Morgunblaðið - 14.06.1964, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 14. júní 1964
Páll V. G. Kolka:
Er öll list abstrakt?
Þátttakendur íslands á Norðurlandamótinu.
ÚT V ARPS VIÐTAL Björns Th.
Bjömssonar við blaðamenn um
list á mánudagskvöldið var
minnti mig á kappraéðu þeirra
Molotovs og John Fosters Dulles
um lýðræði hér á árunum. Molo-
tov sló þann síðarnefnda út af
laginu með því að halda því
fram, að lýðræðið í ríki Stalíns
væri miklu fullkomnara en í
Bandaríkjunum, því að það væri
fjárhagslegt lýðræði. Þeir lögðu
sem sé ekki sömu merkingu í
orðið. Blaðamennirnir ympruðu
öðru hverju á abstraktlist og virt
ust þar eiga við „nonfigurativa"
list, m.ö.o. þá, sem notar ekki
fyrirmyndir úr náttúrunni, svo
sem tré eða kú, en listfræðingur-
inn sló þá óðar af laginu með því
að telja þá báða abstraktmálara,
Ásgrím, sem málaði tré I Húsa-
fellsskógi, og Gunnlaug Scheving,
sem málar kýr. Ég fletti því upp
í Encyclopedia Britannica til þess
að sjá skilgreiningu á orðinu
„abstract". Sú skilgreining er
tvennskonar, annars vegar rök-
fræðileg og þá í mótsetningu við
„concrete" — það, sem er storkn-
að í ákveðið form — hinsvegar
útdráttur, þar sem lögð er megin-
áherzla á einstök aðalatriði og
þau gerð skýrari með því að
sleppa aukaatriðum eða rýra
þau mjög.
Það er mjög nauðsynlegt, að
orð málsins, þar á meðal þau,
sem eiga að tákna sérstakar teg-
undir listar, setji hugtökum
manna einhver landamerki, sem
eru skýr og ljós, en ekki ein-
hversstaðar úti í himingeimnum.
Það er nauðsynlegt listamönnun-
um sjálfum, en ekki síður almenn
ingi, ef hann á að botna nokkuð
í öllu þessu tali um list. Ég tek
því aftur dæmi af kúnni. Þegar
ég heyri orðið kýr, þá kemur
mér í hug skepna, sem hefur
fjóra fætur og langan hala. Það
eru aðalatriði hugmyndar minn-
ar af kú, en ekki hitt, hvort hún
er hyrnd eða kollótt, einlit eða
skjöldótt. Þegar ég horfi á kú
Gunnlaugs Schevings, er ég ekki
í vafa um, hvaða skepnu hann
er að sýna, þótt hún sé ekki alveg
eins og þær kýr, sem ég hef
kynnst persónulega, m.a. vegna
þess, að hann dregur fram ein-
hvern drátt í fari kýrinnar, sem
honum er hugstæður, svo sem
hina þungu og hátignarlegu ró
hennar, þegar hún liggur og
jórtrar. Ég hef ef til vill ekki
gert mér ljósan þennan eigin-
leika blessaðrar skepnunnar fyrr,
en myndin vekur hjá mér með-
vitund um það, sem áður var ó-
ljóst hugboð, svo að listin snertir
mig og víkkar sjóndeildarhring
minn. Þar erum við Björn Th.
Björnsson því alveg á sömu línu.
En ef einhver annar listamaður
„abstraherar" aftur á móti svo
þann virkileika, að kýrin hefur
hala, og sleppir öllum öðrum
eiginleikum hennar sem algerð-
um aukaatriðum, og setur því á
léreftið eitt strik, sem á að tákna
hala og þar með heila kú, þá get-
ur verið, að einhver listfræðing-
ur skilji slíkt táknmál, og þessi
ófullkomna mynd af kýrhala
verði honum listræn opinberun,
en almenningur finnur ekki slíka
innlifun, hann ruglast bara í
ríminu.
