Morgunblaðið - 16.03.1954, Blaðsíða 8

MORGIJTSBLAÐIÐ
Þriðjudagur 16. marz 1954
ittiMðfrifr
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjóri: Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Stjórnmálaritstjóri: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Lesbók: Árni Óla, sími 3043.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600,
Áskriftargjald kr. 20.00 á mánuði innanlands.
í lausasölu 1 krónu eintakið.
Úk DAGLEGA LÍFINU
Bankarnir og flokkarnir
SÍÐAN að lánsfjárskortur varð
tilfinnanlegur hjá íslenzkum
bönkum og lánastofnunum hafa
Framsóknarmenn lagt á það hið
mesta kapp, að sanna þjóðinni,
að Sjálfstæðisflokkurinn væri
svo að segja einráður í öllum
bönkum iandsins. Tilgangurinn
meg þessum furðulegu staðhæf-
ingum hefur að sjálfsögðu verið
sá, að koma óvinsældunum af
lánsfjárskortinum á Sjálfstæðis-
menn. Hinn mikli fjöldi lands-
manna, sem skort hefur lánsfé
til húsabygginga og fjölmargra
annara nauðsynlegra fram-
kvæmda hefur þannig átt að snúa
reiði sinni upp á stærsta stjórn-
málaflokk þjóðarinnar, og kenna
honum erfiðleika sína.
Þjóðin hefur séð gegn um
þennan lítilmótlega og fjar-
stæðukennda áróður. Fylgi
Sjálfstæðisflokksins hefur
aukizt og stendur nú traustari
fótum en nokkru sinni fyrr.
Almenningur veit, að engir
hafa unnið drengilegar að því
en einmitt SjálfStæðismenn
að leysa úr erfiðleikum, sem
lánsfjárskorturinn hefur bak-
að honum, ekki sízt í sam-
bandi við íbúðabyggingar í
sveitum, kaupstöðum og kaup-
túnum.
En það er engu að síður ómaks-
ins vert að litast lítillega um í
bönkum landsins og athuga,
hvort það sé rétt, að Sjálfstæðis-
menn séu þar gjörsamlega ein-
ráðir.
Við skulum fyrst ganga við í
þjóðbankanum, Landsbanka ís-
lands. Þar eru tveir af þremur
bankastjórum Sjálfstæðismenn.
En í bankaráði hans eru tveir
Sjálfstæðismenn af fimm. Auk
þess hefur einn bankastjóri neit-
unarvald þegar um lánveitingar
er að ræða.
Þannig er málum þá háttað í
þjóðbankanum. Sjálfstæðismenn
eru í minnihluta í bankaráði
hans og hver einstakur banka-
stjóri hefur neitunarvald gagn-
vart lánveitingum. Ekki virðist
Sjálfstæðisflokkurinn því vera
„alráður" í þessari lánastofnun.
Þá er komið að Útvegsbank-
anum. Þar hefur Sjálfstæðis-
flokkurinn til skamms tíma eng-
an bankestjóra haft. Einn af
þremur bankastjórum hans er
nú Sjálfstæðismaður. En þar
ræður meirihluti bankastjórnar-
innar ákvörðunum um lánveit-
ingar. Fjarri fer því, að Sjálf-
stæðismenn hafi yfirtökin í þess-
um banka.
Þá er komið að lánastofnun
landbúnaðarins, Búnaðarbankan-
um. Þar er einn bankastjóri, sem
er einn af leiðtogum Framsóknar
flokksins og hefur verið í kjöri
fyrir hann eins lengi og elztu
menn muna í fjölda kjördæma.
Formaður bankaráðs Búnaðar-
bankans er svo formaður Fram-
sóknarflokksins.
llla horfir því með yfirráð
Sjálfstæðismanna í þeirri lána-
stofnun, sem bændur eiga mest
undir að sækja.
Fjórði bankinn er Iðnaðar-
banki íslands, sem nýlega hefur
verið stofnaður. Þar er einn
bankastjó’-i, sem ér í Sjál'fstæðis-
flokknum. En því miður er þessi
lánastofnun iðnaðarins ennþá fé-
lítil og veik.
Sjálfstæðismenn höfðu for-
göngu um stofnun hennar en
Framsóknarmenn börðust gegn
henni eins lengi og þeir gátu.
Ber mikla nauðsyn til þess að
efla hana og bæta þar með að-
stöðu íslenzks iðnaðar, sem á við
mikla lánserfiðleika að etja.
