Morgunblaðið - 12.01.1964, Blaðsíða 6

6
MORGU N BLADID
Sunnudagur 11. jan. 1964
MÆLT
ÁÐUR EN prentöld hófst urðu
skáldin að flytja kvæði sín í
heyrenda hljóði og fóru þá við-
tökur þeirra ekki aðeins eftir
efni og bragarhætti, heldur einn
^ ig því, hversu skörulega þau
voru flutt. Farandskáld lögðu þá
land undir fót með hörpu sína
og langspil, sóttu heim höfðingja
og þágu af þeim heiður, en hin
snjöllustu komust í þá tignar-
stöðu að verða hirðskáld þjóð-
höfðingja. Englendingar, sem
eru manna fastheldnastir á
gamla og góða siðu, halda enn
við embætti hirðskáldsins, þótt
hið opinbera heiti þess sé nú
poet laureate eða lárviðarskáld.
Frá fornu fari ber því að launum
auk fjárfúlgu nokkurrar ein áma
af kanarisku víni árlega, sjálf-
sagt í þeim tilgangi að frjóvga
andagiftina. Tignar þessarar og
hlunninda hafa mörg af fræg-
ustu skáldum Englands notið, svo
sem Chaucer og Spenser á fyrri
tíð, en á siðari öldum Words-
* wort, Tennyson, Robert Bridges
og John Masefield.
Við fslendingar höfum nú eign
ast innlenda þjóðhöfðingja, sem
ef til vill taka upp hinn forna
sið að útnefna hirðskáld, en ann
ars hafa þau skáld, sem öðrum
fremur hafa sungið sig inn í hug
og hjarta þjóðarinnar, fyrir
alllöngu öðlast þann titil, sem
ekki er óæðri, en það er að vera
talin þjóðskáld. Með fyrstu ljóða
bók sinni, svörtum fjöðr-
um, 1919, sló hann nýj-
an tón í hljómkviðu ís-
lenzkrar ljóðlistar, þótt nokkuð
svipaður stréngur væri sleginn
árið áður af Stefáni frá Hvíta-
dal með Söngvum förumannsins
og Gesti (Guðm. Björnson land-
lækni) með ljóðabókinni Undir
ljúfum lögum. Stórtrumba, máim
gjöll og básúna skáldjöfranna
Matthíasar og Jochumssonar og
Einars Benediktssonar höfðu þá
um alllangt skeið hljómað um
0 landið, og þótt vart sé hægt að
segja, að þjóðin hafi fengið hellu
fyrir brageyra sitt af þeim hrika
leik, þá var tilbreytingin góð og
hinir mýkri og glaðlegri tónar
unga skáldsins eyfirzka vöktu
hrifningu, einkum meðal hinnar
yngri kynslóðar. Á þeirri tæp-
lega hálfri öld, sem síðan er lið
in, hefur hinn sérstaki hljómblær
Davíðs orðið sífellt dýpri, tígu
legri ramíslenzkari ,oft með
þeim tregablandna tóngrunni,
sem Edgar Allan Poe taldi eitt
af áhrifamestu tökum góðs skáld
skapar. Með Alþingishátíðarljóð
unum frá 1930 má segja, að hann
hafi sezt í auða sæti Matthíasar
sem þjóðskáld, kvatt sér hljóðs
með sinni djúpu og föstu rödd
■0* sem hirðskáld við komu Gústafs
Adolfs Svíagranis og borið með
sóma sinn sveig sem lárviðar-
skáld á afmælishátíð Háskóla Is-
iands 1961.
Það er tilefni þessara hug-
leiðinga, að Davíð Stefánsson
hefur nú brugðið venju sinni
og sent frá sér bók, sem ekki er
skáldskapur í venjulegri merk-
ingu þess orðs, heldur safn rit-
gerða og greina, sem Helgafell
Davíð Stefánsson.
hefur gefið út undir heitinu
Mælt mál. Sumt af þessu eru
ræður, haldnar við ýmiskonar
tækifæri, annað minningar og í
þriðja lagi greinar, sem lýsa
viðhorfi skáldsins til ýmissa fyr
irbæra þjóðlifsins og mannlífs-
ins.
