Morgunblaðið - 12.11.1958, Blaðsíða 9

Miðvik'udagur 12. nóv. 1958
M O R C PVR L 4 Ð 1 Ð
9
Anna Tómasdóttir
Víkum — áttrœð
EIN af merkustu húsfreyjum i
Húnavatnssýslu varð 80 ára fyrir
fjórum' dögum.
Þetta er Anna Tómasdóttir í
Víkum á Skaga. Hún er fædd
að Ásbúðum 4. nóvember 1878,
dóttir hjónanna Tómasar Markús
sonar og Höilu Guðlaugsdóttur
er þar bjuggu þá.
Átján ára gömul giftist hún
bóndanum Árna Guðmundssyni
í Víkum, miklum ágætis- og dugn
aðarmanni. Faðir hans var
Bjarnason bónda í Víkum og er
talið að á þessu höfuðbóli hafi
sama ættin búið í tæpar 3 aldir.
Hjónin í Víkum Anna og Árni
79 afkomendur á lífi, en 3 börn
úr fjölskyldunni hafa dáið ung.
Þann 30. f.m. varð Vilhjálmur
á Hvalnesi næstelzti bræðranna
60 ára og þar sem svo stutt var
að 80 ára afmæli ættmóðurinnar,
þá safnaðist öll fjölskyldan sam-
an til veizlufagnaðar þann dag.
Var sú samkoma haldin á Sauð-
árkróki. Þar var góður gleðskap-
ur: ræðuhöld, söngur og rausnar-
legar veitingar. Hin aldurhnigna
J ágætisKona var þar hress og kát
og sköruleg að vanda. Ræddi við
binn fjölmenna hóp sinna afkom
1 enda og aðra gesti rétt eins og
ung væri.
Heimilið í Víkum á Skaga hef-
ir í tíð núlifandi manna verið
hið mesta fyrirmyndar heimili.
: Þar hefir fjölskyldan gert garð-
inn frægan með miklum bygg-
ingum, túnrækt og öðrum um-
bótum.
eignuðust 10 börn og eru 9
þeirra á lífi, en einn drengur dó
ungur. Systkynin sem lifa eru
þessi talin eftir aldri.
1. Guðmundur bóndi á Þor-
bjargarstöðum í Skefilsstaða-
hreppi, kvæntur Kristínu frá
Mallandi.
2. Vilhjálmur bóndi á Hval-
nesi í Skeíilsstaðahreppi, kvænt-
ur Ástu Kristmundsdóttur frá
Hrauni.
3. Fanney: ekkja í Keflavík,
áður gift Boga Hólm.
4. Karl bóndi í Víkum, kvænt-
ur Margréti frá Balaskarði.
5. Sigríður húsfreyja á Svana-
vatni í Skagafirði, gift Jóni Jónas
syni frá Hróarsdal.
6. Hilmar bóndi á Hofi á
Skagaströnd, kvæntur Aðalheiði
Magnúsdóttur frá Skeggjastöð-
um.
7. Hjalti bóndi á Skeggjastöð-
um í Skagahreppi kvæntur Önnu
Magnúsdóttur sama stað.
8. Leó byggingameistari í
Reykjavík, kvæntur Herdísi
Jónsdóttur frá Nautabúi.
9. Lárus smiður á Skagaströnd,
kvæntur Sigurlaugu Jónsdóttur
frá Álfhóli. Öll eru systkynin frá
Víkum gæða fólk og frábær að
dúgnaði svo sem foreldarnir.
Mann sinn Árna missti Anna
í Víkum árið 1931 frá öllum
barnahópnum. En hún hefir
aldrei látið bugast og hélt áfram
sínum búskap með frábærum
dugnaði, þraustseigju og skör-
ungsskap. Svo kynæsl er hún, að
barnabörnin og barnabarnabörn
hennar eru orðin 70 svo hún á
Anna Tómasdóttir hefir verið
mikil gæfukona. Hjónabandið
svo ástríkt og gott, að þar bar
aldrei skugga á og börnin hvert
öðru efnilegra, þróttmikil, reglu-
söm og í alla staði hið bezta fólk.
í allri fjölskyldunni hefir stjálfs-
bjargarandinn og sjálfstæðishug-
sjónin verið ákaflega sterk, svo
sem víðar á sér stað í okkar af-
skekktari byggðarlögum. Þar
gildir að duga eða deyja, og hjá
slíkum mönnum er það ríkjandi,
er sem skáldið segir:
„Fólkið þar er svo
frjálst og hraust,
falslaus vinmál þess
og ástin traust“.
