Morgunblaðið - 06.02.1940, Blaðsíða 5
GOTT EIGUM VIÐ ÍSLENDINGAR, EN....
Pistlar urrí jarðskjálfta
Eftir Sigurð Þórarinsson
Þtfðjudagtir 6. febrúar 1940.
! ðtcet: H.f. Arvakter, BajkJavfk.
!l. : 1 “
* Rltat JOrar:
J6n K-jartanaaon,
Valtýr Stefánaaon (ábyrcflaraa.).
f JLuglístngar: Árnl óla.
| Rltatjörn, auglýaingar o( afarrelöaln:
Austuratraeti 8. — Bfaal láM.
Áakrlftargrjalð: kr. 8,M á mánutll.
1 ianaasölu: 16 aura elntakiO,
26 aura aaeV LeaMk.
Varhugaverð braut |
Við erum komnir út á var-
hugaverða braut í skatta
málunum, Islendingar.
Allir viðurkenna nú orðið, að
skattabyrðin sje langsamlega
©f þung á öllum almenningi.
Pegar saman er lagður skattur.
inn til ríkis og sveitarfjelaga,
verður útkoman sú, að skatta-
byrðin hjá okkur er miklu hærri
en í nálægum löndum.
En þrátt fyrir það, að þetta
óþolandi ástand hefir ríkt hjer
um langt skeið, hefir reynst ó-
kleift að fá nokkru um þokað.
Þetta á vafalaust mjög rót
sína að rekja til þess, að til eru
í landinu öflug fyrirtæki, sem
njóta sjerhagsmuna um skatta-
álögu, en þau eiga mikil ítök á
Alþingi. Það mátti e. t. v. rjett-
lætaþað í byrjun, að veita sam-'
viiínufjelögunum þessi sjerrjett-
indi, en eins og verslunin er nú
kömín, er ekkert sem getur
rjettlætt sjerrjettindin, í þeirri
mynd sem þau eru.
En þótt Alþingi hafi ekki
fengist til að taka skattalög-
gjöfina í heild til endurskoð-
unar, hefir það þó viðurkent
ranglæti hennar og fjarstæður.
Þ4 hefir sú leið verið farin, að
taka út úr ýmsa aðila og veita
þeim ný sjerrjettindi. Þannig
vár t. d. farið að með Eimskipa-
fjelag Islands og nú síðast með
sjómenn og útgerðarfyrirtækin.
En þessi leið getur aldrei
verið annað en bráðabirgðaráð-
stöfun, sem gripið er til út úr
neyð, þegar menn sjá ófreskj-
uraar, sem frá okkar skattalög-
gjöf koma. Hitt má ekki ske,
. að þetta neyðarúrræði verði til
þess, að Alþingi fari að sætta
sig við skattalöggjöfina og hirði
ekki um endurskoðun hennar.
En á þessu er einmitt nokkur
hætta, ef ekki verður hraðað
- endurskoðun skattalöggjafarinn
ar, en .í þess stað veittar íviln-
anir á ívilnanir ofan. Þá er
þætt við, að áhuginn fyrir end-i
urskoðun minki.
Milliþinganefnd situr nú á
rökstólum, sem á að endurskoða
alla skattalöggjöfina. En eins
og í pottinn er búið, er útilokað,
að sú endurskoðun fari fram á
þinginu í vetur. Þetta er mjög
illa farið, því að ekkert stór-
mál er nú eins aðkallandi og
■endurskoðun skattalöggjafar-
innar.
Ríkisstjórn og Alþingi mega
ekki gleyma því, að núverandi
skattalöggjöf hittir fleiri en þá,
sem fengið hafa ívilnun. Það
verður meira að segja svo í
framkvæmdinni, að vegna íviln-
unarinnar koma skattarnir með
enn meiri þunga á aörar stjettir.
Þessvegna má ekki draga endur
r skoðunina.
Gott eigið þið íslending-
ar, ekki þurfið þið
fyrir þessu að hafa“. Svo
mælti einn fjelaga minna
fyrir nokkrum mánuðum
síðan, er okkur var gengið
fram hjá Tegnér-lundinum í
„Gott eigið þið íslendingar,
ekki þurfið þið að óttast þetta“.
Þannig mælti annar kunningi hjer
á dögunum um leið og hann rjetti
mjer frjettablað með mýnd af
Helsingforshúsum í rústum eftir
-rússneskar sprengjur.
