Morgunblaðið - 21.01.1962, Blaðsíða 6

6
MORGVNBLAÐtÐ
Sunnudagur 21. jan. 1962
Nýi sæsíminn tekinn
í notkun á morgun
Stórviðburður í fjarskiptamálitm íslendinga
Á MÁNUDAG verður nýi sæ-
síminn milli Islands og Skot-
lands formlega tekinn í notk-
un. Kl. 14.34 fer fyrsta sam-
talið fram um hann, þegar ráð-
herra pósts og síma, Ingólfur
Jónsson, talar í síma úr Þjóð-
leikhússkjallaranum, en þar verð
ur haldið hóf af þessu tilefni,
Við aðstoðarpóst- og símamála-
ráðherra Breta, ungfrú Pike. —
KI. 14,38 talar þingfulltrúi
hrezku flugmálastjómarinnar við
fjóra flugumferðarmiðstöðvar;
kl. 14.42 ræðir póst- og síma-
málastjóri, Gunnlaugur Briem,
við starfsbróður sinn í Dan-
mörku, Gunnar Pedersen; kl.
14.45 talar Gunnlaugur Briem
við forstjóra brezka símans. —
Þá talar ráðherra, Ingólfur Jóns-
son, við Per Mohr Dam, lög-
Gunnlaugur Briem,
póst- og símamálastjóri
mann í Færeyjum, kl. 14.50, en
síðan ræða ritstjórar Beykjavík-
urblaðanna við kollega sína er-
lendis. — Kl. 15.40 verður sím-
inn svo opnaður til þjónustuvið
almenning. Þá er um leið hægt
að tala til Ameríku um sæsím-
ann í gegnum England.
Vegna þessa merka atburðar
í fjarskiptamálum Islendinga,
átti blaðamaður Mbl. stutt við-
tal við póst- og símamálastjóra,
Gunnlaug Briem.
Sagðist honum svo frá, að
talsambandið við ísland hefði
verið æði ófullkomið til þessa,
enda á stuttbylgjum, og oft
truflanir í háloftunum.
í ársbyrjun 1956 hófst Póst-
og símamálastjómin, hér eftir
skammstafað P&S, handa um
að bæta talsambandið við út-
lönd. Var þá helzt hugsað um
að koma á 12 talrása kerfi með
því að nota microbylgjur um
radíó með millistöðvar í Homa-
firði, Færeyjum og Hjaltlands-
eyjum, þar sem það kerfi virt-
ist vera ódýrara en nýr sæsími
í stofnkostnaði. Var ekki tal-
ið, að þetta kerfi gæti borið sig
af venjulegum viðskiptum, nema
tekjur yrðu af vissum fjölda
leigurása.
Um líkt leyti var Alþjóðaflug-
málastjórninni brýn nauðsyn á
að koma beinu talsambandi milli
flugstjórnarmiðstöðva á norðan-
verðu Atlantshafi. Taldi hún
stuttbylgjusamband algerlega ó-
fullnægjandi, og hafði hún þá
helzt 1 huga, að koma á fót
ultrastuttbylgjusambandi fyrir
eina talrás og 4 ritsímarásir.
P&S taldi þetta kerfi ekki
nógu gott, en heppilegra væri að
sameina þarfir flugfjarskipta og
venjulegra viðskipta með einu
fullkomnu kerfi.
Á afmæli Landssíma íslands í
september 1956 var aðalforstjóri
Mikla norræna ritsímafélagsins
staddur hér á landi. Lagði þá
P&S fram áætlanir sínar um
fyrirhugaðar umbætur á sæsíma
lagningu milli Evrópu og Am-
eríku um ísland, og fékk for-
stjórinn þegar áhuga á mál-
inu.
Eftir undirbúning málsins var
haldinn fundur í Lundúnum í
des. 1956. Var svo ákveðið seint
í des. að leggja sæsíma, þótt
stofnkostnaður væri hærri en á
microbylgjusambandi. Rekstrar-
kostnaður var mun lægri.
Þegar Alþjóðaflugmálasam-
bandið hafði samþykkt þessa
tilhögun, var leitað tilboða um
lagningu nýs sæsíma til Skot-
lands. Síðar var ákveðið að
leggja símann allt til Ameríku,
og var tekið tilboði brezks fyrir-
tækis, „Standard Telephones“.
