Morgunblaðið - 22.05.1963, Blaðsíða 6

22
iuonrrrvRr j niB
Miðvikudagur 22. maí 1963
Moldrok frá Laugalandi
Sigurður A. Magnússon, svarar
séra Benjamin Kristjánssyni
ÞAÐ er óneitanlega dálítið
spaugilegt, að séra Benjamín
Kristjánsson á Laugalandi skuli
verja til þess 9-dálka langloku
að svara skrifum, sem hann tel-
ur ekki vera annað en „skvald-
ur“ og „útmálun á sömu fjar-
stæðum, sem áður var búið að
hrekja.“ Verður tæpast önnur
ályktun af því dregin en sú, að
klerkurinn sé annað tveggja hald
inn ólæknandi ritæði eða telji
„skvaldrið" á einhvern hátt sér
og sínum „heilaga málstað“
hættulegt — nema hvort tveggja
feomi til. Hver svo sem ástæðan
er, þá er það augljóst mál, að
„Skvaldrið" hefiur feomið svo mjög
við kaunin á klerki, að hann
missir taumhald á skapi sinu,
hugsun og penna með þeim
hryggilegu eftirköstum, sem
blöstu við lesendum Morgun-
blaðsins á sunnudaginn.
Séra Benjamín telur sig geta
rakið fjöldamargar hugsunar-
villur í grein minni hér í blaðinu
1«. aprlí, og er sú fyrst, að ég
mundi ekki hafa stokkið meo
„f!ávizku“ m/ína í blöð, ef ég
hefði ekki áhuga á að troða skoð
unum mínum upp á hann (ég til-
tók hann einan í greininni). Ég
ætlast að sjálfsögðu til að mark
sé tekið á því, sem ég læt á
þrykk, en hef aldrei látið mér
trl hugar koma, að það kæmist
ébrenglað inn í heilabú séra
Benjamíns, enda hefur hann
sjálfur eftirminnilega staðfest
það með skrifum sínum. Ég hef I
enga löngun til að sannfæra hann
um eitt né neitt, en þykist hafa
heimild til að túlka skoðanir
miínar opinberlega og vila efeki
fyrir mér að gera það, jafnvel
þó menn með „kristilegu hugar-
íari“ séra Benjamíns væni mig
um heimsku, helvítistrú og dá-
læti á pyndingum hvítvoðunga
og vesalinga.
Einfaldar spurningar.
I>að er hreinn hugarburður hjá
klerkinum, og ber grautarhugs-
un hans fagurt vitni, að hann
hafi sýnt mér fram á vanþekk-
ingu mína í sambandi við um-
mæli mín um nokkra íslenzka
presta (ég talaði hvergi um
prestastéttina í heild, enda væri
það frekleg móðgun við stéttina
að líta á séra Benjamin sem tals-
mann hennar). Sannleikurinn er
nefnilega sá, að hann kemur
hvergi nólægt kjarna málsins í
öllum sínum skrifum, heldur veð
ur elginn um allt milli himins
og jarðar, sennilega í þeirri
barnalegu trú að hann geti fal-
ið staðreyndirnar, sem hann vill
ekki ræða, í orðareyk og holta-
þokuvaðli.
Spurningar mínar voru ofur-
einfaldar, og er næstum hjákát-
legt að þurfa enn einu sinni að
ítreka þær: 1) Er kristin trú
eitthvað annað en t.d. Hindúa-
siður eða Múhameðstrú? 2) Hef-
ur þjónum kristinnar kirkju ver-
ið falið að flytja einhvern til-
tekinn boðskap? — Mér skilst
að klerkurinn vilji svara báðum
þessum spurningum neitandi, en
samt er eins og hann veigri sér
við að segja það afdráttarlaust.
Málflutningur prestsins.