Af þessari upptalningu má
marka, hvílík fjarstæða það
er, að Sjálfstæðismenn ráði
að mestu einir yfir lánsfjár-
stofnunum þjóðarinnar. Þeir
hafa þar þvert á móti miklu
minni áhrif en þeim her sem
langsamlega stærsta flokki
þjóðarinnar. Það er líka vitað,
að sá aðiii, sem Framsóknar-
menn bera helzt fyrir brjósti,
samvinnufélögin í landinu,
hafa sízt farið varhiuta við
skiptingu þess lánsfjármagns,
sem þjóðin hefur yfir að ráða.
Þvæla Tímans og Dags á Akur-
eyri um vfirdrottnan Sjálfstæðis-
manna í bönkum landsins er því
gersamlega rakalaus. Hún ber að
eins vott sjúklegri minnimáttar-
kennd og tilraunum til þess að
koma óvinsældum af lánsfjár-
skortinum, sem bitnað hefur
harkalega á mörgum landsmönn-
um, yfir á pólitíska andstæðinga.
Ákvörðun „sósíalída
ALMAR skriíar:
Frábært útvarpserindi.
SUNNUDAGINN 7. þ.m. flutti
Rannveig Tómasdóttir erindi í út-
varpið um Bahamaeyjar. Var það
fyrsta erindið í
irindaflokki, er
aún mun flyta í
útvarpið á næst- |
unni og hún hef-!
ur nefnt: Fjar- *
æg lönd og fram
andi þjóðir. —
Rannveig hefur I
nokkrum sinn-
um áður flutt er-
indi í útvarpið, er öll hafa
vakið athygli hlustenda fyrir það
hversu vel þau hafa verið samin
og flutt og hversu gáfulega höf-
undurinn hefur tekið á efninu. —
Fyrirlestur Rannveigar um
Bahamaeyjar átti sammerkt með
fyrri erindum hennar í þessu
efni. Hann var afbragðsvel sam-
inn, á góðu og vönduðu máli og
Jrá áti'an
Rannveig
rpma
L óíJuóta uiLu
svo vel fluttur að til fyrirmyndár
var. En eftirtektarverðastur var
fyrirlesturinn þó fyrir það, að
hann bar vott um óvenjulega
þroskaða athyglisgáfu höfundar-
ins, glöggan skilning hans á því
sem fyrir hann bar á þessum
fjarlægu slóðum og heilbrigt lífs
viðhorf hans.
Margir hlustendur munu bíða
með tilhlökkun eftir þeim erind-
um sem eítir eru af þessum er-
indaflokki Rannveigar og er ég
þeirra á meðal.
Handritamálið o. fl.
SÉRA JAKOB Jónsson ræddi við
hlustendur um daginn og veginn
mánudaginn 8. þ.m. Var hér ekki
um neitt hégómlegt rabb að ræða,
\Jetualzaruli áhrifar:
j i
félagsins
„ÞJÓÐVILJINN“ hefur skýrt frá
því undanfarið að „Sósíalistafé-
lag Reykjavíkur“ hafi „ákveðið“
að fjölga kaupendum hans um
200 fyrir 1. maí.
Já, ekki þarf að að spyrja. —
Félag kommúnista „ákveður" að
kaupendum blaðs þeirra skuli
fjölga um 200. Hvað sem fólkið
svo vill skal þeim fjölga um
þessa tölu. — Það hefur verið
I ,,ákveðið“ af æðsta ráðinu á
Þórsgötu 1 og þá hlýtur það að
verða.
Hér er að sjálfsögðu um að
ræða þátt í venjulegum skrípa-
leik kommúnista. Allir vita, að
útgáfukostnaður blaðs þeirra er
fyrst og fremst borgaður af rúss-
nesku fé. íslenzkur almenningur
fæst ekki til að kaupa blaðið og
borga það. En kommúnistum
finnst þeir öðru hverju þurfa að
setja á svið smá sjónleik til þess
að breiða yfir þetta lystarleysi
fólksins á blað þeirra. Þá er efnt
til safnana, „samskotasúla“ reist
í „Þjóðviljanum". Hún er síðan
látin hækka dag frá degi, rétt
eins og peningar séu raunveru-
lega að koma úr „Bolladeild” eða
Grímsstaðaholtinu. Sannleikur-
inn er hins vegar sá að eini mað-
urinn, sem eitthvað verulega
spýtir í byssuna er félagi Malen-
kov. Það er þess vegna hann, sem
á að borga hin fyrirhuguðu 200
viðbótareintök, sem „sósíalistafé-
lagið“ hefur „ákveðið" að prent-
uð skuli af „Þjóðviljanum" eftir
1. maí. Um það þarf enginn fs-
lendingur að fara í grafgötur.
Þetta er líka mjög eðlilegt. —
„Þjóðviljinn“ er ekki fyrst og
fremst íslenzkt blað. Hann er
málgagn Rússa á íslandi. Það eru
fyrst og fremst rússneskir hags-
munir, sem hann berst fyrir.
