Morgunblaðið - 18.02.1920, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
3
Húsnæði vantar.
1—2 herbergi og eldhús óskast
til leigu strax e'oa seinna í mánuðin-
um handa fámennri fjölskyldu.
Há leigaborguð.
Tilboð merkt „Húsnæði1 ‘ leggist
inn á afgreiðslu Morgunblaðsins.
’nver yrði þar skóiastjóri, ‘því þar
á hvíldi velferð og jafnve'l tilvera
j’kólans.
Svo var skólastjóri skipaður.
Austfirðingar þektu hann ekki, en
sagt var, að hann væri í alla staði
einmitt hinn hæfi nraður til að
ryðja nýjar brautir til framfara
ogvelferðarfyinr Austurlandi.Ogvið
viðkynningu af skólastjóra mun
ölluiri hafa fundist þetta sannmæli.
Aðsókn að skólanum var þegar
mikil, já, svo mikil, að vart helm-
ingur umsækjenda fekk inngöngu
og var því fyrirsjáanlegt að skóla-
húsið yrði að stækka að miklum
mun, eða reisa alveg nýtt.
En nú hlaut sú spurning að koma
fram: A að reisa þetta nýja skóla-
hús á Eiðum, eða á að velja annan
heppi'legri stað ? Og þessu mun hafa
verið svarað mjög einróma þannig,
að engin ástæða væri til þess, að
íeisa skólahúsið á Eiðum ef annan
heppilegri og þægilegri stað væri
að finna. Og liann fanst fljótt. Það
var Hallormsstaður, einn fegursti
staðurinn þar eystra, staður, sem
hefir alt það til að hera, sem get-
ur hrifið æskumnninn, hæði vetur
og sumar.
Þar er skógurinn, og þótt hann
sé >ekki fagur, já, þótt hann sé jafn-
vel ömurlegur yfir að líta á vetrum,
þá hafaþó aiiir heyrt taiað um vor-
ið í skógunum, en fáir, sem ekki
hafa átt þar vor, geta ímyndað sér
þau áhrif, sem þau vor hafa á æsku-
manninn.
Slík áhrif finnur hann ekki í hók-
unum og þau fær hann ekki af vör-
um hins ágætasta kennara. Þá er
útsýniyfir fagurt og frjósamthérað
með fjailahring, ám og fossum, en
Lögurinn (Lagarfljót) lygn og
djúpur eftir héraðinn endiiöngu,
með öllnm sínum kostum til að hafa
áhrif á unglinginn. — Lygn og kyr
dag eftir dag á haustin og spegl-
ast þá í honum fjöllin og skógur-
:nn. Á veturna spegilglær ís fyrir
*þá, er iðka vilja skautaferðir, og
skíðafæri þar sem snjó hefir lagt
á ísinn. — Er það ekki gaman að
fara úr góðum og lærdómsríkum
kenslustnndum út á skauta, á skíði,
út í skóg eða á bátum út á Löginn
á vorin. Eða í storminum og kuld-
anum, aðeins að líta út um glugg-
ana og sjá hinar stóru og ofsa-
iengnu öldur Lagarfljótsins, sjá
Hengifossinn rjúka og heyra þyt-
inn í skóginum og sjá hvernig storm
urinn skekur jafnvel stærstu trén,
sem strá. A’it þetta hefir mentandi
°g göfgandi áhrif á unglinginn,
áhrif sem hann aldrei verður var
við á annan veg en í gegn um nátt-
úruna. Því hefir það mikið að segja
um hvern skóla, að honum sé svo í
sveit komiið, að þessi áhrif finuist
‘þar.
Hallormsstaður liggtir nær öllum
.stöðum þar eystra, betur við sam-
göngum. Akvegur frá Reyðarfirði
til Egilsstaða og mótorbátur, sem
gengur þaðan upp að Hállormsstað
ag auk þess bráðum akvegur þang-
að frá Egilsstöðum.