Gott dæmi um alkunnan mál-
flutning séra Benjamins er klaus
an um skilningsleysi mitt á sjálf
um mér. Hann telur það hreina
goðgá, að ég skuli væna hann
uan hugtakaruglimjg. N0 skulum
við líta á dæmin til að glöggva
okkur á hugsunarskerpu pra^e-
ins. »
í fyrri grein sinni sagði séra
Benjamín:
„Allir miklir spámenn hafa
verið svarnir fjandmenn bókstafs
trúar. Spámenn Gamla testament
isins börðust gegn blóðfórnum
iogmálstrúarinnar, Kristur gegn
bókstafstrú Farísea, Páll gegn
íhaldssemi gyðingkristinna, Lút-
her gegn páfadómnum. Hvar sem
reynt hefur verið að þrælbinda
menn við gömuil trúarfonm,
deyr trúin og ekki verður annað
eftir en siður, sem smám saman
missir vald sitt yfir hugunum.“
Við þetta gerði ég eftirfar-
andi athugasemd:
„Séra Benjamín kallar spá-
menn Gamla testamentis, Krist,
Pál postula og Lúther til liðs
við sig í baráttunni við „bók-
stafinn“, en sést ekki fyrir og
kaffærir sjálfan sig í hugtaka-
ruglingi. f>essir menn andæfðu
vissulega dauðum trúarformum,
en það eru bara alls ekki formin
sem hér eru til umræðu, heldur
innihaldið, sjálft ínntak trúar-
innar. Játningar kirkjunnar eru
alls ekki form (helgisiðir eru
form), heldur skilgreining á eðli
og innjtaiki þeirra trúarbragða
sem kenna sig við Krist. Allt
hjal um dauð form í sambandi
við játningar kirkjunnar er því
hrein og óafsakanleg fölsun á
staðreyndum hjá prestinum."
Við þesisu segir svo séra Benja-
m.ín:
„S.A.M. kallar það hugtaka-
rugling, að Jesús, Páll og Lúther
hafi barizt gegn bókstafsþræl-
dómi, því að þeir hafi aðeins
barizt gegn gömlum trúarform-
um, ekki gegn inntaki trúarinn-
ar. Er þá bókstafurinn bara form,
er honum ekki ætlað að fela í sér
einhverja hugsun?"
Skilji þeir sem skilið fá!
Sæll í sinni trú!
Klerkurinn þykist bregða
birtu yfir „trúarlíf“ mitt með
því að rekja á hinn fjarstæðasta
hátt ýmis atriði kristinnar kenn-
ingar. Hann telur sig vita miklu
betur en ég sjálfur, hverju ég
trúi og trúi ekki, og má hann
mín vegna lifa og deyja í þeirri
trú, ef það er honum einhver
fróun. Hins vegar mætti svo há-
lærðum og víðsýnum manni vera
ljós sú einfalda staðreynd, að
menn geta gert sér skýra grein
fyrir því, hvað kristin trú er
og boðar, án þess þeir telji sig
vera kristna — á sarna hátt
og menn geta gert sér grein
fyrir inntaki og kenningum
kommúnismans án þess að ganga
honum á hönd.
Bíræfnar rangfærslur.
í>að mætti æra óstöðugan að
elita ólar við allar þær rang-
færslur og þann guðfræðilega
þvætting, sem presturinn ber á
borð, bæði um Krist, Pál postula,
Ágsborgarjátninguna, rómversk-
kaþólska og lútherska kirkju og
margt fleira. Vegna þeirra, sem
kynnu að taka mark á skrifum
hans, verður samt ekki hjá því
komizt að benda á örfáar megin
staðreyndir.
Klerkurinn heldur því fram,
að bæði Kristur og Páll postuli
hafi verið andvígir endurlausn-
arkennngunni, sem er þó grund-
völlur kristinnar trúar. Með
hvers konar gleraugum hefur
maðurinn eiginlega lesið Nýja
testam.entið? Hér eru ein um-
mæli Krists: „Því að manns-son-
urinn er ekki heldur kominn til
þess að láta þjóna sér, heldur
til þess að þjóna og til þess að
gefa líf sitt til lausnargjalds fyrir
marga“ (Mark. 10:45 — sbr.
einnig Matt. 20:28). Ennfremur
væri prestinum hollt að rifja
upp 3. kapítula Jóhannesar-guð-
spjal'ls, að ég nú ekki tali urn
bréf Páls postula til Rómverja.