Mælt mál ber það með sér, að
enn er Davíð Stefánsson maður
heitra tiifinninga, þótt seiður
svartra augna Tínu Rondóní og
örvun hins umbriska víns henn-
ar taki hann ekki sömu töfratök
um og áður. Á engum manni
sannast betur lýsing Einars Bene
diktssonar á Væringjanum: „Og
dökkni Væringi í suðrænni sól,/
ber hann sinni undir skinni, sem
norðrið ól / og minnist, að
heima er lífstrúarlindin“. Lýs-
ing Davíðs á æskuheimili sínu
ber það með sér, að það var í
sannleika Fagriskógur undir Sól
arfjöllum, gróðurreitur, hlýjað-
ur af mannúð og þeirri sérkenni
legu sveitamenningu, sem eftir
aldalanga þróun náði hámarki
um aldamótin síðustu. Um þetta
fjallar fyrsti og fallegasti þáttur
bókarinnar og ber hann nafnið
í haustblíðunni, enda gætir þar
meira hinna mjúku og mildu lita
sölnandi gróðurs en safaríkrar
blaðgrænu hásumarsins. Þetta
er ljóðræn elegia, sem kalla
mætti óstuðlað ljóð, ef það væri
ekki móðgun við höfundinn og
skoðanir hans að naíngreina
nokkurt verk hans á þann hátt.
Annar þáttur er þarna einnig um
æskuheimili höfundarins og lýs
ir sá frostavetrinum mikla 1917
til 1918. Sú merkilega saga sýn-
ir, hvernig erfiðleikar liðinna
alda hafa þroskað með íslend
ingum manndóm og fórnfýsi, þeg
ar verulega reynir á, þó að við
höfum ekki enn lært að lifa við
velgengL
Ýmsar góðar mannlýsingar
eru í bókinni og bera þó einkum
af endurminningar skáldsins um
Matthías Jochumsson og Ólaf
Davíðsson, móðurbróður höfund
arins, hinn sérkennilega náttúru
fræðing og þjóðfræðasafnara.
Tækifærisræðurnar eru að mínu
áliti misjafnari, en merkilegust
sú, sem haldin var í Egilsstaða-
skógL því að hún lýsir höfundin
um bezt, hinum einræna og sjálf
stæða manni, sem hatast við alla
ofstjórn af jafnmikilli einþykkni
og langafi hans, Guðmundur
Ólafsson á Vindhæli, sem allir
Húnvetningar a.m.k. kannast vel
við.
Lengsti þáttur bókarinnar er
Bréf til uppskafningsins. Þar ger
ir höfundurinn, sem sjálfur hefur
setið við lífstrúarlind heimahag-
anna, upp reikningana við þann
rótlausa lýð, sem á sér engin
söguleg, menningarleg eða trúar
leg verðmæti. Þar er sagt til
syndanna af spámannlegri vand
lætingu og hlífðarlausri hörku
hins geðríka skálds.
Davið Stefánsson frá Fagra-
skógi á að baki lengri skáldferil
en nokkur annar íslendingur, en
í skáldskap sem öðru fer smekk
Færeyingar vita hvað
þeir syngja
Ég heyrði gamla sjómenn
ræða um það, að einhver mun-
ur væri á handbragðinu hjá
Færeyingnum og íslendingn-
um. Þeir töluðu um færeyska
línuveiðarann, sem veiddi und-
an Jökli um jólin og saknað
var eftir áramótin.
„Þeir nota gamla lagið og
veiða þann gula á línu — og
rótfiska hér við bæjardyrnar",
sögðu þeir gömlu — „á meðan
okkar bátar eru á sífelldum
þeytingi eftir síld, sem annað
hvort finnst ekki — eða ekki
er hægt að veiða vegna veð-
urs.“
Auðvitað er aldrei hægt að
segja fyrir um það, hvort fisk-
urinn er hér, eða þar — eða
hvort eitthvað er yfirleitt til
af honum. Hins vegar fannst
þeim það ekki nógu gott að
láta allan þennan fjölda báta
hanga yfir síldinni á meðan
ekki væri hægt að svara eftir-
spum á mörkuðum okkar fyrir
frystan fisk erlendis. Þeir áttu
þar við ýsuna og eitthvað
fleira.