Eiðar hafa aftur á móti ekkert
til að bera, sem geri þar hæfan
skólastað, nema húsið, og það, að
þar var búnaðarskólinn haldinn,
sem þó fyrir löngu var viðurkent
að væri mjög óheppilegur staðnr
til búnaðarskólahalds. Landið í
bring um Eiða er tilbrej’tingarlítið
og ljótt og ekkert sem getur haft
áhrif á það góða og fagra hjá nem-
endunum. Þar er ekki skógur og
snjó leggur þar ytra svo snemma
á haustin að sja'ldan er skautasvél
handa uemendunum að leika sér á.
Skíðafæri er þar oft gott, enda ekk-
ert hægt að komast meiri ltluta vetr
arins nema á skíðum. Aðflutningar
eru þar líkir og á HaMormsstað, þó
þegar kominn akvegur þangað frá
Egilsstöðum.
Þegar maður svo tekur það
trá þeirri hlið, hvernig jarðirnar
séu til búskapar, þá er þar svo mik-
ill munur að þótt Hallonmsstaður
hefði enga kosti fram yfir Eiða
aðra, að engum kunnugum manni
gæti komiö til liugar að Eiðar gætu
komið til greina, ef um slíkt væri
að ræða. Hallormsstaðnr er ein
bezta bújörð þar eystra. Kúabú má
hafa þar stærra en annars-
staðar á héraði. Á Eiðum aftur á
móti er aðeins liægt að hafa lítið
kúabú. En engum blandast hugur
um, hve mikil nauðsyn 'það er fyrir
sveitaskóla.
Hallormsstaður getur borið það
bú, sem getur vei'tt nemendum skól-
ans g-ott og þægilegt viðurværi með
langtum minni tilkostnaði en á Eið-
um. Má til dæmis taka það, að nú
sem stendnr má framfleyta á Háll-
ormsstað 12—15 nautgripum og
auðgert að stækka túnið með litlum
tilkostnaði. En eftir ailan þann ára-
fjölda, sem búnaðarskólinn hefir
staðið á Eiðum og þrátt fyrir alt
pað fé, sem varið hefir verið til
rúnræktunar þar, er nú aðeins hægt
r.ð fra aifleyta 5—8 nautgripum.
Til sauðf járrækta hafa Eiðar ver-
ið taldar í meðallagi og ekki meir.
Hallormsstaður aftur ágæt jörð til
sauðfjárræktar, þó fullkonulega sé
tekið tillit ‘til friðunar skógarins.
Fleira mætti til dæmis taka; en í
stvtttu máli sag't, h'ljóta allir sem til
þekkja, að viðurkenna það, að Hall-
ormsstaður er staður framtíðarinn-
ar, en Eiðar staður fortíðarinnar.
Þá kemur eldsneytið. Á hverju
ari er selt afar mikið af k’visti úr
skóginum fyrir mjög lítð verð. Væri
hetta notað til skðlans sjá allir hve
mik'lu ódýrari upphitun yrði, bæði
fyrir nemendur og hið opinbera, að
nota viðinn með kolum. Að miusta
kosti virðist liggja nær, að nota
hann þanng þar á staðnum, en að
það kæmí aftur fyrir að hann yrði
fluttur til Reykjavíkur til elds-
neytis. Og ómetanlegt er það fvrir
skólabúið að losna við þá erfið-
ieika, að flytja éldiviðinn frá sjó.
Þá kemur að húsinu á Eiðum. En
það er nokkuð, sem ætti atls ekki
að koma tii greina. Nú hefir því
verið borið við, að fvrst húsið væri
þarna vær ekki gerlegt að flyt.ja
skólann og nota ekki þetta hús.
En nú vi'1‘1 svo til, áð ált úthér-
'iðið er læknislaust og befir verið
það um 9 ára skeið, aðeins vegna
þess, að læknisbústað og sjúkra-
skýli vantar. En þarna fæst hvort-
tveggja. Og einmitt Eiðar eru mjög
ve‘1 settir tíl þess, þar eð þeir eru
nm það hil í rniðju læknishéraðinu.
Landið á báðar jarðirnar og er
nú innan handar að ráðstafa þesisn
eftir því sem stjórn og kunnugir
menn álíta bezt og réttast.
