Morgunblaðið - 02.03.1957, Blaðsíða 9

Laugardagur 2. marz 1957
MORCVNBLAÐIÐ
9
Aukin fjolbreyfni við
útvarpsguðþjónusf-rr
Krlstileg æskulýbssfarísemi verði aukin
KIRKJURÁÐ hinnar íslenzku
þjóðkirkju kom sarnan til fund-
ar í Reykjavík dagana 19.—25.
febrúar sl. Af þeim rúmlega 20
málum, sem ráðið tók til athug-
unar og umiæðu, var meðal ann-
ars þetta:
1. Kirkjuráðið samþykkti að
rita fjárveitinganefnd Alþingis
og fara fram á nauðsynlegar
hækkanir á nokkrum liðum fjár-
laga varðandi kirkjumál. Meðal
annars var farið fram á það, að
ríkisframlag til Kirkjubygginga
sjóðs yrði hækkað úr kr. 500.000,
00 í kr. 1.000.000,00. Jafnframt
var þess óskað, að yfirstandandi
Alþingi breyti lögum um Kirkju-
byggingasjóð þannig, að árlegt
framlag til hans verði ein millj.
kr. Er sýnt, að vegna vaxandi
byggingakostnaðar og aukinna
umsókna um lán úr sjóði þess-
um, getur hann ekki gegnt því
hlutverki, sem honum er ætlað
án aukinna fjárframlaga.
2. Kirkjuráðið samþykkti að
lána úr Prestakallasjóði allt að
kr. 17.000,00 til útgáfu Biblíunn
ar hér heima. En í ráði er, að
Hið íslenzka Biblíufélag láti
hefja prentun hennar á þessu ári.
3. í sambandi við frumvarp
um breytingu á 1. um félags-
heimili, sem nú liggur fyrir Al-
þingi, samþykkti Kirkjuráð að
fela biskupi að vinna að því,- að
í frumvarp þetta yrðu tekin á-
kvæði þess efnis, að söfnuðir,
sem reisa safnaðarhús eða koma
upp í sambandi við kirkjur sal-
arkynnum fyrir kristilega safn-
aðarstarfsemi, skyldu til þess
eiga rétt á framlagi úr félags-
heimilasjóði.
4. Kirkjuráð taldi æskilega
aukna fjölbreytni að því, er varð
ar útvarpsguðsþjónustur, og fól
biskupi í því sambandi að athuga
möguleika á því, að útvarpað
verði við og við guðþjónustum
frá Akureyri, svo og það, að tekn
ar verði á segulband ræður
presta, sem koma til Reykjavík-
ur, og verði þeim ræðum síðar
útvarpað.
5. Biskup lagði fram bréf at-
vinnumálaráðuneytisins dags. 27.
júní sl., þar sem það staðfestir
samkomulag, er orðið hafði milli
biskups og raforkumálastjóra um
það, að heimtaugargjald þeirra
kirkna, er kost munu eiga á raf-
magni á næstu árum frá raf-
magnsveitum ríkisins, skuli vera
kr. 1000,00 og að auki kr. 15.00
á hvern heimilisfastan mann í
sókninni, enda samþykki allir
þeir söfnuðir, sem hlut eiga að
máli þessa tilhögun. Lýsti Kirkju
ráðið ánægju yfir þessum mála
lokum. Jafnframt lítur ráðið svo
Halldór Gíslason
— minning
verði einkum varið til þess að
koma á fót slíku starfi sem víð
ast. Var biskupi falið að útvega
áhugasama menn um þessi mál
til þess að ferðast um og leið
beina þeim prestum, er þess óska,
um heppilegasta fyrirkomulag
slíks starfs og aðstoða við að
koma því af stað.
9. Rætt var nokkuð um kirkju-
garða og lagði biskup fram nýtt
frumarp um kirkjugarða, samið
af nefnd þeirri ,er falið hefir ver-
ið að endurskoða kirkjulöggjöf
landsins. Taldi ráðið brýna nauð-
syn á nýrri löggjöf um kirkju-
garða og áleit frumvarpið stefna
þar í rétta átt.
