Morgunblaðið - 19.02.1920, Blaðsíða 2

2
MORGUNBLAÐIÐ
M 0 R G U N'B L A Ð I Ð
Ritstjóri: Vilh. Finsen.
| Afgreiðsla í Lækj argötu 2
Sími 500. — Prentsmiðjusími 48.
Ritstjórnarsímar 498 og 499.
Kemur út alla daga vikunnar, aö
mánudögum undanteknum.
Ritstjómarskrifstofan opin:
Virka daga kl. 10—12.
Helgidaga kl. 1—3.
Afgreiðslan opin:
Virka daga kl. 8—5.
Helgidaga kl. 8—12.
Auglýsingum sé skilað annaðhvort
á afgreiSsluna eða í ísafoldarprent-
gmiðju fyrir kl. 5 daginn fyrir útkomu
þess blaös, sem þær eiga að birtast í.
Auglýsingar, sem koma fyrir kl. 12, fá
aö öllum jafnaði betri stað í blaðinu
(á lesmálssíðum), en þær sem síðar
koma.
Auglýsingaverð: Á fremstu síðu kr.
3.00 hver em. dálksbreiddar; á öðrum
eíðum kr. 1.50 cm.
VerS bla'ðsins er kr. 1.50 á mánuði.
TT’.rvivvrJ -iVrfZTT fP1- «*« »4* »1*
litinu. Sem dæmi upp á hve varlega
er áætlað er Hvanneyri og Hólar
með Öllu tilheyrandi, búi og öllu,
virt á 120 þúsund krónur. Ætli að
það yrðu ekki margir kaupendur
að þessum jörðum fyrir það verð
og þá er það að líkindum ekki
hærra, verðið á prestsetrunum. Eg
þykist því geta slegið því föstu, að
með upptalning þessara eigna í
eigna- og skuldayfiríiti ríkisins sé
farin sama leiðin og hjá öðrum
þjóðum, og ef vér hugsum okkur
nokkum samanburð á hag þeirra og
vorum, þá verður áð télja sams-
konar híuti þar upp. Eg skal svo
ekki víkja nánar að þessu atriði.
Eii nú mun eg snúa mér að því
höfuðatriði í grein B. M. þar sem
hann segir að skuldir landsjóðs sé
hér um bil 2 millionum meiri en
arðberandi eignir hans. Að þessari
niðurstöðu kemst höfundurinn með
því að telja tekjumegin eignir ríkis-
ins 1917, en gjaldamegin skuldir
ríkisins 1918. En það er ljósara en
frá þurfi að segja að ef gera. á upp
hag ríkisins, eða félags eða ein-
staks manns, þá verður sú leið
aldrei farin. í þessu sérstaka til-
íelli kemur þetta mjög illa niður,
þar sem eignir ríkisins 1918 jukust
við það að mikið af lánum þeim,
sem var bætt við á því árí, varð að
inneign landsjóðs í landsverzlun-
jrmi. Eignir ríkisins 1917 vcru sam-
kvæmt yfirliti stjórnarráðsins
28,411,714,28, en eignir ríkisins 1918
voru samkvæmt yfirliti stjórnar-
ráðsins, sem fylgir landsreikning-
nnum kr. 33,452,944,20. Þessi mis-
munur stafar aðallega af því að
inneign landsjóðs í landsverzlun-
inni var 1917 5,660,659,05 en 1918
9,111,517,80 —, en að inneignin sé
arðberandi efast enginn um enda
fær landsjóður árlega vexti af
henni en auk þess var landsverzl.
búin að greiða um síðastliðin ára-
mót 3 millionir af skuldinni. Hver
sem vill gera upp hag lajidsjóðs
verður þv.í að taka eignirnar og
skuldirnar hvorttveggja frá sama
árinu.
