Morgunblaðið - 14.08.1924, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
;
MORGUNBLAÐIÐ.
Stofnandi: Vilh. Finsen.
Útgefandi: Fjelag í Reykjavík.
Ritstjórar: Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson.
Auglýsingastjóri: E. Hafberg-.
Skrifstofa Austurstræti 5.
Símar. Ritstjórn nr. 498.
Afgr. og bókhald nr. 500.
Auglýsingaskrifst. nr. 700.
Heimasímar: J. Kj. nr. 742.
V. St. nr. 1220.
E. Hafb. nr. 770.
Áskriftagjald innanbæjar og 1 ná-
grenni kr. 2,00 á mánubi,
innanlands fjær kr. 2,50.
í lausasölu 10 aura eint.
i
Fyrir 10 árum.
í byrjun þessa mánaðar voru
10 ár liðin síðan ófriðurinn mikli
liófst. Flest erlend blöð mintust
þessa viðburðar, þessa ægilegasta
lildarleiks, sem nokkurntíma kefir
v'erið háður í veröldinni. Enginn
•ófriður hefir lagt eins marga
menn að velli, enginn skilið eftir
jafnmikla eymd og neyð, sorg og
þjáning, enginn eyðilagt eins mik-
ið að verðmæti, sem þessi síðasti
heimsófriður. Landabrjefin hafa
gerbreyst, hvert keisara voldið af
öðru hefir fallið í rústir, og ný
ríki hafa risið upp.
Öll blöð sem minnast þessa ægi-
lega viðburðar, sem gerðist 1. ág.
1914, þegar pjóðverjar sögðu
Rússum stríð á hendur, þau telja
þó eitt gott, sem stríðið hefir leitt
■af sjer: að það hafi opnað augu
þjóðanna fyrir þeirri ægilegu
•eyðileggingu, sem slíkur heims-
ófríður hafi í för með sjer. Stríð-
.ið hafi sannfært þjóðirnar um
nauðsynina. á því, að komið verði á
varanlegum friði í veröldinni.
Örlítill vísi til þessa má sjá,
þar s?m Alþjóðasambandið er. pó
er þetta svo lítill vísir og ófull-
korninn ennþá, að vafasamt er,
hvort hann er betri en ekki neitt.
®nn vantar fjölda ríkja í þetta
sambatuj, og sum fá ekki að ganga
í það. Ennþá eru sumar þjóðir
skoðaðar sem óvinir, og meðan
svo er, verður ekki mikils árang-
urs að vænta. — hvað sem um
Alþjóðasambandið segja, er
eitt víst, a$ þjóðirnar hafa
skammast: sín fyrir ófriðinn. Sj'est
það best á því, hve mikið þær
hafa gert af því fyrir ófrisinn,
áð reyna að sanna sakleysi sitt.
Engin þjóð vill taka á sig ábyrgð-
ina á ófriðnum. Og það er von
Fimm af þeim árum, sern liðin
■teru síðan ófriðurinn milkli skall a,
í ágúst 1914, þau eru, eða hafa
4tt að, vera friðarár. En sá friður
hefir ekki verið vopnlaus. Og enn
■er mikið hatrið milli þjóðanna og
íramkoma þeirra gagnvart þeim
sigruðu, hefir á engan hátt verið
•svo, að tryggi varanlegan frið í
íramtíðinni.
að verkum, að vjer fengum
sjálfstæði vort viðurikent, jafn-
skjótlega, sem raun varð á 1918.
Sú alda, að þjóðernið ætti ríkjum
að ráða, reis svo hátt í ófriðar-
lokin, að ekkert stórveldi treysti
sjier til að bæla þessa öldu. Og
Bretland hið mikla fór í ófriðinn,
með hið fagra heróp: verndari smá-
þjjócfanna, sem gaf þeim smáu byr
undir seglin. pau mörgu ríki, sem
áður lutu nauðug stærri ríkjum,
fengu nú vængi til flugs. Rrjett-
urinn var fenginn. Og vjer getum
fagnað þessum áhrifum, og vonum
að sjálfstæði það er vjer fengum
1918, verði þjóð vorri til gæfu og
blessunar.
inleyst helming skuldabrjefanna
og gert fullnaðarsamninga um i
hvernig leyst skuli úr öðrum mál-1
um, sem varða Rússa og Breta í
sam'einingu.
__ |
Ensk blöð ávíta Mae Donald
fyrir samning þennan.
