Morgunblaðið - 14.09.1944, Blaðsíða 7

Fimtudagur 14. sept. 1944.
MORGUNBLAÐIÐ
7
VOLDUGUR MAÐUR, SEM FÁIR ÞEKKJA
í NÓVEMBER 1932 varð
Salazar forsætisráðherra í
Portúgal. Þessi yfirlætis-
lausi stúdent frá Vimeiro
hafði þá komið á skóla-
skyldu í landinu, hann
hafði lagt grundvöllinn að
fjelagsmálaíöggjöf, komið á
verkamannatryggingum,
bætt húsakynni almennings
og haft hönd í bagga með
ýmsum öðrum framförum
og breytingum í þjóðlífinu.
Þann 9.. desember 1934
ávarpaði Salazar ríkisráðið
þessum orðum: „Jafnframt
því, að þjóðarhagsældin
eykst, verðum vjer að halda
áfram að sníða oss stakk eft-
ir vexti, og vara oss á því
að leggja út í svo stór-
kostlegar ráðagerðir að öll
vor orka fari í það eitt að
dást að þeim, en ekkert
verði eftir til framkvæmd-
anna”.
Það var nú ekki orðið ó-
títt, að erlendir stjórnmála
menn leituðu ráða hjá dr.
Salazar, svo lítið bæri á. —
Þegar fjármálaráðstefnan í
London 1933 fór út um þúf-
ur, skrifaði hann breska
forsætisráðherranum Rams
ay Mac Donald á þessa leið:
„Nú er svo komið málefn-
um álfunnar, að styrjöld er
óumflýjanleg”.
Á sviði alþjóðamálanna
gerði dr. Salazar það mönn-
um frá byrjun ljóst, að
hann áliti bresk-portúgalska
bandalagið hið elsta þeirrar
tegundar í heiminum, og
væri hinn óhagganlegi
grundvöllur portúgalskrar
utanríkisstefnu.
Þegar styrjöldin hófst
með innrás Þjóðverja í Pól-
land, sá hann þegar fram á
langa baráttu, sem lyki
með sigri bandamanna, en
ekki stuttu stríði og þýsk-
um sigri á meginlandinu. —
Jafnvel þegar Frakkland
fjell, gerði hann mjer ljóst,
að hann væri sannfærður
um það, að Þjóðverjar töp-
uðu stríðinu. Þrátt fyrii* all-
ar fullyrðingar Þjóðverja
var hann viss um, að Bret-
ar myndu þrauka, og Banda
ríkin skerast í leikinn í
tæka tíð.
Einkaskrifstofa Salazars
er í litlu en þægilegu her-
bergi. Stórir gluggar snúa
út að hljóðlátum garði. —
Eina skrautið í herberginu
eru nokkrar koparstungur
og fögur frönsk klukka, er
stendur á arinhyllunni. Yf-
ir herberginu hvílir þægi-
legur látleysisblær.
„Þetta er ekki góður stað-
ur til þess að taka ákvarð-
anir á”, segir Salazar, „best
er að-hugsa heima hjá sjer”.
Samningamir um bæki-
stöðvar fyrir Breta.
JEG VAR staddur í Portú-
gal í vor eð var, þegar samn
ingaumleitanimar fóru
fram milli Breta og Portú-
gala um bækistöðvar á Az-
oreyjum.
Sir Ronald Hugh Camp-
bell sendiherra Breta og
sjerstakur fulltrúi utanrík-
isráðuneytisins í London, er
Mr. Eden sendi til Lissabon,
Eftir Henry J. Taylor
Þetta er seinni greinin um dr. Salazar,
fjármála- og stjórnmálavitring Portúgals. —
I þessum þætti er nokkrum orðum farið um
samningaumleitanir bandamanna við Portú-
gala um afnot eyja þeirra á Atlantshafi, en það
er atriði, sem lítið eða ekkert hefir verið ritað
um hjer á iandi.
Síðari grein
sáu um samningana fyrir
hönd bresku stjórnarinnar.
Það kom dálítið flatt upp
á Breta, að dr. Salazar fjelst
þegar í stað á það, að láta
þá fá afnot bækistöðvanna.
Þegar sendifulltrúinn hafði
skýrt málið, sagði forsætis-
ráðherrann: „Þjer verðið að
fara fram á þetta í nafni
bresk-portúgalska sáttmál-
ans. Jeg bjóst við vður fvr.
