynst eins góð og liægt var að
kjósa. í ritgerðum mínum um
Grænland hefi eg sýnt fram á, að
aðstaðan við að vinna námur á
Grænlandi er ólíkt betri en t. d. á
Svalbarði, af því á Grænlandi er
liægt að reka landbúnað, fiskiveið-
ar o. fl. I ritgerð minni í „ísa-
fold“ sagði eg fyrir, að Bretar
mundu leggja hátt útflutnings-
gjald á kol að ófriðnuin loknuin og
láta þannig aðrar þjóðir greiða fyr-
ir sig herkostnaðinn. Sjávarútveg-
inum og öllum landsmönnimi væri
það ómetanlegt gagn að losna af
kolaeinokunarklefa Breta, auk þess
sem það er stjónwnálalegt sjálf-
stæðisatriði fyrir ríkið. Ef Danir
liefðu verið nágrannar Grænlands
eins og vér (sjá um fjarlægðiua i
grein minni í ,,ísfaold“) mundu
þeir vera búnir að gera sér mikið
úr kolalögum þess fyrir löngu. Bn
hefir Alþingi ekki áhuga fyrir kol-
um nema til þess að leggja á þau
innflutningstoll 1 Eg hefi sýnt fram
á, að síðan sambandslögin gengu í
gildi, er Grænland opið fyrir ís-
lendingum, en hvað vill stjórn og
þing gera?
Jón Díiason.
Sænskir jafnaðarmeon
og bannmálið.
Sænsku jafnaðarmennirnir hafa
ákveðið að taka bannmálið út. af
stefnuskrá sinni. Út af því hefir
jafnaðarniannaforinginn og ríkis-
þingmaðurinn Gustav Möller, skýrt
blaðamanni svo frá:
— Fyrir nokkru skipaði sænski
jafnaðarmannaflokkurinn 5 manna
n.efnd til þess að íhuga áfengismál-
ið og hvað gera bæri í því. Nefnd-
in komst fljótt að þeirri niður-
stöðu, að bann gegn framleiðslu
vínanda væri óframkvæmanlegt.
Ilverjar þær fyrirskipanir, sem
löggjafarvaldið mundi gera í þá
átt, yrði tafarlaust brotnar. Og
sannast að segja er bannið ófram-
kvæmanlegt. í vélasmiðjum víðs-
vegar um landið eru 16—17 ára
drengir og framleiða vínandafram-
leiðslutæki í þúsunda tali og' þessi
síðustu ófriðarár hefir sú skoðun
rutt sér ískyggilega til rúms, að það
sé engin skömm að brjóta lög lands-
ins. Nú scm stendur eru það að
minsta kosti % lilutar þjöðarinnar,
sem framleiða brennivín lianda
sér sjálfir, og hvernig í ósköpun-
um halda menn að hæg't sé að hafa
cftirlit með því ? Nei, þegar þannig
c-r ástatt, hverfum við að sjálfsögðu
frá bannhugmyndinni og reynum í
þess stað að fá skynsamlega lög-
gjöf, sem styður að bindindi á
grundvelli liins frjálsa vilja. pað
er sannfæring okkar, að almenn
mentun og aukin þekking muni
bezta ráðið til þess að kveða niður
drykkjuskapinn. —
pess má geta, að Gustav Möller
í íkisþingmaður hefir áður veríð
bannmaður. En hann og flokks-
bræður hans hafa eigi verið svo
blindaðir af ofstæki, að þeir sjái
ekki hvert stefnir með banninu, að
það liefir, því miður, þveröfugar
afleiðingar við tilgang sinn.
--------«-----—.
Aðfarimar í Rússlai di.
Bandainenn hafa alveg nýlega
sent pjóðverjum tvö ávörp út af
hafnbanninu á Rússlandi, ástand-
inu í Austurvegi og væntanlegu
hafnbanni á pýzkalandi. Hafa á-
vörp þessi komið pjóðverjum í
sla'ina klípu, því að ávörp þessi eru
sitt á hvað. I öðru þeirra er skor-
að á pjóðverja að hjálpa banda-
mönnum gegn Bolzhewikkum og í
hinu er hótað hafnbanni á pýzka-
landi, ef þýzki herinn í Austurveg*
verði eigi kvaddur heim.
Eftir miklar bollaleggingar he&e
þýzka stjórnin séð, að hún gæti ;iHs
eigi staðist þá ábyrgð að hleyPíl
íandinu aftur í sultarkví. Gn
stjórnin sér líka, að verði hafn-
bann á Eystrasaltshöfnunum, þá er
Austur-Prúslandi voði búinn. í-iaiú'
göngurnar á landi eru svo tregar>
að engar líkur eru til þess að Aust-
ur-Rússland mundi geta fengið P:'
aðflutninga, sein það þarf>ias1'
Hei'ir því þýzka stjórnin stungið
upp á því, að mál þetta verði lagt
fjrir alþjóðanefnd.
Estey heimsfrægu Concert-í’ly^e^'
Nokkur stykki óseld. Heildsölu-
verð. Til sýnis hjá
G. Eiríkss, Reykjavík-
Einkasali 4 íalaudi tf& B‘te7'