Það er vilji allra Austfirðinga,
sem um þetta hafa hugsað, að skól-
inn verði nú öuttur að Hállorms-
' istað, því það er sannfæring þeirra,
að af þeim stöðum, sem fáanlegir
eru eystra, sé hann hæfastur til að
setja þar á stofn s'kó'la, voldugau
og góðan, f jórðuugnum og öllu land
inu til blessunar.
Austfirðingar þekkja sjálfa sig
og sinn fjórðúng bezt, því ber
stjórn og þingi að taka þetta á-
hugamál þeirra til athugunar og
taka til greina vilja þeirra og flytja
skólann uú að Háliormsstað, því
seinna verður það e’kki gert. En ilt
mun öllum góðum Austfirðingum
þykja á að líta ef þúsundum króna
ver-ður varið til skólahússbyggingar
á þeim .stað, sem að allra dómi, er
vel til þekkja, aldrei getur borið
skóla, s'líkan sem Austfirðingar
vona og ó'ska að skóli þeirra megi
verða.
Þ. G. Þ.
Refaeldlsbannið.
Á síðastliðnu Alþingi fluttu fimm
þingbændur neðri deildar Alþingis
frumvarp ti'l laga um „Bann gegn
ref arækt' ‘.
Hvað komið hefir þeim til að
flytja nefnt frumvarp, er eigi unt
að sjá, þar sem refarækt hefir
hvergi átt sér stað hér á landi, en
aðeins verið gerð tilrann til hennar
á tveim stöðum á öllu 'landinu,
Bíldudal og Elliðaey á Breiðafirði,
en mistekist á báðum stöðum.
Virðist þetta því sem varnagli
hjá frumvarpsflytjendum fyrir því,
að enginn geri frekari tilraun með
refarækt sem atvinnugrein.
Frumvarp þetta er í 5 greinum,
og fylgir því hvorki meira né miuna
en fjögra setniuga löng greinar-
gerð(!!) svohljóðandi:
„Á síðnstu árum hefir dýrbit víða
hé’r á ‘landi farið mjög í vöxt. Lig’g-
ur sterkur grunur á, að það istafi af
þvi, að refir sleppi úr gæzlu. Hvort
>ó grunur er réttur eða ekki, þá
er ómögulegt að staðhæfa, að slíkt
kunni ekki að geta komið fyrir,
einkum í ísaárum. Því finst oss rétt
að eiga ekki þann ótta yfir sér vof-
andi, jafn mikið og við liggur, og
því sjálfsagt að banna algerlega
refaeldi hér á landi“.
Frumvarpið komst ódrepið, en
með breytingum þó, í gegnum neðri
neild, þrátt fyrir andróður margra
góðra manna, en dagaði uppi í efri
deild þingsins, sem betur fór.
Landbúnaðarnefnd þingsins, er
máli þessu var vísað tit, lét mjög
findregið í ljós álH sitt um nauð-
syn þessa frumvarps, og sá sér eigi
fært að gera aðrar breytingar við
það, en að í stað fvrstu greinar
frumvarpsins, sem hljóðar þannig:
„Refarækt skal bönnuð hér á
landi1 ‘, koma : „Refaeldi skal bann-
að hér á landi“.
Landbúnaðarnefnd því sýnilega
það hugaðri en flutningsnienn fmm
varpsins, að hún hræðist ekki reía-
ræktina, sem hvergi á sér stað, en
aftur algerlega samdóma þeim um
hættuna, sem stafað geti af refa-
eidi, og' 'leggur því eindregið til, að
frumvarpið verði samþykt.
Eðlilegt er að bændur vilji koma
í veg fyrir.að tóunni fjölgi svo, að
hætta stafi af fyrir búpening
landið, því með tónskinn verzlum
við nær því alt af við útlendinga,
tugum þúsunda eða jafnvel liundr-
uðum þúsunda króna, um leið og
tóunni er fækkað meira en nokkurn
þeirra, enda verið gripð til margra
ráða henni til tortíráingar, þar á
meðal að drepa hana á þann ómann-
uðlegasta hátt, sem til er, og á eg
þar við eitrunaraðferðina; því ekkj
verður því neitað, að tóan hafi til-
finningar, :sem sauðkindin og önn-
ur dýr.