Og þessi skoðun byggist vit-
anlega á því, að töluverður
hluti eða mikill hluti — af
síldinni — fer ávallt til
bræðslu. Og það þykir meiri
fengur í einhverju öðru en
vetrarsíld í bræðslu. Nei, það
væri nú eitthvað meira vit í
að halda sig að ýsunni eða
þorskinum. Það gerðu Færey-
ingarnir — og þeim vegnaði
líka vel, sögðu þeir gömlu.
Nú er ég ekki sérfróður í
þessum málum, ekki frekar en
Pétur og Páll. En allir íslend-
ingar þykjast þó hafa eitthvert
vit á fiski og fiskveiðum, enda
ósköp eðlilegt.
Þess vegna grunar mig, að
ekki sé það alveg út í bláinn —
það, sem þeir gömlu sögðu.
Hvernig var það ekki í fyrra?
Þeir mokuðu upp ungsíldinni
— í bræðslu, enda þótt sára-
lítið fengist úr henni af mjöli
og lýsi. Og þessu hélt áfram
þrátt fyrir harðar vitur þeirra,
sem bezt eru taldir hafa vit á.
Þetta var ungviði, sem ekkert
gagn var í. Ég man ekki betur
en að fiskifræðingar segðu, að
þá síld ætti að geyma þar til
hún yrði stór — og til einhvers
gagns. En þeir héldu áfram að
veiða eftir sem áður.
Happdrættisástríðan
Enda þótt síldveiðarnar séu
að mörgu leyti mestu sóma-
veiðar — og þær færi þjóð-
inni mikinn gjaldeyri, þá fer
ekki hjá þvi, að okkur land-
kröbbunum finnist stundum of
langt gengið. Þeir á sjónum
segja kannski, að þetta komi
okkur ekki við. En ég skelli
skollaeyrum við því. Ég held
nefnilega, að eltingaleikurinn
við síldina sé mörgum einhvers
konar sýki — samanber veið-
arnar á ungsíldinni í fyrra —
og það æðisgengna kapphlaup,
ur manna nokkuð eftir þeirri
tízku, sem ríkjandi er hverju
sinni, enda er hæfileg tilbreytni
frumskilyrði allrar framþróunar.
Það afkáralega fellur þó alltaf
fyrst úr tízku, það eðlilega og
heilbrigða heldur að síðustu
velli. Það bezta í ljóðum Davíðs
og mæltu máli mun alltaf halda
sínu gildi, því að þar mætir
manni rödd íslands, málblær
náttúru þess og sögu.
Maðurinn Davíð Stefánsson
hélt úr föðurgarði vel búinn að
nesti og nýjum skóm, en mun
sennilega verða eins og fleiri
orðinn nokkuð fótsár, þegar
hann kemur að Gullna hliðinu,
sem er honum ekki þjóðsaga
ein, heldur vísvitandi leiðar-
mark. Skáldið Davíð Stefánsson
mun aftur á móti verða landvætt
ur í Sólarfjöllunum upp af Fagra
skógi, horfa þaðan hlýjum augum
yfir byggðar Eyjafjarðar, en
anda köldu móti þeim læpuskaps
ódyggðum, sem reyna að læðast
inn í fjarðarmynnið. Mælt mál
hans ætti ekki aðeins hver ey-
fyrzkur unglingur, heldur hver
bókhneigður íslenzkur ungling-
ur að fá í fermingargjöf.
P. V. G. Kolka.
sem oft er háð í síldveiðum.