10. Svohljóðandi tillaga um
sálmabók kirkjunnar, borin
fram af Gísla Sveinssyni, var
samþykkt:
„Þar sem ætla má, að prestar
og söfnuðir þjóðkirkjunnar geti
eftir atvikum unað við þá útgáfu
sálmabókarinnar, sem nú er kom
in í notkun, ályktar Kirkjuráðið
fyrir sitt leytó að samþylakja
hana og felur biskupi að tilkynna
það sóknarprestum landsins".
11. Að lokum ræddi Kirkjuráð
ið um kirkjubyggingar og þá til-
lögu séra Sveins Víkings, bisk-
upsritara, að efnt yrði til verð
launasamkeppni um útlitsteikn
ingar að smekklegum og hag-
felldum sveitakirkjum ,svo og að
innréttingu þeirra og jafnvel að
kirkjumunum. Var biskupi falið
að ræða málið við kirkjumála-
ráðherra og leita eftir að fá nauð
synlegt fé til þeirra fram-
kvæmda.
Margt fleira kom til umræðu
á fundinum, er stóð, eins og áð-
ur segir, í fimm daga.
Kirkjuráðið á 25 ára starfsaf-
mæli á næsta hausti. Það skipa
nú: Ásmundur Guðmundsson,
biskup, Gísli Sveinsson, f. sendi-
herra, Gizur Bergsteinsson,
hæstaréttardómari, séra Jón
Þorvarðsson, prestur í Reykja-
vík og séra Þorgrímur V. Sig-
urðsson, prestur, Staðastað.

íiiiSSs
KELDNASKALINN
HAFNARFIRÐI — I dag verður
til moldar borinn frá Þjóðkirkj-
unni Halldór Karl Gíslason mat
sveinn, en hann varð bráðkvadd-
ur í Vestmannaeyjum sl. sunnu
dag. Var hann þar staddur á vél-
bátnuni Ársæli Sigurðssyni, sem
hann hafði verið matsveinn á um
tveggja ára bil.
Halldór heitinn, eða Dóri, eins
og hann var oftast kallaður, var
fæddur í Hafnarf. 12. apríl 1920,
og var því ekki nema tæplega 37
ára þegar hann lézt. Hann var
kvæntur Láru Hannesdóttur, ætt
aðri frá Keflavík, og lifir hún
mann sinn ásamt þremur börn-
um þeirra, tveimur drengjum og
einni stúlku, öll innan við ferm-
ingu. Er nú sár söknuður kveð-
inn að þeim öllum, móður hans,
systkinum og öðru skyldmenni,
en minningin um góðan dreng
lifir.
Ungur að árum hóf hann sjó-
mennsku á togurum hér í bænum
og var lengst af matsveinn, og nú
síðustu árin á fyrrnefndum bát.
Vann hann sér alls staðar traust
skipsfélaga sinna sakir mann-
kosta, því að hann var drengur
góður og sannur vinur félaga
sinna. —G.E.
skemmfiíundur
í Hafnarfirði
SUNNUDAGINN 10. febr. 1957
b'Uðu Góðtemplarareglan í Hafn-
arfirði og Umdæmisstúkan nr. 1
nemendum Flensborgarskólans
til útbreiðslu. og skemmtifundar
í Góðtemplarahúsinu í Hafnar-
á, að kjör þau, sem kirkjur hafa I fii'ði. Hafði stjórn Góðtemlpara-
ÉG hefi verið að lesa íslandssögu
dr. Jóns Jóhannessonar, Þjóð-
veldisöldin, sem ég fékk rétt fyr-
ir jólin. Er það mikið og merki-
legt rit, enda er prófessorinn ein-
hver kunnasti fræðimaður á þessu
sviði. Ritið geymir margan fróð-
leik frá þessu tímabili, og með
vísindarannsókn fræðimannsins
er þar hnekkt ýmsu, sem kunnir
fræðimenn hafa haldið fram fyr.
Hér er ritað af einurð vísinda-
mannsins og þó af sérstakri góð-
vild til manna og málefna, eftir
því sem efni standa til, og er það
lofsvert. Færi ég hinum mikils-
virta- höfundi sérstakar þakkir
fyrir söguna og þann skerf sem
hann hefir lagt til í hana frá sjálf-
um sér. Þó er þar eitt atriði, sem
gaf mér átyllu að stinga niður
penna, af því að ég gat ekki sætt
mig við að það yrði tekið sem
óhagganleg fullyrðing.