Slíkur hefir andinn verið hjá
Önnu í Víkum og hennar fólki.
Manninn hennar Árna Guð-
mundsson þekkti ég ekki persónu
lega, en öllum kunnugum ber
saman um, að hann hafi verið
hinn mesti ágætismaður í hví-
vetna. Víkingur til vinnu og í
alla staði mætur bóndi. Fráfall
hans á góðum aldri var ægilegt
áfall fyrir konuna pg börnin.
ÍSLAN DSSAGA
Þorsteins M. Jónssonar
fslandssaga 1874—1944. —
Ríkisútgáfa námsbóka,
Reykjavík 1958.
SÍZT mun ofmælt, að tímabilið
frá 1874 til þessa dags — þó
einkum frá því er þjóðin fékk
innlenda ráðherrastjórn — sé
gróskumesta skeið íslenzkrar
sögu. Sannar það, að frjálsræði
í eigin málefnum þjóða er skilyrði
vaxtar þeirra og viðgangs, elUr
af sér bjartsýni og dúg einstakl-
inganna, velsæld og framfarir
heildarinnar. Áhrifa frelsisins
gætir í öllum greinum þjóðlífs-
ins, stjórnmálum, efnahagslífi,
menningu andlegri og verklegri,
jafnvel húsakosti, heiisufari og
fólksfjölgun. Saga þessa tímabils
er því jafnframt framfarasaga
íslendinga, saga geruyltingar i
þjóðlífinu, er fornum atvinnu- og
lífsháttum var varpað fyrir borð,
en nýtt snið stéttaskiptingar, vél-
búnaðar og borgarlífs upp tekið.
Börnum á skólaskyidualdri
mun fáum ljóst, hversu stórkost-
legar og snöggar lífsvenjubreyt-
ingar hafa gerzt á hálfri öid hér
á landi. Þeim veitist flestum erf-
itt að skilja, að velflest það, sem
þau telja hversdagslega, sjálf-
sagða og nauðsynlega hluti, svo
sem vegir, brýr, hús, skip, sími
o. s. frv., vera verk aðeins
tveggja kynslóða að kalla. tíögu
þessa tímabils er því nauðsymegt
að kynna þeim, svo að yngsta
kynslóðin átti sig fremur á stöðu
sinni á þróunarferli íslendinga
og hinu, að hinn vélvæddi nútjmi
er í raun réttri aðeins í seilingar-
fjarlægð frá miðöld og fornöld,
ef litið er til atvinnu- og efna-
hagslífs. Hér verður æskan enn
fremur þess áskynja, hvers fá-
menn þjóð er megnug, ef af henni
er létt erlendri ánauð og arður-
inn af striti hennar nýtist henni
sjálfri, en streymir ekki út úr
landinu í formi verz’unarágóða,
jarðarafgjalda, skatta eða sak-
eyris.
Það er því þakkarvert, að Ríkis-
útgáfa námsbóka skuli hafa sent
frá sér kennslubók í sögu íslands,
er fjallar um þetta timaoil og
ætluð er til notkunar i efstu
bekkjum barnaskólanna. Varla
hefði verið vansalaust öllu leng-
ur, að ungmenni þessa lands Jykju
svo skyldunámi sínu, að þeim
væri ekki veitt fræðsla um mesta
framfaraskeið þjóðar sinnar.
Hitt var einnig stórvel ráðið, að
fela hinum landskunna og gamal-
reynda kennara og skólamanni,
Þorsteini M. Jónssyni, að færa
kennslubók þessa í letur. Þor-
steinn hefir haft á hendi kennslu
í sögu IslandS áratugum saman,
bæði í barna- og unglingaskólum
með frábærum árangri og er auk
þess gagnkunnugur íslenzkri sögu
og þjóðlífi að fornu og nýju.