Einmitt nú, þegar það ráðið er
fundið, og á eg þar við yrðlinga-
eldið, 'sem er öruggasta ráðið til
fækkunar tóunni, rísa nokkrir full-
trúar bænda og jafnframt allrar
þjóðarinnar, upp á þingi og koma
fram með lagafrumvarp, sem miðar
hvað mest að því, að rsfmn fjölgi,
og' jafnframt gerir mönnum ómögu-
■legt að hagnýta sér jafn dýra verzi-
unarvöru og tóuskinn eru nú orðin.
Skal hér með rökum bent á, liví-
lík fjarstæða áðurnefnt frumvarp
er, og hvern skaða bændur á 'þingi
ynnu sinni stétt, með því að banna
refáeldi.
Refum ‘hefir verið eytt með skot-
um og eitrun. Eitranirnar reyudust
í fyrstu gott ráð, en nú orkar það
mjög tvímælis, hvort þær koma að
tilætluðum notum. Það er marg-
reynt, að verstu bítirnir 'ganga al'Is
ekki að eitrinu, og ‘því lengur sem
eitrað er, verða dýrin varari um sig
gagnvart þessari aðferð.
Refareglugerðir eru til í öllum
i-ýslum landsins. Víða eru reglu-
gerðir þessar hrein og bein papp-
írslög. Fé það, sem 'lagt er til höf-
uðs tóunni, er lítilræði, og kanp
skotmamia svo smánarlega lágt, að
ekki nær neinni átt, er litið er til
sívaxandi hækkunar á öllum vinuu-
launum á öðrum sviðum.
1 flestum refareg’lugerðum mun
svo fyrir mælt, að hver hóndi láti
■') vori hverju leita að greninu í
sínu landi. Þessn ákvæði hefir víða
alls ekki verið hlýtt og ekkert hirt
um grenjavinslu nema þegar gren
hafa fundist af tilviíjun, eða dýrbít-
ur komið upp, og þá verið farið að
reyna að finna grenið. 1 mörgum
héruðum hefir því tóan komið upp
hvolpum sínum í bezta næði.
Þegar gren hafa f tmdist, var skot
maður oftast nær fenginn til að
vinna þau. Það þótti ágætt ef hann
vann bæði dýrin, en oft náði hann
ekki nema öðru, og stundum hvor-
ugu. Um yrðlingana var vanalega
e'kkert hirt næð.ust þeir ekki strax.
Þetta var oft árangurinn af margra
i ó'larhringa erfiði skotmanns og
hann er eðlilegur, þegar litið er til
borgunarinnar. Þannig var nú víð-
ast livar fyrir nokkrum árum. En
rú er öldin önnur. Skotmenn nú
iara ekki ánægðir af greninu fyr en
['cir liafa náð öllum yrðlingunum
iíka, þó eigi sé þeim ákveðið hærra
verð úr sveitarsjóði en 50 aurar
vanlega fyrir hvern yrðling'. En
I vers vegna?
Af því að fyrir hvern yrðling,
■sem næst nú, fær skotmaður 15 til
25 krónur. Eitt gren getur því kost-
að skotmann fleiri hundruð krónur
i g því eigi 'lítil gróðavon fyrir hann
að ná öllum yrðlingunum, sem eru
nú á tímum mjög eftirspurð vara.
Stafar þetta eðlilega af því, að
til þessa tíma hefir eigi verið baim-
að með lögum að ala yrðlinga
nokfcra mánuði til þess að þeir geti
náð ful'lum vexti og skinnin orðið
gjaldgeng verzlunarvara.
Hver sá, er einhver ráð hefir,
getur alið yrðlinga fleiri eða færri
með litlum tilkostnaði, enda fjöldi
manna víðsvegar um landið farinn
að gefa þessu gaum, sem nýjum at-
vinnuvegi, og sá atvinnuvegur gæti
það orðið, sem veitti beint inn í
!. rn a á fyrri árum, sem er bein af-
teiðing af refaeldinu.