Skuggahliðarnar frá ófriðnum
eru ennþá fleiri, og vjer höfum
ekki getað komist hjá því, að
verða varir við þær, eins og aðrar
þjóðir. Einkum hafa áhrifin frá
ófriðnum Ikomið þungt niður á
fjármálin hjá oss sem öðrum. Sí-
feldar verðbreytingar á vörum,
innlendum og erlendum, komu
fjánnálum vorum í óreiðu, og vjer
höfum safnað skuldum, fengum
lággengi á pieninga vora og annað
sem því fylgir. En þó getum vjer
glaðst yfir því, að þessi áhrif ó-
friðarins eru langt frá eins þung
á oss, sem mörgum öðrum þjóð-
um, sem höfðu líka aðstöðu og
vjer.
Frá Lundúnaráðstefnunni.
Vonir um góðan árangur.
Hið merkastá sem gerst hefir á
Lundúnaráðstefnnnni síðustu daga
er það, að samkomulag hefir náðst
um, að pjóðverjar fái fullkomin
fjárhagsleg yfirráð og stjórnmála- j
yfirráð 10 dögum fyr 'en áætlað (
var. Samkomulag hefir einnig
•náðst um gerðardóminn, sem skera
á úr um vanrækslur pjóðverja. [
Einnig hefir náðst samkomulag!
um, að fangar sem settir hafa,
verið í fangelsi fyrir pólitískar
óeirðir í Ruhr og í Pfalz fái upp-
gjöf saka.
Pjóðverjar hafa gert burtför
Frakkahers, franskra og belgískra
embættismanna við járnhrautirnar
að aðalatriði í samningamálinu, og
þar sem fjesýslumenn þeir, Sem
búist var við að veittu pjóðverj-
um lán, hafa tekið í sama streng-
inn, hefir Herriot farið til París
til þess að ráðfæra sig við stjórn-
ina. Er hann nú kominn aftur
þaðan.
Búist 'er við að fundinum ljúki í
þessari viku.
Fyrir ófriðinn ríkti innbyrðis ------0------
friður milli hinna einstöku stýetta
hjer í landinu.. Böl ófriðarins J?r/4 T)nntTinríit1
kendu þjóðum, stjettum, Og ein- * * tHUt #>•#
staklingum að hatast. Angi þessa
áhrifa frá ófriðnum hefir náð til
oss. pegar illa hefir árað, til lands
eða sjávar, atvinnuskortur gert
vart við sig, hafa ætið risið' upp
Rvík, 9. ágúst.
Yfirlýsingar
frá Effersöe landsþingsmanni.
Vegna óábyggilegra skeyta, sem
Vjer fslendingaj. vorum einir
þeirra, sem vorum SY0 hamingju-
samir að v.era áhorfendur að þess-
um ægil'ega hildarleik. Vjer fóm-
nðum ekki blóði sona vorra, eins
«g flestar aðrar þjóðir gerðu. En
samt höfum vjer ekki .komist hjá
því, að áhrif ófriðarins hafa náð
til oss, eins og til allra annara
áhorfenda. Sum þau áhrif hafa
verið til góðs, en flest til hins
lakara.
Vjier vorum eitt ríkið sem
íengum fullveldi eftir ófriðinn,
ng ef til vill má -Segja, að það að
æinhverju leyti hafi verið áhrif
•ófriðarins, sem gerði það
menn meðal vor, • sem hafa kent birst hafa í ýmsum erlendum blöð-
ákveðinni stjett, eða ákveðnum ™. hefir hinn nýkjömi forseti
mönnum, þetta böl. Neyð almenn- lögþingsins færeydka, Effersöe
ings hafa þeir notað til þess, að landsþingmaður gefið iit, yfirlýs-
vekja sundrung og hatur meðal þess efnis að allur Sambands-
einstaklinganna og stjetta. Hjálp Hokkurinn þar á meðal hann
þessara manna, til þeirra, sem sjálfur ,,haldi fast við fyrri
bágt eiga, er fólgin í því einu, að stefnu isína í stjórnmálnm, og að
kenna þeim að hata aðra. innan þess flokks hafi engin
pegar þjóð vor fer að vakna, breyting orðið, hvað snertir fær-
og þegar hún fer að skilja hvað eysk stjórnmál. Formaður lög-
vakir fyrir þeim mönnum, sem þingsins hefir sagt, að hann ætli
vekja upp og ala á sundrunginni, sjer að nota bæði dönsku og fær-
þá sjer hún að sjer. Eins og það evsku. Sambúðin milli Færeyinga
er skaðlegt fyrir þjóðirnar, að og íslendinga, hefir verið og mun
skoða hverja aðra sem óvin, eins vissulega verða ágæt framvegis,
er það' skaðlegt fyrir etjettirnar þar sem þjóðirnar eru náskyldar.