í sögunni bls. 401 segir: „Engin
hús eru til á íslandi frá þjóðveldis
öld“. Þetta tel ég hæpna fullyrð
ingu, og skal nú geta um ýmis-
legt, sem mælir með því að
Keldnaskáli sé frá þjóðveldisöld.
Keldnaskáli er talinn elzta hús
landsins, og form hans og stíll
muni hafa haldist svipað frá
fyrstu gerð, og þá tekin til
Sturlungaöld, máske fyrir 1200.
Fræðimenn telja suma viði skál-
ans ævagamla, þótt það verði
máske ekki rökstutt frekar.
Jón Loftsson, hinn kunni
bændahöfðingi, býr hér 10—20
seinustu ár ævi sinnar, og hér
deyr hann 1197. Á þessum árum
byggir hann kirkju á Keldum og
klausturhús. Ætlaði hann að
ganga í klaustrið, en entist ekki
aldur til að vígja það. Sæmundur
í Odda, sonur Jóns, fékk Pál
Skálholtsbiskup (1195—1211)
bróður sinn til að vígja bæði
kirkju og klaustur. Svo hélt Sæ-
mundur hvoru tveggja við um
sína daga (d. 1222). Hann átti
Keldur og hafði yfirumsjón með
búi Keldna-Valgerðar, frillu
Dámsstyrkir í Bandaríkjtuium
nú varðandi gjald fyrir rafmagn
til hitunar og lýsingar, séu lítt
viðunandi og fól biskupi að leita
leiðréttingar á því.
6. Kirkjuráði var sýnd kvik-
mynd af Skálholtshátíðinni 1956,
er tekið hafði Gunnar R. Ólafs-
son, ljósmyndari. Taldi Kirkju-
ráð rétt og æskilegt, að mynd
þessi yrði varðveitt og kópíur t
teknar af henni til sýningar. Var| gestina
þess óskað, að eigandinn gerði i templar, Þorsteinn J. Sigurðsson
Kirkjuráði tilboð um kaup á j kaupm. í Reykjavík, flutti ræðu.
mynd þessari og sýningarréttin
hússins ákveðið að minnast
þannig 70 ára afmælis hússins, er
var fyrr í vetur. Samkoman var
tvítekin sama daginn, því að hús-
rúm leyfði ekki, að nemendur
kæmu allir í einu.
Form. húsnefndar, Kristinn J.
Magnússon málarameistari, bauð
velkomna. Umdæmis-
um, svo og um kópíur að henni.
7. í sambandi við frumvörp
þau, sem fyrir Alþingi liggja,
um breytingu á lögum um tekju-
skatt og um útsvör, mælti Kirkju
ráðið eindregið með því, að sam-
þykkt yrðu þau ákvæði þeirra,
að undanþegnar tekjuskatti og út
svari verði gjafir til kirkna og
þeirra félaga eða stofnana, sem
vinna að vísindum, menningar-
og mannúðarmálum.
8. Kirkjuráðið ræddi um nauð-
syn þess að efla og auka kristni-
lega æskulýðsstarfsemi í landinu.
Taldi ráðið rétt, að fé því, sem
Alþingi veitir nú í þessu skyni,
Skólastjóri Flensborgarskólans,
Ólafur Þ. Kristjánsson, þakkaði
boðið fyrir hönd skólans og á-
varpaði nemendur. Milli atriða
sungu nemendur með undirleik
söngkennara skólans, Páls Kr.
Pálssonar organleikara. Félagar
úr stúkunum í Hafnarfirði, Morg
unstjörnunni og Daníelsher,
sýndu leikritið Happið eftir Pál
J. Árdal við ágætar undirtektir.
Að síðustu var stiginn dans. —
Töldu bæði fundarboðendur og
gastir samkomuna hafa tekizt
mjög ánægjulega.