Til dæmis þessi ummæli postul-
ans: „En nú hefir réttlæti Guðs,
sem vitnað er um af lögmálinu
og spámönmunum, opinberast án
lögmáls, það er: réttlæti Guðs
fyrir trú á Jesúm Krist öllum
þeim til handa, sem trúa; því
að ekki er greinarmunur; því að
allir hafa syndgað og sfeortir
Guðs dýrð, og þeir réttlætast án
verðskuldunar af náð hans fyrir
endurlausnina, sem er í Kristi
Je$ú“ (Róm. 3,21-24).
Skyldu aðrir hafa komizt af-
dráttarlausar að orði um þessi
efni en einmitt Páll postuli?
Ekki tekur betra við þegar
klerkurinn ræðir kenningar Nýja
testamentis og kristinnar kirkju
um guðdóm Krists. Hann segir
blákalt, að Kristur hafi aldrei
gert kröfu til að vera sonur Guðs
í einstæðum skilningi. Samt eru
þessi orð höfð eftir Kristi: „Allt
er mér falið af föður mínum, og
enginn gjörþekkir soninn nema
faðirinn, og eigi heldur gjörþekk-
ir nokkur föðurinn nema sonur-
inn og sá sem sonurinn vill opin-
bera han»“ (Matt. 11:27 — sbr.
einnjg Lúk. 10:22). Og á öðrum
stað segir hann: „Ég og faðirinn
erum eitt“ (Jóh. 10:30). Ummæli
Krists í Jóhannesar-guðspjalli
um sjálfan sig og guðdómlegt
hlutverk sitt eru svo mýmörg,
að það stappar nærri ofdirfsku
af presti í kristnu landi að koma
fram með þær fjarstæður, sem
klerkurinn lætur sér sæma að
gera.
fvitnanir séra Benjamíns í Pál
postuia eru þeim mun glórulaus-
ari sem hann rangfærir allar
meginkenningar postulans, og
geta menn t.d. hæglega kynnt
sér sjónarmið hans varðandi
upprisutrúna með því að lesa
I .Kor. 15:34-49. Sama er að segja
um Ágsborgarjátninguna: þar
rangtúlkar hann prentaðar heim-
ildir, sem flestum fslendingum
eru tiltækar, af svo yfirgengi-
legri bíræfni, að hann virðist
helzt telja lesendur sína hálf-
læsa og óhugsandi hrímþursa!
Heppilegri vettvangur.
Séra Benjamín hefur með
skrifum sínum staðfest, svo efeki
þarf framar vitna við, að hann
afneitar öllum höfuðkenningum
kristinnar trúar, eins og ég hafði
bent á, að spíritistar uim heim
allan gerðu. Ég hef ekkert við
það að athuga, að menn boði það
sem þeir vita sannast, en geti
menn ekki samvizku sinnar
vegna boðað það sem Nýja testa-
mentið, játningaritin og kirkjan
hafa fram að færa, eiga þeir að
finna sér annan vettvang en pré-
dikunarstóla kristinnar kirkju.
Klerkurinn má mín vegna halda
því fram, að kirkjan hafi í 1900
ár misskilið boðskap Krists, en
þá ætti hann sóma síns vegna
ekki að ganga fram undir merkj-
um hennar. Það vantar ekki, að
nóg sé til af trúflokkum, sem
skilið hafa Krist og boðskap
hans öðrum skilningi en kirkj-
an. Hann hefur t.d. verið tekinn
í guðatölu í Hindúasið og er einn
af meiriháttar spámönnum Mú-
hameðstrúar. Ég er alls ekki frá
því, að þessi trúarbrögð væru
heppilegri vettvangur fyrir
menn með sannfæringar séra
Benjamíns.
Spíritisminn eldri en kristin trú.
Ég sagði i fyrri grein minni,
að spíritisminn hefði efeki að ráði
þrengt sér inn í aðrar kirkjur en
þá íslenzku, og stend við það,
þó vitanlega megi finna í öðrum
kirkjum einstakar sálir, sem að
hætti séra Benjamíns og trú-
bræðra hans telja spíritismann
hið „nýja fagnaðarerindi“, og
eru prestarnir, sem hann nefnir,
satt að segja heldur óheppileg
dæmi um ítök spíritismans í
erlendum kirkjudeildum. Ég
þykist hvergi hafa amazt við
rannsóknum á „dularfullum fyrir
brigðum", spíritisma né öðru
slíku, þó ég hafi fordæmt þann
hátt ýmissa íslenzkra presta að
blanda þessum hlutum saman
við kristna trú. Spíritismi var
kunnur löngu fyrir daga Krists
(sbr. spákonuna í Endór), en
hann varð aldrei þáttur í kenn-
ingum Krists eða trúarboðskap
kristinnar kirkju.