Sumir bændur hafa ii'tið horn-
auga til þessarar arðsömu atvinnu
-kotmanna, en ékki er gerandi ráð
:yrir, að flytjendur frumvarpsins
séu í þeirra tö'lu. En hitt er víst, að
sveitarstjórnir munn ekki sjá sér
iært að leggja eins mikið fé til höf-
t'ðs tóunni, eins og skotmenn nú fá
tyrir vinnu sína við eyðing hennar.
Eg tel því rétt og satt mælt, sem
(inn mikilsmetiim .alþingismaðnr
tGuðj. Gnðlaugsson) sagði í ræðu
á þingi í sumar. Að með 'áðurnefndu
irumvarpi, ef samþj-kt yrði „kyrkti
pingið einhvern g’róðavænlegasta
etvinnuveg landsins í fæðingimni.“
Þannig munn fleiri mætir menn
!íta á mál þetta.
Hitt er annað mál, og sjálfsagt,
< ð þeir, er refi missa úr haldi, sæti
sektum fyrir, og ek'kert á móti því,
að eftirlit sé haft með því, að vel og
iraustlega sé biiið um þau hús eða
| garða, er refirnir eru aldir í; fela
mætti 'það óvilhöllum mönnum, þar
j sem refaeldi á sér stað.
j Flesir, er refi ala, ger.a sér auð-
vitað far um, að þeir séu sem trygg-
ast geymdir, og liggur það í augum
j uppi, að slíkt er eðlilegt, þegar þess
| er gætt, að eitt tóuskinn getur kost-
( að alt að 200 krónum, og því eigi
; lítill skaði að missa refi úr haldi
fyrir eigendurna.
Vissu meðmælendur refafrum-
I v arps þessa um, að refir hafi slopp-
ið úr haldi. og síðan aukist dýrbít-
ur af þeirra völdum, mótmæli eg al-
gerlega; hefir hún við alls eugin
rök að styðjast.
Fyrst er það, að engum skýrslum
hefir verið safnað, hvorki fyr né nú,
um þann sfcaða, er af dýrbít hefir
hlotist, og því eigi hægt að ’hafa
neinn samanburð við fyrri ár.
Annað, að eigi er nema eðlilegt
að meira hafi borið á dýrbiti vet-
rrinn 1917 og 18, enda flestum
kunnugt bæði af riti og reynslu, að
tinmitt mest ber á dírbiti þegar ís-
: 'ir og harðæri vilja til, og því engin
sönnun fyrir því að refum liafi fjölg
að 4 seinni árum, heldur þvert á
móti-
Eftirspurn eftir vrðlingmn aldref
verið eins mikil og níx og því kepst
við að ná öÍlum dýrunum af hverju
greni sem finst, eins og eg hefi áð-
nr tekið fram. Þess vegna miklu
ineiri ástæða til að álykta, að fækk-
im refa miði miklu betur áfram nú
heldur en áður, þegar aðeins eitt.
eða tvö dýr voru drepin á þeim
grenjum er fundust.
Kunnugt er mér um að skotmenn
tiafa á seinni árum snuðrað uppi
mörg gren er þeir áður vissu alls.
ek'ki af, þar sem fleiri eða færri
refir lifðu 4 og komu upp yrðling-
um sínmn óá reittir ár eftir ár.
Afleiðingarnar sem baim á refa-
eldi hefði í för með sér eru anð-
séðar nú þegar.
Allir beztu skotmenn mundu vera:
jfánlegir til þess að vinna gren,
sf þeirri ástæðu, að sveitastjórn-
irnar gætu efcki boðið neitt líkt því
liátt kaup, og þeir hafa nú upp úr
grenjavinslu. Til þess þyrfti kaup-
ið að skifta hundruðum og jafnvel
þúsundum í hverjum hreppi sem
tyndust 2 til 8 gren.
Hætt við að þeim hreppum, sem
hafa gerzt sjálfboðaliðar til að-
fækka tófunni endurgjaldslaust,.
sem er bein afleiðing refaeldisins,,
■þætti eigi breytt um til batnaðar.
Eg liefi átt tal við efalaust eina
beztu refaskyttu þessa lands, Finn-
boga Pétursson bónda á Hvítanesi