í BANDARÍKJUNUM er starf-
andi félagsskapur, sem nefnist
American Field Service og var
stofnaður árið 1915, með það fyr
ir aufcum að senda sjálfboðaliða
til þess að annast hjúkrun og
sjúkraflutninga hermanna á víg-
stöðvunum í heimsstyrjöldinni
fyrri. Þessi samtök önnuðust
sams konar störf einnig í síðari
heimsstyrjöldinni. Auk þess hafa
samtökin látið alþjóðamál til sín
taka og unnið að bættri sambúð
þjóða á milli. í þessum tilgangi
hefur AFS-félagið frá því á ár-
inu 1947, veitt gagnfræða- og
menntaskólanemendum víðs veg-
ar að úr heiminum styrki til
þess að stunda nám í Banda-
ríkjunum, og um þessar mundir
eru 767 slíkir nemendur frá 30
þjóðlöndum við nám þar vestra.
Fyrir milligöngu íslenzk-amer-
íska félagsins verður íslenzku
skólafólki í fyrsta skipti nú á
þessu ári veitt tækifæri til þess
að sækja um námsstyrki þessa.
Umsækjendur skulu vera pilt-
ar og stúlkur á aldrinum 16—
18 ára, er hafa staðið sig vel í
skóla, vera vel hraustir og tala
eitthvað í ensku.
Styrkurinn nemur: Húsnæði,
fæði, skólagjöldum, sjúkrakostn-
aði og nokkrum ferðalögum inn-
an Bandaríkjanna.
Ætlazt er til þess að nemendur
greiði sjálfir nauðsynlegan ferða
kostnað frá íslandi og vestur um
haf, og síðan heim aftur. Einnig
þurfa þeir að sjá sér sjálfir fyrir
vasapeningum. Ef þess gerist
þörf, geta nemendur fengið að
greiða þann kostnað smám saman
með jöfnum afborgunum og í sér-
stökum tilfellum mun AFS-fé-
lagið veita aðstoð sína við
greiðslu á þessum kostnaði.
Námstíminn stendur yfir í eitt
ár, eða frá byrjun ágústmánað-
ar til loka júlímánaðar næsta ár.
Nemandinn mun búa hjá amer
ískri fjölskyldu og eru heimili
þau, sem nemendur búa á, vand-
lega valin af AFS-félaginu í
New York, með aðstoð fulltrúa
félagsins á hverjum stað. Fálag-
ið hefur náið samband við hvern
nemanda allt árið, sem hann er
við nám þar í landi.
Nemandinn sækir nám við gagn
fræðaskóla þar, sem hann dvelur,
venjulega efsta bekk. Nemend-
ur eru hvattir til þess að leggja
sérstaka stund á sögu Banda-
ríkjanna, bókmenntir og stjórn-
fræði, enda þótt endanlegt náms
val sé í höndum nemandans
sjálfs og kennara hans. Þá er-
ætlazt til að nemandinn taki full
an þátt í allri almennri starf-
semi nemenda skólans.
Gert er ráð fyrir að a. m. k.
fimm námsmenn hljóti styrki
skólaárið 1957—’58.
Umsóknareyðublöð verða af-
hent á eftirtöldum stöðum:
Skrifstofu Íslenzk-ameríska
félagsins, Hafnarstræti 19, Rv.
Hjá skólaumsjónarmanni
Menntaskólans í Reykjavík.
Hjá skólastjóra Verzlunar-
skólans, Reykjavík.
Hjá Gagnfræðaskóla Austur-
bæjar og
Hjá skólastjóra Gagnfræða-
skóla Vesturbæjar.
Umsóknum sé skilað á skrif-
stofu Íslenzk-ameríska félags-
ins, Hafnarstræti 19, Reykjavík,
fyrir 10. marz n.k.
Allar nánari upplýsingar varð-
andi framangreinda námsstyrki
veitir skrifstofa félagsins, sem er
opin þriðjudaga kl. 17:30—18:30
og fimmtudaga kl. 18:00—19:00.
