Morgunblaðið - 15.01.1946, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 15. jan. 1946
MORGUNBLAÐIÐ
5
VilLj 'álmur jft. Cjíófaóon:
K A L H O L T
LEIKRITIÐ SKALHOLT, eft
ir Guðmund Kamban, héfir nú
verið leikið hjer nokkrum sinn
um við ágæta athygli leikhús-
gesta, en nokkurra gagnrýni
sumra leikdómara. Einn þeirra,
Sigurður Grímsson, hefir látið
svo um mælt, að þeir annmark
ar væru á þýðingu leiksins, að
hann „saknaði höfundarins“.
Það sjest á öðrum orðum hans
að þetta á að merkja það, að
þýðingin beri um of mín merki
og míns málfars, en ekki þess
máls, og sjerstaklega ekki þess
sautjándualdar máls, sem sje á
öðru tilteknu verki Kambans,
sagnaflokkinum Skálholt. — Ef
ekki væri hjer um annað að
ræða en einhvern smekkmun á
þýðingu einstakra atriða, hefði
jeg látið þessa athugasemd eiga
sig. En af því að jeg hygg að
hún gefi ekki einungis villandi
hugmynd um þýðinguna, heldur
sje hún einnig byggð á misskiln
ingi á sambandi sögu og leikrits
og á uppruna og eðli leiksins,
þykir mjer rjett að leiðrjetta
þetta.
Ummæli Sig. Grímssonar eru
reist á þeim tvennum forsend-
um, að leikritið sje samið upp
úr sögunni, og að höfundurinn
hafi beitt sömu listtækni, sama
málfari og stílsmáta, í hinu
danska leikriti og í hinni ís-
lensku gerð sögunnar og þess-
vegna hafi átt áð taka samtöl
orðrjett upp úr íslensku sög-
unni og fella inn í leikritið.
Þetta er hvorutveggja rangt.
Guðm. Kamban hefir sjálfur
tekið það skýrt fram (1934), að
leikritið sje ekki samið upp úr
sögunni, heldur sje það eldra
en sagan. Honum vár það meira
að segja mikið áhugamál að
koma mönnum í skilning um
þetta, láta ekki blanda saman
sögunni og leikritinu. „Leikrit-
ið ber á engan hátt að skoða
sem „dramatiseringu“ á sögu
minni Skálholt“, sagði hann,
,,heldur sem algerlega sjálfstætt
leikrænt verk“. Og þegar hann
nefnir augljósan og eðlilegan
skyldleika samtalanna í sög-
unni og leikritinu (skyldleika,
sem hefir verið virtur í þýð-
ingunni), segir hann jafnframt,
að þeir, „sem beri skyn á þess-
ar tvær listgreinar muni óðar
sjá grundvallarmuninn á uppi-
stöðu og tækni ritanna“.
Annara vitna þarf að vísu
ekki við um þessi efni, en höf-
undinn sjálfan. Ummæli* hans
sanna rjettmæti þess að leikrit-
ið sje þýtt og flutt sem sjálf-
stætt listaverk án þess að
blanda því saman við söguna.
En af því að menn hafa ekki
annað en prentuðu sögurnar við
að styðjast, en leikritin eru ó-
prentuð, er rjett að skýra þetta
dálítið nánar.
Menn þurfa þá f jrst að gera
sjer grein fyrir því, að Skál-
holtsleikritið, sem nú er sýnt
hjer, er ekki sama leikritið, sem
áður var sýnt í Konunglega Jeik
húsinu í Kaupmannahöfn, —
(kringum 1930). Það leikrit
„geltk ekki“, þrátt fyrir leik á-
gætra listamanna. Það, sem því
varð að fótakefli, með rjcttu
eða röngu, var lengd þess og
söguleg nákvæmni, ef svo má
kveða að orði, sagan og 17. öld
in, einmitt þessháttar atriði,
sem leikdómarinn heldur að
hann sakni úr seinni leiknum.