Ef litið er nú á skýrslu þá um
eignir og skuldir 1918, sem fylgir
iandsreikningunum 1918 og teknar
eru þar aðeins ótvírætt arðberandi
eignir en húsum og lóðum slept,
þá verða þær þannig:
f sjóði 31. des 1918 kr. 1,747,183,32
Sjóðir..............— 6,898,779,04
Verðbréf............— 1,830,100,00
Jarðeignir..........— 2,170,773,00
IBafnarstræti^lð.^
Sjó-
Striðs-
Bruna-
Líf-
Slysa-
Taia'mi 608. Símnefni: Shlpbroker.
Símakerfin........
Skip..............
Jnneign í landsverzl.
Varasj. landsverzl.
2,545,000,00
3,021,967,89
9,111,517,80
1,220,923,15
Samtals kr. 28,546,244,20
Um lið 6. (skip) er það að segja
að engum getur dottið annað í hug
en telja skipin arðberandi á þessam
tímum, sbr og reikninga þessa.
Að vísu er gróði Skipanna á papp-
írnum minni fyrir það að tapið á
strandferðunum hefir verið nálega
alt fært þeim til útgjalda. Skipin
eru nú í góðu lagi og viðgerð
á Borg kostaði um 350 þúsund kr.
Um lið 8 (varasj. landsverzl.) má
segja að enn sé ekki víst að hann
verði að eign, þó eg búist við því,
þegar búið er að vinna upp kol og
salt á þann hátt, sem alþingi hefir
ákveðið, en þó sá liður væri dreg-
inn frá, þá væru þó arðberandi
eignir um 27,375,321,05. Hér er hús-
um og lóðum s'lept og mundi þó ís-
lenzka ríkið finna það, hvort þær
eignir eru ekki arðberandi ef það
ætti að leigja hús fyrir stjórn, al-
þing og opinberar stofnanir. En þó
arðberandi eignir væru aðeins tald-
ar................... 27,325,321,05
og skuldir 1918 væru
dregnar frá........ 19,629,493,34
þá stæðu þó eftir . . 7,695,827,71
fram yfir skuldir, en það verður
all mikið önnnr niðui-staða en hr.
B. M. kemst að í Lögréttugrein
sinni. Að öðru leyti vísa eg til
skýrslunnar um eignir og skuldir
1918, sem fylgir landsreikningun-
um, er sýnir 13,822,450,86, meiri
eignir en skuldir, en skýrslan
yfir 1919 er ekki tilbúin og getur
ekki orðið tilbúin fyr en lands-
reikningurinn er tilbúinn, en þar
sem árið 1919 hefir verið óvenju
gott, liggur ' hlutarins eðli að niður
staðari í eignaskýrslunni verður
betri fyrir þetta ár en fyrir 1918.
Eg veit að í raun og veru þarf eg
ekki að taka þetta fram vegna hins
háa alþingis, því em strax ljósar
skekkjur þær, sem standa í nefudri
grein, en þjóðin, sem ekki hefir
eins gott tækifæri til þess að fylgja
með fjárhagnum eins og háttv. al-
þingism., á kröfu til þess að stjórn-
in á hverju ári greiði sem bezt og
skýrast úr þeim málum fyrir hana,
cg ekki er það nú sízt nauðsynlegt
þar sem landstjórnin nú býður út
fyrsta innlenda lánið, sem eg man
víkja síðar að.
Eg veit að hér í þessum sal er
öllum ljóst að gjaldþrotakenningin
tr sú hin mesta f jarstæða, sem lengi
hefir komið fram um fjárhag vorn.
Iljá íslenzka ríkinu eru nú engir
í járhagsörðugleikar fyrir ríkissjóð-
inn. Lán vor í útlandinu eru til
langs tíma með góðum kjörum, og
sum með ágætum kjörum. Síðasta
lánið, 4% milj. kr., var stórheppi-
legt fyrir oss. Síðan það var tekið,
hefir dregið sorta yfir peninga-
markað heimsins, lánskjörin orðið
margfalt örðugri og ef til vill ná-
lega ómögulegt að fá lán nú í öðr-
um löndum, nema þá ef til vill í
Ameríku, en þó slík lán fengjust,
mundu þau verða afar dýr. Það er
því víst, að ísland verður nú að
Ireysta á sig sjálft í fjármálunum.