Síminn var svo lagður milli
fslands og Skotlands í haust,
eins og kunnugt er, og var því
verki lokið um miðjan desem-
ber. Síðan hafa farið fram próf-
anir og stillingar.
Sæsíminn nýi liggur á hafs-
botni um 1300 km, leið, milli
Þetta landabréf sýnir fjórar sæsímalínur yfir Atlantsála. (Sú
fjórða, um ísland, verður fullgerð í haust).
Skotlands og Heimaeyjar í Vest-
mannaeyjum um Færeyjar. Því
er síminn lagður þangað, að þar
er stutt á mikið dýpi og lítil
skemmdahætta. Á leiðinni eru 15
neðansjávarmagnarar til Fær-
eyja, en 10 þaðan og til Skot-
lands.
Um símann liggja 24 talrásir,
en í ‘hverri talrás má fá 22 skeyta
rásir.
í desember 1962 verður opnað
til Ameríku, en þangað er nú
Endastöð nýja sæsímans í Heimaey í Vestm.annaeyjum.
verið að leggjá símann um 3000
km vegalengd.
Mikla norræna ritsímafélagið
á um % • sæsímans milli Skot-
lands og íslands, Bretar um 1/6
og Danir 1/12. ísland á ekkert
í símanum sjálfum, en annast á
á móti stuttbylgjusambandið
Heimaey.
Ný þjónusta verður tekin upp,
TELEX, um fjarritaskipti, og
geta þá fyrirtæki, sem eiga fjar-
rita, „talazt við“ fyrir um 60%
af talsambandsgjaldi.
Nú er hægt að biðja um síma.
númer erlendis og bíða eftir því,
meðan heyrnartækið er við eyr-
að. Þess er vænzt, að í framtíð-
inni verði allt samband innan-
lands og utan algerlega sjálfvirkt
þannig að hver getur valið sér
númer hvar sem er í veröldinni.
Símtöl við útlönd verða nú
truflanalaus, og símaþjónustan
er opin allan sólarhringinn.
Gjöld fyrir símtal við Norður-
lönd og England hækka nú um
12% en lækka um 28% við
Þýzkaland og önnur lönd.í Mið-
og Austur-Evrópu.
,• Lofsvert framtak
Nýlega var frá ^ví skýrt að
Kvenstúdentafélagið hyggðist
veita kvenstúdent styrk til að
læra viðgerðir og hreinsun á
handritum. Þetta er lofsvert
framtak hjá félaginu, enda
brýn þörf á því að fá
manneskju sem kann sitt verk
á þessu sviði, bæði fyrir söfn-
in hér og vegna hand-
ritanna . sem væntanleg
eru. Mér skilst líka að
mikill áhugi sé fyrir hendi og
margar stúlkur hafi um þetta
spurt. Þetta leiðir hugann að
því að við eigum miklum
skyldum að gegna við handrit
in, einkum nú þegar fyrirsjá-
anleg er heimkoma handrit-
anna frá Kaupmannahöfn.
Við, sem engin kynni höfum
af handritum, vitum lítið
hvað þarf að gera og hvernig
að vinna þau til að hafa af
þeim gagn.
í grein sem Jónas Kristjáns-
son, skjalavörður, ritar í bók-
ina „Vísindin efla alla dáð“ er
í kafla, sem fjallar um frum-
rannsóknir og textaútgáfur,
skýrt frá því hversu farið er
að því að búa eitthvert tiltek-
ið handrit til prentunar í
fræðilegri útgáfu. Ég hefi
fengið leyfi Jónasar til að taka
upp þennan stutta kafla okk-
ur fávísum um þessi efni til
fróðleiks:
• Frumtexta leitað
„Nálega engin islenzk forn-
rit eru til í handritum sem
geta verið frumrit höfunda.
Flest eru til í uppskriftum á
skinni auk pappírshandrita
frá seinni öldum, en sum eru
þó aðeins til í pappírshandrit-
um. Elztu skinnbókabrot eru
frá 12. öld, en flestar eru skinn
bækurnar frá 14., 15. og 16.
öld, pappírshandritin frá 16.