Þjer .hefðuð fengið sama
svar fvrir tveimur árum, I
hefðuð þjer spurt þá. Eng- ,
land mun fá þessar bæki-1
stöðvar til afnota. — Að j
öðru leyti skuluð þjer semja
Við hernaðarfræðinga vora,
en jeg mun tala við utanrík-
isráðherra Spánar”.
Vegna samninga Spán-
verja og Portúgala, varð
samþykki beggja að koma
til, ef veita átti öðrum styrj
aldaraðilanum hlunnindi.
Salazar fór þegar frá Lissa-
bon til fundar við Francis-
co Gomes Jordana greifa,
utanríkisráðherra Spánar.
Hann sneri aftur til Lissa-
bon með samþykki Spánar.
Þótt Bandaríkin hefðu
ekki komið nærri þessum
samningum, gerði dr. Sal-
azar ráð fvrir því, að bæki-
stöðvarnar, sem Bretar
fengju yrðu notaðar í þágu
og eftir þörfum beggja þjóð
anna. En þessu var ekki
þannig farið. Þegar Churc-
hill tilkynnti árangurinn í
þingræðu, sem hann hjelt
12. október 1943, kom það
upp úr kafinu, að Banda-
ríkjastjórn hafði ekki verið
höfð með í ráðum.
Henrv Norweb sendiherra
flaug í flýti frá Líma í Perú
til Lissabon, til þess að taka
upp samningaumleitanir fyr
ir Bandaríkin. Þetta var
erfitt og óþægilegt erindi,
þótt fær maður ætti í hlut,
því að dr. Salazar hjelt, að
málið væri útkljáð.
Norweb sendiherra bar
upp vandræði ríkisstjórnar
sinnar við dr. Salazar þ. 25.
nóvember. Forsætisráðherr
ann varð meira en lítið
hissa. Hann kvað sam-
þykki sitt ekki geta stuðst
við neinn milliríkjasamning
því að Portúgal og Banda-
ríkin höfðu aldrei gert með
sjer slíkan sáttmála. Það
var tæpast hægt að fóðra
það, með því að veita Bret-
um aukin hlunnindi, því að
í rauninni höfðu Bretar
fengið allar þær bækistöðv-
ar, sem um var að ræða. —
Dr. Salazar vísaði þó ekki
umleitununum á bug. Hann
gerði það, sem hann gat, en
þótt Bandaríkin fengju tak-
markaða úrbót, var það ber
sýnilept, að vegna leiðin-
legra mistaka í Washington
Átti að bera hana út
Þessi gamla, kona á fimm syni í ameríska hemum og sjást
myndir af þeim öllum fyrir framan hana. Nýlega átti að
bera hana út úr íbúð hennar, en bæjarstjórnin í bæ þeim,
sem hún býr í, tók málið í sínar hendur og fjekk útburðinum
afstýrt. .... ,
og London, höfðu Bandarík
in misst af strætisvagnin-
um. ____
Skoðun dr. Salazars á fram
tíðinni.
í VIÐTALI, er jeg átti
við dr. Salazar þetta sama
kvöld — en hann leyfði
mjer að hafa það eftir sjer,
að jeg væri eini blaðamað-
ur ófriðarþjóðanna, sem
hann hefði nokkurn tíma
veitt áheyrn — lýsti ráð-
herrann skoðunum sínum á
heimsmálunum eftir stríð.
„Á þessu meginlandi, sem
öldum saman hefir hrjáðst
af ótta við eitt stórveldi —
hvaða stórveldi sem er •—
og sem alltaf hefir reynt á
sama hátt að sporna .við
þessum ótta, standa nú tvö
meginlandsstórveldi, Rúss-
i land og Þýskaland, á önd-
j verðum meiði og berjast
um völdin í álfunni alveg
eins og Frakkland og Þýska
land á liðnum árum.
Viðvíkjandi smáríkjum
álfunnar er óttaefnið ná-
kvæmlega hið sama í þess-
ari síðustu styrjöld. Ef vjer
sleppum öllum hugsjónum
og lítum aðeins á staðreynd
ir sögunnar, hljóta Evrópu-
ríkin að óttast mjög vold-
ugt Rússland, engu síður en
þau óttuðust mjög voldugt
Þýskaland.
Saga meginlandsins er
saga baráttunnar milli meg
inlandsþjóðanna og sjávar-
þjóðanna. — Evrópumenn
hafa um margra alda skeið
átt í höggi við Asíuþjóðir,'
og þjóðir af þýskum upp-
runa, sem leitað hafa vest-
ur og suður á bóginn. Mjer
virðist nú hilla undir nán-
ara samband milli þjóð-
anna, sem búa umhverfis
Atlantshafið, sem gæti orð-
ið hliðstætt Miðjarðarhafs-
veldum fyrri tírria.