Minnir á Dungal.
Hvaðan klerki er komin sú
vitneskja, að ég telji helvítisvist
búna flestum mönnum, veit ég
ekki, en það er eftir öðru í grein-
um hans að eigna andstæðingum
sínum alla þá óhæfu sem hið
frjóa ímyndunarafl hans fær upp
hugsað. Það er partur af mold-
viðrinu sem hann reynir að fela
staðreyndirnar í. Málflutningur
séra Benjaimíns minnir óþyrmi-
iega á skrif Dungals í bók sinni
„Blekking og þekking“, þar sem
hann hugðist ganga af kristnum
dómi dauðum með því að rekja
í þaula allar vammir og skamm-
ir, hindurvitni og hégiljur „krist-
inna manna“ á liðnum öldum.
Benjamiín gengur að vísu ekki
alveg jafnlangt í fáránleikanum,
en markið er hið sama: kristin
trú, eins og hún hefur verið
boðuð frá öndverðu, skal lögð að
velli. í staðinn vill klerkur koma
á einhvers konar trúarlegum ó-
skapnaði, sem hefur hvorki haus
né hala, heldur svífur í lausu
lofti yfir hausamótum þeirra
„frjálsiyndu andans jöfra“, sem
telja hverja hugdettu sina guð-
lega opinberun og eilíf sannindi.
Meginstoðir kirkjunnar.
Ég hef hvergi neitað því að
hægt sé að skilja sömu orð og
atburði á mismunandi vegu, enda
fátt eðlilegra, en séra Benjamin
mun reynast erfitt að sanna, að
til séu krístnar kirkjudeildir
(únitarar teljast ekki kristin
kirkjudeild), sem ekki byggi á
hinni postullegu trúarjátningu.
Ég sé ekkert óeðlilegt við það,
að játningar kirkjunnar séu
sprottnar úr deilum guðfræð-
inga. Þær fela í sér viðleitni
kirkjunnar við að varðveita
kjarna kristinnar trúar, hvað sem
leið mismunandi helgisiðum og
ólíkri túlkun á veigaminni atr-
iðum. J>ær hafa verið hinni
kristnu kenningu nauðsynleg
vörn, þegar svipað var ástatt
og nú er innan íslenzku kirkj-
unnar (oig er hún þó meðlimiur
Dútheraka heimssambandisins,
sem gerir skýlausa kröfu um
trúnað við Kristin játningar-
rit). Mér er ekki kunnugt um
neina kristna kirkju, sem ekki
byggi boðun sína og tilveru á
þeim þremur meginstoðum, að
Kristur hafi verið eingetinn son-
ur Guðs, að hann hafi lagt líf
sitt í sölurnar til friðþægingar
fyrir mannkynið, og að hann hafi
risið úr gröf sinni á páskadag.
Hvort þessar kenningar sam-
rým,ast nútíðarvísindum, er mál
út af fyrir sig, en skyldi ekki
sjálf hugmyndin um almættið,
'hiimnartJki og framihaldsWf þykja
nokkuð andstæð þeim vísindum
sem nú eru efst á baugi? Að trú-
arstooðanir séra Benjamíns séu nú
tímalegri eða vísindalegri en
þau atriði kristinnar trúar sem
hann hafnar, er að sjálfsögðu
hlægileg bábilja og jaðar við
hlægileg bábilja og jaðrar við oÆ-
læti.
Séra Benjamín fer lofsamleg-
um orðum um „andann frá
Worms“ og telur Lúther það til
gildis, „að hann hafði andiegan
dug til að hugsa fyrir sjálfan
sig.“ Þakka skyldi honum! Hinu
gleymir klerkur, að Lúther taldi
samvizku sína bundna af text-
um Heilagrar ritningar, og svo
kórónar presturinn allt saman
með skilgreiningu sinni á lút-
herskri kirkju og guðfræði. „Það
voru kreddur þær, sem Dana-
konungar tróðu upp á Xslend-
inga fyrir mörgum öldum.