Reyndin er nefnilega, að fjöldi
þeirra, sem „fer í síld“ —
gerir það með sama hugarfari
og maðurinn, sem endurnýjar
alltaf 10 miða í einhverju happ
drættinu, enda þótt hann hafi
ekki alltaf efni á því. Ég e'r
þeirrar skoðunar, að það sé
fyrst og fremst hagnaðarvon-
in, sem fær menn til að kaupa
miða. Færri eru að styrkja gott
málefni.
Þó má e.t.v. segja, að þetta
með stóra-vinningsvonina „í
síldinni" eigi frekar við þá,
sem í landi vinna en hina
sem eru á sjónum. Á síldar-
leysisárunum fóru sjómennirn-
ir þó óneitanlega á síld í von
um að fá „stóra vinninginn“,
eins og hinir.
Út af fyrir sig er það ósköp
eðlilegt, að allir vilji bera sem
mest úr býtum — og að margir
gimist „stóra vinninginn". En
sá stóri getur orðið hættulegur,
bæði þeim, sem fá hann — og
hinum, sem fá hann ekki. Þeg-
ar menn eru farnir að einblína
á vinninginn og leggja meira
undir en vinningsmöguleikarn
ir réttlæta, þá er vinningur-
inn, ef hann kemur, hættur að
skapa óvænta ánægju, heldur
auknar kröfur. Og ég þekki
marga, sem eru svo forfallnir
í happdrættisvitleysunni, að
engu lagi er líkt. Þeir kaupa
miða í hvaða happdrætti sem
er, það er orðin ástríða. Stund
um viðurkenna þeir, að efnin
leyfi reyndar ekki slíka eyðslu
Svipuð líðan
Norðfirði, 10. jar..
Líðan Ólafs Eiríkssonar, sera
höfuðkúpubrotnaði í síldarverk-
smiðjunni á fimmtudag, er svip-
uð. Hefur hann lítt komizt til
meðvitundar, síðan slysið varð.
Y— A. E.
en þetta er orðin ástríða. Ég
er viss um, að þannig hefur
mörgum þeim, sem veiddu
ungsíldina í fyrra verið innan-
brjósts.
Getraunastarfsemi
Og það er lika eitt og ann-
að, sem stuðlar að því að gera
eltingaleikinn við síldina á-
stríðukenndan. Hvernig erura
við, sem erum þó ekki beinir
þátttakendur í síldarhappdrætt
inu — og eigum þar engan
miða? Hvernig eru ekki blöð-
in allt sumarið? Það skiptir
ekkr máli hvort síldin veiðist
— eða ekki. Þau eru með sild-
arfréttir í bak og fyrir. Og út-
varpið tyggur síldarfr. sýknt
og heilagt, hvort sem það eru
engar fréttir eða ekki. Persónu
lega finnst mér það jafnmerki-
legt, þegar Gummi frá Grinda-
vík veiðir 10 tonn af þorski —
og Gvendur í Keflavik veiðir
100 tunnur af síld. En enginn
minnist á Gumma. Aftur á
móti verður Gvendur þjóð-
frægur. Svo er þorskfarmur-
inn e.t.v. verðmætari, þegar
allt kemur til alls.
íslendingar taka nefnilega
allir þátt í sildarhappdrættinu
— og þeir fylgjast með af jafn
miklum ákafa og Bretar, þegar,
dregur til úrslita í bikarakeppa
inni í knattspyrnu. Það eina,
sem á vantar til að allt verði
fullkomnað, er, að efnt verði
til getraunastarfsemi um síld-
veiðarnar — með sama sniði
og getraunirnar í brezku
knattspyrnunni. Það væri hægt
að geta sér til um vikuaflann.
eða afla einstakra báta. Einn-
ig hver yrði hæstur eftir næstu
helgi — o.s.frv. En að stofna
til getrauna um þorskinn? Nei.
hann skapar ekki stemninguna.
Ég held nú samt, að þorskurinn
standi fyrir sínu.
ÞURRHLÖBUR
ERt ENDINGARBEZXAR
BRÆÐURNIR ORMSSON hí.
Vesturgötu 3.
Simi 11467.