°g einstakling'ana að skoða hverja hafa mörg sameiginleg áhugamál
aðra Sem óvin. Og framar öllu og forðast að hlanda sjer inn í
er það skaðlegt fyrir lítið þjóð- mál hvorrar annarar. Sambands-
fjelag, eins 0g vort er. flokkurinn, þar á meðal Effersöe,
ætlar að birta yfirlýsing um að
—o-------- stefna flokksins í Sambandsmál-
inu haldist óbreytt."
CÍtttft'ftSlt'tÍt* * „Dimmalætting“ hefir Effers-
* /• öe landsþingmaður birt yfirlýsing
------ jog segir þar meðal annars að þeg-
Kliöfn 12. ágilst. FB. ar litið sje á, að allir, sém fylgj-
Mac Donald slakar til vh5 Rússa. andi voru Grænlandssamningnum,
Ráðstefna Rússa og Breta í Lon- hafi gert þetta til að styðja að
don hófst aftur, öllum að óvör- góðri sambúð milli Dana og Norð-
um, vikuna sem leið, og varð* martna, án þess að dkaða ríkið að
árangur samninganna sá, að á nokkru leyti, og þegar hann finni
föstudaginn undirskrifaði Ramsay meðal manna sterkan vilja á að
Mac Donald iforsætisráðherra varðveíta sambandið milli Dan-
samning og er aðalefni hans þetta: merkur og Færeyja skoðar liann
Rússar viðurkenna „principielt" , ekki huga sinn um, að ráöa Sam-
skyldu sína til þess, að láta 'enska bandsflokknum til að halda áfrám
handhafa gamalla rússneskra ríkis- fvrri stefnu sinni í stjórmhálum í
slculdabrjefa verða skaðlausa. Öll von um góðan árangur. Sambands-
önnur mál skulu rædd síðar af flokkurinn lýsti sig samþyklkan
sjerstakri nefnd. Ríkisskuldamál yfirlýsingu Effersöé og mun
Rússa hefir ekki verið afgert enn flokkurinn í heild halda áfram að
þá, en Bretar lofa að styrkja berjast fyrir sambandinu við
Rússa með lánum þegar þeir hafi Dani.
11. ágúst.
Godthaab leijtar Annie.
Eigendur vjelskipsins „Annie“
hafa beðið utanríkisráðuneytið
nonska að fara þess á leit við
dönsku stjórnina, að hún láti
„Godthaab“ leita að „Annie“. —
Sendi stjórnin þegar skipun um
þetta til „Godthaab."
Flugferðir.
Stjórnandi Dansk Luftfartssel-
skab, Wulff, er nýtkominn heim
af flugráðstefnu í Luxemburg. —
Segir hann í ráði að auka mjög
flugferðir milli Evrópulandanna,
þar á meðal milli Danmerkur og
annara landa. Á leiðinni milli
Kaupmannahafnar og Rotterdam
Verður vjelunum fjölgað um helm-
ing. Sömuleiðis milli Kaupmanna-
hafnar og Ilamborgar, og flug-
leiðin Kaupmannahöfn—London
verður farin í sambandi við flug-
leiðarnar til Rotterdam og París.
Reynt verður að semja um", að
flugleiðirnar til Kaupmannahafnar
nái til Gautaborgar. Vegna þess-
ara aukninga verður lofthöfnin í
Kaupmannahöfn stækkuð mikið.
Búist er við að allar þessar um-
bætur komist á næsta ár.
' \
12. ágúst.
Skátafundur.
Alþjóða skátafundur (Jam-
bOree) hófst á sunnudaginn í
Ermélunden. Hafa skátar frá fjöl-
mörgum löndum tjaldað þar. —
Carstensen aðmíráll setti samkom-
una í nafúi konungs og var ræða
hans víðboðuð um allan heim.
i
.}
Heildsölu-vísitalan dansika var
233 í júlí en í júní 220. Hafa nær-
felt allar vörur hækkað í verði,
sjerstaklega þó matvara, þar á
meðal korn, smjör, egg, flesk,
kjöt og kartöflur. Er vísrtalan
13% hærri en á sama tíma í fyrra.
Smjörverð er þessa vikuna 550
krónur hver 100 kg., en var í síð-
ustu viku 528.
teknir fangar , en foringi upp-
reistarmanna, yfirhershöfðingi Isi-
doro Lopez, hefir komist undan.
Byltingin stóð yfir í 3 vikur.
