Morgunblaðið - 09.06.1960, Blaðsíða 9

Firorotudagur 9. jú»í 1966
MORCVTtBLAÐIÐ
9
Jóhannes Kjarval
son) með hugann við fossinn sinn
og reiknar í svimandi háum töl-
um, Gamli maðurinn og hafið
og ekki má gleyma konungi
fiskiflotans og lagamanninum.
Allt stórkostlegar mannlýsingar,
brot úr íslandssögu, sem ættu að
géymast í listasafni ríkisihs, eða
öðrum opinberum stöðum. Þá
eru á sýningunni margvíslegar
fantasíur, abstraktmyndir og
nokkrar hreinar iandslagsmynd-
Kjarval fól undirrituðum og
forstjóra safnsins að velja mynd
irnar, gefa þeim nöfn og koma
fyrir á veggjunum.
Sýningin var opnuð 2. júní kl. 1
og samtimis sænska sýningin. —
Fjöldi fólks sótti sýninguna og
ríkti mikil hrifning meðal sýn-
ingargesta og hefði verið leikur
að selja mikinn hluta myndanna
strax, en Jóhannes vildi aðeins
láta örfáar þeirra af hendi.
Myndavalsnefnd frá National
Galleriet festi strax kaup á einni
mynd, Hraun, úr Bessastaða-
hrauni fyrir 4000 norkra króna,
og aðra mynd frá sama stað
keypti einn stærsti listaverka-
safnari Noregs, auðkýfingurinn
Jaore fyrir 5000 n. kr. Margar
aðrar voru pantaðar, ef listamað-
urinn vill selja.
Mér virtist, að þeir málarar,
sem þarna komu væru hrifnastir
af mannamyndunum, en aðrir af
landslagsmyndunum. Sýningin
Af sjónarhóli
sveitamanns
Ra^iicir Jónsson:
Meistari Kjarval i Os/ó
OSLOBORG tók á móti Jóhann-
esi Kjarval með brosi og fersku
blómaangan, það er h=’ "nis
unaðslegt hér síðustu vin.r maí
mánaðar. Oslo er bær hia 1» ilm-
andi blómtrjáa og runna. Hvergi
' bera sírenurnar skrautlegri há-
tíðaklæði. Og veðrið er þér svo
notalegt, ekki kalt og ekki of
heitt, líkast og í Öræfunum, þar
sem einmitt svo margir frænd-
ur Jóhannesar hafa hreiðfað um
, sig. Jóhannes brá sér fljótlega
út fyrir borgina, þangað sem sjá
mátti yfir dali og firði, en þá
greip hann heimþrá, eða fremur
samvizkubit: „Litlu mótívin mín
í Gálgahrauni eru afbrýðisöm. Ég
verð að fara strax heim“. En það
var því miður ekkert sæti laust
í vélinni, „þá verð ég að minnsta
kosti að muna að gleyma öllum
þessum dásemdum hér áður en
flugvélin lendir heima“.
Sendiherra íslands í Oslo, Har-
aldur Guðmundsson og tveir for
stjórar Kunstnerens Hus komu
á flugstöðina að taka á móti lista
manninum og bjóða hann vel-
kominn. Þeirra fyrsta verk var
að sýna Jóhannesi salinn þar
sem sýningin átti að vera. Hann
er á stærð við Listamannaskál-
ann í Reykjavík, um 75 metra
. veggpláss, en oxkar salur er
styttri og breiðari — og skemmti
legri. Kurtstnerens Hus er að
mestu byggt fyrir samskotafé,
einkar falleg bygging og stend-
ur á mjög fögrum stað. Þar eru
tveir aðalsalir og hefur Jóhann-
es annan þeirra, en í hinum, sem
er jafnstór, sýna samtímis sex
sænskir málarar. Kjarval er hér
í sérstöku boði þeirra samtaka
listamanna, sem ráða’ yfir þessu
mikla sýningarhúsi.
Jóhannesi Kjarval er eðlilegra
að gefa en þiggjat Hann þarf allt
af að vera að veita og gefa. Þeg-
ar honum barst boðið frá Kunstn
erens Hus í nóvember sl., buðu
ýmsir vinir hans honum að fá
léðar myndir þeirra, en hann
vissi fullvel hve tómlegt verð-
ur i húsinu, er öll málverkin eru
horfin af veggjum, ,og hæpið að
treysta því, er sýning hefir verið
haldin á einum stað, að aðrir
komi ekki á eftir og endi með
þvi, að myndirnar lendi á eilifð-
arreisu. Nei, hann vildi engar
myndir fá iánaðar, bezt hjá sjálf
um sér að taka, og hann hóf að
safna saman myndum úr skáp-
um og . skúmaskotum, ljúka við
sumar en breyta öðrum. Þetta
var líka vinarboð frá „kollegum"
og óviðkunnanlegt, fannst hon-
um, að sýna ekki það sem hann
var að vinna við þá stundina,
taka jafnvel fremur, hálfunnin
verk, en rása út um borg og bý
og tína saman löngu gleymdar
myndir. Það væri hálfgert ,plat‘.