Þessari striándlengju, Ev-
rópu, Vestur-Afríku, Suður
Ameríku og Norður Amer-
íku; er nauðsyn, að Frakk-
land verði endurreist og
heilbrigðri skipun málanna
á Iberíuskaganum (Spáni
og Portúgal) verði haldið
við líði, en þar að auki verð
ur að koma á jafnvægi á
þróunina í Afríku og Braz-
ilíu. Bandaríkin munu skipa
svipaðan sess í þessu þjóða-
sambandi, og England hef-
ir haft gagnvart meginlandi
Evrópu. á því byggist jafn-
vægi valdsins.
Þótt Rússland sje víðáttu
mikið og hafi mikla mögu-
leika, getur þungamiðja
valdsins ekki yerið hjá
j þeirri meginlandsþjóð frem-
ur en hjá voldugu Þýska-
landi — sem -og heldur
aldrei var. Það er jafn ber-
sýnilegt — að jeg hygg —
að þessi þungamiðja valds-
ins hefir nú yfirgefið Bret-
land að fullu og öllu. Valda
jafnvægið á þessari öld
mun verða hjá Bandaríkj-
unum.
Það getur ekki orðið um
neinn varanlegan frið að
ræða í Evrópu, nema viður-
kend verði friðhelgi þjóð-
anna og sæmilegt siðferði í
viðskiftum milli ríkja.
Stjórnarfarið í Portúgal.
„ÞÓTT dr. Salazar hafi
mikil völd, er stjórnarfyrir
komulagið ekki einræði, og
það gera^, Portúgalar sjer
vel ljóst”, sagði David
Shillan, forstjóri British
Institute í Portúgal, í ræðu,
er hann hjelt nýlega í Chat-
ham House í London.
Sú staðrevnd, að Portúgal
hefir verið sjálfstætt ríki
um átta alda skeið, er eins-
dæmi í stjórnmálasögu Ev-
rópu. Frönsk menning hefir
átt þar meiri rtök en spönsk.
Þjóðin hefir fremur hallast
að franska frjálslyndinu en
spánska ljensfyrirkomulag-
inu. Fall Frakklands 1940
var mikið áfall fyrir marga
Portúgala, og sumir hafa
varla náð sjer eftir það enn.
Og þó skipa orðin „lýð-
ræði” og „frelsi” allt annan
sess í hugum Portúgala, en
hjá Frökkum, Bretum og
Bandaríkjamönnum. Orðið
„lýðræði” var svo óspart
notað á óstjórnartímabili
lýðveldisins, eftir bylting-
una 1910, að það varð í aug-
um manna einkenni algers
stjórnleysis. Ef Portúgali er
spurður að því, hvort hann
vilji „lýðræði” og „frelsi”,
hristir hann höfuðið og seg-
ir nei.
„Þótt jeg sje kallaður ein
ræðisherra erlendis”, segir
dr. Salazar, „hefir velmeg-
un og sameining Portúgala
vaxið hröðum skrefum, svo
að vjer megum vera stoltir
af. En jeg er aðeins hlekk-
ur í keðjunni um stundar-
sakir. Þar sem lega lands-
ins er eins og hún er, milli
voldugra nágranna annars-
vegar og hafsins hinsvegar,
hefir saga vor verið óslitin
sorgleikur. Forsjónin hefir
verið oss svo hliðholl, að
veita oss átta alda erfiði,
baráttu og sjálfstæði. Og ef
hættumar haldast, þurfum
vjer ekki að kvíða því, að
sjálfstæði vort líði undir
lok í framtíðinni“.
Sjómenn rýma Sil
á Raufarböfn
SÍLDARVERKSMIÐJA rík-
isins á RaufSrhöfn varð að
hætta að taka á móti síld frá
því á sunnudagsmorgun s.l. og
til hádegis í dag, vegná vönt-
j unar á húsrúmi til geymslu á
1 mjöli.
Var gengið i það með mikl-
um krafti, að rýma til og flytja
mjöl til geymslu í skúrum víðs
vegar um þorpið. Voru m. a.
fengnir sjómenn af bátum í
þetta starf, Tókst að rýma það
mikið, að enn verður hægt að
halda áfram um stund að taka
á móti síld. En komi ekki skip
skjótlega til þess að taka mjöl,
hættir verksmiðjan alveg að
taka á móti síld.