Eftir að hafa hlýtt á hinn mjög
afdráttarlausa boðskap listfræð-
ingsins, getur hinn óbreytti mað-
ur, sem á að njóta listarinnar sér
til gagns og göfgunar, ruglazt
svo algerlega, að hann telji það
listaverk; sem shimpansaapi hef-
ur klínt á léreft, eða háleitan
skáldskap falinn í ljóðabók, sem
tveir gárungar hafa samið á einni
næturvöku, en þessi dæmi eru
bæði tekin úr virkileikanum. Þá
er það orðið nokkuð vafasamt, að
listin nái þeim tilgangi að mennta
lýðinn, svo sem iðnaðarþrælana,
sem Björn lýsti svo átakanlega,
því að menntun og ruglingur eru
hreinar andstæður.
Ég sá því haldið fram fyrir
nokkru, að hinar stílhreinu högg-
myndir Fideasar — og þá líka
Bertels Thorvaldsens — hefðu
ekki átt sér fyrirmyndir í virki-
leikanum, því að Forn-Grikkir
hefðu alls ekki verið neitt af-
bragð að ytra útliti. Hin sam-
ræmda fegurð í myndum Fideas-
ar var því abstrakt, hún var hug-
sjón hans, en með stoð og skiln-
ingi í almenningsvitundinni, eins
og hin þunga ró í kúnum hans
Schevings og litadýrðin í skógar-
myndum Ásgríms. Ef höfundur-
inn leggur einhverja hugsjón frá
sjálfum sér í list sína og dregur
því fram einhverja sérstaka
drætti í fyrirmyndinni, en lætur
aðra liggja á milli hluta, og það
gera allir listamenn, þá er líka
öll list abstrakt að meira eða
minna leyti. Það er aðeins stig-
munur á því, hvort hún notar
• GÓÐ TÍÐINDI
Nú hefur ríkisstofnunum
verið heimilað að loka fyrir há
degi á laugardögum — og vinna
það upp með lengri vinnutíma
á mánudögum. Nokkrar stofn-
anir hafa þegar tekið upp þetta
fyrirkomulag og fleiri munu
fylgja mjög bráðlega. Má búast
við því, að innan tíðar verði
flestar eða allar opinberar stofn
anir lokaðar á laugardögum —
þ.e.a_s. aðrar en þær, sem inna
af hendi þjónustu, sem með
engu móti er hægt að fella nið-
ur tvo daga í viku.
Þetta eru að mörgu leyti
ánægjuleg tíðindi — að unnt
skuli að haga vinnunni þannig,
að tveir frídagar fáist í viku
hverri á sumrin. En þetta er
ekkert nýtt hér á landi. Mikill
fjöldi iðnaðarmanna vinnur
ekki nema fimm daga vikunnar
— og ýmis fyrirtæki hafa þegar
tekið upp þetta fyrirkomulag.
Það er t.d. langt síðan farið var
að loka skrifstofum Loftleiða
á laugardögum. Og ýmist vinn-
ur fólk þennan tíma af sér með
styttri matartíma, eða með því
að vinna lengur fram eftir á
kvöldin.
• STYTTRI MATARTÍMI
Mér finnst eðlilegra að
stytta matartímann fremur en
einhverja fyrirmynd, sem þó
næst aldrei til fulls, eða hverfur
á annað plan í himingeimnum,
hvaðan engin jarðnesk fyrir-
mynd er sjáanleg. Þessvegna var
hið umrædda blaðaviðtal óljóst
og loðmullulegt, vantandi rök-
festu og nákvæmar skilgreining-
ar, sem fyrst verður að afmarka,
ef gera á einhvern samanburð.
Þrátt fyrir allan sinn mikla
myndugleika fór Björn Th.
Björnsson að vissu leyti eins og
hinn annálaði köttur í kringum
heita grautinn.