öld og yngri. Hlutverk útgef-
anda er að leita frumtexta
ritsins, komast eins nærri hon
um og unnt er. Fyrsta verk
hans er -að gera nokkurn sam-
anburð handrita í því skyni
að finna hvert þeirra er bezt
og upprunalegast. Þetta er
stundum fljótgert. eitt handrit
sker sig úr, ber af öllum öðr-
um, en stundum eru fleiri en
eitt á svipuðu stigi, og kostar
þá oft mikla athugun og sam-
anburð að finna hvert er hót-
inu fornlegast. Þegar það er
fundið, er það skrifað upp sem
vendilegast. Stundum er staf-
setning samræmd eftir regl-
um sem fræðimenn hafa sett
sér, en venjulega er handritið
gefið út stafrétt. sem kallað
er, þ.e.a.s. stafsetningu þess er
nákvæmlega fylgt. Við upp-
skriftina er margs að gæta.
Venjulega eru í handritinu
fjölmörg atriði sem breyta
verður-í prentuninni; margvís
legar skammstafanir og svo-
kölluð bönd, það eru merki
fyrir tiltekin orð eða orðs-
parta; þetta er venja að „leysa
upp“, prenta fullum stöfum.
En þá er álitamál hvernig
prenta skal, því að um marg-
víslegan rithátt getur verið að
ræða. Er þá venja að leysa
upp samkvæmt þeim rithætti
sem algengastur er þegar sama
orðmynd er skrifuð fullum
stöfum í handritinu. Þá eru og
iðulega í handritum máðir
staðir og torlæsilegir. Veit ég
dæmi til þess að útgefendur
hafa rýnt dögum saman í fá-
ein vandlesin orð, horfið að
þeim aftur og aftur, velt þeim
á ýmsa vegu við dagsbirtunni,
beint að þeim kvarzljósi sem
stundum skýrir letrið undra-
vel, mælt bil milli orða og
áætlað bókstafalega fjölda —
og með því líkri yfirlegu hafa
þeir að lokum ráðið þær gát-
ur, sem virtust óleysandi við
fyrstu sýn.
• Tímafrekasti
hluturinn eftir
Þegar búið er að ganga frá
uppskrift aðalhandritsins
'hefst hinn tímafrekasti hlutl
útgáfustarfsins. Mörg íslenzk
fornrit eru til í tugum hand-
Tita. og við undirbúning vís-
indalegrar útgafu verður að
kanna öll þessi handrit, lesa
þau vandlega yfir, bera þau
að nokkru saman við aðal-
handritið og skrifa upp það
sem á milli ber. Við þann.
samanburð kemur venjulega
í ljós að mörg þessara hand-
rita eru gagnslaus með öllu,
af því að þau eru runnin frá
handritum sem enn eru varð-
veitt. Eftir verða þó að jafn-
aði fáein handrit sem hafa
sjálfstætt gildi. Þau eru síðan
lesin saman við grundvallar-
handritið orð fyrir orð, og
skrifað upp allt sem á milli
ber. Að því búnu er þessum
„orðamun“ viðbótarhandrit-
anna steypt saman í eina heild
og hann síðan prentaður neð-
anmáls við texta aðal-
handritsins. Að lokum er
í inngangi útgáfunnar fjall-
að nákvæmlega um hand-
ritin: sagt frá uppruna
þeirra og ferli meðal annars
til þess að skýra samiband við
önnur handrit og varpa ljósl
yfir sögu ritverksins; gerð
grein fyrir ýmsum einkennum
handritanna sem ekki koma
fram í útgáfunni eða dæmi
dregin saman; sýndur skyld-
leiki handrita og gildi þeirra
metið hvers um sig. Venja er
að víkja einnig fáum orðum
að handritum þótt eigi hafi
sjálfstætt gildi fyrir varð-
' veizlu ritverksins einkum til
að marka stöðu þeirr* og auika
við vitneskju um feril verks-
ins. Þegar komin er traust
handritaútgáfa tiltekins verks,
má eftir henni gera lesútgáf-
ur handa alþjóð manna, og
jafnframt er frumútgáfan, svo
sem fyrr segir, grundvöllur
undir frekarirannsóknum,efni
viður sem lærdómsverk fræð-
anna skulu unnin úr. j