Guðmundur Kamban rannsak-
aði frumheimildirnar að sögu
Brynjólfs biskups og samtíma
hans af því kappi og með þeirri
vandvirkni, sem verið hefði
hverjum sagnfræðingi til sóma.
Það var einmitt sögúáhugi
hans, sem varð til þess að hann
samdi skáldsöguna upp úr þeim
drögum, sem hann byrjaði að
safna í þeim tilgangi að skrifa
leikrit.
Það voru einnig sögufræðin,
sem helst hömluðu gengi fyrra
leikrits hans. Leiksviðsreynsl-
an af því (Paa Skalholt) varð
til þess að Kamban tók efnið til
meðferðar á ný, stytti leikinn,
breytti honum og samdi upp.
16. og 17. aldar leikrit á nútíma
íslensku, án þess að sakna í því
höfundarins, jafnvel ekki Shake
speares.
Söknuðurínn yfir pírumpári
gamalla bögumæla væri ann-
ars skemtileg saga út af fyrir
sig. Sumir virðast halda að slíkt
mál hafi verið sjerkennileg ís-
lenska 17. aldarinnar. Málblend
ingur og bögumæli voru til á
17. öld eins og á flestum öðrum
öldutn, í stíl eins og þessum:
„Dárinn, sem negliserar sínar
studier, forblífur í sinni ignor-
antie, utan sproks“. En á lif-
andi íslensku 17. aldarinnar var
þessi einfalda hugsun einnig
orðuð hispurslaust þannig, að
„þursinn heimskur þegja hlýt-
ur, sem þrjóskast við að læra“.
Sannleikurinn er sem sje sá,
að munurinn á lifandi máli 17.
aldarinnar og máli nútímans
er ekki meiri en svo, að enginn
þarf að finna til saknaðar eða
A. G. Hammel pró-
fessor látinn
Það er þetta nýja leikrit, sem un(jrunar, þó að hann heyri 17.
nú er leikið hjer í Reykjavík.
Það hefir ekki verið leikið áð-
ur og ekki prentað, en handrit
Kambans að því var í vörslum
bróður hans, hr. Gísla Jónsson-
ar alþm., og eftir því handriti
hefi jeg þýtt það að beiðni Leik
fjelagsins. Þetta nýja leikrit er
að ýmsu leyti frábrugðið því
eldra. Samtölum er breytt og
orðalagj þeirra. Heilar sýning-
ar eru feldar niður. Allmörg-
um persónum er alveg sleppt.
En það, sem máli skiftir hjer,
er þetta, að í frumriti danska
leikritsins hefir ifamban ekki
gert minstu tilraun til þess að
setja danskt málfar 17. aldar-
innar á samtal persónanna. Að
þessu leyti er leikrtið ólíkt
sögunni og sjerstaklega hinni
íslensku gerð hennar, eins og
Kamban tók sjálfur fram og
fyrr greinir. Þó að samtöl falli
stundum saman í sögunni og
leiknum, þar sem efni er eins,
er ekki einungis stílsmunur og
máls á verkunum, heldur einn-
ig víða talsverður orðamunur.
Leikritið er skrifað á fallegu
aldar fólk tala á leiksviði á
venjulegu og vönduðu nútíma-
máli. Ef leikrit getur ekki lifað
á tungumáli þeirra leikhús-
gesta, sem eiga að sjá það og
heyra, ef það getur ekki lifað
á list forms síns og á innra
eldi persónulýsinga sinna og
rökvísi atburða sinna, þá verð-
ur því hvorki bjargað með
íburðarmiklum búningum eða
tjöldum, nje með gerfimeðul-
um eins og krumsprangi blend-
ingsmáls og bögumæla, sem eru
hjáróma og utanveltu við efnið.
Leikritið Skálholt þarf ekki
á því að halda.
Vilhj. Þ. Gíslason.