Já, gott eigum við Islendingar,
en . . . Þegar jeg sá myndina af
hinnm hrundu húsum, sá jeg fyr-
ir aðrar myndir, þær voru einnig
af hrundum húsum, en þau hús
voru heima á Eyjaf jarðarströnd, á
Dalvík, eftir jarðskjálftann 2. júní
1934. Og hjer með er jeg kominn
að efninu. íslendingar eru liin eina
sjálfstæða þjóð veraldar, sem ekki
hefir vopn borið í fleiri aldir, það
er náðargjöf, sem vart verður of-
metin. Þjóðin hefir ekki þurft að
sjá sonum sínum blæða út á or-
ustuvöllum. En það varð okkar
hlutskifti að berjast á öðrum vett-
vöngum. Við byggjum hættuland,
land óblíðu og dutlungafullra
náttúrukrafta. Alt er þegar þrent
er, og þrír eru þeir óvinir, sem
við lengst af höfum átt í höggi
yið og sem við stöðugt verðum
að vera viðbúnir að mæta. Þessir
þríf ÓVinir heita; ísaár, eldgos og
jarðskjálftar. Stríðið við þá líkist
að því leyti nútímastríði, að þa.5
er allsherjarstríð (totalitert) og
gengur yfir alla, konum og börn-
um er þar eigi hlíft fremur en í
nútímastyrjöld. En einmitt þess-
vegna getum við ýmislégt lært af
varnarráðstöfunum gegn nútíma-
styrjöld. Þetta gildir eigi minst
um baráttuna gegn fjanda þeim,
sem jeg síðast nefndi og sem jeg
mun gera að nánara umtalsefni í
þessari grein. Þessi fjandi er
jarðskjálftarnir.
★
Það er sameiginlegt loftvörnum
ogylandskjálftavörnum, að engar
líkur eru til þess að liægt sje að
afstýra hættunni með öllu. Og í
báðum tilfellum eru varnaraðgerð
irnar þrennskonar: 1) Rannsókn
á eðli hættunnar, 2) verklegar að-
gerðir til varnar gegn hættunni
og 3) regiur og leiðbeiningar um
hegðun fólks, er hættuna ber að
höndum.
Á þessari öld liafa orðið fleiri
stórir og mannskæðir landskjálft-
ar en menn áður vita til á svo
stuttu tímabili. Jeg skal aðeins
minna á nokkra hina stærstu, en
þeir eru:
Jarðskjálftinn í San Eranciseo
18. apríl 1906. Kostaði eitt þúsund
mannslífa og skaðinn var metinn
á 350 miljónir króna.
Jarðskjálftinn í Messína og Cala-
bríu 28. des. 1908. í Messína dóu
83 þúsund af 138 þúsundum íbúa
og í Reggío 20 þúsund af rúmum
40 þúsund.
Jarðskjálftinn í Cing-liang í
Kína 16. desember 1920. Kostaði
200 þúsund mannslíf.
Jarðskjálftinn í Sagamíflóa í
Japan 1. september 1923. 247
mannéskjur farast, þar af flestar
í Tokíó og Yokohama. Skaðinn
metinn á 5506386034 yen (5V2
miljarð).
Jarðskjálftinn í Quetta á Ind-
landi 30. mars 1935. Kostaði 40
þús. mannslífa.
Eru þá ótaldir jarðskjálftarnir
í Chile í fyrra og hinn mikli jarð-
skjálfti í Anatólíu nú í janúaf, en
um hvorugan Iiefi jeg nákvæmar
skýrslur. ★
Fátt er svo með öllu ilt, , . . og
þessir miklu jarðskjálftar liafa
valdið því, að mjög kappsamlega
hefir verið unnið að jarðskjálfta-
rannsóknum og þekkingu á eðli
þeirra og verkunum hefir fleygt
fram. Þessar rannsóknir hafa haft
stórkostlega vísindalega þýðingu
óg m. a. aukið mjög þekkingu
okkar á iðrum jarðarinnar. Hjer
skal þó ekki farið út í þá sálma,
en vikið nokkuð að þeirri hag’-
kvæmu (praktisku) reynslu, er
unnist hefir.
Jarðskjálftaskaðar verða eink-
um með þrennum hætti, annað-
hvort orsakast þeir beinlínis af
völdum hristingsins, eða þá af
flóðbylgju, sem er jarðskjálftun-
um samfara, eða þá í þriðja lagi
af eldsvoðum, sein brjótast út eft-
ir skjálftana. Flóðbylgja var það,
sem olli aðalmanntjóninu í hinum
mikla jarðskjálfta í Lissabon 1.
nóvember 1755, og að nokkru
leyti í Messínajarðskjálftanum.
Árið 1923 fórust og nokkur þús-
und manna af flóðbylgju í Sauruk
í Jaþán. Sú flóðbylgja var 28.5
metra há. Auðsætt er, að flóð-
bylgja er aðeius hættuleg bæjum,
er stauda lágt yfir sjó.
Það hefir alstaðar sýnt sig, að
verkanir jarðskjálfta á byggingar
o. fl. fára mjög eftir eðli þess jarð
vegs, er byggingarnar standa á.
I San Franeisco jarðskjálftanum
var skaðaorkan í þeim hlutföllum,
sem hjer segir: Fast berg = 1,
sandsteinn = 2—2.4, uppfylling
4.4—11.6 og mýrlendi 12, þ. e.
jarðskjálftinn verkaði 12 sinnum
sterkara á hús í mýri en hús sem
stóðu á föstu bergi o. s. frv. Yf-
irleitt liefir það alstaðar verið
reynslan, að hús sem standa nógu
djúpt í föstn bergi, verjast best.