Sími 7266.
sinnar, og var það hið mesta
rausnarbú. í uppblástursrofi
Keldnatúns fannst signet, sem að
líkindum hefir átt einhver Sveinn
Pálsson príór. Bendir það til
klausturlifnaðar hér. An .ars er
ekkert kunnugt um þetta klaust-
ur og hefir það lagzt af við
dauða Sæmundar. En nú er það
svo, að sumir sem um þessi mál
hafa fjallað, telja að klausturhús
Jóns Loftssonar hafi einmitt ver-
ið reist þar sem núverandi skáli
stendur, en skálinn sé með svip-
uðum stíl og formi og þá var á
húsabyggingum. Vitanlegt er þó,
að margoft er búið að gera við
skálann á þessum mörgu" öldum
eins og eðlilegt er.
Eftir dauða Sæmundar hætti
Keldna-Valgerður búskap hér, en
•ij tók 1223 Halfdan sonur Sæ-
mundar, og býr hér til þess að
hann deyr 1265.
Óstaðfest munnmæli herma, að
skálinn hafi upphaflega verið
helmingi lengri en nú, hafi náð
austur fyrir allar skemmur.
Bræður tveir, ónefndir þó, hafi
skipt honum á milli sín sem arfa*
hlut sínum. Fór annar að búa á
Eyvindarmúla í Fljótshlíð og fór
þangað með viðuna úr sínum
skálahluta. Sögn þessi er rétt að
því leyti, að Halfdan býr hér, ea
Andrés bróðir hans í Eyvindar-
múla. Meira er ekki hægt að stað-
hæfa um sögn þess, og þó má vera
að hún sé sönn.
Jarðgöng voru eigi óalgeng I
fornöld og eins á Sturlungaöld,
er allt logaði í ófriði. Hér fund-
ust jarðgöng 1932, sem hafa náð
úr lækjarbrekkunni inn í skál-
ann. Hafi þessi jarðgöng verið
gerð til öryggis, vegna ófriðar-
hættu, sem eðlilegt er að álykta,
þá er ekki ástæða til að ætla þau
yngri en frá Sturlungaöld. Er þá
helzt nefndur til Haldan Sæ-
mundsson, að hann muni hafa
látið gera þau. Friðsamur var
hann að vísu sjálfur, en hann
átti fyrirferðarmikla mága, Kol-
bein unga Arnórsson, sem krafði
hann liðveizlu með allan sinn
flokk í herferð mikla. Halfdan
neitaði. Kom Kolbeinn með hundr
að manna flokk að Keldum, setti
húsbóndann ásamt heimamönn-
um í stofufangelsi og rændi er
hann fór burt vopnum öllum og
hestum mörgum. Annar magur
Halfdanar, Þórður Sighvatsson
kakali, kvaddi hann og til lið-
veizlu við sig tvisvar eða þrisvar,
en Halfdan hummaði fram af
sér alla liðveizlu við Þórð. Það
liggur því beint við að álykta að
Halfdan hafi látið gera jarðgöng-
in á þessum tíma, er hann gat átt
von á miðlungi góðum heimsókn-
um.
Þess hefir verið getið til, að
jarðgöngin hafi verið gerð vegna
vatnsburðar, en það hefir yfir-
leitt engan byr fengið, og fáir
talið það trúlegt. Stutt er í vatn
og vatnið frýs aldrei, og hér er
mjög snjólétt. Var því sízt ástæða
til að gera göngin vegna vatns-
burðar í bæ aðeins,- því að fjós
hefir sjálfsagt alltaf staðið langt
frá bæ, svo sem enn er.
Þessar stiklur, sem hér hefir
verið stiklað á, eru allar frá þjóð-
veldisöld. Þeim verður öllum að
hnekkja, áður en Keldna-
skálinn er afsagður frá þeim tíma.
Keldum, 9. jan. 1957.
Guðmundur Skúlason.
Af!i Pafreks-
ffarðabáfa •
PATREKSFIRÐI, 22. febrúar. —
Bátarnir hér hafa róið undan-
fama daga. Hefur afli verið góð-
ur, 5—8 lestir í róðri að meðal-
tali af óslægðum fiski. Einn bát-
anna, Andri, rær langt, á Jökul-
mið, þar sem Ólafsvíkurbátarnir
halda sig, en Sæborg og Sigur-
farinn róa í bugtina héma. Svip-
aður afli er hjá Tálknafjarðar-
bátunum. — Karl.