Mikill vandi hefir höfundi vei'ið
á höndum, er hann hóf samningu
þessarar bókar. Mun erfiðara er
að rita sögu nýliðins tíma en
fjarlægrar fortíðar. Þessu er iikt
háttað og um málverk. Ef staðið
er mjög nærri þeim, blasir við
augum hinn ferlegasti óskapnað-
ur lita og drátta, en þegar menn
fjarlægjast þau, skýrast línur og
megindrættir myndflatavins, litir
og lögun fallast í faðma samræm-
is og jafnvægis og heildin birtist
glögg og skýr. Á sama hátt verðúr
nokkur tíma að líða, áður en
menn öðlast rétt mat á atburðum
liðinnar sögu, geta dæmt af sann-
girni um menn og mál og sitja
ekki lengur í villuljósi persónu-
legra kynna eða persónulegra af-
skipta. Frá þessari þraut kernst
höfundur með miklum sóma.
Hann er hógvær í dómum og
rekur atburðarás eftir óumdeild-
um staðreyndum. Hann hefir já-
kvæða afstöðu til þeirra manna,
sem hann skrifar um, getur þeirra
að góðu fremur en að dæma þá
fyrir skoðanir eða athafnir, sem
orkað hafa tvímælis. Vandi höf-
undar var i þessu efni enn meiri
en margra annarra hefði beðiði
vegna þess að hann var sjálfur
virkur í atburðum og átökum
þessa tíma. En hvergi, hygg ég,
að örli á hlutdrægni í frásögn
hans eða þess verði vart, hvar
hann hefir í fylking staðið. (Til
undantekningar má þó teijast, er
höfundur fjallar um baráttuna
gegn áfengisbölinu, en það tel ég
fremur kost-en löst á bókinni.)
Þótt bók þessi sé ekki löng að
blaðsíðutali, býr hún yfir mörg-
um ótvíræðum kostum, sem
kennslubók handa ungmennum
má prýða. Er þar fyrst að telja,
að sagan er sögð á einföldu og
hreinu máli og frásögnin er furðu
safarík og fjörleg, þegar þess er
gætt, hversu samanþjappað efnið
er. Bókin veitir nemendum næg
tilefni til umhugsunar, auk
fræðslunnar, og kennurum ótal
færi á að fjörga kennsluna með
fyllri munnlegri frásögn. Einhver
mesti kostur bókarínnar er þó, að
mínum dómi sá, að mikil alúð er
lögð við að rekjaatvinnu-ogmenn
ingarsögu landsmanna a þeim
tíma, er hún fjallar u.n. Bókin
rekur ekki aðallega stjórnmála-
sögu, sem oft vill verða megin-
efni kennslubóka í sögu, heldur
er miklu fremur greint frá lands-
högum og lífsbaráttu alþýðu
manna og sókn hennar til betri
lífskjara og menntunar. Margar
myndir prýða bókina, einkum
mannamyndir, sem eru ungum
nemendum til mikiis léttis við
að festa sér nöfn og atburði í
minni.
Höfundur getur þess í eftir-
mála, að hann hafi verið búinn
að semja aðra bók, þrisvar sinn-
um lengri en þessa, sem fjallaði
Mun honum sem flestum áhuga-
sömum dugnaðar bændum hafa
farið svo, að ætla sér ekki af
við vinnu og falla af þeim sök-
um í valinn fyrir aldur fram.
Hinir mörgu og manndómsmiklu
synir þessara hjóna hafa líka
haldið merkinu hátt á lofti. Allir
eru þeir miklir afkastamenn í
verkum og mjög hugkvæmir í
starfi, enda flestir þeirra smiðir
góðir.
í tilefni af 80 ára afmælinu
óska ég Önnu í Víkum til ham-
ingju iheð það hve vel henni hef-
ir farnazt. Ég þakka henni góða
vináttu og mikinn skörungsskap
í heimilisstjórn og félagslífi. Von
andi fær hún að lifa lengi enn
og njóta góðra kosta í skjóli
sinna mörgu barna, tengdabarna
og annars venslafólks. Öllum
þeim stóra hóp óska ég til ham-
ingju með það, að eiga hana eins
og hún er, og hafa fengið að
njóta hennar svo vel sem raun
ber á.
Ég sendi öllum hópnum hér
með goða kveðju.
Jón Pálmason.
um sama efni, en stjórn Ríkis-
útgáfu námsbóka hafi talið of
langa. Ég átti þess kost á sínum
tíma að sjá hið lengra handrit
og tel mjög miður faiið, að ekki
skyldj vera horfið að því ráði að
gefa það út. Helzti ljóður þess-
arar bókar er einmitt sá, höf-
undur hefir ekki nægilegt svig-
rúm til frásagnar, rúmleysið
kreppir stundum fast að honum.