Hann hafði náð saman nær 60
málverkum og teikningum til
sýningarinnar og tók allt með
sér í flugvélina, og reyndist ekki
veggrúm fyrir þær allar. Flest-
ar þessar myndir hafði hann
málað í meira og minna í mörg
ár, sumar tugi ára, flest myndir,
sem átlu of mikil ítök í honum
til þess að hann vildi skiljast
við þær fyrir fullt og allt. Hér
kom hann með verk, sem stóðu
hjarta hans nærri þessa stund-
ina.
Margir landar Jóhannesar álíta
að hahn sé fyrst og fremst lands
lagsmálari, en það er auðvitað
fjarstæða. Hann er jafnvígur á
allt, en ef tíl vill þó hvergi jafn
góður og er hugarkrafturinn fær
að geisa hömlulaust um léreftin,
eins og í fantasíum. Á sýningunni
í Osló eru fáar hreinar lands-
lagsmyndir, þar eru margar
mannamyndir og ber þar mik-
ið á Þingvallabóndanum (Jóni
á Brúsastöðum), sem varð rík-
astur og stærstur, er hann hafði
gefið allt, mikilúðleg mynd, raf
magnsstjórinn CSteingrímur Jóns
er mjög rómuð af öllum og grein
hefir þegar birzt um hana í
stærsta blaðinu, Aftenposten,
sknfað af einum þektasta list-
„kritiker“ hér í borg og tínir
hann fram flest stóryrði norskr-
ar tungu til að lofa hana.
í kvöld sit.ur Kjarval veizlu
með listamönnum hér.
Oslo 3./6. 1960.
XI. maí.
Af sjónarhóli sveitamanns .. 22
VORIÐ er korrtið. Það er komið
í loftið. Það er komið í jörðina.
Það er komið í menn og málleys
ingja. Jörðin grænkar og gleðst
og loftið titrar af fögnuði. Gjör-
völl náttúran syngur:
Brosir dagur, brosir nótt,
blíða og ylur vaka.
Þetta er nú ekkert nýtt, mun
margur segja. Þetta er ekki
nema það, sem skeður á hverju
vori. Satt er það, en það sem
merkilegast er við þetta vor, er
það, að það er svona nokkurn-
veginn einum mánuði fyrr á
ferðinni heldur en oft áður.
„Það hefur oft ekki verið kom-
inn meiri gróður í lok sauðburð-
ar heldur en nú er kominn",
segja sumir eldri mennirnir, er
muna langt aftur í tímann.
•
En það er ekki vorið eitt, sem
er þrungið af bliðviðri og veð-
ursæld. Síðan sá, sem þetta rit-
ar fór að vera í sveit, man hann
ekki annan eins langan og sam-
felldan góðæriskafla og nú
stendur. Já, það er ekki amalegt
að búa í sveitinni núna“, er sagt
við sveitamanninn, er hann rek-
ur inn höfuðið hjá kaupstaðar-
búanum. Og það er satt. Mikið
hefur tjðarfarið að segja fyrir
alla afkomu og líðan manna hér
á okkar norðlæga landi. Ein-
hverntíma hefur það verið sagt
að það liggi á mótum hins byggi
Hæfta Húsvíkingar?
AÐ ÞVÍ er Mbl. fregnaði, þá mun
innan fárra daga verða haldinn
aðalfundur sameignarfélags þess,
er rekið hefur togarann Norð-
lending. Hafa staðið að útgerð
hans Ólafsfjörður, Sauðárkrók-
ur og Húsavík.
A þessum aðalfundi mun verða
tekin ákvörðun um áframhald-
andi fyrirkomulag á rekstri tog-
arans. Eins og það fyrirkomulag
hefur verið, er nú sýnt að það
getur ekki borgað sig. Munu Hús-
Aldrei eru eins miklar annir í sveitum eins og á vorin. í ár
hefjast vorannirnar óvenju snemma sökum hins hagstæða
tíðarfars. —
lega og óbyggilega heims. Á
góðæristímum eins og þeim sem
við njótum nú, finnst manni
þetta vera fjarri öllu lagi. Hafi
einhverntíma verið eitthvert
sannleikskorn í þessum ummæl-
um, þá verka þau á mann nú
víkingar hafa fullan hug á því,
að draga sinn hlut út úr félag-
inu og hætta þátttöku í rekstri
skipsins.