Blaðamennirnir komust ekki
upp með moðreyk við það, að
láta umræðurnar snúast um mis-
muninn á „figurativri" og „non-
figurativri" myndlist, en slíkar
viðræður hefðu verið áheyrend-
um fróðlegri, enda standa frekar
deilur um það efni en um þann
sjálfsagða hlut, að öll sönn list er
persónuleg og þessvegna abstr-
akt, því að engir tveir menn
leggja sama mat á, hvað er aðal-
atriði og hvað skal heldur teljast
til aukaatriða. Hin „figúrativa"
list leitast við að aðhæfa sig fyr-
irmyndum að meira eða minna
leyti, og á það við um alla okkar
gömlu meistara, en sú „nonfigúra
tiva“ forðast fyrirmyndir eða
leiðir þær hjá sér. Á íslenzku
mætti því kalla þessar stefnur
fyrirmyndarlist og ómyndarlist,
ef þau orð hefðu ekki aðra og
dómfellandi merkingu. En lista-
verk á ekki að dæma eingöngu
eftir því, á hvaða stigi abstrakti-
onar það stendur, né hvaða tízku
stefnu það fylgir, því að hver
listamaður ætti að vera frjáls að
því að halda sér í einhvern
„isma“ sem flotholt eða synda
sinn sjó án þess.
Sumt af þeirri „nonfigúrativu"
myndlist, sem ég hef séð, snertir
Framh. á bls. 25
að lengja vinnutímann fram eft
ir degi. Þó það hafi tíðkazt hing
að tiL að fólk færi heim í mat
í hádegið, þá eru fleiri og fleiri
farnir að sjá það, að í Reykja-
vik — jafnstór og borgin er
orðin — er þetta mesta vit-
leysa. Bæði vinnuveitendur og
launþegar mundu hagnast á
sameiginlegum mötuneytum á
vinnustöðum — og það væri
æskilegt að mötuneyti væri
komið upp alls staðar, þar sem
kostur er.
Þar sem mötuneyti er á vinnu
'stað, eru 30—40 mínútur nægi-
lega langur matartími — og þótt
margir Reykvíkingar hafi það
af að komast heim í mat og aft
ur á vinnustað á einni klukku-
stund, þá verður matartíminn
þeim oft erfiðari en allar aðr-
ar stundir dagsins. Hjá mörg-
um er það gamall vani að fara
heim í hádegismat, vani, sem
aðeins skapar óþarfa erfiði og
fyrrhöfn. Yfirleitt verður fólk
að hlaupa við fót báðar leiðir,
því í fæstum tilfellum búa
menn nálægt vinnustað. Væri
ekki betra að hafa styttri mat
artíma, borða á vinnustað —
og koma fyrr heim á kvöldin?
• AUKIÐ SVIGRÚM
En við vorum að ta'a um
laugardagsfríin. Æskilegt væri.
Bridge
NORÐURLANDAMÓTIÐ í
bridige fer að þessu sinni fram í
Osló og hefst n.k. þriðjudag. Öll
Norðurlöndin senda sveitir til
keppninnar þ.e 2 karlasveitir og
e:na kvennasveit.
fslenzku keppendurnir eru
þessir: Rósa Þorsteinsdóttir, Ás-
gerður Einarsdóttir, Laufey Arn
alds, Ása Jóhannesdóttir, Lauf-
ey Þorgeirsdóttir og Elín Jóns-
dóttir ,sem er fyrirliði kvenna-
sveitarinnar.
Karlasveit A.: Kristinn Berg-
þórsson, Jóhann Jónsson, Lárus
að sem flestir gætu unnið af
sér laugardaginn á sumrin. Nú
orðið hefur fólk yfirleitt ráð á
að bregða sér í einhverja stutta
ferð um helgar, skoða landið,
hitta kunningja, eða einfaid-
lega að komast út í sveit til þess
að anda að sér hreinu fjalla-
lofti. Og tveggja daga frí veit-
ir aukið svikrúm. Veitir mögu-
leika til að fara lengri ferðir,
eykur líkurnar fyrir því að
ferðin heppnist vel, ef veður-
lag er óstöðugt. Og vegna
þeirra, sem nota helgarnar til
þess að hvíla lúin bein, er
tveggja daga hvíld auðvitað
ágæt. Þá geta menn safnað
meiri kröftum en ella.