Afleiðingin verður á nokkrum
stöðum upptalning staðreynda,
sem ekki er við hæfi barna.
Verða kennarar því að boldfylla
frásögnina frá eigin brjósti, þar
sem svo er. En höfundi tekst
furðanlega að sneiða hjá þessu
víðast hvar, og er ekki hans sök,
þótt ekki sé alls staðar þykkt á
beini. Það er grundvaliarmis-
skilningur, að kennslubækur séu
því auðveldari til náms og not-
kunar, því styttri sem þær eru.
Þessu er venjulega þveröfugt far-
ið og stórvafasamt jafnvel, að
færri kennslustundir þurfi til að
komast yfir þær en lengri bækur,
ef efnið skal vandlega kennt. Út-
gáfukostnaður er vitaskuid minni,
en það er hæpinn sparnaður, væg
ast sagt.
Að lokum vil ég þakka höfundi
og Ríkisútgáfu námsbóka þessa
bók. Hún fyllir eyðu í námsskrá
skyldufræðslunnar, sem ekki var
við hlítandi, að opin stæði öllu
lengur.
Sverrir Pálsson.
+ KVIKMYNDIR +
Austarbœjarbíú:
Kitty
HIN FAGRA BORG Genf í Sviss,
hefur svo sem kunnugt er verið
eftirlætisborg hinna miklu stjórn
málaskörunga heims til fundar-
halda og ráðstefna um alþjóða-
mál. Oft hefur árangurinn af
þessum ráðstefnum staðið í öf-
ugu hlutfalli við hástemmdar
ræður þátttakenda, enda hættir
sumum við að taka þessar ráð-
stefnur ekki alltof hátíðlega. —
Svo er um höfunda og reyndar
leikendur þýzku gamanmyndar-
innar „Kitty“. Er þar sagt frá
brezkum utanríkisráðherra, sem
af tilviljun hittir fyrir kornunga
og fagra stúlku og atvikin haga
því svo að hann býður henni að
borða með sér á dýrasta veit-
ingastað borgarinnar. En „smart“
blaðaljósmyndari nær af þeim
mynd og auðvitað fer myndin
um allan heim og veldur miklu
uppnámi. Ungur bróðursonur ut-
anríkisráðherrans er með honum
í Genf og verður nú að taka
að sér það hlutverk að halda
stúlkunni frá blaðamönnunum,
sem í hópum eru á eftir henni.
Það endar auðvitað ekki nema á
einn veg, enda er þetta unga
fólk óvenjulega glæsilegt og að-
laðandi. Og utanríkisráðherrann
vinnur mikinn pólitískan sigur —
af því hann vegna óhapps gat
ekki mætt á einum fundi ráð-
stefnunnar! -—
Ungu stúlkuna „Kitty", leikur
Ronny Schneider, falleg stúlka,
dóttir Mögdu Schneíder, þýzku
kvikmyndaleikkonunnar, sem var
mjög dáð á sínum tíma og margir
rosknir bíó-gestir hér muna vafa
laust eftir. Unga manninn leikur
Karlheinz Böhm, mjög geðslegur
leikari og utanríkisráðherrann
Sir William Ashlin leikur hinn
snjalli og fyrirmannlegi leikari
O. E. Hasse.
Bráðskemmtileg mynd og vel
gerð og tekin í mjög fögru um-
hverfi. — Ego.
Skrifsfofuhúsnœði
á I. hæð til leigu Þingholtun-
ura nú þegar. Stærð 130 ferm.
j Tilboð merkt: „7918“, sendist
Mbl. —
Heildsalar
Get tekið að mér sölu á vörum. Er einnig kaupandi
að vöru-partíum eða leyfum. Tilboð merkt: „Stað-
greiðsla — 7241“ sendist blaðinu fyrir 17. þ.m.
TIL SÖLU
Brauðgerðarhús
í fullum gangi í kaupstað nálægt Reykjavik. Hús-
eignin er á bezta stað og henni fylgir stór eignarlóð.
Möguleikar eru þar til frekari atvinnureksturs.
Góð viðskiptasambönd.
ARNI GUÐJÓNSSON hdl.
Garðastræti 17-Sími 12831.
Bi»kihrossviðnr
4 mm. B og 5 mm. BB, fyrirliggjandi.
Sendum heim.
HARPA hf.
Einholti 8.