Álitið er að yfir 1000 menn hafi
verið drépnir, og fjöldi af veg-
legustu byggingum borgarinnar
hafa gereyðilagst. Samgöngutæki
öll voru eyðilögð af uppreistar-
mönnum og eru 400 þúsund af
íbúum borgarinnar í hættu, vegna
hungurs, ef ekki verður hægt að
hjálpa hið bráðasta. Kaffifram-
leiðsla, sem hefir verið mjög mikil
í sumum bæjum Sao Paulo-ríkis,
hefir stöðvast með öllu,
Bylting þessi héfir haft mjög
illar afleiðingar fyrir Brasilíu. —
Fjármál landsins liafa verið í mik-
illi óreiðu eftir heimsófriðinn
mikla. Og HÚ, vegna byltingar
þessarar, hafa peningar landsins
fallið stórum.
Stjórn Brasilíu hafði fengið
nefnd breskra fjármálamanna til
þess að ransaka fjárhag ríkisins,
og til þess að gera tiilögur til.
bóta. Hefir nefndin skilað áliti.
sínu. Héfir hún margt við fjár-
málin að athifga, og er svó að-
sjá að þau hafi verið í mikilli
óreiðu. Útgjöld ríkisins þóttu
keyra fram úr hófl — skattamál
öll í óreiðu, og verst var, að engin-
'fjárlög eða fjárhagsáætlun fyrir
ríkisrekstrinum var ti'l.
Til þess að rjetta við fjárhag
r.íkisins, leggur nefndin til, að
stjórnin táílci innanlands lán, og
að hún selji hlutabrjef er ríkið
eigi í ýmsum fyrirtækjum, svo
sem bönkum, járnbrautum o. s.
frv. Einnig að skipuð sje1 sparn-
aðarnefnd til þess að ljetta á út-
gjöldum ríkisins.
Og nú, þegar byltingin er bæld
niður, er vonandi að landið fái í
friði ög ró að vinna að þessari
viðreisn.
Frá Brasilíu.
Finnur Jónsson
frá KjörseyrL
Undanfarnar vikur hefir verið
Uppréíst í bænum Sao Paulo í
Brasilíu. Sao Paulo er höfuðborg
Sao Paulo-ríkisins, sem er eitt af
sambandsríkjum Brasilíuýðveldis-
ins.Ríki þetta er talið auðugast af
ríkjum lýðveldasambandsins, enda
langmestar framfarir þar. í Sao
Pauloríki eru 5 miljónir íbúa, en
í allri Brasilíu eru nálega. 33 mil-
jónir. Lang mesti hluti íbúanna í
Sao Paulo eru hvítir menn —
afkomendur þjóðverja, ítala og
annara. Evrópuþjóða.
Uppreist sú, er hefir staðið yfir
í Sao Paulo, var mjög alvarleg.
Mun hún hafa verið sett á stað
þess, að reyna að steypa af stóli
forseta lýðveldisins, Silva Bem-
ardes, og til þess að koma lýð-
véldinu fyrir kattamef. Hafa
uppreistarmenn e. t. v. haft í
hyggju að endurreisa gamla
keisaradæmið, með aðstoð her-
valds.
pað hafa staðið yfir blóðugir
bardagar milli uppreistarmanna
og lýðveldishersins. Sendi stjóm
lýðveldisins her með 30 þúsund
hermönnum, og af síðustu erléndu
blöðum, verður sjeð, að uppreist-
armenn hafa beðið ósigur og orð-
ið að gefast upp. Fjoldi hafa verið
(Vinakveðja).
Á þessum minnar þjóðar heilladegi
er þeirra minst, sem rnddu nýja vegi
að frelsi og vegsemd fyrir hálfri öld.
peir unnu af lieitri ást til lands og
þjóðar,
því urðu líka framkvæmdirnar góðax;
svo gaf þeim Drottinn sigursverð og
skjöld.
f þeirri hersveit, vinur Ijæri, varstu,
og vopnin þín með dáð og heiðri
barstu,
og nýrri kynslóð fylgdir fram á leið,
að hvetja til þess æ í orði og verki,
að ávalt væri hærra lyft því merki,
sem hafið var, er hófst hið nýja skeið.
Nú ertu hnígin, hetjan þreytta í val-
inn,
|í helgu skauti móðurjarðar falinn;
en eftir lifir maiinorð mætt og starf'.
Nú bléssa vinir þínir minning þína.
Hjá þeirra nöfnum æ þitt nafn mun
skína,
sem landsins börnum leifðu dýran arf.
I
pjer sæmdarútför fósturfoldin veitir,
með fögrum blómum leiðið þitt hún
skreytir.
í dag í skartið besta býr hún sig.
Með þökk og ást þú grátinn ert úr
garði,
þjer geymdur er sá dýri minnisvarði
að trúir vinir trega og elska þig.
2. ágúst 1924.
-------©-
B. J.