Neita að skila skipunum
LONDON: Argentínumenn
hafa neitað beiðni Frakka um
að þeir skiluðu aftur þrem
frönskum skipum, sem þeir
gerðu upptæk í Buenos Ayres
sumarið 1943. Frakkar hafa
mótmælt röksemdum þeim, sem
og 400 smálestir að stærð.
X
Wcis teianaáafc
Argentínumenn bera fram fyrir
og hispurslausu dönsku nútíma Þess^ Skipineru ^10.800. 9900
máli, máli mentaðra danskra
leikhúsgesta, án allrar fyrnsku
eða málblendings. Eftir þessum
einkennum frumritsins var ná-
kvæmlega og trúlega farið í
þýðingu minni, eins og jeg af-
henti hana Leikfjelaginu. Fylgt
var skýrum fyrirmælum höf-
undarins sjálfs um það, að leik-
ritið skyldi í sinni íslensku
mynd vera sjálfstætt rit og sög-
unni óháð. Þar, sem höfundur-
inn sjálfur hefir viljað láta
koma fram annarlegan eða út-
lendan tón, er því haldið í þýð-
ingunni, t. d. ávarpstitlum eins
og matróna og hans herradóm-
ur eða orðum eins og materia.
Og þar sem höfundurinn hefir
beinlínis notað gömul skjöl,
eins og um eiðstaf Ragnheiðar,
eru þau tekin í þýðinguna orð-
rjett úr brjefabók biskups. Sá
þýðingarháttur, sem notaður er
á Skálholti, er í samræmi við
það, sem tíðkast hefir í íslensk-
um bókmentum. Góðir menn
hafa látið sjer sæma, frá því á
öldinni sem leið og fram á
þenna dag, að þýða t. d. ensk
HINGAÐ hefir borist sú sorg
arfregn, að prófessor van Ham-
el í Utrecht í Hollandi hafi and
ast 23. nóv. s.l., 59 ára að aldri,
eftir stijjta legu. <*
Prófessor van Hamel átti fjöl
marga vini hjer á Islandi, hafði
komið hingað sumar eftir sum-
ar með heilíHi hóp hollenskra
stúdenta, er dvöldust hjer á
ýmsum sveitabæjum og námu
íslensku. 1935 var van Hamel
prófessor hjer við háskólann í
skiftum við mf^, er gegndi em-
bætti hans í Hollandi. Varð
mjer þá kunnugt, hvílíkra vin-
sælda og álits hann naut í
heimalandi sínu. Hann var lær-
dómsmaður mikill bæði í ger-
mönskum og keltneskum fræð-
um og kendi hvorttveggja. Hef-
ir hann samið fjölda vísindarit-
gerða um ýmis efni, einkum
málfræðileg og í goðafræði, gef
ið út fornkeltnesk heimildar-
rit, verið ritstjóri tímaritsins
Neophilologus, samið kenslu-
bók í gotnesku á hollensku og
margt annað, er hjer verður
ekki minst á. Hann var tví-
mælalaust í hópi merkustu vís
indamanna Hollendinga, var af
ágætum ættum kominn og naut
óskoraðs trausts og virðingar.
Hann var mjög ástsæll af stú-
dentum sínum. Bróðir hans,
sem er nafnkunnur þjóðrjettar-
fræðingur og prófessor, segir
um hann í brjefi til mín: „Hann
var afbragð annara manna og
ágætur bróðir.-------Hann var
tengdur órjúfandi böndum við
ísland, er hann dáði mjög og
hefir ritað svo fagurlega um.