Stjórnin hefir nú boðið út 3 miljón
kr. lán innanlands með 5%% vöxt-
um og 96 kr. gengi. Kjör þessi eru
góð fyrir landið þegar tekið er tillit
til þeirra tíma, er vér nú stöndum
á, og kjör þessi eru einnig mjög
aðgengileg fyrir landsins börn, sem
vilja geyma fé sitt í tryggum verð-
bréfum.
Lán þetta er ekki tekið vegna
þess, að ríkissjóður sé í f járþröng,
ekki til þess að greiða skuldir hans,
en lán þetta er tekið til þess, að
koma ýmsum stórfyrirtækjum inn-
anlands í framkvæmd. Geðveikra-
hæli verður að byggja, svo og hús
á Eiðum og Hvanneyri, brýr þarf
og að byggja t.d. á Jökulsá ogEyja-
f jarðará, einnig á þetta lán að fara
til þess, að hrinda áfram stærsta
landbúnaðarfyrirtæki, sem enn hef-
ir verið hugsað um á íslandi, Flóa-
áveitunni. Bankarnir báðir hafa
lofað að ábyrgjast að tryggja alt
að 2 milj. af láninu, ef á þyrfti að
halda, og gera þeir að skilyrði, að
1 miljón af láninu fari til Flóaáveit-
unnar. Það eru fleiri en þeir, sem
austanfjalls búa, sem fylgja þessu
fyrirtæki með athygli. Ef það hepn-
ast vel, sem vér vonum allir, þá
vinnum vér þar einhvern hinn
stærsta sigur fyrir landbúnaðinn,
sem unninn verður, og hann mundi
verða til þess, að gefa þessum öðr-
um aðalatvinnuvegi vorum byr
undir báða vængi. Á ]>ví ríður um-
fram alt, að hin nýja stjórn, sem fer
með þetta inál, tryggi að það verði
framkvæmt á sem allra öruggastan
og hagkvæinastan hátt og ennfrem-
ur að fela forustu þess fjölhæfum
manni, sem næga sérþekkingu hef-
ii. Stjórniu treystir því. að þessu
lánboði verði tekið vel í þessu landi,
þessu láni, sem eingöngu er tekið
til innaníands framkvæmda. Stjórn-
in er þakkját bönkunum hér fyrir
hve vel þeir hafa tekið í Jánið, o<i
finn eg skyldu mína að taka það
hér fram.
Eg minni á það liér að stundu
hef eg þótt mála fjárhaginn ;i
.svartan hér á þinginu, en eg b
um leið að það sé athugað að (
þegar á síðasta þingi tók það fra
að eg liti svo á að ríkissjóður væ
sioppinn eftir öllum vonum vel i
úr stríðsrótinu, en það sem all;
mínar áhyggjur snérust um var þ;
að eg kveið því að halli muudi verí
á árunum, sem fram undan eru, c
því ári, sem nú er lokið, en það i
cineitanlega ískyggilegra, en jafnv
sjálfur stríðshallinn, þó einhvi
yrði. Nú hefir það farið svo að nii
urstaðan af síðasta ári hefir veri
góð, og nú verður það að fara s\
að niðurstaðan af árunum 1920 o
1921 verði á þá leið að vér stönc
um hallalausir eftir þau. Samkvæn
fjárlögunlim er tekjuafgangur ;
þessum árum, sem nemur k
. 64,755.98 aura, en þá eru ekki ta
in með þær h. u. b. 2 milljónir, sei
launalögin hafa hækkað laun en
bættismanna frá því, sem þau vori
Jíanuverulegi hallinn er því kr. 1
235,244.02 aurar. Nú hefir stjórni
samkv. tillögum landssímastjór
Iiækkað símatekjurnar og mun s
hækkun nema um 250,000 kr. á ái
eða 500,000-' á fjárhagstímabilini
Ilallinn er því h. u 700,000, en c
frumvarp stjórnarinnar, sem hér
hér liggur fyrir nær að ganga fram
þá ættu fjárlögin að verða halla-
laus. Þetta er það mark, sem vér
verðum að setja okkur og stjórnin