Hvernig urðu þær kreddur til?
Þær voru settar saman af mönn-
um, sem engin ástæða er til að
ætla að hafi verið á nokkurn
hátt vitrari en menn gerast nú,
en margfalt fáfróðari."
Þetta er út af fyrir sig
skemmtilegt dæmi um sam-
kvæmni og andlega yfirsýn
kvæmi og andlega yfirsýn
hann vera farinn að ryðga í
kirkjusögunni, blessaður, ef hann
kann ekki önnur skil á siðbót
Lúthers en þessi.
Yfirburðir Laugalandsklerks.
Séra Benjamín þykir það „guð
fræðileg meinloka, sem furðu-
legt er að nokkur menntaður
maður skuli geta látist trúa á
þessari öld“, að Guð hafi opin-
berað sannleikann með einstæð-
um hætti í eitt skipti fyrir ölL
Sú er nú samt skoðun dr. Pauls
Hutohinsons, sem klerkurinn fer
viðurkenningarorðum um í fyrri
grein sinni, og allra þeirra krist-
inna guðfræðinga nútímans,
rómversk-kaþólskra, lútherskra
og kalvínskra, sem nokkurt
mark er tekið á. Laugalands-
klerkur hreykir sér nokkuð
hátt, þegar hann afgreiðir sam-
anlagða guðfræði nútímans með
þessum hætti, og er það kannski
órækastur vottur um andlegt á-
sigkomulag hins trénaða sveita-
klerks, sem enn veifar kenning-
um þeim og „frjálslyndis“-kredd
um, er voru í tízku hér upp úr
aldamótum og fram yfir fyrri
heimsstyrjöld.
Hverjir fæla frá kirkjunni?
Að ýmis trúarbrögð önnur en
kristin trú geri kröfu til að vera
talin hin fullkomnasta opinber-
un, þarf ekki endilega að ógilda
trúarvissu kristinna manna. Með-
an ekki er fyrir hendi neinn
algildur eða óskeikull mæli-
kvarði á sannleiksgildi trúar-
bragða, verða þau hver fyrir sig
að hafa heimild til að ala á
þeirri trú, að þau boði sannleik-
ann. Trú getur hvort eð er aldrei
byggzt á sönnunum eða verið vís-
indalegt fræðikerfi. Hún er innri
reynsla eða sannfæring, sem
hlýtur að vera veruleiiki í aug-
um þess sem trúir, hvaða trú
sem hann játar.
Ég skal ekki fara út í þá sálma,
hvérjir fæli mest frá kirkjunni,
en kirkjusókn á Íslandi eftir ára-
tuga boðun spíritisma og „ný-
guðfræði" talar skýrara máli ea
margt annað.
Merkilegt rannsóknarefni.
Séra Bjarni Jónsson, vígslu-
biskup, sagði við mig á. dögun-
um: „Það er merkilegt með
marga íslenzka presta. Þeir eru
heldur hliðhollir réttritun, réttri
hugsun, réttu bókhaldi og jafn-
vel réttri breytni, en ef þeir
heyra minnzt á rétta trú, ætla
þeir bókstaflega að ærast!"
Að endingu þetta: Séra Benja-
að þetta væri merkilegt rann-
sóknarefni!
Að endingu þetta: Séra Benja-
mín kveðst sjá eftir pappírnum
sem hann eyðir í moldviðrisgrein
ar sínar um trúmál. Væri þá ekki
ráð, að hann færi að dæmi þeirra
Sókratesar og Jesú, sem hann
kallar þjáningarbræður sína i
þjónustu sannleikans, og léti sér
í framtíðinni nægja að mæla af
munni frarn þá guðinnblásnu
speki sem hann kveðst hafa o>rð-
ið aðnjótandi?
Sigurður A. Magnússon.
MAIMM VAMTAR
Á SMURSTÖÐINA, Sætúni 4. Sími 16-6-27.
Upplýsingar á föstudag og laugardag.
Afgreiðsludama óskast
hálfan daginn í verzlun í miðbænum.
Upplýsingar í síma 18950 frá kl. 4—6 í dag.