Þau taka seim lieild þátt í jarð-
skjálftasveiflunum, en þær sveifl-
ur eru að jafnaði xnjög smáar
(stærsta sveiflusvið (amplitun)
nokki'ir cm.). Mjög þykk malar-
IÖg geta dregið úr sveiflunum, en
þunn malarlög eða mýrlendi auka
þær. Má líkja slíltum lögum við
hlaupbúðing (gelé) á diski. Allir
vita, að aðeins þarf örlítinn titr-
ing til þess að búðingurhm fari
að skjálfa. I mörgum jarðskjálfta-
lijeruðum er algerlega bannað að
byggja hiis á hættulegum jarðvegi.
En hvernig er það heima ? Er há-
skólahverfið í Revkjavík á traust-
um jarðtegundum ? Er yfirleitt
nokkuð tillit tekið til jarðskjálfta
hættu í skipulagningu íslenskra
kaupstaða ?
★
Oftast er það þó eigi land-
skjálftinn sem slíkur, lieklur eftir-
fylgjandi eldsvoðar, sem valda
mesfu tjóni. í Tokíójarðskjálftan-
um 1923 fjellu um 10 þúsund bús
í sjálfri Tokíó og um þúsund
manns fórust. En eftirfylgjandi
eldsvoði eyðilagði yfir 360 þúsund
hús og drap 58 þúsund manns i
sjálfum aðalbænum. Á torgi einn
í bæjarhverfinu Honzyo höfðn
safnast saman um 40 þús. manns,
er flúið höfðu hús sín. Mannþröng
in á torginu varð svo þjett, aS
erfitt var að breyfa sig. Nokkrum
klukkustundum eftir að land-
skjálftinn var afstaðinn ber vind-
ur eldneista yfir hópinn ojf
kveikti í klæðum manna. 38 þús-
undir brunnu þar til dauða. Aðal-
skaðarnir í San Francisco jarð-
skjálftanum urðu og af völdum
eldsins. Það er því sýnt, hversu
mikið veltur á því, að hægt sje
að veita eldinum viðnám. Fyrstn
skilyrðið er, að brunastöðvarnav
sjeu bygðar sem traustastar og k
sem öruggustum stað. Þá er o»
nauðsynlegt, að allar vatnsleiðsl-
ur sjeu Iagðar þannig, að sem
minst hætta sje á því, að þær bili.
Þetta gildir náttúrlega einnig un
aðra nauðsynlegar leiðslur, sv«>
sem gasleiðslur. Bæði í Tokíó og
San Francisco sýndi það ,sig, að
ieiðslur, sem voru lagðar grnát
í malar- eða mýrarjarðvégi, gengn
allar af sjer, en þar sem þeim var
komið niður á fasta klöpp, vörð-
ust þær vel. Það liggur í augum
uppi, hvílík hætta er af íkveik-
ingu ef vatnsleiðslurnar bila.
★
Það er gömul reynsla, að hús
þola landskjálfta mjög misjafn-
lega. Traustbygð timburhús þola
þá best, en hiis úr tígulsteinum
eða öðrum hlöðnum steinum illa.
Ójárnbent steinhús eru nær óhaef
á jarðskjálftasvæðum. Það sýndi
meðal annars landskjálftinn S
Dalvík, þessi jarðskjálfti, sem
drottinn af náð sinni sendi okkur
til lærdóms og áminningar, en
hvað þó tifclítils kom. Vel járn-
bent steinhús með steingólfum og
ekki altof þungn þaki þola
skjálfta vel. En þess ber að gæta,
að það gera þau aðeins svo lengi
sem járnin eru óryðguð. Og það
þarf ekki sterkan skjálfta til þes»
að smásprungur komi í járnbenta
veggi, og sje ekki að gáð, getur
loft og vatn komist að járnunum
og þau ryðgað og húsið hrunið
saman í næsta sterka landskjálfta.
Það er því nauðsyn að líta vel eft-
ir slíku strax eftir jarðskjálfta-
Sama gildir náttúrlega um okkar
steyptu brýr. Það ætti því að vera
skylda að yfirfara allar stein-
steyptar brýr á svæði, sem land-
skjálfti^hefir gengið yfir. Trassa-
skapur’í þessum efnum hefnir sín
fyr eða síðar. Þá væri og meir en
nauðsyn á að húsasmíðameistarar
vorir færðu sjer í nyt þá reynslu,
sðm . fengist liefir í jarðskjálfta-
löndum af ýmsum atriðum í húsa-
„konstruktionum“ til frekari
tryggingar gegn jarðskjálftasköð-
um. Sum horngluggahúsin i
Reykjavík benda á, að eklti sje
alt of mikið tillit tekið til þess-
arar reynslu. Meira.
Hermenn á^kaufum
Hollenskir hermeim á skautum.
Sokkhólmi, en þar var verið
að byggja sprengjuskýli.