treystir því, að þingið sé henni
sammála um að hér éigi beinlínis
að innleiða þá meginreglu, að láta
búskapinn bera sig árlega. Að því
er þetta skattafrumvarp snertir, þá
geri eg ráð fyrir að allir geti orðið
sammála um, að rétt sé að leggja
skatt á óhófsvöru, en um hitt verð-
ur fremur deilt, hvort rétt sé að
leggja stimpilskattinn á allar að-
fluttar vörur. Rétt þykir mér að
geta þess, að í raun og veru gætir
þessa skatts lítið á nauðsynjavör-
unum, hann er svo smár, en hans
gætir mikið í landssjóðnum, auk
þess sem hann á að eins að ná til
áramóta 1921, en fyrir þann tíma á
að vera búið að endurskoða alla
skattalöggjöfina og er nú þegar
bvrjað á þessari endurskoðun og
hefir stjórniu kosið til þess starfs
með sér tvo hagfræðinga, og hefir
svo hugsað um að bæta við tveim
mönnum með praktiskri þekkingu
til þess að endurskoða þessi mjög
svo þýðingarmiklu mál, en mér
virtist rétt að láta bíða að tilnefna
þá menn, svo næsta stjórn eigi kost
á að velja þá eftir sínu höfði, en
það virðist réttmætt, því sú stjórn
á að bera fram hina endurskoðuðu
skattalöggjöf. — Eg sé ekki ástæðu
til að svo stöddu að fara nánar inn
á þetta skattafruinvarp; vil leyfa
mér að leggja til að því verði að
afloknum umræðum vísað til fjár-
hagsnefndar.
Að lokum vil eg svo segja þetta.
Astæðan til þess að stjórnin getur
skilað fjárhagnum svo vel úr liönd-
um til næstu stjórnar, er meðal
aniiars hin góða samvinna milli
þingsins og stjórnarinnar um
skattamálin. Þingið hefir skilið
hina brýnu þörf á því að afla land-
inU tekna, og hefir látið hina eðli-
legu óánaigju, sem fylgir hverjn
nýju skattafrumvarpi, eins og vind
um eyrun þjóta. Sannleikurinn mun
nú einuig vera sá, að stjórnmála-
menmrnir verða að lokum ekki
clæmdir eftir því, hvað margar
hnútur hafi fallið í garð þeirra,
eftr því hvað miklar tilraunir hafa
verið gerðar til að sverta þá og
gcra lítið úr þeim, lieldur eftir
þeirri niðurstöðu, sem er ávöxtur
af starfsemi þeirra. Mitt síðasta orð
verður nú, það sem eg vona að verði
fvrsta orð hins næsta fjármálaráð-
herra: Vakið yfir því að landsbú-
skapurinn beri sig árlega, og gh'ym-
ið ekki að íslenzka þjóðin, í fjár-
máltinum eins og í öllii öðru, verður
aðallega að læra að treysta á sig
og sig eina, því sjálfs er höndin
b.ollust.
Frá Alþingi.
--O—
Þeir Björn Hallsson og Þorst. M.
Jónsson bera fram frumv. um það,
að Hróarstungulæknishéraði verði
skift í tvö læknishéruð, vegna þess
að Héraðsmenn eru nú sama sem
læknislausir að vetrinum, þar sem
læknirinn situr í Bórgarfirði, og
verða ýmist að sækja læknir að
Brekku í Fljótsdal, til Vopnafjarð-
ar eða Borgarfjarðar, þó sjaldnast
sjálfan héraðslæknirinn, vegna þess
hve örðugt er að komast yfir fjöll-
in milli Héraðs og Borgarfjarðar.
Björn Kristjánsson flytur frv.
um æfinlega erfingjarentu.
Upphæð þeirri, er greiðist ár
hvert í erfðafjárskatt, samkv. lög-
um nr. 15, 11. júlí 1911, skal skift
í hluti, er nemi 1000 kr. hver. Það,
sem verður afgangs heilum hlutum?
legst við erfðafjárskatt næsta árs.