Jeg er viss um, að*fregnin um
dauða hans muni vekja þar
mikinn söknuð--------“. Hjer er
vitnað til bókar þeirrar ísland,
að fornu og nýju, er van Hamel
birti á hollensku skömmu eftir
1930 og vinir hans í Hollandi
nefndu „lyrikkina hans van
Hamels“. Bók þessi er rituð af
næmari skilningi á högum ís-
lendinga og þjóðareðli, en mað
ur á að venjast í erlendum rit-
um um ísland. í þessari bók
lýsir hann fallega m. a. áhrif-
um víðernis íslenskrar nátt-
Hálft steinhús
í Austurbænum til sölu, 3 herbergi og eldhús,
alt laust til íbúðar strax. Húsið er á hitaveitu
svæðinu. Sanngjarnt verð. Nánari uppl. gefur
Bankastræti 7.
cjciaóa
Sími 6063
aa
vvvvvvvVvvvvvvvvvvv^rvvvvvv^WWVW*.*****/*****
*iMi”i*,i‘*i”iMi**i**i‘*iM»»*íMÍ”i”i’*i*%*%’*i**i**iMi*,i%M«**i*%**iMi**i”»**i***”**’«**
!
i
I
1
?
Veggfóður
Nýustu
gerðir
Upplímingu getur annast einn af bestu vegg-
fóðrurum þessa lands.
MÁLARINN
Owvwv
úru og ferðalífs í kafla, er nefn
ist „á heiðum“ og verður hann
bráðlega birtur á íslensku í þýð
ingu Björgúlfs Ólaíssonar lækn
is í riti því, er nefnist „Glöggt
er gestsaugað“, en Menningar-
og fræðslusamband alþýðu gef-
ur út.
Jeg fekk langt brjef frá þess-
um látna vini mínum, sem er
ritað nákvæmlega tveim mán-
uðum áður en hann dó. Brjefið
er ritað á íslensku og spyrst
hann fyrir um ýihsa vini sína,
m. a. Björgvin sýslumann. —-
Síðan segir hann frá stríðinu
og hörmungum þess. Fer hjer
á eftir stuttur kafli úr þessu
brjefi:
„— Ungu mennirnir voru í
miklu meiri vandræðum en við
eldri mennirnir. Þjóðverjar
ljetu þá, sem þeir náðu í, ann-
að hvort vinna fyrir herinn (þ.
e. a. s. beint á móti sinni eigin
þjóð) eða fluttu þá austur í
Þýskaland til þess að vinna þar
í verksmiðjum. Oft og oft sá-
um við margar þúsundir af ung
um mönnum, reknar fótgang-
andi og nærri því matarlausar
austur til landamæra. Margir
af þeim dóu á leiðinni, en það
stóð á sama, fjándinn (óvinur-
inn) fann nýja menn. — Að
sjálfsögðu var ekkert lengur að
gera í háskólanum. stúdentarn-
ir voru annað hvort fluttir aust-
ur eða orðnir að skógarmönn-”
um. Af þeim voru þeir, sem
Þjóðverjar náðu í, skotnir. —
Fjándinn skaut margar þús-
undir af mönnum hjer; áreið-
anlegai' tölur um það eru enn
ekki kunnar.
Af kollegum hjer í háskólan-
um voru engir skotnir nema
þeir fjórir, sem voru Gyðingar.
Áhverjumdegi heyrðum við um
nýja menn, sem dóu á eymdar-
legan hátt, bæði hjer og í ný-
lendunum. Bróðir minn missti
syni sína tvo, annar var skot-
inn af Þjóðverjum, hinn var
píndur til dauða í fangelsi í
Þýskalandi. Og svona er í flest-
um heimilum. En þjóðin hjelt
höfðinu óhneigðu í allri kúgun
og þjáningu, þeir, sem fórnuðu
lífinu fyrir föðurlandið, dóu
ekki til einskis og í leynilega
stríðinu var aldrei hlje--“.
Fáar þjóðir eiga eins um sárt
að binda og Hollendingar eftir
hörmungar stríðsins. Van Ham-
el var einn af ágætustu son-
um Hollands. Þegar loks fer að
rofa til, er dagur hans að
kvöldi kominn. Hans verður
sárt saknað meðal ættingja og
vina í Hollandi. En einnig hjer
á landi mun margan setja hljóð
an, er menn frjetta andlát
hans.
Alexander Jóhannesson.