Það er sannariega ekkert að
furða þótt Malenkov hafi lof-
að að borga f jölgun slíks blaðs
um ein lítil 200 eintök. Þess
er e.t.v. adrei meiri þörf en
nú.
Um málfar sveitamanna
og Reykvíkinga.
MÉR hefur borizt bréf austan
úr Biskupstungum, sem
hljóðar svo:
„Velvakandi sæll!
Okkur ber öllum saman um, að
íslendingar tali eitt og hið sama
mál, hér þekkist engar mállýzk-
ur svo sem í flestum öðrum lönd-
um. Ég er fæddur og uppalinn í
Reykjavík, en allmörg hin síðari
ár hefur hlutskipti mitt verið að
búa í sveit, fyrst nokkur ár á
Norðurlar.di en síðasta áratug-
inn á Suðurlandi. — Það veldur
mér stöðugt meiri furðu, hve
| ólíkf hið daglega mál sveita-
j mannsins annars vegar og Reyk-
víkingsins hins vegar, er í raun
og veru. Hér er ekki tækifæri til
j að koma nánar inn á þetta, en ég
vil þó benda hér á eitt: Taktu
eftir, þegar innfæddur Reykvík-
ingur og sveitamaður tala saman
! um veðrið Reykvíkingurinn hef-
ur nóg með að fylgjast með og
sum orð sveitamannsins skilur
hann vart, hvað þá, að honum
[ mundi nokkurn tíma detta í hug
að taka þau sér í munn.
Mál sveitamannsins
fegurra.
EG GET ekki að því gert, að
mér finnst mál sveitamanns-
ins fyllra og fegurra, þó að ég
verði jafnframt að játa, að mér
finnst málskrúð það, sem ýmsir
sveitamenn temja sér í ræðu og
riti og ýmis orðatiltæki stund-
um orka tvímælis. Dæmi: sveit-
ungi minn einn, sem er mjög vel
menntaður á bænda vísu, sérlega
vel að sér í fornsögum vorum og
prýðilega hagmæltur, sagði á
dögunum: „Það er nú alveg af-
slok“ (ekki afslag eða neitt ann-
að orð). Reykvíkingurinn hefði
sagt „— alveg útilokað“. — Nú
langar mig til að spyrja þig
hvort þú hefur heyrt þetta orð.
Þetta er aðeins eitt dæmi, en ég
hef skrifað niður allmörg slík
orð, sem alþýða manna mælir hér
um slóðir en sem ég held, að
fæstir Reykvíkingar mundu
kannast við. í þessu sambandi
dettur mér oft í hug, að við mun-
um í framtíðinni eignast tvö mál
eða mállýzkur, þ.e.a.s. reykvisku
og „landsmál". Hvert er þitt
álit? — „Útsofinn".
„TafIslok“ og „tapslok“.
EG ÞAKKA „útsofnum" fyrir
gott bréf. Hann drepur hér
á mál, sem alltaf er skemmtilegt
að ræða am og hugleiða. — Ég
hef aldrei heyrt orðið „afslok",
og Sunnlendingar, sem ég hef
spurt um það kannast heldur
ekki við það. Hins vegar þekki
ég orðið „taflslok" og ennfremur
„tapslok", sem í meðförum máls-
ins virðist vera til orðið úr tafls-
lok. „Það eru tapslok með það“ —
það er útilokað. ,Það eru taflslok*
— það er útséð um það. Orðabók
Blöndals gefur bæði þessi orð en
hins vegar alls ekki orðið „afs-
lok“. Gæti ekki verið, að bréfrit-
ara mínum hafi misheyrzt? — að
umræddur bóndi hafi notað ann-
að hvort þessara orða?
Síðari hluta spurningar „út-
sofins“ — um reykvískuna og
landsmálið gefst mér því miður
ekki rúm til að svara í dag — læt
það bíða morgundagsins.
Þótti út yfir taka.
SKÓLASTÚLKA skrifar:
„Kæn Velvakandi!
Ég kom fyrir nokkrum dögum
inn á veitingahús eitt hér í bæn-
um með nokkrum félögum mín-
um og við settum okkur niður
til að fá okkur hressingu. — Á
meðan við vorum að bíða eftir
afgreiðslu varð mér í rælni á að
strjúka með hendinni undir plöt-
una á borðinu, sem við sátum
við. Mér varð dálítið ónotalega
við, þegar ég fann, að hún var
þakin með gömlum tyggigúmmí-
klessum. Hvílíkur dómadags sóða
skapur! hugsaði ég. En svo datt
mér í hug, að ég hafði víst stund-
um gert eitthvað álíka, sjálf
heima hjá mér og það var ekki
laust við, að ég minnkaðist mín
ofurlítið, þó að ég viti, að þetta
er ekki annað en allir gera —
jafnvel fullorðið fólk líka. En
það rann þarna allt í einu upp
fyrir mér, hve Ijótur og ógeðs-
legur siður þetta er — og að leyfa
sér slíkt inni á almennum veit-
ingahúsum finnst mér út yfir
taka. — Skólastúlka".
heldur tók presturinn til með-
ferðar tvö athyglisverðustu, eða
réttara, merkustu og vandasöm-
ustu málin, sem nú hafa verið á
döfinni með þjóð vorri: hand-
ritamálið og ástand og horfur f
áfengismálunum hér á landi.