Þessir 1000 króna hlutir ganga
til hjúa þeirra, er gifst hafa næsta
ár á undan og verið hafa í ársvist
á giftingardegi minst 5 ár eftir 16
ára aldur, og ræður hlutkesti milli
þessara hjúa, hverjir hlutina fá.
Þann hlut, sem hjúum hlotnast,
skal leggja í deild hinnar æfinlegu
erfingjarentu í Söfnunarsjóði Is-
lands undir nafni eigandans sem
vaxtaeiganda.
í greinargerð, sem fylgir frv.
þessu, segir svo:
Um deild himiar æfinlegu erf-
ingjarentu segir svo í lögum um
Söfnunarsjóð íslands frá 10. febr.
1888:
„Undir aðaldei’ld Söfnunarsjóðs-
ins heyrir deild hinnar æfinlegu
erfingjarentu, er tekur á móti fé
með þeimi gkilmálnm, að jafnanl
skuli árlega leggjast við höfuðstól-
inn hálfir vextirnir af honum, en
hinn helmingurinn falla árlega til
útborgunar til nafngreinds manns,
sem vaxtaeiganda, eða þeirra, sem
vaxtaieigendur verða að innstæð-
unni eftir hans dag, því að liinum
nafngreinda vaxtaeiganda látnum
eiga allir lögákveðnir erfingjar
hans rétt til að innstæða sú, er
hann var vaxtaeigandi að, skiftist
frá næstu árslokum eftir fráfall
hans milli þeirra sem vaxtaeigenda,
eftir þeirri tiltölu, sem fyirirskipuð
er um lögerfðir, og getur þá hver
þeirra fengið það, sem honum hlotn-
ast, fíutt í bókum Söfnunarsjóðsins
til sín sem vaxtaeiganda, og sama
rétt Éhafa að hverjum þeirra látnum,
allir lögákveðnir erfingjar hvers
þeirra, og' sama gildir framvegis
við fáfa.ll hvers vaxtaeiganda að
nokkru af umræddu fé. Sá, sem er
vaxtaeigandi að fé í deild liinnar
æfinlegu erfingjarentu, getur ráð-
stafað vöxtum þeim, sem höfuð-
stóllinn ber til næstu ársloka eftir
fráfall hans og útborgast eiga, en
lengra ná eigi umráð hans yfir fé
þessu“.
Eins og ofannefnd ákvæði bera,
með sér, fer hver uppliæð í deild
hinnar æfinlegu erfingjarentu
smám saman vaxandi, með því að
helmingur vaxtanna legst jafnan
við liöfuðstólinn, en við fráfall
hvers vaxtaeiganda skiftist upphæð
sú, er honum tilheyrði, meðal allra
lögákveðinna erfingja hans. Við
þetta dreifist hver upphæð áður en
á löngu líður til margra, jafnframt
því, sem hún í heild sinni fer stöð-
ugt vaxandi.
Þau þrjú fjárhagstímabil, sem
liðin eru síðan lögin frá 1911 um
erfðafjárskattinn komu í gildi,
hefir hann numið að meðaltali rúm-
um 10,000 kr. og fyrir árið 1918
nam hann kr. 10,315,98. Eftir ofan-
rituðu frumvarpi imindu því 10
hjú liafa árlega getað fengið 1000
kr. hlut hvert. Ef t. d. 22 ára konu
hlotnast 1000 króna hlutur, og hún
tæki jafnan hálfa vextina,þá mundi
upphæð hennar með þeim vöxtum,
sem Söfnunarsjóðurinn nú borgar,
nema kr. 3099,61, er hún væri orð-
in sjötug, og sá helmingur vaxt-
anna, er hún þá fengi útborgaðan,
mundi vera kr. 73,60; alls mundi
hún þá vera búin að fá útborgaðar
rúmar 2090 krónur. Lifði hún leng-
ur, þá hækkar með hverju ári bæði
það, sem hún fær útborgað, og það,
sem hún eftirlætur erfingjum sín-
um. Við fjárupphæð þá, sem alls
yfir stæði í deild hinnar æfinlegu
erfingjarentu, mundi yfirleitt ár-
lega bætast töluvert meira af vöxt-