Aftur á móti munu Ólafsfirð-
ingar og bæjarstjórn Sauðárkróks
vilja halda rekstrinum áfram.
Það kemur og til kasta fundar-
ins að finna leiðir til lausnar á
aðsteðjandi fjárhagsörðugleikum
útgerðarinnar, en togarinn hefur
verið auglýstur til sölu á uppboði
sem fram á að fara 10. júní n.k.
eins og hin örgustu öfugmæli.
•
Þvert á móti finnst manni
landið okkar hljóti nú að vera
einhver ákjósanlegasti dvalar-
staður hins hvíta manns, sem
hugsast getur. Það býður sem
sé upp á nógu mikið af erjið-
leikum til þess að glíma við.
Hér er alltáf meira en nóg af
viðfangsefnum til 'þess að halda
öllum heilbrigðum mönnum vak
andi. Landið leggur aldrei þær
freistingar fyrir börn sín að eta
letinnar brauð, en það býður
þeim upp á ótal tækifæri til að
reyna kraftana, njóta hæfileika
sinna, njóta lífsns. — Flestir
kannast við vísu Jóns Ólafsson-
ar:
Hér er nóg um björg og brauð,
berirðu töfrasprotann.
Þetta land á ærinn auð,
ef menn kunn’ að nota ’ann.
Og nú hefur þjóðin einmitt
komist yfir þennan töfrasprota.
Undan töframætti hans hefur
opnazt hver auðlindin eftir
aðra, og með hverjum ártug, m.
a.s. með hverju ári, sem líður
svo ört að til einskis samjafnað-
ar kemst við fyrri tíma, þó ekki
sé langt til baka litið. Og það
sem meira er: Nú þola lífskjör-
in hér í þessu landi sem liggur
á landamærum þess byggilega
og óbyggilega“, nú þola þau
fyllilega samanburð við það sem
öll alþýða á við að búa í suð-
lægari löndum. Það er eins og
•félagsmálaráðherra sagði 1.
maí: „Afkoma manna nú á ís-
landi er yfirleitt jafnari og betri
en víðast hvar annars staðar“.
Þetta er óvefengjanlegt. Þessu
geta ekki einu sinni kommar
mótmælt. Þessum glæsilega og
giftusamlega árangri hefur þjóð
in náð m.a. vegna þess
1) að hún er dugmikil og fram
sækin,
2) að hún er viðbragðsfljót og
kunnáttusöm að hagnýta
sér nýjungar á sviði tækn-
innar,
3) að hún er nógu lýðræðis-
lega sinnuð til að hafa kjör
fólksins í landinu sem jöfn-
ust.
En mikill vill meira. Þótt
undarlegt sé hefur þjóðin ekki
getað látið sé nægja þessi ágætu
kjör, sem landið sjálft, auðsupp
sprettur þess í gróðurmold,
sjávardjúpi og orkulindum hafa
fram að-bjóða. Af ýmsum orsök-
um (sumum okkur ill-viðráðan-
legum) var svo kornið að þjóðin
var farin að lifa mjög um efni
fram. Svo er af fróðum mönnum
talið að i>essi umframeyðsla
hafi numið hvorki meira né
mirtna en 250 milljónum á ári
í ein 20 ár eða alls um 5000
millj. Það er ótrúlega há tala og
sjálfsagt ekki gott að sanna
hana. Hitt er áreiðanlegt, að
með lánum og gjöfum og yfir-
dráttum hefur haldist við fölsk
kaupgeta í landinu og þess
vegna eyddi fólkið meira heldur
en þjóðin aflaði. Slíkt hefur að
vísu margan góðan manninn
hent eins og íslenzku þjóðina á
þessum hennar síðustu upp-
gangs- og velgengnistímum. Út
úr slíku eru ekki nema tvær
leiðir. Annaðhvort er haldið á-
fram á þessari'óheillabraut unz
lánardrottnarnir taka í taum-
ana eða reynt er að spyrna við
fótum í tæka tíð og koma efna-
hagnum og afkomunni á réttan
kjöl áður en það er um seinan.
•
Það hefur orðið hlutverk nú-
verandi ríkistsjórnar — við-
reisnarstjórnarinnar — að
freista þess að leiða þjóðina út
úr hinum efnahagslegu ógöng-
um. Oft hafa stjórnmálaflokk-
arnir deilt um það hverjum það
hafi verið að kenna að svo illa
var komið við uppgjöf vinstri
stjórnarinnar í árslokin 1958.
Hér skal heldur ekki um það
rætt, enda þýðir ekki að sakast
um orðinn hlut. Hitt er mest um
vert að geta fundið rétta leið út
úr ógöngumim og hafa þrek til
Framh. á bls. 17.