Flest af því sem séra Jakob
sagði um handritamálið var satt
og rétt og hygg ég að hver góður
Islendingur geti fallist á sjónar-
mið hans og tekið undir þau orð
sem hann lét falla um málið.
Hann benti réttilega á það, að
enda þótt tillögur ríkisstjórnar-
innar dönsku væru bornar fram
af góðum vilja til þess að leysa
þetta viðkvæma vandamál, þá
sýndu þær svo takmarkalausan
skilningsskort Dana á málstað
okkar íslendinga, að undrun sætti
(og á hugarfari og skapgerð ís-
lenzku þjóðarinnar, sem þeir
ættu þó að fara nærri um eftir
. allt það sem Dönum og íslend-
, ingum hefur á milli farið um alda
j raðir, vildi ég mega bæta við).
Og séra Jakob benti ennfremur á
þá staðreynd, sem er eitt veiga-
mesta atíiði í þessu máli og aldrei
verður lögð ofmikil áherzla á,
að íslenzku handritunum verður
ekki skift án þess að af hljótist
stórtjón, frekar en barninu, sem
dómur Salomons fjallaði um, því
að þau eru lífræn heild, „af-
j sprengi íslenzkrar þjóðarsálar",
eins og presturinn komst að orði.
J Séra Jakob hélt í ræðu sinni
I drengilega og skörulega á mál-
stað íslendinga í handritamálinu,
en þegar hann fór að tala um
áfengismálin sló mjög út í fyrir
hinum mæta klerki. Sannaðist
þar sem svo oft áður að góðtempl-
, urum, — jafnvel hinum greind-
ustu meðal þeirra, — hættir við
að varpa frá sér almennri skyn-
semi er rætt er við þá um ástand-
ið hér í áfengismálunum. Af máli
séra Jakobs varð ekki annað ráð-
ið, en að hófsmennirnir á vin
væru honum verstur þyrnir í aug
um og að hann vildi helzt út-
rýma þeim. „Ofdrykkjumennirn-
ir vilja ekki áfengið“ sagði prest-
urinn „og ekki heldur bindindis-
mennirnir. Nei, það eru hófs-
mennirnir sem vilja það, og það
er fyrir þá, sem allar þessar fórn-
ir eru færðar.“ — Vig þá menn,
sem þannig hugsa er ekki hægt
að ræða um áfengismálin. — Nú
veit þó hvert mannsbarn í þessu
landi, að þrátt fyrir sterkan áróð-
ur templara gegn áfengisnautn
og þrátt fyrir margskonar höft og
bönn við neyzlu áfengis, sem sett
hafa verið á að tilhluta góðtempl-
ara, hefur árangurinn orðið svo
sorglega neikvæður, að aldrei hef
ur ástandið í áfengismálunum hér
verið hörmulegra en nú, aldrei
niðurlægingin í þeim málum
meiri og ógeðslegri en einmitt nú.
— Þegar þannig er komið skyldi
maður ætla að greidir og gegnir
menn innan góðtemplarareglunn
ar, sem sjá hvert stefnir í þess-
um málum, væru viðmælandi um
að reyna nýjar leiðir, ef ske
kynni að þær hjálpuðu þjóðinni
út úr ógöngunum. Ástandið er nú
svo slæmt, að það getur tæpast
verra orðið. Hér er því allt að
vinna, en engu að tapa — Nei,
góðtemplarar standa að heita má
sem einn maður og hrópa: „Við
viljum enga breytingu, það er
bezt eins og það hefur verið hing-
að til “ — Slík afstaða virðist mér
benda á svo alvarlegt ábyrgðar-
leysi að engu tali tekur. Þessir
góðu menn vita þó að ágætis
menningarþjóðir, svo sem t. d.
Svíar, er að undanförnu hafa
búið við margskonar höft og
hömlur í áfengismálunum, eru nú
að falla frá öllu slíku, gefa allt
frjálst og leyfa bruggun og sölu
áfengs öls, af því að höftin og
hömlurnar hafa reynzt þeim til
bölvunar. Svíar eru þeir mann-
dómsmenn að viðurkenna þetta
Frh. á bls. 11.