Ýmsir stunda líka þannig at
vinnu, að þeir eiga erfitt með
að komast í búð alla vikuna.
Tíminn fyrir hádegi á laugar-
dögum gæti því orðið drjúgur
— og ég veit, að fjöldi karl-
manna hefur t.d. engan tíma til
þess að fara til hárskera nema
laugardagana.
• VERZLUNARFÓLK
En hér erum við komin að
einu höfuðvandamálinu —
nefnilega fólkinu, sem leysir af
hendi hin nauðsynlegu daglegu
þjónustustörf. Á það að verða
Karlsson og Gunnar Guðmunds-
sn, sem er fyrirliði sveitarinnar.
Karlasveit B: Hjalti Eliasson,
Eggert Benónýsson, Þórir Sig-
urðsson og Ásmundur Pálsson,
sem er fyrirliði sveitarinnar.
Varamenn karlasveitanna eru
þeir Sveinn Helgason og Ólafur
Þorsteinsson, sem er jafnframt
fararstjóri allra þátttakendanna.
Mótið hefst n.k. þriðjudag og
lýkur laugardaginn 20. júní. í
hverjum leik eru spiluð 40 spil
og er árangur beggja karlasveit-
anna lagðar saman þegar reikn-
uð er út röð hvers lands.
Síðasta Norðurlandamót fór
fiam í Kaupmannahöfn árið
1962 og sigrðuðu Svíar í báðurn
fickkum.
Ákveðið hefur verið að bjóða
að næsta Norðurlandamót verði
haldið á Islandi, sennilega árið
1966.
út undah? Eiga allir aðrir að fá
tveggja daga helgarfri?
Hér er úr vöndu að ráða. Ein
hver stakk upp á því, að verzl-
unarfólk fengi frí á mánudög-
um til þess að vega upp á mótl
laugardagsfríi hinna. Mér lízt
ekkert á þá tillögu. Það er á-
gætt að binda almennu regiuna
að mestu við laugardag og
sunnudag. Annars gæti svo far-
ið á endanum, að allir dagar
vikunnar yrðu frídagar einnar
eð annarrar stéttar — og mundi
slíkt auðvitað lama allt dagiegt
líf. Það er hins vegar alveg ó-
fært að loka verzlunum á laug-
ardögum — og virðist því ekki
annað koma til greina en starfs
skifting hjá verzlunarfólki, þeg
ar að því kemur, að það fær
líka tvo frídaga í viku.
Margir þættir þjónustu eru
þess eðlis, að ekki er hægt að
fella þá niður tvo daga sam-
fleytt — einkum vegna þess
stóra fjölda (sem er í miklum
meirihluta), er þarf að not-
færa sér þessa þjónustu ein-
mitt hina „almennu" frídaga,
sunnudaga — og væntanlega
laugardaga.
Hins vegar er þetta hringl
með lokunartíma verzlana sízt
fallið til þess að koma einhverri
reglu á þessa hluti. Fólk er yf-
irleitt ekki farið að átta sig enn
á því hvernig verzlunartíman-
um verður hagað í framtíðinni.
Allt virðist þetta vera í deigl-
unni — og vonandi næst endait
lega árangur, sem allir verða
ánægðir með.

-lÍHP-ÉÍ^
Sjálfvirka þvottavélin
LAVAMAT „nova 64“
komin á markaðinn. Fullkomn
ari en nokkru sinni. óbreytt
ver'ð.
AEG-umbo&ið
Bræðurnir ORMSSON .
Vesturgötu 3